45011211 1c3x4r

protosel.qxp

5/8/2008

8:46 ìì

Page 1

ÁÑ×ÁÉÁ ÉÓÔÏÑÉÁ Á´ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ

protosel.qxp

6/8/2008

9:28

Page 2

ÊÜèå ãíÞóéï áíôßôõðï öÝñåé ôç óöñáãßäá ôùí åêäüóåùí ÂÏËÏÍÁÊÇ

ÉSBN: 960-960-381-321-7 (C) 2006 Åêäüóåéò ÂïëïíÜêç Ìáõñïìé÷Üëç 41 & Âáëôåôóßïõ, ÁèÞíá Ôçë.:210 3608065, Fax: 210 3608197 www.volonaki.gr, mail: [email protected]

Äçìéïõñãéêü åîþöõëëï: Êùíóôáíôßíïò Ðáðáêùíóôáíôßíïõ ÇëåêôñïíéêÞ óåëéäïðïßçóç: Í. Áëåîüðïõëïò

protosel.qxp

5/8/2008

8:46 ìì

Page 3

ÁèáíÜóéïò Ìðüóéïò

ÁÑ×ÁÉÁ ÉÓÔÏÑÉÁ Á´ ÃÕÌÍÁÓÉÏÕ

protosel.qxp

5/8/2008

8:46 ìì

Page 4

protosel.qxp

5/8/2008

8:46 ìì

Page 5

ÐÑÏËÏÃÏÓ ï âéâëßï ôçò Á´ ôÜîçò ôïõ Ãõìíáóßïõ áíáöÝñåôáé êõñßùò óôïõò íéêçöüñïõò áãþíåò ôùí ÅëëÞíùí åíáíôßïí ìéáò ðïëõðëçèïýò êáé ìåãÜëçò áõôïêñáôïñßáò, ôçò ÐåñóéêÞò. ÐåñéãñÜöåôáé áêüìç óôï âéâëßï áõôü ï áíôáãùíéóìüò ôùí äýï éó÷õñüôåñùí åëëçíéêþí äõíÜìåùí, ôçò ÁèÞíáò êáé ôçò ÓðÜñôçò, ï ïðïßïò åß÷å ùò óõíÝðåéÜ ôïõ ôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï ðïõ ôüóá äåéíÜ åðÝöåñå óôïõò ¸ëëçíåò êáé õðÞñîå ç áñ÷Þ ôïõ ôÝëïõò ôçò ïéêïíïìéêÞò êáé ðíåõìáôéêÞò áíÜðôõîçò ôïõ Åëëçíéóìïý. Ôï âïÞèçìÜ ìáò áõôü ðéóôåýïõìå üôé èá êáôáôïðßóåé ìå ôñüðï ðïëý áðïôåëåóìáôéêü ôï ìáèçôÞ óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íá ìåëåôÞóåé ôçí éóôïñßá ôùí ðñïãüíùí ôïõ. Èá äåé óôçí éóôïñßá áõôÞ ôï ìåãáëåßï ôïõ Åëëçíéêïý Ýèíïõò áëëÜ êáé ôá óöÜëìáôá ðïëëþí ÅëëÞíùí, þóôå Ý÷ïíôáò áõôÜ óôç óêÝøç ôïõ íá áðïöåýãåé êáèåôß ðïõ æçìåéþíåé ôï Ýèíïò ìáò êáé ôáõôü÷ñïíá íá ðñïóöÝñåé ü,ôé óðïõäáßï ìðïñåß ãéá ôçí ðñüïäï ôçò ðáôñßäáò ôùí ÅëëÞíùí.

Ô

Åêäüóåéò ÂïëïíÜêç

protosel.qxp

5/8/2008

8:46 ìì

Page 6

ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ É. ÐÑÏÚÓÔÏÑÉÁ ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´: Ç ÅÐÏ×Ç ÔÏÕ ËÉÈÏÕ 1. Ç ÐáëáéïëéèéêÞ êáé ç ÌåóïëéèéêÞ åðï÷Þ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 2. Ç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 ÊÅÖÁËÁÉÏ Â´: Ç ÅÐÏ×Ç ÔÏÕ ×ÁËÊÏÕ 1. Ïé ëáïß êáé ïé ðïëéôéóìïß ôçò Åããýò ÁíáôïëÞò . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21 2. Ï Êõêëáäéêüò Ðïëéôéóìüò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 3. Ï Ìéíùúêüò Ðïëéôéóìüò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 4. Ç èñçóêåßá êáé ç ôÝ÷íç ôùí Ìéíùéôþí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39 5. Ï Ìõêçíáúêüò êüóìïò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 6. Ç ÌõêçíáúêÞ èñçóêåßá êáé ôÝ÷íç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 ÉÉ. ÉÓÔÏÑÉÊÏÉ ×ÑÏÍÏÉ ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´: Ï ÅËËÇÍÉÊÏÓ ÊÏÓÌÏÓ ÁÐÏ ÔÏ 1100 ÅÙÓ ÔÏ 800 ð.×. 1. Ïé Ìåôáâáôáêïß ÷ñüíïé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59 2. Ç ðïëéôéóìéêÞ áíáãÝííçóç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54 ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´: ÁÑ×ÁÚÊÇ ÅÐÏ×Ç (800-479 ð.×) 1. ÁðïéêéáêÞ åîÜðëùóç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69 2. Ç ðüëç-êñÜôïò êáé ç åîÝëéîç ôïõ ðïëéôåýìáôïò . . . . . . . . . . . . . . . . . .73 3. Ç ÓðÜñôç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78 4. Ç ÁèÞíá:Áðü ôç âáóéëåßá óôçí Áñéóôïêñáôßá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82 5. ÁèÞíá: ðïñåßá ðñïò ôç Äçìïêñáôßá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87 6. Ïé ÐáíåëëÞíéïé Äåóìïß . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92 7. ÐÅÑÓÅÓ êáé ÅËËÇÍÅÓ:Äýï êüóìïé óõãêñïýïíôáé . . . . . . . . . . . . . . .96 8. Ç ïñéóôéêÞ áðïìÜêñõíóç ôçò ðåñóéêÞò åðßèåóçò . . . . . . . . . . . . . . . . .100 9. Ôá ÃñÜììáôá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .106 10. Ç ÔÝ÷íç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´: Ç ÇÃÅÌÏÍÉÁ ÔÇÓ ÁÈÇÍÁÓ (479-431 ð.×.) 1. Ç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ – Ç Óõììá÷ßá üñãáíï ôçò ÁèçíáúêÞò Çãåìïíßáò . . . . . . . . . . . . . . . . . .121 2. Ôï äçìïêñáôéêü ðïëßôåõìá óôáèåñïðïéåßôáé - Ï ÐåñéêëÞò êáé ôï äçìïêñáôéêü ðïëßôåõìá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127 3. Ç ëåéôïõñãßá ôïõ ðïëéôåýìáôïò. Ïé ëåéôïõñãßåò . . . . . . . . . . . . . . . . . .132

protosel.qxp

5/8/2008

8:46 ìì

Page 7

4. Ç óõãêñüôçóç ôçò ÁèçíáúêÞò êïéíùíßáò – Ç êáèçìåñéíÞ æùÞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 5. Ç äéáäéêáóßá ôçò ìüñöùóçò -Ï Áèçíáßïò êáé ç åñãáóßá -Ç ÁèÞíá ãéïñôÜæåé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141 ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´: ÇÃÅÌÏÍÉÊÏÉ ÁÍÔÁÃÙÍÉÓÌÏÉ ÊÁÉ ÊÁÌØÇ ÔÙÍ ÅËËÇÍÉÊÙÍ ÐÏËÅÙÍ (431-362 ð.×.)

1. Ôá áßôéá êáé ïé áöïñìÝò ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ -Ï Áñ÷éäÜìåéïò ðüëåìïò (431-421 ð.×.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .151 2. Ç åêóôñáôåßá óôç Óéêåëßá (415-413 ð.×.) Ï Äåêåëåéêüò ðüëåìïò (413-404 ð.×.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .158 3. Ç Çãåìïíßá ôçò ÓðÜñôçò: Ìéá êõñéáñ÷ßá óå áìöéóâÞôçóç . . . . . . . . .165 4. Ç êõñéáñ÷ßá ôçò ÈÞâáò óôçí ÅëëÜäá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .171 ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´: Ç ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÔÇÓ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁÓ 1. Ôï êñÜôïò ôçò Ìáêåäïíßáò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181 2. Ôï êñÜôïò ôçò Ìáêåäïíßáò åðåêôåßíåôáé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .187 3. ÁëÝîáíäñïò. Ç êáôÜêôçóç ôçò ÁíáôïëÞò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193 4. Ôï Ýñãï ôïõ ÁëÝîáíäñïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199 5. Ïé ôý÷åò ôçò Êýðñïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .203 ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´: ÏÉ ÔÅ×ÍÅÓ ÊÁÉ ÔÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ ÔÇÍ ÊËÁÓÉÊÇ ÅÐÏ×Ç 1. Ôá ÃñÜììáôá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213 2. Ïé ÔÝ÷íåò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225 3. Ç Áñ÷éôåêôïíéêÞ ôùí Êëáóéêþí ×ñüíùí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .228 4. Ç ÃëõðôéêÞ êáé ç ÆùãñáöéêÞ ôùí Êëáóéêþí ×ñüíùí . . . . . . . . . . . . . .233 ÊÅÖÁËÁÉÏ È´: ÅËËÇÍÉÓÔÉÊÏÉ ÊÁÉ ÑÙÌÁÚÊÏÉ ×ÑÏÍÏÉ 1. Ôá ÅëëçíéêÜ âáóßëåéá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .245 2. Ç êáôÜóôáóç óôïí åëëáäéêü ÷þñï . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .252 3. Ôï Ñùìáúêü êñÜôïò áðïêôÜ ìåãÜëç äýíáìç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .258 4. Ç õðïôáãÞ ôïõ åëëçíéêïý êüóìïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265 5. Ôá ÃñÜììáôá êáé ïé ÔÝ÷íåò ôùí Åëëçíéóôéêþí ÷ñüíùí . . . . . . . . . . . . .269 6. Åëëçíïñùìáúêüò Ðïëéôéóìüò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279 ÊÅÖÁËÁÉÏ É´: ÁÐÏ ÔÇ ÑÙÌÇ ÓÔÏ ÂÕÆÁÍÔÉÏ 1. Ç ÑùìáúêÞ ÅéñÞíç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .295 2. Ï ×ñéóôüò êáé ç äéäáóêáëßá ôïõ. Ç Ðñþôç Åêêëçóßá . . . . . . . . . . . . .300 3. Ç äéÜäïóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .303 4. 3ïò Áéþíáò ì.×. Ç ÑùìáúêÞ Áõôïêñáôïñßá óå êñßóç . . . . . . . . . . . . . .308 5. Êùíóôáíôßíïò:Ç ìåãÜëç óôñïöÞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .311

protosel.qxp

5/8/2008

8:46 ìì

Page 8

01s.qxp

5/8/2008

8:46

Page 9

É. ÐÑÏÚÓÔÏÑÉÁ ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç ÅÐÏ×Ç ÔÏÕ

ËÉÈÏÕ

Ðåñßëçøç Ðñïúóôïñßá ïíïìÜæïõìå ôçí ðåñßïäï åêåßíç êáôÜ ôçí ïðïßá åêôõëßóóåôáé ç áíèñþðéíç äñÜóç ÷ùñßò ôçí ðáñïõóßá ãñáðôþí ðçãþí. Ç éóôïñßá ôïõ áíèñþðéíïõ åßäïõò öáßíåôáé íá îåêéíÜåé ðñéí áðü 2,5 åêáôïììýñéá ÷ñüíéá ðåñßðïõ. Ç ðåñßïäïò áõôÞ åßíáé ôüóï ìåãÜëç, þóôå ðñÝðåé íá ÷ùñéóôåß óå åðéìÝñïõò ôìÞìáôá. Ç ðñïúóôïñßá ÷ùñßæåôáé óôçí åðï÷Þ ôïõ Ëßèïõ êáé óôçí åðï÷Þ ôïõ ×áëêïý (3000-1100 ð.×.). Ç åðï÷Þ ôïõ Ëßèïõ ÷ùñßæåôáé óôçí ÐáëáéïëéèéêÞ, óôç ÌåóïëéèéêÞ (ùò ôï 6500 ð.×.) êáé óôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ (6500-3000 ð.×.).

1. Ç ÐÁËÁÉÏËÉÈÉÊÇ ÊÁÉ Ç ÌÅÓÏËÉÈÉÊÇ ÅÐÏ×Ç Ðåñßëçøç Êïéôßäá ôïõ áíèñþðéíïõ ãÝíïõò öáßíåôáé ðùò åßíáé ç ÁöñéêÞ ðñéí áðü 2.500.000 ÷ñüíéá. Ôçí ðåñßïäï áðü ôï 2.500.000 -200.000 ð.×. êõñéáñ÷ïýí ï Éêáíüò Üíèñùðïò (homo habilis), ï ïðïßïò æåé óå ïìÜäåò êáé êáôáóêåõÜæåé ôá ðñþôá åñãáëåßá, êáé ï ¼ñèéïò Üíèñùðïò (homo erectus), ï ïðïßïò áíáêáëýðôåé ôç ÷ñçóéìüôçôá ôçò öùôéÜò. Áðü ôï 200.000-35.000 ð.×. êõñéáñ÷åß ï Óïöüò Üíèñùðïò (homo sapiens), o ïðïßïò äéáèÝôåé ìåãáëýôåñï åãêÝöáëï. Áðü ôï 35.000 - 6.500 ð.×. åìöáíßæåôáé ï Óïöüôáôïò Üíèñùðïò (homo sapiens sapiens), áðüãïíïé ôïõ ïðïßïõ åßìáóôå åìåßò. ÊáôÜ ôçí ÐáëáéïëéèéêÞ êáé ÌåóïëéèéêÞ åðï÷Þ ï Üíèñùðïò æåé óå óðçëéÝò êáé ìåôáêéíåßôáé äéáñêþò ìáæß ìå ôçí ôñïöÞ ôïõ. Ôï êëßìá åßíáé áñêåôÜ øõ÷ñü. Óôçí Åõñþðç êõñéáñ÷ïýí ôá ìáìïýè (áíáôïëéêÞ), ïé áíôéëüðåò (äõôéêÞ), åíþ óôç ìåóïãåéáêÞ Åõñþðç ôá âüäéá, ôá Üãñéá Üëïãá ê.Ü. æþá. Ï Üíèñùðïò, ãéá íá æÞóåé, åðéíïåß ôç äçìéïõñãßá åñãáëåßùí, êõñßùò ìÝóù ôçò êáôåñãáóßáò ôùí êåñÜôùí êáé ôçò ðÝôñáò. Ï Óïöüò Üíèñùðïò åßíáé ï ðñþôïò ðïõ èÜâåé ôïõò íåêñïýò, áöÞíïíôáò ìÝóá óôïí ôÜöï áíáìíçóôéêÜ áíôéêåßìåíá.

9

01s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç åðï÷Þ ôïõ ëßèïõ

8:46

Page 10

Óôá ôÝëç ôçò ÐáëáéïëéèéêÞò ðåñéüäïõ åìöáíßæåôáé ç ôÝ÷íç, ç äçìéïõñãßá áíôéêåéìÝíùí ðïõ äå ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí åðéâßùóç ôïõ áíèñþðïõ. ÓçìáíôéêÝò óðçëáéïãñáößåò Ý÷ïõí âñåèåß óå ïëüêëçñç ôçí Åõñþðç. ¸÷ïõí ìáãéêÞ êáé óõìâïëéêÞ óçìáóßá. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ èåùñåßôáé üôé îåêéíÜåé êáé ç ýðáñîç ôïõ èñçóêåõôéêïý óõíáéóèÞìáôïò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç éóôïñßá ôïõ áíèñþðïõ ÷ùñßæåôáé óå äýï ðåñéüäïõò: • Ðñïúóôïñßá

• Éóôïñßá

Ðñïúóôïñßá: äéáßñåóç óå äýï ðåñéüäïõò: • Åðï÷Þ Ëßèïõ. ÁõôÞ ÷ùñßæåôáé óå: →ÐáëáéïëéèéêÞ →ÌåóïëéèéêÞ →ÍåïëéèéêÞ • Åðï÷Þ ôïõ Xáëêïý (3.000 - 1.100 ð.×.)

Ç

ÐÁËÁÉÏËÉÈÉÊÇ ÊÁÉ Ç ÌÅÓÏËÉÈÉÊÇ ÅÐÏ×Ç

Ç åîÝëéîç ôïõ áíèñþðïõ • • • •

Éêáíüò Üíèñùðïò (homo habilis) ¼ñèéïò Üíèñùðïò (homo erectus) Óïöüò Üíèñùðïò (homo sapiens) Óïöüôáôïò Üíèñùðïò (homo sapiens sapiens)

Ç ïéêïíïìßá ôçò ÐáëáéïëéèéêÞò êáé ÌåóïëéèéêÞ åðï÷Þò • ÊõíÞãé • ÓõëëïãÞ êáñðþí • ×áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ óïöïý áíèñþðïõ: → ÈÜâåé ôïõò íåêñïýò → Åìöáíßæåôáé ç ôÝ÷íç → Áñ÷ßæåé íá õðÜñ÷åé ç áßóèçóç ôçò èñçóêåßáò

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ

10

ÓðÞëáéá Êïéëþìáôá åäÜöïõò ôá ïðïßá ðïëëÝò öïñÝò åêôåßíïíôáé óå ìåãÜëï âÜèïò. ÁðïôÝëåóáí ôçí ðñþôç êáôïéêßá ôùí áíèñþðùí. Áêüìç êáé óÞìåñá óå áõôÜ Ý÷ïõí âñåèåß ðïëëÜ äåßãìáôá ôçò áíèñþðéíçò äñáóôçñéüôçôáò: åñãáëåßá, ïóôÜ, äåßãìáôá æùãñáöéêÞò ôÝ÷íçò. Ìáìïýè Åßäïò ðñïúóôïñéêïý åëÝöáíôá ìå ìåãÜëïõò ÷áõëéüäïíôåò. ÓÞìåñá Ý÷ïõí âñåèåß áêüìç êáé ïëüêëçñá ìáìïýè äéáôçñçìÝíá óå ðá÷ý óôñþìá ðÜãïõ.

01s.qxp

5/8/2008

8:46

Page 11

Á´ × Ñ Ï Í Ï Ë Ï Ã É Ê Ï Ó Ð É Í Á Ê Á Ó ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç åðï÷Þ

×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

2.500.000 - 200.000 ð.×

Éêáíüò Üíèñùðïò, ¼ñèéïò Üíèñùðïò

200.000 - 35.000 ð.×

Óïöüò Üíèñùðïò

35.00 - 6.500 ð.×.

Óïöüôáôïò Üíèñùðïò

ôïõ ëßèïõ

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ç êáèçìåñéíÞ æùÞ êáôÜ ôçí ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ Ìå âÜóç ôçí åéêüíá íá ðåñéãñÜøåéò ôçí çìÝñá åíüò ðáëáéïëéèéêïý áíèñþðïõ. (óåë. 7 ó÷. âéâëßïõ) Ï ðáëáéïëéèéêüò Üíèñùðïò Þôáí êõíçãüò êáé ôñïöïóõëëÝêôçò. Ïé Üíôñåò îõðíïýóáí ðñùÀ êáé áó÷ïëïýíôáí ìå ôçí áíáæÞôçóç êõíçãéïý, ãéáôß ôï êñÝáò Þôáí áðáñáßôçôï ãéá ôçí åðéâßùóç ôçò ïìÜäáò. ÐïëëÝò öïñÝò ðåñíïýóáí ôçí çìÝñá ôïõò óõëëÝãïíôáò êáñðïýò áðü äÝíôñá. Ïé ãõíáßêåò áó÷ïëïýíôáí ìå ôéò ïéêéáêÝò åñãáóßåò êáé ìå ôçí áíáôñïöÞ ôùí ðáéäéþí. ¢ëëåò ïìÜäåò áíäñþí áó÷ïëïýíôáí ìå ôçí êáôáóêåõÞ êáé åðéóêåõÞ ôùí áðáñáßôçôùí åñãáëåßùí. ÏñéóìÝíá ìÝëç ôçò ïìÜäáò áó÷ïëïýíôáí ìå åñãáóßåò êáëëéôå÷íéêÞò öýóçò (âñá÷ïãñáößåò).

Ï ðáëáéïëéèéêüò Üíèñùðïò êáé ç ôÝ÷íç Íá ðåñéãñÜøåôå ôç óðçëáéïãñáößá. Ôé æþá åéêïíßæïíôáé; Ìðïñåßôå íá âñåßôå ôïõò ëüãïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò ï Üíèñùðïò æùãñÜöéóå áõôÜ ôá æþá; (óåë. 8 ó÷. âéâëßïõ) á) Ï êáëëéôÝ÷íçò Ý÷åé áîéïðïéÞóåé Ýíá öõóéêü êïßëùìá ôçò óðçëéÜò ãéá íá ðáñïõóéÜóåé ôï Ýñãï ôïõ. ÊåíôñéêÞ êáé ðåñßïðôç èÝóç êáôÝ÷åé Ýíá áñêåôÜ ìåãáëüóùìï æþï ìå êÝñáôá, ìÜëëïí áãåëÜäá ðïõ ôñÝ÷åé. Óôçí êÜôù ðëåõñÜ åéêïíßæïíôáé ôñßá Üãñéá Üëïãá íá êáëðÜæïõí ðñïò ôá äåîéÜ, åíþ Ýíá ôÝôáñôï æþï, ìÜëëïí Üëïãï, âñßóêåôáé 11

01s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç åðï÷Þ ôïõ ëßèïõ

8:47

Page 12

ðñïò ôçí áíôßèåôç êáôåýèõíóç. â) Ïé Üíèñùðïé óéãÜ óéãÜ íá îåðåñíïýí ôï óôÜäéï ôçò áðïêëåéóôéêÞò åíáó÷üëçóçò ìå ôç óõëëïãÞ êáñðþí êáé ôï êõíÞãé æþùí. Åîåëßóóïíôáé ùò üíôá êáé Ý÷ïõí êáëëéôå÷íéêÝò áíçóõ÷ßåò. Ðñïóðáèïýí ìÝóù ôçò ôÝ÷íçò íá áöÞóïõí óôïõò ìåôáãåíÝóôåñïõò ìéá áðôÞ åéêüíá ôïõ êüóìïõ ôïõò.

Íá åðéóôñÝøåôå óôïí ðßíáêá êáé íá óõìðëçñþóåôå ìéá ôÝôáñôç óôÞëç ìå ôéò óçìáíôéêüôåñåò êáôáêôÞóåéò ôïõ áíèñþðïõ óôçí ôå÷íïëïãßá, ôçí ôÝ÷íç êáé ôçí éäåïëïãßá óå êÜèå óôÜäéï ôçò åîÝëéîÞò ôïõ. Ðñþéìç ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ ÁíáêÜëõøç ôçò öùôéÜò (2.500.000 - 200.000 ð.×.) ÌÝóç ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ Áñ÷ßæåé ç ôáöÞ ôùí íåêñþí, ðßóôç óôç (200.000 - 35.000 ð.×) ìåôáèáíÜôéá æùÞ, ï íåêñüò óõíïäåýåôáé ìå õëéêÜ áíôéêåßìåíá óôïí ôÜöï. Ôá åñãáëåßá ãßíïíôáé ðéï åéäéêÜ êáé åßíáé êáëýôåñá êáôáóêåõáóìÝíá. ¾óôåñç ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ Ôçí åðï÷Þ áõôÞ åìöáíßæåôáé ç ôÝ÷íç: æù (35.000 - 6.500 ð.×.) ãñáöéêÝò ðáñáóôÜóåéò, áãáëìáôßäéá áðü ðçëü, êüêáëï Þ ëßèï, ðåñéäÝñáéá, âñá÷éüëéá, óêïõëáñßêéá ê.Ü.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá åßíáé óå ãåíéêÝò ãñáììÝò ç åîÝëéîç ôïõ áíèñþðéíïõ åßäïõò; Êïéôßäá ôïõ áíèñþðéíïõ åßäïõò öáßíåôáé ðùò åßíáé ç ÁöñéêÞ ðñéí áðü 2.500.000 ÷ñüíéá. Ôçí ðåñßïäï áðü ôï 2.500.000-200.000 ð.×. êõñéáñ÷ïýí ï Éêáíüò Üíèñùðïò (homo habilis), ï ïðïßïò æåé óå ïìÜäåò êáé êáôáóêåõÜæåé ôá ðñþôá åñãáëåßá, êáé ï ¼ñèéïò Üíèñùðïò (homo erectus), ï ïðïßïò áíáêáëýðôåé ôç ÷ñçóéìüôçôá ôçò öùôéÜò. Áðü ôï 200.000 - 35.000 ð.×. êõñéáñ÷åß ï Óïöüò Üíèñùðïò (homo sapiens, ï ïðïßïò äéáèÝôåé ìåãáëýôåñï åãêÝöáëï. Áðü ôï 35.000-6.500 ð.×. åìöáíßæåôáé ï Óïöüôáôïò Üíèñùðïò (homo sapiens sapiens), áðüãïíïé ôïõ ïðïßïõ åßìáóôå åìåßò. 2. Ðïéåò åîåëßîåéò ðáñáôçñïýíôáé óôï áíèñþðéíï åßäïò êáôÜ ôá ôÝëç ôçò ÐáëáéïëéèéêÞò ðåñéüäïõ;

12

Óôá ôÝëç ôçò ÐáëáéïëéèéêÞò ðåñéüäïõ åìöáíßæåôáé ç ôÝ÷íç, ç äçìéïõñãßá áíôéêåéìÝíùí ðïõ äå ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí åðéâßùóç ôïõ áíèñþðïõ. ¸ôóé, ìáò åßíáé ãíùóôÝò ðáñáóôÜóåéò êáé áãáëìáôßäéá ëßèéíá, êïêÜëéíá Þ ðÞëéíá êïóìÞìáôá ê.Ü. ÓçìáíôéêÝò óðçëáéïãñáößåò Ý÷ïõí âñåèåß óå ïëüêëçñç ôçí Åõñþðç. ÐåñéëáìâÜíïõí æùãñáöéêÝò ðáñáóôÜóåéò æþùí êáé óðÜíéá áíèñþðùí êáé Ý÷ïõí ìáãéêÞ êáé óõìâïëéêÞ óçìáóßá. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ èåùñåßôáé üôé îåêéíÜåé êáé ç ýðáñîç èñçóêåõôéêïý óõíáéóèÞìáôïò.

01s.qxp

5/8/2008

8:47

Page 13

ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç åðï÷Þ ôïõ ëßèïõ

2. Ç NEÏËÉÈÉÊÇ ÅÐÏ×Ç Ðåñßëçøç Ç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü: á) ôç ìüíéìç åãêáôÜóôáóç ôïõ áíèñþðïõ êáé äçìéïõñãßá ïéêéóìþí, â) ôçí áðáó÷üëçóç ìå ôç ãåùñãßá êáé ôçí êôçíïôñïößá êáé ã) ôç ÷ñÞóç ôçò êåñáìåéêÞò. Ìå ôçí Üíïäï ôçò èåñìïêñáóßáò ôï êõíÞãé óðáíßæåé êáé ïé Üíèñùðïé áíáãêÜæïíôáé íá ðáñÜãïõí ïé ßäéïé ôçí ôñïöÞ ôïõò. ¸ôóé, áíáðôý÷èçêå ç ãåùñãßá êáé ç êôçíïôñïößá. Ôá ðñþôá öõôÜ ðïõ êáëëéåñãÞèçêáí Þôáí ôá äçìçôñéáêÜ êáé ôá üóðñéá, åíþ ôç âÜóç ôçò êôçíïôñïößáò áðïôåëïýí ôá áéãïðñüâáôá, ôá âïïåéäÞ êáé ïé ÷ïßñïé. ÍÝåò ôå÷íéêÝò áíáðôý÷èçêáí, üðùò ç êáôáóêåõÞ êåñáìéêþí óêåõþí ãéá ôéò ôñïöÝò êáé ç ýöáíóç åíäõìÜôùí. Ç áíÜðôõîç ôçò ãåùñãßáò êáé ôçò êôçíïôñïößáò ïäÞãçóå ôïõò áíèñþðïõò óôçí åãêáôÜëåéøç ôçò íïìáäéêÞò æùÞò êáé ôçí õéïèÝôçóç ôçò ìüíéìçò åãêáôÜóôáóçò (êïéíüôçôåò) óå ïéêéóìïýò êáé ÷ùñéÜ. Óôïí åëëáäéêü ÷þñï Ý÷ïõí åíôïðéóôåß íåïëéèéêïß ïéêéóìïß êõñßùò óôç Ìáêåäïíßá, óôç Èåóóáëßá, óå âñá÷þäåéò ðåñéï÷Ýò íçóéþí, óå óðÞëáéá êáé óå ðáñáëéáêÝò êáé ðáñáëßìíéåò ðåñéï÷Ýò. Ï ðéï óõíçèéóìÝíïò ÷þñïò ðñïúóôïñéêïý ïéêéóìïý óôç Ìáêåäïíßá êáé óôç Èåóóáëßá åßíáé ï ôå÷íçôüò ëïößóêïò ìáãïýëá». Ìå ôç ìüíéìç åãêáôÜóôáóç Üñ÷éóå êáé ç ðïõ ïíïìÜæåôáé «ôôïýìðá», Þ «ì êáôáóêåõÞ áíôéêåéìÝíùí ïéêéáêÞò ÷ñÞóçò ðïõ Þôáí öôéáãìÝíá áðü ëßèï. Äåí åßíáé ãíùóôü áí õðÞñ÷å áôïìéêÞ éäéïêôçóßá ãçò êáé æþùí áëëÜ ðéèáíïëïãåßôáé üôé ç éäéïêôçóßá ôçò ãçò êáé ç åõèýíç ãéá ôá æþá ìïéñáæüôáí óå ïëüêëçñç ôçí êïéíüôçôá. Ïé Üíèñùðïé öáßíåôáé åðßóçò üôé äéÝèåôáí Ýíôïíï èñçóêåõôéêü óõíáßóèçìá (ëáôñåßá ÌåãÜëçò ÌçôÝñáò). ÊáôÜ ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ óõíáíôÜìå áíôéêåßìåíá áðü ðçëü êáé óðáíéüôåñá áðü ëßèï. Äå ãíùñßæïõìå áí õðÞñ÷å ç Ýííïéá ôçò áôïìéêÞò éäéïêôçóßáò.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôá áêüëïõèá • Ìüíéìç åãêáôÜóôáóç ôïõ áíèñþðïõ • Ï Üíèñùðïò ãßíåôáé ãåùñãüò êáé êôçíïôñüöïò • Åìöáíßæåôáé ç êåñáìéêÞ

Ç ãÝíåóç ôçò ãåùñãßáò • • • • •

Ðñùôïåìöáíßæåôáé óôçí «åýöïñç çìéóÝëçíï» Åðåêôåßíåôáé óôç Â. ÁöñéêÞ, óôçí Åõñþðç, óôçí Áóßá êáé óôçí ÁìåñéêÞ Ãéá ðñþôç öïñÜ êáëëéåñãÞèçêáí ôá äçìçôñéáêÜ Åìöáíßæïíôáé ôá áãñïôéêÜ åñãáëåßá Áíáðôýóóïíôáé íÝåò ôå÷íéêÝò

13

01s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç åðï÷Þ ôïõ ëßèïõ

8:47

Page 14

Ïé Üíèñùðïé åãêáèßóôáíôáé ìüíéìá óå Ýíáí ôüðï • ×ôßæïõí óðßôéá • Ãåííéïýíôáé ôá ðñþôá ÷ùñéÜ • Áñ÷ßæåé ç åîåéäßêåõóç êáé ç áíôáëëáãÞ ðñïúüíôùí

Ç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ óôçí ÅëëÜäá • • • •

Íåïëéèéêïß ïéêéóìïß åìöáíßæïíôáé óôç Èåóóáëßá êáé óôç Ìáêåäïíßá ×áñáêôçñéóôéêüò åßíáé ï ôå÷íçôüò ëïößóêïò (ôïýìðá, Þ ìáãïýëá) Óôç Í. ÅëëÜäá áíáðôýóóåôáé ï åðßðåäïò ïéêéóìüò ÕðÜñ÷ïõí êáé ëéìíáßïé ïéêéóìïß (Äéóðçëéü)

Ç ïéêïíïìßá êáôÜ ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ • ÂÜóç ôùí êáëëéåñãåéþí áðïôåëïýí ôá äçìçôñéáêÜ êáé ôá üóðñéá • Óôçí êôçíïôñïößá êõñéáñ÷ïýí ôá áéãïðñüâáôá, ôá âïïåéäÞ êáé ïé ÷ïßñïé • Åìöáíßæïíôáé êáé êåñáìéêÜ, ëßèéíá Þ ïóôÝéíá áíôéêåßìåíá

¢ëëá ÷áñáêôçñéóôéêÜ • Äçìéïõñãïýíôáé êïéíüôçôåò • Óôïí ôïìÝá ôçò ôÝ÷íçò êáôáóêåõÜæïíôáé êáé ðÞëéíá áíôéêåßìåíá

14

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ ÄçìçôñéáêÜ ÁðïôÝëåóáí êáé áðïôåëïýí ôç âÜóç ôçò äéáôñïöÞò-ôïõ áíèñþðïõ. ÓõíÞèùò ç áíáêÜëõøÞ ôïõò áðïäßäåôáé óå êÜðïéá èåüôçôá, ç ïðïßá ôá äéÝäùóå óôïõò áíèñþðïõò. Óôçí åëëçíéêÞ ìõèïëïãßá ç ÷ñÞóç êáé êáëëéÝñãåéá ôùí äçìçôñéáêþí áðïäßäåôáé (üðùò öáßíåôáé êáé áðü ôï üíïìá) óôç èåÜ ÄÞìçôñá. Åñãáëåßá Ôá áãñïôéêÜ åñãáëåßá óõíÝâáëáí áðïöáóéóôéêÜ óôçí áíÜðôõîç êáé åîÝëéîç ôçò ãåùñãéêÞò ðáñáãùãÞò. Ôï äñåðÜíé, ç ìõëüðåôñá ê.Ü. ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áêüìç êáé óÞìåñá. Ôïýìðá ÃÞëïöïò ï ïðïßïò ðïëëÝò öïñÝò ðåñéÝ÷åé áñ÷áßá õëéêÜ êáôÜëïéðá. Ç óõóôçìáôéêÞ áíáóêáöÞ ôÝôïéùí ëüöùí Ý÷åé êáôÜ êáéñïýò öÝñåé óôï öùò ðïëý óçìáíôéêÜ åõñÞìáôá ôçò ðñïúóôïñßáò êáé ôçò éóôïñéêÞò åðï÷Þò. Êïéíüôçôá ÂáóéêÞ ìïñöÞ êïéíùíéêÞò ïñãÜíùóçò ôïõ áíèñþðïõ. Ïé Üíèñùðïé Üñ÷éóáí íá ïñãáíþíïíôáé óå êïéíüôçôåò, ãéá íá ðñïöõëá÷ôïýí áðü ôá èçñßá êáé ôïõò êéíäýíïõò ôçò öýóçò. ÌåãÜëç ÌçôÝñá ÓçìáíôéêÞ ãõíáéêåßá èåüôçôá, ðïõ ðáßæåé âáóéêü ñüëï óå ðïëëïýò áíèñþðéíïõò ðïëéôéóìïýò. Ìå ôï üíïìá áõôü ëáôñåýåôáé ç öýóç, ç ïðïßá èåùñåßôáé ôï êÝñáò ôçò áìáëèåßáò, ç ðçãÞ ôçò æùÞò êáé ôçò ãïíéìüôçôáò.

01s.qxp

5/8/2008

8:47

Page 15

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç åðï÷Þ ôïõ ëßèïõ

óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Åñãáëåßá êáé áíôéêåßìåíá ôïõ íåïëéèéêïý áíèñþðïõ

Áíáãíþñéóå ôá áíôéêåßìåíá. Óå ôé ÷ñçóéìåýåé ôï êáèÝíá; (óåë. 9 ó÷. âéâëßïõ) á) Óôçí åéêüíá ðáñáôçñïýìå üôé åéêïíßæïíôáé ìéá ìõëüðåôñá ìå ôç âÜóç ôçò ãéá ôï Üëåóìá ôùí äçìçôñéáêþí, â) Ýíá äñåðÜíé ãéá ôï èåñéóìü ôùí êáñðþí, ã) Ýíá êåñáìéêü öýëáîçò ôùí êáñðþí, ä) Ýíá åßäïò áîßíáò ãéá óêÜøéìï ôçò ãçò êáé å) Ýíá åßäïò õöÜóìáôïò ãéá Ýíäõóç. Ç êáèçìåñéíÞ æùÞ ôïõ íåïëéèéêïý áíèñþðïõ Ìå âÜóç ôçí åéêüíá ôçò êáèçìåñéíÞò æùÞò ôïõ íåïëéèéêïý áíèñþðïõ, ðïéåò åîåëßîåéò ðáñáôçñåßò óôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ; (óåë. 9 ó÷. âéâëßïõ) ÕðÜñ÷ïõí ôåñÜóôéåò äéáöïñÝò óôïí ôñüðï æùÞò ôùí íåïëéèéêþí áíèñþðùí óå ó÷Ýóç ìå óÞìåñá: á) Êõñéáñ÷åß ç íïìéóìáôéêÞ ïéêïíïìßá êáé ôï åìðüñéï. â) Ïé óýã÷ñïíåò ìåôáöïñÝò Ý÷ïõí ìåéþóåé êáôÜ ðïëý ôéò áðïóôÜóåéò. ã) Ç ôå÷íïëïãßá Ý÷åé áëëÜîåé ðÜñá ðïëý ôç æùÞ ôùí áíèñþðùí. ä) ÕðÜñ÷åé Ýíá ôåñÜóôéï äßêôõï ïñãÜíùóçò áíèñþðéíùí ðüëåùí. å) ÕðÜñ÷åé Ýíôïíç åîåéäßêåõóç. óô) Ï Üíèñùðïò Ý÷åé áîéïðïéÞóåé ôéò äõíáôüôçôåò ôçò âéïìç÷áíßáò. Ç íåïëéèéêÞ ÅëëÜäá Óôï ÷Üñôç áíáöÝñïíôáé üëïé ïé íåïëéèéêïß ïéêéóìïß ðïõ Ý÷ïõí áíáóêáöåß. Óå ðïéá åëëçíéêÞ ðåñéï÷Þ ðáñáôçñåßò ìåãáëýôåñç ðõêíüôçôá êáé ðþò ôç äéêáéïëïãåßò; (óåë. 10 ó÷. âéâëßïõ) Ìåãáëýôåñç ðõêíüôçôá ðáñáôçñåßôáé óôç Èåóóáëßá. Äéêáéïëïãåßôáé áðü ôï ãåãïíüò üôé ôá áðïèÝìáôá íåñïý Þôáí ðåñéóóüôåñá êáèþò êáé áðü ôï ãåãïíüò üôé ç ðåñéï÷Þ åßíáé ðåäéíÞ êáé ðñïóöÝñåôáé ãéá êáëëéÝñãåéá. 1. Ðþò óõíäÝåôáé ç åìöÜíéóç áããåßùí áðü ðçëü ìå ôçí åãêáôÜóôáóç ôùí áíèñþðùí óå ìüíéìïõò ïéêéóìïýò ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ; Ãéá íá áðáíôÞóåôå, óêåöèåßôå ãéá ðïéïí óêïðü ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ôá áããåßá óôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ. Ç åìöÜíéóç áããåßùí êáôÜ ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ, ãéáôß ïñéïèåôåß ôçí ôåñÜóôéá áëëáãÞ ðïõ äéáäñáìáôßóôçêå óôç æùÞ ôùí áíèñþðùí. Åíþ áñ÷éêÜ Þôáí êõíçãïß êáé ôñïöïóõëëÝêôåò, ÷ùñßò ìüíéìï ôüðï åãêáôÜóôáóçò (íïìÜäåò), ïé Üíèñùðïé ãßíïíôáé ãåùñãïß êáé êôçíïôñüöïé êáé éäñýïõí ôéò ðñþôåò ïñãáíùìÝíåò êïéíüôçôåò. Ôá ðåñéóóåýìáôá ôçò ôñïöÞò Ýðñåðå íá áðïèçêåõôïýí óå

15

01s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç åðï÷Þ ôïõ ëßèïõ

8:47

Page 16

êÜðïéï áíôéêåßìåíï. ¸ôóé ãåííÞèçêå ç éäÝá ôçò êáôáóêåõÞò ðÞëéíùí áããåßùí. Ç êåñáìéêÞ áíáäåß÷ôçêå óå óçìáíôéêÞ ôÝ÷íç, êáèþò ìÝóá óôïõò áéþíåò öôéÜ÷ôçêáí ðñáãìáôéêÜ áñéóôïõñãÞìáôá. 2. Ïé Üíèñùðïé ôçò ÐáëáéïëéèéêÞò åðï÷Þò, ðïõ ìåôáêéíïýíôáí óõ÷íÜ, èá ìðïñïýóáí íá ÷ñçóéìïðïéïýí áããåßá áðü ðçëü; Äå èá ìðïñïýóáí íá ÷ñçóéìïðïéïýí ðÞëéíá áããåßá, ãéáôß äåí åß÷áí óõëëÜâåé ôçí Ýííïéá ôçò áðïèÞêåõóçò ôïõ ðåñéóóåýìáôïò ôçò ôñïöÞò. Ïé ðáëáéïëéèéêïß Üíèñùðïé äåí åß÷áí ìüíéìï ôüðï êáôïéêßáò. Áêïëïõèïýóáí ôá æþá ðïõ êõíçãïýóáí, åíþ Ýôñùãáí ôïõò êáñðïýò ðïõ óõíáíôïýóáí óôï äñüìï ôïõò. Ôá ôõ÷üí ðåñéóóåýìáôá ôçò ôñïöÞò äåí åß÷áí ëüãï íá ôá óõãêåíôñþíïõí óå êÜðïéï áíôéêåßìåíï. Ç éäÝá ôçò áðïèÞêåõóçò ãåííÞèçêå ìüíï üôáí ï Üíèñùðïò áðÝêôçóå ìüíéìç êáôïéêßá êáé Ýðñåðå íá åîïéêïíïìåß ôñüöéìá ãéá íá æåé ïëüêëçñç ôç ÷ñïíéÜ. 3. Ìå ôç ìüíéìç åãêáôÜóôáóç ãåííéÝôáé ç Ýííïéá ôçò ðáôñßäáò. Ìå ðïéá êñéôÞñéá åðéëÝãïõí ïé Üíèñùðïé Ýíáí ôüðï ãéá ìüíéìç åãêáôÜóôáóç; Áðáñáßôçôåò ðñïûðïèÝóåéò ãéá ìüíéìç åãêáôÜóôáóç åßíáé ç ýðáñîç ãçò ãéá êáëëéÝñãåéá êáé óõíôÞñçóç æþùí ÷ñÞóéìá óôïí Üíèñùðï (âïïåéäÞ, Üëïãá ê.Ü.). ÐáñÜëëçëá, ç ðåñéï÷Þ ðñÝðåé íá ðáñÝ÷åé ó÷åôéêÞ áóöÜëåéá êáé íá âñßóêåôáé êïíôÜ óå áîéïðïéÞóéìï êïßôáóìá íåñïý (ðïôÜìéá, ëßìíåò), åíþ ðñÝðåé ôï êëßìá íá åßíáé ãåíéêÜ öéëéêü ðñïò ôïí Üíèñùðï. 4. ÊáôÜ ôç ãíþìç óáò, ôé áðïäåéêíýåé ç ðëçèþñá ôùí íåïëéèéêþí ïéêéóìþí óôçí ÅëëÜäá; Ç ðëçèþñá íåïëéèéêþí ïéêéóìþí óôçí ÅëëÜäá äåß÷íåé üôé óôçí ðåñéï÷Þ áõôÞ ïé áñ÷éêÝò ïìÜäåò áíèñþðùí âñÞêáí ôåëéêÜ ôéò óõíèÞêåò ðïõ åðéæçôïýóáí ãéá íá éäñýóïõí ïñãáíùìÝíåò êïéíüôçôåò. Ôï öõóéêü ðåñéâÜëëïí ôçò ðåñéï÷Þò ðïõ áñãüôåñá ïíïìÜóôçêå ÅëëÜäá åõíüçóå ôçí åãêáôÜóôáóç áñêåôÜ ðïëõÜíèñùðùí ïìÜäùí. Ôï êëßìá Þôáí ôï ãëõêü ìåóïãåéáêü, ìå ãëõêïýò ÷åéìþíåò êáé äñïóåñÜ êáëïêáßñéá, åíþ ïé ðåäéÜäåò, ôá äÜóç êáé ôá ðïôÜìéá ðáñåß÷áí ôç äõíáôüôçôá åðéâßùóçò óå åêåßíïõò ôïõò ðñþôïõò ìüíéìïõò êáôïßêïõò ôç ðåñéï÷Þò.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

16

1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò ãåùñãßáò êáé ôçò êôçíïôñïößáò êáôÜ ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ; Ìå ôçí áëëáãÞ ôïõ êëßìáôïò ðñïò ôï èåñìüôåñï ôï êõíÞãé óðáíßæåé êáé ïé Üíèñùðïé áíáãêÜóôçêáí íá ðáñÜãïõí ïé ßäéïé ôçí ôñïöÞ ôïõò. ¸ôóé, áíáðôý÷èçêáí ç ãåùñãßá êáé ç êôçíïôñïößá, ðïõ ãåííÞèçêáí óôçí Ìåóïðïôáìßá, Ðáëáéóôßíç êáé Áßãõðôï. Ôá ðñþôá öõôÜ ðïõ êáëëéåñãÞèçêáí Þôáí ôá äçìçôñéáêÜ êáé ôá üóðñéá, åíþ ôç âÜóç ôçò êôçíïôñïößáò áðïôåëïýóáí ôá áéãïðñüâáôá, ôá âïïåéäÞ êáé ïé ÷ïßñïé. ÓéãÜ óéãÜ

01s.qxp

5/8/2008

8:47

Page 17

åöåõñÝèçêáí êáé åñãáëåßá âïçèçôéêÜ ãéá ôçí êáëëéÝñãåéá ôçò ãçò. ¹ôáí öôéáãìÝíá áðü ëåéáóìÝíï ëßèï.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç åðï÷Þ ôïõ ëßèïõ

2. Ðïéåò ïé óõíÝðåéåò áðü ôçí áíÜðôõîç ôçò ãåùñãßáò êáé ôçò êôçíïôñïößáò; Ç áíÜðôõîç ôçò ãåùñãßáò êáé ôçò êôçíïôñïößáò ïäÞãçóå ôïõò áíèñþðïõò óôçí åãêáôÜëåéøç ôçò íïìáäéêÞò æùÞò êáé óôç ìüíéìç åãêáôÜóôáóç óå ïéêéóìïýò êáé ÷ùñéÜ. Ôá óðßôéá öôéÜ÷íïíôáí áðü îýëï Þ ðÝôñá êáé ïé Üíèñùðïé Üñ÷éóáí íá åéäéêåýïíôáé· äçìéïõñãåßôáé Ýôóé Ýíá åßäïò ïéêéáêÞò ïéêïíïìßáò. Óôïí åëëáäéêü ÷þñï Ý÷ïõí åíôïðéóôåß íåïëéèéêïß ïéêéóìïß êõñßùò óôç Ìáêåäïíßá, óôç Èåóóáëßá êáé óå ðáñáëéáêÝò êáé ðáñáëßìíéåò ðåñéï÷Ýò. Ôá óðßôéá óôçñßæïíôáí óå îýëéíåò ðëáôöüñìåò Þ óå ðÝôñåò. Ìå ôç ìüíéìç åãêáôÜóôáóç Üñ÷éóå êáé ç êáôáóêåõÞ áíôéêåéìÝíùí ïéêéáêÞò ÷ñÞóçò ðïõ Þôáí öôéáãìÝíá áðü ëßèï.

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ Ðåñßëçøç ÔÝóóåñéò åßíáé ïé öÜóåéò åîÝëéîçò ôïõ áíèñþðïõ. ÊáôÜ ôçí ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ ï Üíèñùðïò åßíáé íïìÜäáò (ùò ôï 6.500 ð.×. ðåñßðïõ). ÊáôÜ ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ ï Üíèñùðïò ïñãáíþíåé ôéò ðñþôåò ìüíéìåò êïéíüôçôåò.

ÁÓÊÇÓÇ ÁÕÔÏÁÎÉÏËÏÃÇÓÇÓ ÓõíäÝóôå ìå ìéá ãñáììÞ ôéò ëÝîåéò ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìåôáîý ôïõò 1. ÁöñéêÞ 2. êõíçãüò 3. ÁíáôïëéêÞ Åõñþðç 4. ôÜöïò 5. ÍåïëéèéêÞ Åðï÷Þ 6. åñãáëåßï 7. ôñïöÞ 8. ïéêéóìüò 9. ëéìíáßïò ïéêéóìüò

á. Äéóðçëéü â. ìáãïýëá ã. ãåùñãßá ä. áëÝôñé å. «Éêáíüò Üíèñùðïò» óô. èÞñáìá æ. ðñïóöïñÜ ç. äçìçôñéáêÜ è. ìáìïýè

ÁðÜíôçóç: 1å, 2óô, 3è, 4æ, 5ã, 6ä, 7ç, 8â, 9á

17

01s.qxp

5/8/2008

8:47

Page 18

ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç åðï÷Þ ôïõ ëßèïõ

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÐÑÙÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëôå Ýíá × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò ÐÑÏÔÁÓÇ 1. Ðñïúóôïñßá ïíïìÜæïõìå ôçí ðåñßïäï åêåßíç êáôÜ ôçí ïðïßá äåí õðÜñ÷ïõí ãñáðôÝò ðçãÝò. 2. Ç ðåñßïäïò ôçò ðñïúóôïñßáò åßíáé ìéêñÞ óå äéÜñêåéá. 3. Ç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ öôÜíåé ùò ôï 9.000 ð.×. 4. ÊáôÜ ôçí ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ ï Üíèñùðïò æåé áðü ìéêñÝò êáëëéÝñãåéåò Üãñéùí äçìçôñéáêþí. 5. Ï Üíèñùðïò êáôÜ ôçí ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ ìáèáßíåé íá êáôåñãÜæåôáé ôá ìáëáêÜ ìÝôáëëá. 6. ÊáôÜ ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ áíáðôýóóåôáé ç êåñáìéêÞ. 7. ÊáôÜ ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ õðÞñ÷å áíåðôõãìÝíï èñçóêåõôéêü óõíáßóèçìá. 8. Ðïëëïß íåïëéèéêïß ïéêéóìïß âñÝèçêáí óôç Èåóóáëßá. 9. Áíôßèåôá, åëÜ÷éóôïé ïéêéóìïß âñÝèçêáí óôç Ìáêåäïíßá. 10. Ç ãåùñãßá ãåííÞèçêå óôçí åýöïñç çìéóÝëçíï.

Ó

Ë

















2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ 1. Ï Üíèñùðïò öáßíåôáé ðùò îåêßíçóå ôçí ðïñåßá óôç Ãç ðñéí ..... 2. Ç ðñïúóôïñßá ÷ùñßæåôáé óôçí åðï÷Þ ôïõ ........ êáé ôïõ .............. 3. ÊáôÜ ôçí ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ, ïé Üíèñùðïé æïõí óå ...... 4. Äåõôåñåýïõóá ðçãÞ ôñïöÞò åßíáé ç ........... 5. Ðñþôïò ï ............. èÜâåé ôïõò íåêñïýò ôïõ. 6. ÕðÜñ÷åé óïâáñÞ ðéèáíüôçôá íá õðÞñ÷å ................ éäéïêôçóßá. 7. Ôá êåñáìéêÜ êáôÜ ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ .......... 8. Óçìáíôéêü ñüëï Ýðáéæå ........... 9. Ëéìíáßïò ïéêéóìüò Ý÷åé âñåèåß óôï .......... 3. Áíôéóôïé÷ßóôå ôéò ÷ñïíïëïãßåò ìå ôá ãåãïíüôá

18

×ÑÏÍÏËÏÃÉÁ

ÃÅÃÏÍÏÓ

1. 2.500.000 - 200.000 ð.×.

á. Óïöüôáôïò Üíèñùðïò

2. 200.000 - 35.000 ð.×.

â. Éêáíüò Üíèñùðïò

3. 35.000 - 6.500 ð.×.

ã. Óïöüò Üíèñùðïò

01s.qxp

5/8/2008

8:47

Page 19

4. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) 1. Ç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ äéáñêåß ìÝ÷ñé ôï: á) 1100 ð.×., â) 3200 ð.×., ã) 6.500 ð.×. 2. Ç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ ÷áñáêôçñßæåôáé, ìåôáîý Üëëùí, áðü: á) ôçí áíáêÜëõøç ôïõ ôñï÷ïý, â) ôç ÷ñÞóç ôçò êåñáìéêÞò, ã) ôç ÷ñÞóç ôçò öùôéÜò 3. Ôï êëßìá êáôÜ ôçí ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ Þôáí: á) øõ÷ñü, â) éäéáßôåñá èåñìü, ã) åýêñáôï 4. Óôçí Á. Åõñþðç êõñéáñ÷ïýí: á) ïé áíôéëüðåò, â) ôá ìáìïýè, ã) ïé äåéíüóáõñïé 5. Ï Üíèñùðïò êáôÜ ôçí ÐáëáéïëéèéêÞ åðï÷Þ áó÷ïëåßôáé ìå ôçí êáôåñãáóßá: á) ôïõ ÷áëêïý, â) ôïõ ëßèïõ, ã) ôùí êïñáëëéþí 6. Ï Óïöüò Üíèñùðïò: á) áöÞíåé ôïõò íåêñïýò Üèáöôïõò, â) êáßåé ôïõò íåêñïýò, ã) èÜâåé ôïõò íåêñïýò 7. ÊáôÜ ôç ÍåïëéèéêÞ åðï÷Þ ïé Üíèñùðïé êáôáóêåõÜæïõí: á) ëáêêïåéäåßò ôÜöïõò, â) ðÞëéíá áããåßá, ã) ðÝôñéíá áããåßá 8. Ç ãåùñãßá åìöáíßóôçêå: á) óôçí åýöïñç çìéóÝëçíï, â) óôï åýöïñï ôñßãùíï, ã) óôï åýöïñï ôåôñÜãùíï

ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´ Ç åðï÷Þ ôïõ ëßèïõ

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÐÑÙÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1ç ¢óêçóç 1Ó, 2Ë, 3Ë, 4Ë, 5Ë, 6Ó, 7Ó, 8Ó, 9Ë, 10Ó 2ç ¢óêçóç 1. 2.500.000 ÷ñüíéá, 2. Ëßèïõ, ×áëêïý, 3. óðçëéÝò, 4. áëéåßá, 5. Óïöüò Üíèñùðïò, 6. óõëëïãéêÞ, 7. öÝñïõí äéáêüóìçóç, 8. ôï èñçóêåõôéêü óõíáßóèçìá, 9. Äéóðçëéü ôçò ÊáóôïñéÜò 3ç ¢óêçóç 1â, 2ã, 3á 4ç ¢óêçóç 1ã, 2â, 3á, 4â, 5â, 6ã, 7â, 8á

19

01s.qxp

5/8/2008

8:47

Page 20

02s.qxp

6/8/2008

9:29

Page 21

ÊÅÖÁËÁÉÏ Â´ Ç ÅÐÏ×Ç ÔÏÕ ×ÁËÊÏÕ (3000 -1100 Ð.×.)

Ðåñßëçøç Ôá ðñþôá ÷Üëêéíá åñãáëåßá åìöáíßæïíôáé óôá ôÝëç ôçò ÍåïëéèéêÞò åðï÷Þò. ÓéãÜ óéãÜ êõñéáñ÷åß ùò êáôáóêåõáóôéêü õëéêü (Åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý). Ôçí ðåñßïäï áõôÞ óôç Ì. ÁíáôïëÞ áíáðôýóóïíôáé ïé ðñþôïé ìåãÜëïé ðïëéôéóìïß. Óôçí ÅëëÜäá êõñéáñ÷ïýí ïé Êõêëáäßôåò, ïé Ìéíùßôåò, ïé Ìõêçíáßïé.

1. OÉ ËÁÏÉ ÊÁÉ ÏÉ ÐÏËÉÔÉÓÌÏÉ ÔÇÓ ÅÃÃÕÓ ÁÍÁÔÏËÇÓ Ðåñßëçøç Ïé ÓïõìÝñéïé, ëáüò éíäïåõñùðáúêÞò êáôáãùãÞò, åãêáôáóôÜèçêáí óôç Ìåóïðïôáìßá óôá ìÝóá ôçò 4çò ÷éëéåôßáò. Åöçýñáí ôïí ôñï÷ü, ôï Üñïôñï, ôçí åðåîåñãáóßá ìåôÜëëïõ, ôç óöçíïåéäÞ ãñáöÞ êáé ðñþôïé ßäñõóáí óõãêñïôçìÝíåò ðüëåéò, ìå êõñéüôåñç ôçí Ïõñ. Ôçí 3ç ÷éëéåôßá äçìéïõñãÞèçêå Ýíá ìåãÜëï åíéáßï êñÜôïò áðü ÓïõìÝñéïõò áíáìåìåéãìÝíïõò ìå óçìéôéêïýò ëáïýò êáé êáôÜ ôç 2ç ÷éëéåôßá ìå êÝíôñï ôç Âáâõëþíá ç Ìåóïðïôáìßá õðÞñîå éó÷õñüôáôï êñÜôïò. ×áñáêôçñéóôéêüò åßíáé ï êþäéêáò ôïõ ×áìïõñáìðß, ç áñ÷áéüôåñç ãñáðôÞ íïìïèåóßá ðïõ Ý÷åé óùèåß. Óôï âáâõëùíéáêü êñÜôïò áíáðôý÷èçêáí éäéáßôåñá ïé åðéóôÞìåò êáé ôá ãñÜììáôá. Ïé Áóóýñéïé ôçò Â. Ìåóïðïôáìßáò êáôÝëáâáí ôç Ìåóïðïôáìßá êáé áíÝäåéîáí ùò íÝï êÝíôñï ôçí ðüëç Íéíåõß. Ç ïéêïíïìßá ôçò Áéãýðôïõ óôçñéæüôáí áðïêëåéóôéêÜ óôïí ðïôáìü Íåßëï. Ç ÷þñá äéïéêïýíôáí áðü ôïõò Öáñáþ. Ôñåéò åßíáé ïé ðåñßïäïé áêìÞò ôïõ âáóéëåßïõ: á) ôï Áñ÷áßï Âáóßëåéï, â) ôï ÌÝóï êáé ã) ôï ÍÝï Âáóßëåéï. Óôç ÌÝìöéäá ïéêïäïìÞèçêáí ïé ðõñáìßäåò. Êïñõöáßá ðåñßïäïò áêìÞò Þôáí ôï ÌÝóï âáóßëåéï (2050 - 1800 ð.×.). Ç ÷þñá ï÷õñþèçêå êáé ðñùôåýïõóá Ýãéíå ç ÈÞâá. Ïé Öáñáþ èÜâïíôáé óå ìéá ðåñéï÷Þ êïíôÜ óôç ÈÞâá, óôçí ÊïéëÜäá ôùí ÂáóéëÝùí. ÅðåêôáôéêÞ ðïëéôéêÞ áêïëïõèÞèçêå óôá ÷ñüíéá ôïõ ÍÝïõ âáóéëåßïõ êáôÜ ôçí ïðïßá ïéêïäïìÞèçêáí ëáìðñïß íáïß. Ïé Öáñáþ èåùñïýíôáí åêðñüóùðïé ôïõ èåïý ¼óéñç. Óçìáíôéêïß èåïß Þôáí ç ºóéäá êáé ï ¢ìïí Ñá. ¼ëåò ïé åîïõóßåò Þôáí óõãêåíôñùìÝíåò ó’ áõôüí. Ïé êïéíùíéêÝò ôÜîåéò ÷ùñßæïíôáí

21

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:29

Page 22

ùò åîÞò: áíþôåñï éåñáñ÷éêÜ Þôáí ôï éåñáôåßï, ïé êñáôéêïß õðÜëëçëïé êáé ïé áãñüôåò, êáëëéåñãïýóáí ôç ãç ôùí Öáñáþ, åíþ Üëëç ôÜîç Þôáí ïé ôå÷íßôåò. ÕðÜñ÷åé åîåéäßêåõóç åðáããåëìÜôùí óôá áóôéêÜ óõãêñïôÞìáôá. Óôá ïñõ÷åßá åñãÜæïíôáé üóïé ðéÜíïíôáé áé÷ìÜëùôïé êáôÜ ôïõò ðïëÝìïõò. Ïé Áéãýðôéïé åßíáé éäéáßôåñá èñÞóêïé. Äçìéïýñãçóáí Ýíá ðïëýðëïêï ðïëõèåúóôéêü óýóôçìá. Êýñéåò èåüôçôåò åßíáé ï çëéáêüò èåüò ¢ìïí Ñá, ï ¼óéñçò êáé ç óýæõãüò ôïõ ºóéäá. Óçìáíôéêïß ôüðïé ëáôñåßáò åßíáé ïé íáïß, åíþ éäéáßôåñç éó÷ý áðÝêôçóå óôáäéáêÜ ôï éåñáôåßï. ÓçìáíôéêÞ åßíáé êáé ç ðßóôç óôç ìåôáèáíÜôéá æùÞ ìÝóù ôçò ìïõìéïðïßçóçò. ÓçìáíôéêÞ Þôáí êáé ç óõìâïëÞ ôùí Áéãõðôßùí óôïí ôïìÝá ôçò ãñáöÞò (ééåñïãëõöéêÜ). Âáóéêü ìÝóï ãñáöÞò åßíáé ï ðÜðõñïò. ÊáôÜ ôç 2ç ÷éëéåôßá ð.×. óôç Ì. Áóßá âãáßíåé áðü ôçí áöÜíåéá ëáüò ôùí ×åôôáßùí. Äçìéïýñãçóáí ìéá áêìÜæïõóá áõôïêñáôïñßá ìå ðñùôåýïõóá ôç ×áôôïýóóá. Óôá ìÝóá ôçò 2çò ÷éëéåôßáò ôï ÷åôôéôéêü êñÜôïò áðëþíåôáé óôç Ì. Áóßá ùò ôç Â. Ìåóïðïôáìßá êáé Á÷éãéÜâá), üðùò ïíïìÜæïíôáé, Ý÷ïõí åðáöÝò ìå ôïõò ×åôôáßïõò. ôç Â. Óõñßá. Ïé Á÷áéïß (Á Óôá ôÝëç ôïõ 13ïõ ð.×. ïé åðéäñïìÝò ôùí «ëëáþí ôçò èÜëáóóáò» ðñïêÜëåóáí ôç äéÜëõóç ôçò ÷åôôéôéêÞò áõôïêñáôïñßáò. Óôçí ðáñáëßá ôçò Ðáëáéóôßíçò (áñ÷Ýò 3çò ÷éëéåôßáò) åãêáèßóôáôáé ï ëáüò ôùí Öïéíßêùí. ¹ôáí äåéíïß íáõôéêïß êáé Ýìðïñïé. Éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ Þôáí ç åðéíüçóç åíüò áëöáâÞôïõ áðü 22 óýìöùíá. ¢ëëïò óçìáíôéêüò ëáüò ôçò ðåñéï÷Þò Þôáí ïé Åâñáßïé. Åßíáé ï ðñþôïò ìïíïèåúóôéêüò ë á ü ò , ðïõ ðéóôåýåé äçë. óå Ýíá ìüíï èåü. ÅãêáôáóôÜèçêáí óôç ãç ×áíáÜí (Ðáëáéóôßíç). Ãýñù óôï 1500 ð.×. ðïëëïß áðü ôïõò Åâñáßïõò æïõí ùò äïýëïé óôçí Áßãõðôï. Áñãüôåñá (ðåñßðïõ 1300 ð.×.), êÜôù áðü ôçí êáèïäÞãçóç ôïõ ÌùõóÞ, öôÜíïõí óôçí Ðáëáéóôßíç. Óôá ôÝëç ôçò äåýôåñçò ÷éëéåôßáò äçìéïõñãåßôáé éó÷õñü êñÜôïò ìå çãÝôåò ôï Óáïýë, ôï Äáâßä êáé ôï Óïëïìþíôá ìå ðñùôåýïõóá ôçí ÉåñïõóáëÞì. Óçìáíôéêïß åßíáé ïé ðñïöÞôåò, ïé ïðïßïé Ý÷ïõí ëÜâåé ñüëï ìåóïëáâçôÞ áíÜìåóá óôï Èåü êáé óôïõò ðéóôïýò. Áõôïß ðñïáíáããÝëëïõí ôçí Ýëåõóç ôïõ Ìåóóßá, ðïõ èá êáôáãüôáí áðü ôç ãåíéÜ ôïõ Äáâßä. Éåñü âéâëßï åßíáé ç ÅâñáúêÞ Âßâëïò (ÐáëáéÜ ÄéáèÞêç).

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ïé ÓïõìÝñéïé • ÁíÝðôõîáí ôïí ðñþôï ðïëéôéóìü óôçí éóôïñßá ôïõ áíèñþðïõ • Åöçýñáí ôç óöçíïåéäÞ ãñáöÞ • Äçìéïõñãïýí éó÷õñü êñÜôïò (åðï÷Þ ôïõ ×áìðïõñáìðß)

Ïé Áóóýñéïé • ÊáôáëáìâÜíïõí óôá ôÝëç ôçò 2çò ÷éëéåôßáò ôç Ìåóïðïôáìßá 22

Ïé Áéãýðôéïé

02s.qxp

6/8/2008

• • • • • • •

9:29

Page 23

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý

×ñùóôïýí ôçí åðéâßùóÞ ôïõò óôï Íåßëï Ïé çãåìüíåò ïíïìÜæïíôáé Öáñáþ Ïéêïäïìïýí ôéò ðõñáìßäåò Ùò ôï 1100 ð.×. ç Áßãõðôïò åðåêôåßíåôáé óçìáíôéêÜ ÕðÜñ÷åé óáöÞò êïéíùíéêÞ äéáóôñùìÜôùóç Åßíáé ðïëõèåúóôÝò Äçìéïõñãïýí ôçí éåñïãëõöéêÞ ãñáöÞ

(3000 – 1100 ð.×.)

Ïé ×åôôáßïé • ÁêìÜæïõí ùò ôá ìÝóá ôçò 2çò ÷éëéåôßáò ð.×. • ÊáôáóôñÝöïíôáé óôá ôÝëç ôïõ 13ïõ áé. ð.×. áðü ôéò åðéäñïìÝò ôùí «ëáþí ôçò èÜëáóóáò» êõñßùò

Ïé Öïßíéêåò • Åãêáèßóôáíôáé óôéò áêôÝò ôçò Ðáëáéóôßíçò • Åßíáé Üñéóôïé íáõôéêïß êáé Ýìðïñïé • Åðéíïïýí Ýíá áëöÜâçôï ìå 22 óýìöùíá

Ïé Åâñáßïé • • • •

Åãêáèßóôáíôáé óôï åóùôåñéêü ôçò Ðáëáéóôßíçò Ìå çãÝôç ôï ÌùõóÞ öåýãïõí áðü ôçí Áßãõðôï ãéá ôç ãç ×áíáÜí Ãýñù óôï 950 ð.×. äçìéïõñãïýí éó÷õñü êñÜôïò Åßíáé ï ðñþôïò ìïíïèåúóôéêüò ëáüò ôçò éóôïñßáò

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ Éíäïåõñùðáúêüò ëáüò Ðáôñßäá ôùí Éíäïåõñùðáßùí èåùñåßôáé ç ðåñéï÷Þ ôïõ ÊáõêÜóïõ. Áðü åêåß åîáðëþèçêáí óå ïëüêëçñç ôçí Åõñþðç, åíþ Ýöôáóáí ìÝ÷ñé ôçí Éíäßá. ¸÷ïõí áíïé÷ôü äÝñìá. ÓöçíïåéäÞò ãñáöÞ ÃñáöÞ ôùí Óïõìåñßùí óôçí ïðïßá ïé ÷áñáêôÞñåò ðáñéóôÜíïíôáé ìå ôç ìïñöÞ óöÞíáò. Ï êþäéêáò ôïõ ×áìïõñáìðß Áðïôåëåß ôçí ðñþôç íïìïèåóßá. ÌÝóá áðü ôïí êþäéêá áíôëïýìå ðïëëÜ óôïé÷åßá ãéá ôï êïéíùíéêü, ðïëéôéóôéêü, ïéêïíïìéêü ãßãíåóèáé ôçò åðï÷Þò. Öáßíåôáé ðùò áðïôåëåß óõãêÝíôñùóç ðáëéüôåñùí íüìùí. Óå áñêåôÝò ðåñéðôþóåéò ðñïâëÝðïíôáé ðéï Þðéåò ðïéíÝò. Áí êáé ðñïâëÝðïíôáé áíôßðïéíá, ùóôüóï ãéá ðñþôç öïñÜ ëåßðåé ç Ýííïéá ôçò åêäßêçóçò ãéá öüíï. Íåßëïò Óðïõäáßï ðïôÜìé ôçò Â. ÁöñéêÞò. Óôçí ïõóßá õðÜñ÷ïõí äõï ðïôáìïß, ï Ëåõêüò êáé ï ÃáëÜæéïò Íåßëïò, ïé ïðïßïé åíþíïíôáé óôï óçìåñéíü ÓïõäÜí. Ìüëéò ôï 19ï

23

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:30

Page 24

áé. Ýãéíå ãíùóôÞ ç ðåñéï÷Þ áðü ôçí ïðïßá ðçãÜæåé. Ïé åôÞóéåò ðëçììýñåò ôïõ Þôáí ðñáãìáôéêü äþñï æùÞò ãéá ôïõò Áéãýðôéïõò, ãéáôß äçìéïõñãïýóáí ìéá ëùñßäá éäéáßôåñá åýöïñïõ åäÜöïõò áíÜìåóá óôçí îåñÞ ëéâõêÞ Ýñçìï. Ç èñçóêåßá ôùí Áéãõðôßùí Ç èñçóêåßá ôùí Áéãõðôßùí ìáò åßíáé ãíùóôÞ áðü ôéò ðïëëÝò éåñïãëõöéêÝò áðåéêïíßóåéò ðïõ Ý÷ïõí óùèåß. Ïé èåïß Þôáí æùüìïñöïé. Ðïëý éó÷õñü Ýãéíå ôï éåñáôåßï éäéáßôåñá ìåôÜ ôéò õðåñâïëéêÝò äùñåÝò ðïõ äÝ÷ôçêå áðü ôï Öáñáþ ÑáìóÞ Â´. Öïéíéêéêü áëöÜâçôï Éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ åðéíüçóç ãéá ôçí åîÝëéîç ôïõ ðáãêüóìéïõ ðïëéôéóìïý. Ôï ðáñÝëáâáí ïé ¸ëëçíåò, áöïý ìåôÝâáëáí ïñéóìÝíá óýìöùíá óå öùíÞåíôá. Ôï åëëçíéêü áëöÜâçôï áðïôÝëåóå ôç âÜóç ôïõ ëáôéíéêïý, óôï ïðïßï óôçñßæïíôáé ïé êõñéüôåñåò åõñùðáúêÝò ãëþóóåò. Ìïíïèåúóôéêüò ëáüò Ãéá ðñþôç öïñÜ ï Üíèñùðïò óõíèÝôåé ôçí éäÝá ôçò ýðáñîçò åíüò ìüíï èåïý, ìéáò ýðáñîçò, ç ïðïßá åßíáé õðåýèõíç ãéá ôç äçìéïõñãßá ôïõ êüóìïõ. Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ðéï éäåáëéóôéêÞ, áöçñçìÝíç ðñïóÝããéóç ôïõ èåßïõ êáé ôùí äõíáôïôÞôùí ôïõ. Ç áíáêÜëõøç áôÞ åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ, ãéáôß ç éïõäáúêÞ èñçóêåßá áðïôÝëåóå ôï ðñïæýìé ãéá Üëëåò äýï ìåãÜëåò èñçóêåßåò, ôï ×ñéóôéáíéóìü êáé ôï ÉóëÜì.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ ×áìïõñáìðß ÂáóéëéÜò ôçò Âáâõëþíáò (1730-1695 ð.×.). ¸äéùîå ôïõò Åëáìßôåò êáé èåìåëßùóå éó÷õñü âáâõëùíéêü êñÜôïò. ÁíÝäåéîå ôç Âáâõëþíá óå óçìáíôéêÞ ðüëç. ÅíäéáöÝñèçêå éäéáßôåñá ãéá ôçí êñáôéêÞ äéïßêçóç. Óçìáíôéêüò åßíáé ï êþäéêáò ôïõ ×áìïõñáìðß. ¼óéñçò Éäéáßôåñá óçìáíôéêüò áñ÷áßïò áéãõðôéáêüò èåüò. ¹ôáí ãéïò ôçò èåÜò ôïõ Ïõñáíïý êáé ôïõ èåïý ôçò ãçò Óåâ. Ðáíôñåýôçêå ôçí áäåëöÞ ôïõ ºóéäá. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò âáóéëåßáò ôïõ, ç Áßãõðôïò åõçìåñïýóå. Äßäáîå óôïõò áíèñþðïõò ôïí ðïëéôéóìü. Ï áäåëöüò ôïõ, üìùò, Óçè ôïí Ýêëåéóå óå Ýíá êéâþôéï ôï ïðïßï ðÝôáîå óôïí Íåßëï, êáèþò åðïöèáëìéïýóå ôçí åîïõóßá ôïõ. ¼ôáí ï Óçè Ýìáèå üôé ç ºóéäá Ýøá÷íå ôïí ¼óéñç, âñÞêå ðñþôïò ôï êéâþôéï êáé ôåìÜ÷éóå ôï ðôþìá ôïõ áäåëöïý ôïõ. Ï ¼óéñçò êáôÝâçêå óôïõò íåêñïýò êáé Ýãéíå âáóéëéÜò ôïõò. ºóéäá ÁäåëöÞ êáé óýæõãïò ôïõ ¼óéñç. ÂïÞèçóå ôïí ¼óéñç êáôÜ ôïí åêðïëéôéóìü ôùí Áéãõðôßùí. Áñãüôåñá, âñÞêå ôï ðôþìá ôïõ êáôáêñåïõñãçìÝíïõ áðü ôï Óçè ¼óéñç êáé ôï óõãêüëëçóå. Ç ëáôñåßá ôçò ºóéäáò åîáðëþèçêå óå üëç ôçí Áßãõðôï. Åêðñïóùðïýóå ôçí ÌåãÜëç ÌçôÝñá êáé ôç ëáôñåßá ôçò Ãçò. 24

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 25

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ ¢ìïí Ñá Ç åðï÷Þ Èåüò ôçò áñ÷áßáò Áéãýðôïõ. Ðñüêåéôáé ãéá ìéá óçìáíôéêÞ çëéáêÞ èåüôçôá ç ïðïßá ôïõ ÷áëêïý åß÷å êåöÜëé êñéáñéïý. Óçìáíôéêü êÝíôñï ëáôñåßáò âñéóêüôáí óôçí üáóç Óßâá, óôç (3000 – 1100 ð.×.) ëéâõêÞ Ýñçìï. ÌùõóÞò Éäéáßôåñá óçìáíôéêüò ðñïöÞôçò êáé áñ÷çãüò ôùí Åâñáßùí ðïõ ðñáãìáôïðïßçóáí ôçí Ýîïäï áðü ôçí Áßãõðôï óôçí Ðáëáéóôßíç. ÃåííÞèçêå óôéò áñ÷Ýò ôïõ 13ïõ áé. ð.×. Ôüôå ïé Åâñáßïé æïýóáí óôçí Áßãõðôï. Ï ÑáìóÞò ´ åß÷å äéáôÜîåé íá ñß÷íïíôáé ôá ìùñÜ ôùí Åâñáßùí óôï Íåßëï. Ç öõóéêÞ ìçôÝñá ôïõ ÌùõóÞ ôïí Ýâáëå óå Ýíá êáëÜèé êáé ôïí Üöçóå óôï ñåýìá ôïõ Íåßëïõ. Ôïí âñÞêáí ìÝëç ôçò âáóéëéêÞò ïéêïãÝíåéáò. Ï ÌùõóÞò ìåãÜëùóå óôï ðáëÜôé. Áñãüôåñá Ýöõãå, üìùò, åðåéäÞ óêüôùóå Ýíáí Áéãýðôéï. ¸æçóå óáñÜíôá ÷ñüíéá óôç Ãç ÌáäéÜì ùò âïóêüò. Åêåß ôïõ ðáñïõóéÜóôçêå ï Èåüò êáé ôïí ðñüóôáîå íá öÝñåé ôïõò Åâñáßïõò ôçò Áéãýðôïõ óôç ãç ×áíáÜí. ÌåôÜ áðü ðïëëÝò ðåñéðÝôåéåò, ôéò äÝêá ðëçãÝò, ïé Åâñáßïé Ýöõãáí áðü ôçí Áßãõðôï. Ç ðïñåßá ãéá ôç ×áíáÜí êñÜôçóå 40 ÷ñüíéá. Óôï üñïò ÓéíÜ ï Èåüò ôïõ ðáñÝäùóå ôéò ðëÜêåò ìå ôéò 10 åíôïëÝò. ÔåëéêÜ ðÝèáíå ðñéí öôÜóåé óôç ãç ×áíáÜí. Äáâßä ÌåãÜëïò ðñïöÞôçò êáé âáóéëéÜò ôùí Åâñáßùí. Áí êáé Þôáí ôóïðÜíïò, êáôüñèùóå íá äéáêñéèåß óôï ðáëÜôé ôïõ Óáïýë. Íßêçóå ôï Öéëéóôáßï ãßãáíôá ÃïëéÜè êáé åîåëß÷èçêå óå ãåííáßï óôñáôçãü. Áñãüôåñá Ýãéíå âáóéëéÜò ôïõ ÉóñáÞë. Ç âáóéëåßá ôïõ óõìðßðôåé ìå ôçí áñ÷Þ ôçò ÷ñõóÞò åðï÷Þò ôùí Éóñáçëéôþí. ÅðÝêôåéíå ôá åäÜöç ôçò ÷þñáò êáé ëÜìðñõíå ôçí ðñùôåýïõóá ÉåñïõóáëÞì ìå óðïõäáßá ïéêïäïìÞìáôá. Óáïýë Ðñþôïò âáóéëéÜò ôïõ êñÜôïõò ôïõ ÉóñáÞë. Áñ÷éêÜ Þôáí êáëüò êõâåñíÞôçò. ÐÝôõ÷å ðïëëÝò íßêåò åíáíôßïí êõñßùò ôùí Öéëéóôáßùí. Áñãüôåñá Ýãéíå ôõñáííéêüò óôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ. Ôï ãåãïíüò áõôü ïäÞãçóå ôïí ðñïöÞôç ÓáìïõÞë íá ÷ñßóåé âáóéëéÜ ôï Äáâßä. Ï Óáïýë êõíÞãçóå ôï Äáâßä, ùóôüóï áñãüôåñá óêïôþèçêå óå ìéá ìÜ÷ç ìå ôïõò Öéëéóôáßïõò. Óïëïìþíôáò ÂáóéëéÜò ôïõ ÉóñáÞë. ¹ôáí óïöüò êáé åãêñáôÞò. Ç äýíáìç ôïõ êñÜôïõò ôùí Éóñáçëéôþí Ýöôáóå óôï æåíßè. Áñãüôåñá åðçñåÜóôçêå áðü ôç æùÞ ôùí åéäùëïëáôñþí. ¸÷ôéóå ôïí ðåñßöçìï íáü ãéá ôçí êéâùôü ôçò ÄéáèÞêçò.

25

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 26

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

3000 - 2200 ð.×.

Áñ÷áßï Âáóßëåéï

2050 - 1800 ð.×.

ÌÝóï Âáóßëåéï

1730 - 1695 ð.×.

ÂáóéëéÜò ï ×áìïõñáìðß

1600 - 1100 ð.×.

ÍÝï Âáóßëåéï

ÌÝóá ôçò 2çò ÷éëéåôßáò ð.×.

ÁêìÜæïõí ïé ×åôôáßïé

ÔÝëç 13ïõ áé. ð.×.

Êáôáëýåôáé ç ÷åôôéôéêÞ áõôïêñáôïñßá

1300 ð.×.

Ïé Åâñáßïé ïäçãïýíôáé áðü ôï ÌùõóÞ óôçí Ðáëáéóôßíç

ÔÝëç ôçò 2çò ÷éëéåôßáò áñ÷Ýò 1çò ÷éëéåôßáò ð.×.

Éäñýåôáé éó÷õñü åâñáúêü êñÜôïò

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ ×Üñôçò ôçò áíáôïëéêÞò ëåêÜíçò ôçò Ìåóïãåßïõ ÌåëÝôçóå ôï ÷Üñôç êáé åîÞãçóå ôçí ðñïíïìéáêÞ èÝóç ôçò ÅëëÜäáò óôïõò èáëÜóóéïõò äñüìïõò. (óåë. 14 ó÷. âéâëßïõ) Ç ÅëëÜäá âñßóêåôáé óôï óôáõñïäñüìé ôñéþí çðåßñùí: Áóßáò, ÁöñéêÞò êáé Åõñþðçò. ¢ëëï Ýíá óçìáíôéêü ÷áñáêôçñéóôéêü åßíáé ðùò ç ÷þñá Ý÷åé óôåíÞ ó÷Ýóç ìå ôç èÜëáóóá. Áðü íùñßò ïé ¸ëëçíåò äéáêñßèçêáí óôïí ôïìÝá ôçò íáõôéêÞò ôÝ÷íçò. Ìáæß ìå ôá åìðïñåýìáôá ïé ¸ëëçíåò íáõôéêïß êáé Ýìðïñïé Ýöåñáí óôçí ÅëëÜäá éäÝåò êáé óôïé÷åßá ðïëéôéóìïý áðü ôïõò Áéãõðôßïõò, ôïõò Âáâõëþíéïõò, ê.Ü. ðïëéôéóìïýò. Ç ãåùãñáöéêÞ èÝóç ôçò ÅëëÜäáò åðÝôñåðå ôçí áðñüóêïðôç áíôáëëáãÞ éäåþí ìå ôçí ÁíáôïëÞ ãéá ðïëý êáéñü. 26

Ôï Ýðïò ÃéëãáìÝò Ôé óïõ èõìßæïõí ïé óôß÷ïé ôïõ óïõìåñéáêïý Ýðïõò; (óåë. 15 ó÷. âéâëßïõ)

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 27

Ïé óôß÷ïé áõôïß ìáò èõìßæïõí áíôßóôïé÷ïõò óôß÷ïõò ôùí ïìçñéêþí åðþí, åéäéêÜ ôçò ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ Ïäýóóåéáò. Óôá äýï Ýðç ìÝôñï áíáöïñÜò åßíáé ï Üíèñùðïò (ÃéëãáìÝò - ÏäõóóÝáò), ôïõ ÷áëêïý ïé ïðïßïé åßíáé ãåííáßïé ðïëåìéóôÝò, ðñáãìáôéêïß çãÝôåò ôùí óôñáôéùôþí ôïõò· ùóôüóï, (3000 – 1100 ð.×.) ìÝóá áðü áðïôõ÷ßåò êáé áôåëåßùôåò ðåñéðÝôåéåò ôåëéêÜ ðñï÷ùñåß ï êáèÝíáò íá áíôéìåôùðßóåé ôç äéêÞ ôïõ ìïßñá.

Ç áíáôïëéêÞ ü÷èç ôïõ Íåßëïõ Ãéáôß ïé êáôïéêßåò åßíáé êôéóìÝíåò óôá õøþìáôá; (óåë. 16 ó÷. âéâëßïõ) Ïé êáôïéêßåò Ýðñåðå íá ÷ôéóôïýí óå êÜðïéï ýøùìá åîáéôßáò ôùí åôÞóéùí ðëçììýñùí ôïõ Íåßëïõ. Óå óõãêåêñéìÝíç ÷ñïíéêÞ ðåñßïäï ìåãÜëåò ìÜæåò íåñïý êáôÝâáéíáí áðü ôï íüôï êáé ôï ðïôÜìé õðåñ÷åßëéæå óå ìåãÜëç Ýêôáóç êáé óôéò äýï ü÷èåò. Ïé ðëçììýñåò áõôÝò Þôáí ðñáãìáôéêü äþñï æùÞò, ãéáôß, üôáí ôá íåñÜ õðï÷ùñïýóáí, ðáñÝìåíå ìéá éäéáßôåñá ãüíéìç ëÜóðç (éëýò), ç ïðïßá Þôáí éäáíéêÞ ãéá êáëëéÝñãåéá.

Ï Öáñáþ åßíáé Ýíáò èåüò ãéá ôïõò Áéãýðôéïõò 1. Óçìåéþóôå üëåò ôéò åêöñÜóåéò ðïõ áíáöÝñïíôáé óå éäéüôçôåò ôïõ Öáñáþ 2. Ðïéïò åßíáé ï ðáôÝñáò ôïõ Öáñáþ; (óåë. 17 ó÷. âéâëßïõ) 1. á) ¹ëéå, â) äßóêå ëáìðñÝ, ã) Ý÷åéò ôç ìïñöÞ ôïõ ðáôÝñá óïõ, ä) ïé ëüãïé óïõ ÷ùñïýí, å) ¢ñ÷ïíôá ãáëÞíéå. 2. Ï ðáôÝñáò ôïõ Öáñáþ èåùñåßôáé ï çëéáêüò èåüò ¢ìïí Ñá, ï ¹ëéïò, ðïõ äßíåé æùÞ óôçí Áßãõðôï. Ôïé÷ïãñáößá óôïí ôÜöï ôïõ Ñåêìßí, ÈÞâá, ÍÝï Âáóßëåéï Ãéá ðïéïí åñãÜæïíôáé áõôïß ïé ôå÷íßôåò; (óåë. 17 ó÷. âéâëßïõ) Ïé ôå÷íßôåò áõôïß êáôáóêåõÜæïõí ôï Üãáëìá åíüò óçìáßíïíôïò ðñïóþðïõ, ôïõ íåêñïý ßóùò, Þ êÜðïéïõ èåïý. ÅñãÜæïíôáé ãéá ëïãáñéáóìü ôçò ïéêïãÝíåéáò ôïõ íåêñïý.

Áðü ôï Ýíá áëöÜâçôï óôï Üëëï. Óýãêñéóç ôïõ öïéíéêéêïý êáé ôïõ åëëçíéêïý áëöáâÞôïõ Ãéáôß Ýäùóå þèçóç óôïí ðïëéôéóìü ç åðéíüçóç ìéáò åý÷ñçóôçò ìïñöÞò ãñáöÞò; (óåë. 19 ó÷. âéâëßïõ) Ôá äýï áëöÜâçôá Ý÷ïõí ðïëëÝò ç÷çôéêÝò ïìïéüôçôåò. Ùóôüóï õðÜñ÷ïõí êáé óçìáíôéêÝò äéáöïñÝò. ÓçìáíôéêÜ óôéò óçìéôéêÝò ãëþóóåò Þôáí ôá óýìöùíá, ôá öùíÞåíôá åííïïýíôáí. Óôçí åëëçíéêÞ ãëþóóá, üìùò, óçìáíôéêÜ åßíáé ôá öùíÞåíôá. Ãé’ áõôü ïé ¸ëëçíåò ìåôÝôñåøáí óõãêåêñéìÝíá óýìöùíá óå öùíÞåíôá (á, å, åé, ç, ï, ù, ïõ), ãéá íá áíôáðïêñéèïýí óôéò áíÜãêåò ôçò äéêÞò ôïõò ãëþóóáò. Ç ãñáöÞ ðïõ åðéíïÞèçêå Þôáí éäéáßôåñá åý÷ñçóôç. Áõôü áðïäåéêíýåôáé áðü ôï ãåãïíüò üôé ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí ÅëëÜäá ìÝ÷ñé êáé óÞìåñá, åíþ áðïôÝëåóå ôç âÜóç ôïõ ñùìáúêïý áëöáâÞôïõ (äõôéêÜ åëëçíéêÜ áëöÜâçôá). Ãéá ðñþôç öïñÜ ç ãñáöÞ, êáé ï ðïëéôéóìüò ðïõ áõôÞ öÝñåé, âãáßíåé áðü ôéò áõëÝò ôùí áíáêôüñùí êáé ôùí íáþí 27

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:30

Page 28

êáé ãßíåôáé êôÞìá ïëüêëçñïõ ôïõ ëáïý. Óôçí áíáôïëÞ ç ãñáöÞ Þôáí ðñïíüìéï ôùí ëßãùí åðåéäÞ áðáéôïýóå åéäéêÞ åêðáßäåõóç óôç ÷ñÞóç ôçò. Ç åöåýñåóç ìéáò åý÷ñçóôçò ìïñöÞò ãñáöÞò óÞìáéíå ðùò ï ðïëéôéóìüò åß÷å ãßíåé áãáèü ðñïóéôü óå ìåãÜëåò ìÜæåò áíèñþðùí, ïé ïðïßåò ìðïñïýóáí íá ìïñöùèïýí êáé íá ðáñÜãïõí áêüìá ìåãáëýôåñï ðïëéôéóôéêü Ýñãï. Áõôüò åßíáé êáé ï ëüãïò ãéá ôïí ïðïßï áêüìç êáé óÞìåñá èáõìÜæïõìå áñéóôïõñãÞìáôá ôçò áñ÷áéüôçôáò, üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá ôá ïìçñéêÜ Ýðç Þ ôá Ýñãá ôçò áñ÷áßáò äñáìáôïõñãßáò.

Ç äéÜâáóç ôçò ÅñõèñÜò èÜëáóóáò Äåßîôå ðþò, óýìöùíá ìå ôç Âßâëï, ï Èåüò áíáìåéãíýåôáé åíåñãÜ óôéò ôý÷åò ôùí Åâñáßùí (óåë. 20 ó÷. âéâëßïõ) Ï Èåüò åðåìâáßíåé äõíáìéêÜ åðéâÜëëïíôáò ôç èÝëçóÞ Ôïõ óå Áéãõðôßïõò êáé Åâñáßïõò. Åßíáé Ýíáò Èåüò ðïõ åßíáé êïíôÜ óôïí åêëåêôü ëáü ôïõ, ðñïóôáôåýïíôÜò ôïí üôáí õðÜñ÷åé áíÜãêç. Ãé’ áõôü, ÷ñçóéìïðïéþíôáò ôï ÌùõóÞ, åîáóöáëßæåé ôç öõãÞ ôùí Åâñáßùí ìÝóù ôçò ÅñõèñÜò èÜëáóóáò. 1. Ðïéá åßíáé ç óõìâïëÞ ôùí Óïõìåñßùí óôçí áíÜðôõîç ôïõ ðïëéôéóìïý; Ïé ÓïõìÝñéïé: á) áíáêÜëõøáí ôïí ôñï÷ü, â) ôï Üñïôñï, ã) ôçí åðåîåñãáóßá ôùí ìåôÜëëùí, ä) ôç óöçíïåéäÞ ãñáöÞ. 2. ÐáñáôçñÞóôå ôï óýã÷ñïíï ÷Üñôç ôçò Áéãýðôïõ êáé áîéïëïãÞóôå ôç öñÜóç: Ç Áßãõðôïò åßíáé «äþñïí ôïõ Íåßëïõ». Ðáñáôçñþíôáò ôï ÷Üñôç âëÝðïõìå üôé êõñéáñ÷åß ç Ýñçìïò Óá÷Üñá. ÊÜôù áðü ôéò áêñáßåò êëéìáôïëïãéêÝò óõíèÞêåò ôçò åñÞìïõ ðïëý äýóêïëá ìðïñåß íá áíèßóåé Ýíáò ðïëéôéóìüò. Ùóôüóï, ç ýðáñîç ôïõ Íåßëïõ êáé ôùí ðëçììõñþí ôïõ äçìéïõñãåß ìéá üáóç ðïõ åêôåßíåôáé óå üëï ôï ìÞêïò ôïõ ðïôáìïý êáé ÷ùñßæåé ôçí Ýñçìï óå äýï ìÝñç. Ï ðïôáìüò ðñïóöÝñåé ôï ðïëýôéìï íåñü êáé ôç ãüíéìç ãç ãéá êáëëéÝñãåéá. Áõôü ôï ðëïýóéï Ýäáöïò áðïôÝëåóå ôç âÜóç ôçò ãåùñãßáò êáé ôùí Üöèïíùí áãáèþí ôçò Áéãýðôïõ. Ï áéãõðôéáêüò ðïëéôéóìüò åìöáíßóôçêå êáé áíáðôý÷èçêå åîáéôßáò ôïõ Íåßëïõ. 3. Ôé éäéüôçôá áðÝäéäáí ïé Áéãýðôéïé óôïõò Öáñáþ; Ï Öáñáþ åß÷å èåúêÝò äõíÜìåéò. ¹ôáí ãéïò ôïõ ¢ìïí Ñá, ôïõ çëéáêïý èåïý. ¹ôáí áñ÷çãüò ôïõ óôñáôïý êáé óðïõäáßïò óôñáôçãüò. ¹ôáí, ðáñÜëëçëá, êáé õðåýèõíïò ãéá ôçí åõçìåñßá ôçò Áéãýðôïõ óå åéñçíéêÝò ðåñéüäïõò. ÐáñÜëëçëá Þôáí êáé ï ðñþôïò éåñÝáò, êáèþò ïé èåúêÝò ôïõ éäéüôçôåò ôïí êáèéóôïýóáí ìåóïëáâçôÞ áíÜìåóá óå èåïýò êáé áíèñþðïõò.

28

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 29

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

1. Ðïéá ç êïéíùíéêÞ äéáóôñùìÜôùóç óôçí áñ÷áßá Áßãõðôï; Ï Öáñáþ èåùñïýíôáí åêðñüóùðïò ôïõ èåïý ¼óéñç. ¼ëåò ïé åîïõóßåò åßíáé óõãêåíôñùìÝíåò ó’ áõôüí. Ïé êïéíùíéêÝò ôÜîåéò ÷ùñßæïíôáí ùò åîÞò: êñáôéêïß õðÜëëçëïé êáé ïé áãñüôåò, ðïõ êáëëéåñãïýóáí ôç ãç ôùí Öáñáþ. ¢ëëç ôÜîç Þôáí ïé ôå÷íßôåò, åíþ óôçí êïñõöÞ ôçò éåñáñ÷ßáò âñéóêüôáí ôï éåñáôåßï. ÐëçèõóìéáêÜ ìåãáëýôåñç åßíáé ç ôÜîç ôùí ÷ùñéêþí. Ðëçñþíïõí âáñåßò öüñïõò óôïõò éäéïêôÞôåò ôçò ãçò ðïõ êáëëéåñãïýí. ÕðÜñ÷åé åîåéäßêåõóç åðáããåëìÜôùí óôá áóôéêÜ óõãêñïôÞìáôá. Óôá ïñõ÷åßá åñãÜæïíôáé üóïé ðéÜíïíôáé áé÷ìÜëùôïé êáôÜ ôïõò ðïëÝìïõò êõñßùò. 2. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç èñçóêåßá ôùí Áéãõðôßùí; Ïé Áéãýðôéïé åßíáé éäéáßôåñá èñÞóêïé. Äçìéïýñãçóáí Ýíá ðïëýðëïêï ðïëõèåúóôéêü óýóôçìá. Êýñéåò èåüôçôåò åßíáé ï çëéáêüò èåüò ¢ìïí Ñá, ï ¼óéñçò êáé ç óýæõãüò ôïõ ºóéäá. Óçìáíôéêïß ôüðïé ëáôñåßáò åßíáé ïé íáïß, åíþ éäéáßôåñç éó÷ý áðÝêôçóå óôáäéáêÜ ôï éåñáôåßï. ÓçìáíôéêÞ åßíáé êáé ç ðßóôç óôç ìåôáèáíÜôéá æùÞ ìÝóù ôçò ìïõìéïðïßçóçò. 3. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôïõò ×åôôáßïõò; ÊáôÜ ôç 2ç ÷éëéåôßá ð.×. óôç Ì. Áóßá âãáßíåé áðü ôçí áöÜíåéá ï ëáüò ôùí ×åôôáßùí. Äçìéïýñãçóáí ìéá áêìÜæïõóá áõôïêñáôïñßá ìå ðñùôåýïõóá ôç ×áôôïýóá. ¸ãñáöáí ðÜíù óå ðéíáêßäåò. Óôá ìÝóá ôçò 2çò ÷éëéåôßáò ôï ÷åôôéôéêü êñÜôïò áðëþíåôáé óôç Ì. Áóßá ùò ôç Â. Ìåóïðïôáìßá êáé ôç Â. Óõñßá. Ïé Á÷áéïß (Á÷éãéÜâá), üðùò ïíïìÜæïíôáé, Ý÷ïõí åðáöÝò ìå ôïõò ×åôôáßïõò. Óôá ôÝëç ôïõ 13ïõ áé. ð.×. ïé åðéäñïìÝò ôùí «ëáþí ôçò èÜëáóóáò» ðñïêÜëåóáí ôçí äéÜëõóç ôçò ÷åôôéôéêÞò áõôïêñáôïñßáò. 4. Ðïéá Þôáí ç èñçóêåõôéêÞ êáéíïôïìßá ôïõ åâñáúêïý ëáïý; Ïé Åâñáßïé åßíáé ìïíïèåúóôÝò. Ðéóôåýïõí óå Ýíá ìüíï èåü. Óçìáíôéêïß åßíáé ïé ðñïöÞôåò, ïé ïðïßïé Ý÷ïõí ëÜâåé ñüëï ìåóïëáâçôÞ áíÜìåóá óôï Èåü êáé óôïõò ðéóôïýò. Áõôïß ðñïáíáããÝëëïõí ôçí Ýëåõóç ôïõ Ìåóóßá, ðïõ èá êáôáãüôáí áðü ôç ãåíéÜ ôïõ Äáâßä. Éåñü âéâëßï åßíáé ç ÅâñáúêÞ Âßâëïò (ÐáëáéÜ ÄéáèÞêç).

29

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý

9:30

Page 30

2. Ï ÊÕÊËÁÄÉÊÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÌÏÓ

(3000 – 1100 ð.×.)

Ðåñßëçøç ÊáôÜ ôçí 3ç êáé 2ç ÷éëéåôßá ð.×. óçìáíôéêü êÝíôñï ðïëéôéóìïý áíáäåß÷èçêáí ïé ÊõêëÜäåò. Ç ðåñéï÷Þ Þôáí åõíïçìÝíç, êáèþò áðïôåëåß öõóéêÞ ãÝöõñá áíÜìåóá óôçí Áóßá êáé óôçí Åõñþðç. Ôá áéãáéïðåëáãßôéêá êáñÜâéá äå ìåôáöÝñïõí ìüíï åìðïñåýìáôá, áëëÜ êáé ãíþóåéò, éäÝåò, èñçóêåõôéêÝò áíôéëÞøåéò. Ðïëëïß ïéêéóìïß Ý÷ïõí âãåé óôï öùò. Áñ÷éêÜ ÷ôßæïíôáé êïíôÜ óôç èÜëáóóá êáé Þôáí áõôüíïìïé. Ãýñù óôï 2.300 ð.×. Üëëïé ïéêéóìïß ï÷õñþíïíôáé, Üëëïé ÷ôßæïíôáé ìáêñéÜ áðü ôá ðáñÜëéá. ÊáôÜ ôç 2ç ÷éëéåôßá ð.×. ïé ïéêéóìïß áíáðôýóóïíôáé. Îå÷ùñßæåé ï ïéêéóìüò ôïõ Áêñùôçñßïõ óôç Óáíôïñßíç. Ôï 1600 ð.×. ìåãÜëïé óåéóìïß êáôáóôñÝöïõí ðïëëïýò ïéêéóìïýò. Óôçí ðåñéï÷Þ êõñéáñ÷ïýí ïé ÊñÞôåò (Ìéíùßôåò) êáé áñãüôåñá ïé Ìõêçíáßïé. Éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ åßíáé êáé ç êõêëáäßôéêç ôÝ÷íç, êáé åéäéêüôåñá ç äçìéïõñãßá åéäùëßùí áðü ìÜñìáñá. ÓõíÞèùò ðáñéóôÜíïõí ãõìíÝò ãõíáßêåò êáé óðáíéüôåñá ìïõóéêïýò ê.Ü. ìïñöÝò. ×áñáêôçñßæïíôáé áðü Ýíôïíç áöáßñåóç. ÅíôõðùóéáêÜ åßíáé ôá ìáñìÜñéíá áããåßá.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ï êõêëáäéêüò ðïëéôéóìüò • Áíáðôý÷èçêå ôçí 3ç êáé 2ç ÷éëéåôßá ð.×. • ÅõíïÞèçêå éäéáßôåñá áðü ôçí ðñïíïìéáêÞ ãåùãñáöéêÞ èÝóç ôùí íçóéþí êáé ôçí áíÜðôõîç ôçò íáõôéëßáò

Ïé ïéêéóìïß • Áíáðôýóóïíôáé ìÜëëïí áõôüíïìá • Áñ÷éêÜ ÷ôßæïíôáé êïíôÜ óôç èÜëáóóá Þ óå ÷áìçëïýò ëüöïõò • Ãýñù óôï 2.300 ð.×. Üëëïé ï÷õñþíïíôáé, Üëëïé êáôáóôñÝöïíôáé êáé îáíá÷ôßæïíôáé ï÷õñùìÝíïé • ¢ëëïé ÷ôßæïíôáé óå ðéï áðüìáêñá óçìåßá óôçí åíäï÷þñá

ÊáôÜ ôç 2ç ÷éëéåôßá ð.×. • Ïé Êõêëáäßôåò åîáêïëïõèïýí íá Ýñ÷ïíôáé óå åðáöÞ ìå ôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá êáé ôçí ÊñÞôç • ÌåôÜ ôï 1600 ð.×. (ìåãÜëïé óåéóìïß) ïé ÊõêëÜäåò õðïôÜóóïíôáé óôïõò Ìéíùßôåò

ÄçìéïõñãÞìáôá êõêëáäéêÞò ôÝ÷íçò • ÌáñìÜñéíá åéäþëéá • ÐÞëéíá êáé ìáñìÜñéíá áããåßá 30

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 31

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ ÊõêëÜäåò ÏìÜäá íçóéþí ôïõ êåíôñéêïý Áéãáßïõ. ÏíïìÜóôçêáí Ýôóé ãéáôß ó÷çìáôßæïõí êýêëï ìå êÝíôñï ôç ÄÞëï. ÓçìáíôéêÜ íçóéÜ åßíáé ç Óýñïò, ç Óáíôïñßíç, ç ÍÜîïò ç ÐÜñïò ê.Ü. ÁêñùôÞñé ÓçìáíôéêÞ ðüëç ôçò ÈÞñáò. Åßíáé ãíùóôÞ ãéá ôïí ðïëéôéóìü ôçò. Âñßóêåôáé óôç íüôéá ðëåõñÜ ôïõ íçóéïý. ÓçìáíôéêÝò áíáóêáöÝò ðñáãìáôïðïßçóå ï ÌáñéíÜôïò. ¸÷ïõí óùèåß åîáßóéåò ôïé÷ïãñáößåò. Ìáò åíôõðùóéÜæïõí ïé åãêáôáóôÜóåéò ôçò ðïëéôåßáò, ç ïðïßá äéáèÝôåé ðïëëÝò óýã÷ñïíåò áíÝóåéò. ÊáôáóôñÜöçêå áðü ôï çöáßóôåéï ôçò ÈÞñáò. ÌéíùéêÞ ÊñÞôç Ç ÊñÞôç ãíþñéóå áðáñÜìéëëç áêìÞ êáôÜ ôç 2ç ÷éëéåôßá ð.×. Ïé Ìéíùßôåò äåí Þôáí åëëçíéêü öýëï, ùóôüóï åðçñÝáóáí óçìáíôéêÜ ôïõò Êõêëáäßôåò êáé ôïõò ¸ëëçíåò ôçò çðåéñùôéêÞò ÅëëÜäáò. ¹ôáí óðïõäáßïé íáõôéêïß êáé êáëëéôÝ÷íåò. Ìõêçíáßïé ÁíÞêïõí óôá ðñþôá åëëçíéêÜ öýëá ðïõ êáôÝâçêáí óôçí ÅëëÜäá. Äçìéïýñãçóáí ôïí ðñþôï åëëçíéêü ðïëéôéóìü (1600-1100 ð.×.). ¢öçóáí ðßóù ôïõò óçìáíôéêÜ õëéêÜ êáôÜëïéðá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

3ç êáé 2ç ÷éëéåôßá ð.×.

ÅìöÜíéóç êáé áêìÞ ôïõ ðïëéôéóìïý ôùí ÊõêëÜäùí

2.300 ð.×.

ÁëëÜæåé ç üøç ðïëëþí ïéêéóìþí

1600 ð.×.

Ïé ÊõêëÜäåò âñßóêïíôáé êÜôù áðü ôçí åðéññïÞ ôçò ÊñÞôçò

1450 ð.×.

Êõñéáñ÷ïýí ïé Ìõêçíáßïé

31

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:30

Page 32

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ï êõêëáäéêüò ðïëéôéóìüò áíÝðôõîå êåíôñéêÞ åîïõóßá; Áðü ôéò áíáóêáöÝò Þñèáí óôï öùò ïéêéóìïß ïé ïðïßïé äåí Þôáí åêôåôáìÝíïé. Ïé ïéêéóìïß áõôïß Þôáí áõôüíïìïé. Äå äéáðéóôþèçêå ç ýðáñîç êÜðïéáò åðéêñÜôåéáò, óôçí ïðïßá íá åß÷å åðéâëçèåß êÜðïéïõ åßäïõò êåíôñéêÞ åîïõóßá. Ïé ìéêñïß ïéêéóìïß áíáðôý÷èçêáí áíåîÜñôçôá ï Ýíáò áðü ôïí Üëëï. 2. ÌåëÝôçóå ìå ðñïóï÷Þ ôï ÷Üñôç ôùí ÊõêëÜäùí êáôÜ ôçí Åðï÷Þ ôïõ ×áëêïý êáé ó÷çìÜôéóå Ýíáí êáôÜëïãï ìå ôïõò ïéêéóìïýò êáôÜ íçóß. ÌÇËÏÓ: ÖõëáêùðÞ ÐÁÑÏÓ: Öñïýñéï ÍÁÎÏÓ: Ãêñüôôï, Óðïäüò, ÐÜíïñìïò ÓÕÑÏÓ: Êáóôñß ÄÇËÏÓ: Êýèíïò 3. Ðïý èåùñåßò üôé ïöåßëåôáé ç áíÜðôõîç ôïõ êõêëáäéêïý ðïëéôéóìïý; Ç áíÜðôõîç ôïõ êõêëáäéêïý ðïëéôéóìïý ïöåßëåôáé óôï Þðéï êáé ãåíéêÜ ÷ùñßò éäéáßôåñåò åîÜñóåéò êëßìá êáé óôçí êáßñéá ãåùãñáöéêÞ èÝóç ôùí íçóéþí. Áðïôåëïýí öõóéêÝò ãÝöõñåò ëáþí êáé éäåþí áíÜìåóá óôçí Áóßá, óôçí ÁöñéêÞ êáé óôçí Åõñþðç. Êáèþò ïé öõóéêïß ðüñïé ôùí íçóéþí åßíáé ëéãïóôïß, ïé êÜôïéêïß ôïõò óôñÜöçêáí áðü íùñßò óôï åìðüñéï êáé óôç íáõôéëßá. Ìáæß ìå ôá áãáèÜ ìåôáöÝñïõí êáé íÝåò éäÝåò. 4. Ôï êõêëáäéêü åéäþëéï åßíáé ç ðñþôç áðüðåéñá äçìéïõñãßáò ìíçìåéáêÞò ãëõðôéêÞò óôçí ÅëëÜäá. Ôé åíôýðùóç óïõ ãåííÜ üôáí ôï ðáñáôçñåßò ìå ðñïóï÷Þ; Ôï êõêëáäéêü åéäþëéï îå÷ùñßæåé ãéá ôçí áðëüôçôá êáé ôçí áöáéñåôéêÞ éêáíüôçôá ôïõ êáëëéôÝ÷íç. Ôßðïôá ôï ðåñéôôü, ôßðïôå ôï ðáñáðáíßóéï. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá ãëõðôü ôï ïðïßï ìáò åíôõðùóéÜæåé ìå ôç äéá÷ñïíéêüôçôÜ ôïõ. Èá ìðïñïýóå Üíåôá íá áðïôåëåß óýã÷ñïíï Ýñãï ôÝ÷íçò. Ç áöáéñåôéêüôçôá ôïõ ðñïóäßäåé ôï ÷áñáêôÞñá ôüóï ôïõ êëáóéêïý, üóï êáé ôïõ ìïíôÝñíïõ. Ï êõêëáäßôçò êáëëéôÝ÷íçò èÝëåé íá äþóåé Ýìöáóç óôá âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ áíèñþðéíïõ óþìáôïò, óôçí ïõóßá ôçò áíèñþðéíçò öýóçò. Êáé ôï ðåôõ÷áßíåé, äçìéïõñãþíôáò Ýíá áéóèçôéêü áñéóôïýñãçìá áéþíùí.

32

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 33

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéï ïéêéóôéêü ó÷Ýäéï áêïëïõèïýí ïé ïéêéóìïß;

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

Ðïëëïß ïéêéóìïß Ý÷ïõí âãåé óôï öùò. Áñ÷éêÜ ÷ôßæïíôáé êïíôÜ óôç èÜëáóóá êáé Þôáí áõôüíïìïé. Ãýñù óôï 2.300 ð.×. Üëëïé ïéêéóìïß ï÷õñþíïíôáé, Üëëïé ÷ôßæïíôáé ìáêñéÜ áðü ôá ðáñÜëéá. 2. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí êõêëáäéêÞ ôÝ÷íç; Éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ åßíáé ç êõêëáäéêÞ ôÝ÷íç, êáé åéäéêüôåñá ç äçìéïõñãßá åéäùëßùí áðü ìÜñìáñï. ÓõíÞèùò ðáñéóôÜíïõí ãõìíÝò ãõíáßêåò êáé óðáíéüôåñá ìïõóéêïýò ê.Ü. ìïñöÝò. ×áñáêôçñßæïíôáé áðü Ýíôïíç áöáßñåóç. ÅíôõðùóéáêÜ åßíáé êáé ôá ìáñìÜñéíá áããåßá.

33

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý

9:30

Page 34

3. Ï ÌÉÍÙÉÊÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÌÏÓ

(3000 – 1100 ð.×.)

Ðåñßëçøç Ç ãåùãñáöéêÞ èÝóç ôçò ÊñÞôçò åõíüçóå ôçí êáôïßêçóç Þäç áðü ôïõò íåïëéèéêïýò ÷ñüíïõò, öôÜíïíôáò óå áêìÞ êáôÜ ôçí Åðï÷Þ ôïõ ×áëêïý. Ï ðïëéôéóìüò ïíïìÜóôçêå ìéíùéêüò áðü ôï âáóéëéÜ Ìßíùá. Áñ÷éêÜ (áñ÷Ýò 3çò ÷éëéåôßáò) âÜóç ôçò ïéêïíïìßáò áðïôåëïýóáí ôá ðñïúüíôá ãçò. ËÜäé, êñáóß, îõëåßá êáé Üëëá ðñïúüíôá óýíôïìá ãßíïíôáé åîáãþãéìá ðñïúüíôá, ôá ïðïßá ìå ôç âïÞèåéá ôïõ éäéáßôåñá áîéüðëïïõ ìéíùéêïý íáõôéêïý ìåôáöÝñïíôáé áêüìá êáé óå ìáêñéíÝò ðåñéï÷Ýò. ÐáñÜëëçëá åéóÜãïíôáé ìÝôáëëá êáé ðñþôåò ýëåò ãéá ôç äçìéïõñãßá üðëùí, åñãáëåßùí êáé ðñïúüíôùí ôÝ÷íçò. Ç ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ïäçãåß (ðåñßðïõ 2.000 ð.×.) óôçí åìöÜíéóç ôùí ðñþôùí áíáêôüñùí, ãýñù áðü ôá ïðïßá áíáðôýóóïíôáé ïéêéóìïß. Îå÷ùñßæïõí ç Êíùóüò, ç Öáéóôüò, ç ÆÜêñïò êáé ôá ÌÜëéá. Ôï 1700 ð.×. êáôáóôñÝöïíôáé áðü óåéóìü, áëëÜ ÷ôßæïíôáé ëáìðñüôåñá. Áðü ôï 1700-1450 ð.×. (åðï÷Þ ÍÝùí Áíáêôüñùí) ç ÊñÞôç âñßóêåôáé óå ðåñßïäï áêìÞò. Ôá áíÜêôïñá áðïôåëïýí äéïéêçôéêÜ, ïéêïíïìéêÜ, êáëëéôå÷íéêÜ êáé èñçóêåõôéêÜ êÝíôñá êáé ðáñïõóéÜæïõí ôéò áêüëïõèåò ïìïéüôçôåò: á. Ðñïóáíáôïëßæïíôáé óôïí Üîïíá ÂïññÜ - Íüôïõ. â. Áíáðôýóóïíôáé ãýñù áðü ìéá êåíôñéêÞ ïñèïãþíéá áõëÞ. Åßíáé ðïëõþñïöá ìå ðïëëïýò ÷þñïõò, ðïõ äéáèÝôïõí üëåò ôéò óýã÷ñïíåò áíÝóåéò. ã. Äå äéÝèåôáí ï÷ýñùóç. ÐáñÜ ôï óõãêåíôñùôéóìü ôùí áíáêôüñùí, åðáýëåéò êáé áãñïéêßåò áóêïýóáí Ýëåã÷ï óôçí ôïðéêÞ ãåùñãéêÞ êáé êôçíïôñïöéêÞ ðáñáãùãÞ ãéá ëïãáñéáóìü ôùí áíáêôüñùí. ÓçìÜäé áêìÞò Þôáí êáé ç åìöÜíéóç ãñáöÞò ãýñù óôï 1700 ð.×. Áñ÷éêÜ Ýìïéáæáí ìå éåñïãëõöéêÜ éäåïãñÜììáôá (ð.×. äßóêïò ôçò Öáéóôïý). Áñãüôåñá åìöáíßóôçêå ìéá óõëëáâéêÞ (äçë. êÜèå óçìåßï ðáñßóôáíå ìéá óõëëáâÞ, ü÷é Ýíá öèüããï, üðùò óÞìåñá) ãñáöÞ, ç ÃñáììéêÞ Á. Ç ãñáöÞ áõôÞ äåí Ý÷åé áðïêñõðôïãñáöçèåß áêüìç êáé óÞìåñá. ×áñáêôçñéóôéêü ôçò ðåñéüäïõ 1700-1450 ð.×. åßíáé ç ìéíùéêÞ èáëáóóïêñáôßá. Ïé ÊñÞôåò íáõôéêïß ìåôáöÝñïõí ðñïúüíôá óôï Áéãáßï, óôçí Áßãõðôï êáé ãåíéêüôåñá óôéò áêôÝò ôçò Á. Ìåóïãåßïõ, öôÜíïíôáò áêüìç ìáêñýôåñá. ÍÝïò óåéóìüò (ðåñ. 1450 ð.×.) ðñïêáëåß ìåãÜëåò êáôáóôñïöÝò óôá áíÜêôïñá. Ç êåíôñéêÞ åîïõóßá åîáóèåíåß, ìå áðïôÝëåóìá óå ìåãÜëï ìÝñïò ôçò ÊñÞôçò íá êõñéáñ÷Þóïõí ïé Ìõêçíáßïé. Ôï 1370 ð.×. ç Êíùóüò êáôáóôñÝöåôáé ïñéóôéêÜ êáé ôï íçóß ðåñíÜåé óôç ìõêçíáúêÞ óöáßñá åðéññïÞò.

34

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 35

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

Ï ðïëéôéóìüò ðïõ Üíèéóå óôçí ÊñÞôç ôçí åðï÷Þ ôïõ ×áëêïý • ¸öôáóå óå ðïëý õøçëü åðßðåäï • ÏíïìÜóôçêå ìéíùéêüò áðü ôï âáóéëéÜ ôçò Êíùóïý Ìßíùá

Ïé Ìéíùßôåò • Áñ÷éêÜ (áñ÷Ýò 3çò ÷éëéåôßáò ð.×.) ïñãáíþíïíôáé óå ìéêñïýò ïéêéóìïýò • Áñãüôåñá Ýñ÷ïíôáé óå åðáöÞ ìå ôï Áéãáßï êáé ôçí ÁíáôïëÞ • Ðëïõôßæïõí áðü ôï åìðüñéï

ÅìöÜíéóç ôùí áíáêôüñùí • Êíùóüò, Öáéóôüò, ÌÜëéá, ÆÜêñïò • ÊáôáóôñÝöïíôáé áëëÜ îáíá÷ôßæïíôáé (ðåñßðïõ 1700 ð.×.) • ÍÝá áíÜêôïñá (1700 - 1450 ð.×.)

ÊïéíÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ áíáêôüñùí • • • • •

Ðñïóáíáôïëéóìüò ÂïññÜ - Íüôïõ ÌåãÜëç ïñèïãþíéá áõëÞ Ðïëõþñïöá ¸ëëåéøç ï÷ýñùóçò ÊÝíôñá ëáôñåßáò êáé ôå÷íþí

ÌéíùéêÞ ãñáöÞ • Áñ÷éêÜ Ýíá éåñïãëõöéêü óýóôçìá (äßóêïò Öáéóôïý) • Áñãüôåñá ÃñáììéêÞ Á

ÏéêïíïìéêÞ Üíèéóç ôçò ÊñÞôçò • Êõñéáñ÷ïýí óôï Áéãáßï • ¸íôïíç åìðïñéêÞ äñáóôçñéüôçôá

ÊáôáóôñïöÞ ôçò ÊñÞôçò • ÊáôáóôñïöÞ ôùí áíáêôüñùí, ßóùò áðü óåéóìü • ÅéóâïëÞ ôùí Ìõêçíáßùí, ç ÊñÞôç ãßíåôáé ìõêçíáúêÞ

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ ÓõóôÞìáôá ãñáöÞò Ç ýðáñîç áñ÷éêÜ êÜðïéáò éåñïãëõöéêÞò ãñáöÞò öáßíåôáé íá áðç÷åß áéãõðôéáêÝò åðéäñÜóåéò. Ç ýðáñîç ôçò ÃñáììéêÞò Á äåß÷íåé ôçí åöåõñåôéêüôçôá ôùí Ìéíùéôþí. ÐïëëÝò áðü ôéò ðéíáêßäåò ðïõ âñÝèçêáí äåß÷íïõí ôçí ýðáñîç åíüò óõãêåíôñùôéêïý êáé ïñãáíùìÝíïõ äéïéêçôéêïý óõóôÞìáôïò. 35

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 36

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

2000 ð.×.

ÅìöÜíéóç ôùí ðñþôùí áíáêôüñùí

1700 ð.×.

ÊáôáóôñïöÞ ôùí áíáêôüñùí

1700 ð.×.

ÅìöÜíéóç ãñáöÞò

1700 - 1450 ð.×.

ÍÝá áíÜêôïñá

1450 ð.×.

Ôá íÝá áíÜêôïñá êáôáóôñÝöïíôáé

1370 ð.×.

ÏñéóôéêÞ êáôáóôñïöÞ áíáêôüñïõ Êíùóïý

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ç áíÜìíçóç ôçò èáëáóóïêñáôßáò ôùí Êñçôþí Ï Èïõêõäßäçò ãñÜöåé ðåñßðïõ 1200 ÷ñüíéá ìåôÜ ôç ìéíùéêÞ áêìÞ. Ôé óçìáßíåé áõôü; (óåë. 23 ó÷. âéâëßïõ) Áõôü äçëþíåé ðüóï óðïõäáßïé íáõôéêïß Þôáí ïé Ìéíùßôåò. ¹ôáí ôüóï óðïõäáßïé, ðïõ ç öÞìç ôïõò ðáñÝìåéíå ãéá ðïëý êáéñü ìåôÜ ôïí áöáíéóìü ôïõ íçóéïý. Ç éó÷ýò ôïõ íçóéïý, ðÜíôùò, öáßíåôáé êáé áðü ôï ãåãïíüò üôé ïé ìéíùéêÝò ðüëåéò Þôáí áôåß÷éóôåò.

ÌåôáãñáöÞ ôùí éåñïãëõöéêþí ôïõ äßóêïõ ôçò Öáéóôïý. Äåí õðÜñ÷åé ó÷Ýóç ìå ôá áéãõðôéáêÜ éåñïãëõöéêÜ. ÐáñïõóéÜæïíôáé ìïñöÝò êáé áíôéêåßìåíá ôçò êáèçìåñéíÞò æùÞò, áíèñþðéíåò ìïñöÝò êáé ìÝëç ôïõ óþìáôïò, åñãáëåßá, æþá êáé öõôÜ. Ìðïñåßò íá ðñïóäéïñßóåéò ôé åéêïíßæïõí ôá óýìâïëá, óýìöùíá ìå ôçí áñßèìçóç; (óåë. 24 ó÷. âéâëßïõ)

36

1. ÌïñöÞ Üíôñá ðïõ ðåñðáôÜåé, 2. Áíôñéêü êåöÜëé, 3. Áíôñéêü êåöÜëé ÷ùñßò ìáëëéÜ, 4. ¢íôñáò ðïõ óôÝêåôáé üñèéïò, 5. ¸íá ðáéäß, 6. Ãõíáéêåßá ìïñöÞ, 7. Áäéåõêñßíéóôç öéãïýñá, 8. ÃÜíôé ðïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé óôçí ðõãìá÷ßá, 9. ÔéÜñá, 10. ÂÝëïò, 11. Ôüîï, 12. ÊõêëéêÞ áóðßäá, 13. Ñüðáëï, 14. Áäéåõêñßíéóôç öéãïýñá, 15. Ôóåêïýñé, 16. Ìá÷áßñé, 17. Åñãáëåßï, 18. Ãùíéáêü åñãáëåßï 19. ÐëÜíç ãéá îýëá, 20. ÊÜðïéï áããåßï, 21. ×ôÝíé äéðëÞò üøçò, 22. Áðñïóäéüñéóôï ó÷Þìá, 23. ºóùò êÜðïéï åßäïò óöõñéïý, 24. ºóùò êÜðïéï åßäïò ïéêßáò, 25. Ìéêñü êáñÜâé, 26. ÊÝñáôï æþïõ, 27. ÊïììÜôé äÝñìáôïò, 28. Ðüäé æþïõ, 29. ÊåöÜëé ãÜôáò, 30. ÊåöÜëé êáôóßêáò, 31. Áåôüò ðïõ

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 37

ðåôÜåé, 32. ¸íá øÜñé, 34. ÌÝëéóóá, 35-37.ÊÜðïéá åßäç öõôþí (âüôáíá), 38. ¢íèïò, 39. ÌïñöÞ Üíèïõò, 40-44. Áðñïóäéüñéóôá ó÷Þìáôá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý

1. Íá ðáñáôçñÞóåôå óôï ÷Üñôç ôç ãåùãñáöéêÞ èÝóç ôçò ÊñÞôçò. Ìå âÜóç (3000 – 1100 ð.×.) áõôÞ íá åîçãÞóåôå ôç ìéíùéêÞ èáëáóóïêñáôßá. Ç ÊñÞôç âñßóêåôáé ðÜíù óôï óôáõñïäñüìé ôñéþí çðåßñùí: Åõñþðçò, Áóßáò êáé ÁöñéêÞò. ÁõôÞ ç ðñïíïìéáêÞ èÝóç ðáñÝ÷åé ôï ðëåïíÝêôçìá ôçò åðáöÞò ìå ðïëëïýò êáé äéáöïñåôéêïýò ðïëéôéóìïýò. ÆùóìÝíï ãýñù áðü èÜëáóóá, ôï íçóß ôïõ Ìßíùá äåí Üñãçóå íá óôñáöåß ðñïò ôç íáõôéëßá, ç ïðïßá áðÝâç ðçãÞ ìåãÜëïõ ðëïýôïõ êáé äýíáìçò. Ïé Ìéíùßôåò åß÷áí ôç äõíáôüôçôá êáé ôçí åìðåéñßá íá ôáîéäåýïõí óå ìáêñéíÝò áðïóôÜóåéò. ¸ôóé, äåí Üñãçóáí íá êõñéáñ÷Þóïõí óôéò èÜëáóóåò. 2. Ðþò öáíôÜæåóôå ôç æùÞ êáé ôçí êßíçóç óå Ýíá êñçôéêü áíÜêôïñï ìéá çìÝñá ãéïñôÞò; Ïé ãéïñôÝò ôùí Ìéíùéôþí Þôáí ëáìðñÝò, óáí ôï ßäéï ôï íçóß. Ç ãéïñôÞ èá îåêéíïýóå íùñßò ôï ðñùß óå êÜðïéï ìéêñü éåñü ôùí áíáêôüñùí. Åêåß ï Üñ÷ïíôáò, ç ïéêïãÝíåéÜ ôïõ, ç áõëÞ èá ðñïóÝöåñáí ãëõêÜ êáé ôñüöéìá óôç èåüôçôá, ßóùò óôç èåÜ ôùí áãñéìéþí (Ðüôíéá èçñþí). Ç éÝñåéá Ýøáëëå äåÞóåéò óôç èåÜ ôç ãïíéìüôçôáò, ðïõ êñáôÜåé Ýíá ößäé óôá äõï ôçò ÷Ýñéá, þóôå ç ãç íá êáñðßóåé êáé íá åßíáé ðëïýóéá ç óïäåéÜ. Óôç óõíÝ÷åéá ï Üñ÷ïíôáò èá ðáñÝèåôå Ýíá ìåãÜëï ôñáðÝæé ìå ôá ðñïúüíôá ôçò êñçôéêÞò ãçò. Ðïëëïß Þôáí ïé óõíäáéôõìüíåò. Óôï ôñáðÝæé áõôü êáèÝíáò Ýêáíå êáé ìéá åõ÷Þ êÜíïíôáò ìéá ÷ïÞ, ñß÷íïíôáò äçë. ëßãï êñáóß óôï ÷þìá ãéá íá åõöñáíèåß ç ÌçôÝñá - Ãç. ¸íáò ðïëý÷ñùìïò êüóìïò êéíïýíôáí óôï áíÜêôïñï êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò ãéïñôÞò. Ôï ðëïýóéï ôñáðÝæé áêïëïõèïýóáí óðïõäáßá èåÜìáôá, üðùò ôá ôáõñïêáèÜøéá. ÁêñïâÜôåò êáé áêñïâÜôéóóåò ðçäïýóáí óôç ñÜ÷ç ìåãÜëùí êáé Üãñéùí ôáýñùí, êüâïíôáò ôçí áíÜóá ôùí èåáôþí. ÐáñÜëëçëá ðïëëïß ÷ïñåõôÝò ìáæåýïíôáí êáé ÷üñåõáí êõêëéêÜ êÜôù áðü ôïí Þ÷ï ãëõêéÜò ìïõóéêÞò. Ï Üñ÷ïíôáò ôïõ áíáêôüñïõ ãéíüôáí Ýíá ìå ôïõò õðçêüïõò ôïõ, ãéïñôÜæïíôáò åêåßíç ôç ëáìðñÞ çìÝñá. Ôï ôÝëïò ôçò çìÝñáò Ýâñéóêå üëïõò áðïêáìùìÝíïõò áëëÜ êáé åõôõ÷éóìÝíïõò.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. ÓêéáãñáöÞóôå óå ãåíéêÝò ãñáììÝò ôçí ïéêïíïìßá ôçò ÊñÞôçò êáôÜ ôçí 3ç ÷éëéåôßá ð.×. Áñ÷éêÜ (áñ÷Ýò 3çò ÷éëéåôßáò) âÜóç ôçò ïéêïíïìßáò áðïôåëïýóáí ôá ðñïúüíôá ôçò ãçò. ËÜäé, êñáóß, îõëåßá êáé Üëëá ðñïúüíôá óýíôïìá ãßíïíôáé åîáãþãéìá ðñïúüíôá, ôá ïðïßá ìå ôç âïÞèåéá ôïõ éäéáßôåñá áîéüðéóôïõ ìéíùéêïý íáõôéêïý ìåôáöÝñïíôáé áêüìá êáé óå ìáêñéíÝò ðåñéï÷Ýò. ÐáñÜëëçëá åéóÜãïíôáé ìÝôáëëá êáé ðñþôåò ýëåò ãéá ôç äçìéïõñãßá üðëùí, åñãáëåßùí êáé ðñïúüíôùí ôÝ÷íçò. 37

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:30

Page 38

2. Ðïéåò ïé êýñéåò ïìïéüôçôåò áíÜìåóá óôá áíÜêôïñá; Ôá áíÜêôïñá áðïôåëïýí äéïéêçôéêÜ, ïéêïíïìéêÜ, êáëëéôå÷íéêÜ êáé èñçóêåõôéêÜ êÝíôñá êáé ðáñïõóéÜæïõí ôéò áêüëïõèåò ïìïéüôçôåò: á. Ðñïóáíáôïëßæïíôáé óôïí Üîïíá Âïññá - Íüôïõ. â. Áíáðôýóóïíôáé ãýñù áðü ìéá êåíôñéêÞ ïñèïãþíéá áõëÞ. Åßíáé ðïëõþñïöá ìå ðïëëïýò ÷þñïõò, ðïõ äéáèÝôïõí üëåò ôéò óýã÷ñïíåò áíÝóåéò. Áêüìç êáé óÞìåñá óþæïíôáé ôïé÷ïãñáößåò. ã. Äå äéÝèåôáí ï÷ýñùóç. 3. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôï óýóôçìá ãñáöÞò ôùí Ìéíùéôþí; ÓçìÜäé áêìÞò Þôáí êáé ç åìöÜíéóç ãñáöÞò ãýñù óôï 1700 ð.×. Áñ÷éêÜ Ýìïéáæáí ìå éåñïãëõöéêÜ éäåïãñÜììáôá (ð.÷. äßóêïò ôçò Öáéóôïý). Áñãüôåñá åìöáíßóôçêå ìéá óõëëáâéêÞ (äçë. êÜèå óçìåßï ðáñßóôáíå ìéá óõëëáâÞ, ü÷é Ýíá öèüããï, üðùò óÞìåñá) ãñáöÞ, ç ÃñáììéêÞ Á. Ç ãñáöÞ áõôÞ äåí Ý÷åé áðïêñõðôïãñáöçèåß áêüìç êáé óÞìåñá. 4. Ìå ðïéï ôñüðï ðáñÞêìáóå ï ìéíùéêüò ðïëéôéóìüò; ÍÝïò óåéóìüò (ðåñ. 1450 ð.×.) ðñïêáëåß ìåãÜëåò êáôáóôñïöÝò óôá áíÜêôïñá. Ç êåíôñéêÞ åîïõóßá åîáóèåíåß, ìå áðïôÝëåóìá óå ìåãÜëï ìÝñïò ôçò ÊñÞôçò íá êõñéáñ÷Þóïõí ïé Ìõêçíáßïé. Ôï 1370 ð.×. ç Êíùóüò êáôáóôñÝöåôáé ïñéóôéêÜ êáé ôï íçóß ðåñíÜåé óôç ìõêçíáúêÞ óöáßñá åðéññïÞò.

38

02s.qxp

6/8/2008

9:30

Page 39

4. Ç ÈÑÇÓÊÅÉÁ ÊÁÉ Ç ÔÅ×ÍÇ ÔÙÍ ÌÉÍÙÉÔÙÍ

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

Ðåñßëçøç Âáóéêü óôïé÷åßï ôùí ìéíùéêþí èñçóêåõôéêþí áíôéëÞøåùí Þôáí ç ðßóôç óå ãõíáéêåßåò èåüôçôåò ðïõ åß÷áí ó÷Ýóç ìå ôïõò êýêëïõò ôçò öýóçò êáé ôçò âëÜóôçóçò. ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç áðïõóßá ìåãÜëùí íáþí êáé ç äéáôÞñçóç ìéêñþí éåñþí. ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç ëáôñåßá ðïõ áóêïýíôáí óôéò óðçëéÝò, Þ Üíôñá (ð.÷. Äéêôáßï ¢íôñï). Åêåß ïé ðéóôïß ðñïóÝöåñáí åéäþëéá ðïõ áðåéêüíéæáí ìïñöÝò ôçò èåüôçôáò. Éäéáßôåñç èÝóç êáôåß÷áí ôá éåñÜ äÝíôñá, êõñßùò ç åëéÜ. ÓçìáíôéêÝò Þôáí êáé ïé éÝñåéåò êáèþò êáé ïé ãéïñôÝò êáé ïé ôåëåôÝò. ¸íáò áðü ôïõò êáëýôåñïõò ðñåóâåõôÝò ôïõ ìéíùéêïý êüóìïõ åßíáé ç ôÝ÷íç. Ôá ìéíùéêÜ Ýñãá ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü Ýíôïíç êßíçóç, ðñùôïôõðßá êáé æùçñÜäá. Óðïõäáßá åßíáé ôá åéäþëéá, ôá êïóìÞìáôá, ïé ôïé÷ïãñáößåò, ïé ïðïßåò ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü öõóéïêñáôéêÜ èÝìáôá. Óðïõäáßïé Þôáí ïé Ìéíùßôåò êáé óôçí êáôáóêåõÞ êåñáìéêþí áíôéêåéìÝíùí. ÏíïìáóôÜ åßíáé ôá ðïëý÷ñùìá êáìáñáúêÜ áããåßá. ÊáôáóêåõÜæïíôáí óôçí Êíùóü êáé óôç Öáéóôü. Äéáêñßíïíôáé ãéá ôá æùçñÜ êáé ðïëýðëïêá äéáêïóìçôéêÜ èÝìáôá. Åêôüò áðü ôá ãõíáéêåßá åéäþëéá, õðÜñ÷ïõí êáé åéäþëéá áíäñþí êáé æþùí, ð.÷. áããåßá ìå ìïñöÞ êåöáëéþí æþùí (ñõôÜ). ÓçìáíôéêÜ åßíáé êáé ôá ÷ñõóÜ êáé áóçìÝíéá êïóìÞìáôá êáé ïé óöñáãßäåò áðü åëåöáíôïóôü êáé çìéðïëýôéìïõò ëßèïõò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç èñçóêåßá ôùí Ìéíùéôþí • • • •

Ðßóôç êõñßùò óå ãõíáéêåßåò èåüôçôåò ¾ðáñîç ìéêñþí ìüíï éåñþí êáé óðçëáßùí ÕðÞñ÷áí éåñÜ äÝíôñá (åëéÜ) êáé æþá (ð.÷. ôáýñïò) ¾ðáñîç ãõíáéêåßïõ éåñáôåßïõ êõñßùò

Ç ìéíùéêÞ ôÝ÷íç • Äéáêñßíåôáé ãéá ôç æùíôÜíéá êáé ôçí êßíçóç • ÅðçñÝáóå ãåéôïíéêïýò ëáïýò

ÌéíùéêÞ êåñáìéêÞ • Ôá êåñáìéêÜ Ý÷ïõí ðïéêßëá ó÷Þìáôá • ÓçìáíôéêÜ åßíáé ôá êáìáñáúêÜ áããåßá

¢ëëá Ýñãá ôÝ÷íçò • Åéäþëéá • ÑõôÜ • ÊïóìÞìáôá

39

02s.qxp

6/8/2008

9:31

Page 40

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ Ãõíáéêåßåò èåüôçôåò Ç èÝóç ôçò ãõíáßêáò óôï ìéíùéêü ðïëéôéóìü Þôáí õøçëÞ. ÓçìáíôéêÝò Þôáí ïé ãõíáéêåßåò èåüôçôåò, ïé ïðïßåò ó÷åôßæïíôáí êõñßùò ìå ôç ãïíéìüôçôá ôçò öýóçò êáé ôçí áöèïíßá ôçò ãçò. Ïé ðñïåëëçíéêïß ðëçèõóìïß ÷áñáêôçñßæïíôáí áðü ôçí åðéêñÜôçóç ìçôñéáñ÷éêþí áíôéëÞøåùí. ÓçìáíôéêÞ èåüôçôá åßíáé ç ëåãüìåíç èåÜ ôùí üöåùí. Ïé èåÝò Þ ïé éÝñåéåò ðáñïõóéÜæïíôáé çìßãõìíåò, äåßãìá ãïíéìüôçôáò. ÃåíéêÜ ïé ãõíáßêåò óõììåôåß÷áí åëåýèåñá óôá êïéíùíéêÜ êáé ôåëåôïõñãéêÜ äñþìåíá.

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ôï ðíåýìá ôçò ìéíùéêÞò èñçóêåßáò ÌåëåôÞóôå ôï êåßìåíï êáé åîçãÞóôå ôç ó÷Ýóç èñçóêåßáò êáé ìçôñéáñ÷ßáò. (óåë. 26. ó÷. âéâëßïõ) Óôï ìéíùéêü êüóìï éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ Þôáí ç ó÷Ýóç ôçò ÌçôÝñáò-Ãçò ìå ôïí Üíèñùðï. Ç Ãç èåùñåßôáé æùíôáíüò ïñãáíéóìüò, ï ïðïßïò áíÜãåôáé óå éó÷õñÞ èçëõêÞ èåüôçôá. Ç áíôéóôïé÷ßá ôçò ÌåãÜëçò ÌçôÝñáò óôï öõóéêü êüóìï åßíáé ç ðáñïõóßá ôçò ãõíáßêáò. ÁõôÞ ãåííÜåé ôá ðáéäéÜ, üðùò ç Ãç ãåííÜåé ôïõò êáñðïýò, ðïõ óõíôçñïýí üëç ôç æùÞ. Ç ãõíáßêá - Ãç åßíáé õðåýèõíç ãéá ôç óõíôÞñçóç ôçò æùÞò êáé ôùí áíèñþðùí. Ãé’ áõôü ïé Ìéíùßôåò óõíÝäåóáí Üìåóá êáé éó÷õñÜ ôç ãõíáßêá ìå ôéò èåüôçôåò. Ç ãõíáßêá ãßíåôáé ç éÝñåéá, ðïõ áðïôåëåß äéÜìåóï áíÜìåóá óôïõò èåïýò êáé ôïõò áíèñþðïõò, êáé ìåñéìíÜ ãéá ôçí áôïìéêÞ åõôõ÷ßá êáé ðñïêïðÞ ôïõ áíèñþðéíïõ ãÝíïõò. 1. Ôé Þôáí ôá êáìáñáúêÜ áããåßá; ÊáìáñáúêÜ ïíïìÜæïíôáé ôá ðïëý÷ñùìá áããåßá ðïõ ðñùôïâñÝèçêáí óôç óðçëéÜ ôùí Êáìáñþí. Äéáêñßíïíôáé ãéá ôá ðïëýðëïêá êáìðõëüãñáììá ó÷Ýäéá, åíþ ðéï óðÜíéá äéáêïóìïýíôáé ìå öõôéêÜ êáé æùéêÜ èÝìáôá. 2. Ðïéá, êáôÜ ôç ãíþìç óïõ, åßíáé ç ó÷Ýóç áíÜìåóá óôï ìýèï ãéá ôï ëáâýñéíèï êáé ôï ìéíùéêü áíÜêôïñï; Ìå ðïéåò óçìáóßåò ÷ñçóéìïðïéïýìå óÞìåñá ôç ëÝîç ëáâýñéíèïò; (Óõìâïõëåõèåßôå êáé ôï ëåîéêü). Ôï ìéíùéêü áíÜêôïñï Þôáí Ýíá äéþñïöï êôßñéï ôï ïðïßï åß÷å áíáðôõ÷èåß ãýñù áðü ìéá êåíôñéêÞ áõëÞ. Åðñüêåéôï ãéá ìéá ðïëýðëïêç êáôáóêåõÞ ç ïðïßá áðïôåëïýíôáí áðü ðïëëÜ äùìÜôéá (äùìÜôéá äéáìïíÞò, áðïèçêåõôéêïß ÷þñïé, ÷þñïé ëáôñåßáò êôë.), áðü êëéìáêïóôÜóéá, öùôáãùãïýò, õäñáõëéêÝò åãêáôáóôÜóåéò, áðü ðïëëïýò êáé 40 ìðëåãìÝíïõò äéáäñüìïõò, ïé ïðïßïé óõíÝäåáí ôá ðïëëÜ êáé äéáöïñåôéêÜ ôìÞìáôá ôïõ

02s.qxp

6/8/2008

9:31

Page 41

áíáêôüñïõ. Äåí åßíáé ëïéðüí áðßèáíï üëç áõôÞ ç êáôáóêåõÞ íá ãÝííçóå êÜðïéá ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ óôéãìÞ ôï ìýèï ôïõ ëáâýñéíèïõ. ôïõ ÷áëêïý á) Êôßñéï ìå ðïëýðëïêïõò äéáäñüìïõò ðïõ ïäçãïýí óå äéÜöïñá óçìåßá. (3000 – 1100 ð.×.) â) ÌåôáöïñéêÜ, ðïëýðëïêá æçôÞìáôá, ôá ïðïßá äåí ðñïóöÝñïíôáé ãéá åýêïëç áíôéìåôþðéóç. ã) ÔìÞìá ôïõ åóùôåñéêïý áöôéïý. 3. Ðïéá êÝíôñá áéãáéáêïý ÷þñïõ åðçñåÜóôçêáí áðü ôï ìéíùéêü ðïëéôéóìü; Ðþò äéáðéóôþíåôáé êáé óå ðïéïõò ëüãïõò ïöåßëåôáé áõôÞ ç åðéññïÞ; á) Éäéáßôåñá åðçñåÜóôçêáí ïé ÊõêëÜäåò êáé ïé Ìõêçíáßïé. â) Ç åðéññïÞ áõôÞ äéáðéóôþíåôáé áðü ôçí õéïèÝôçóç ôå÷íéêþí äéáêüóìçóçò ðïõ õéïèÝôçóáí ïé Ìõêçíáßïé êáé ïé Êõêëáäßôåò, áëëÜ êáé áðü ôá áããåßá ìéíùéêÞò ôå÷íïôñïðßáò ðïõ êáôáóêåýáóáí ïé ðáñáðÜíù ôå÷íßôåò. ã) Ï ðïëéôéóìüò ôùí Ìéíùéôþí Þôáí éäéáßôåñá ëáìðñüò. Åß÷áí êáôáöÝñåé íá öôÜóïõí ôçí êáëëéôå÷íéêÞ äçìéïõñãßá óå õøçëÜ åðßðåäá. Äéáêñßèçêáí óôçí êáôáóêåõÞ áããåßùí, êïóìçìÜôùí, åéäùëßùí. Ïé ÊñÞôåò íáõôéêïß ìåôÝöåñáí ôç ëáìðñüôçôá ôùí äçìéïõñãçìÜôùí ôïõò óôïí áéãáéáêü ÷þñï. Ïé Êõêëáäßôåò êáé ïé Ìõêçíáßïé åíôõðùóéÜóôçêáí áðü ôç öõóéêüôçôá óôçí êßíçóç êáé ôç æùíôÜíéá êáé õéïèÝôçóáí ðïëëÜ ìéíùéêÜ ìïôßâá. 4. Ç ìéíùéêÞ ôÝ÷íç Þôáí Ýíôïíá åðçñåáóìÝíç áðü ôç öýóç. Ìðïñåßôå íá äþóåôå Ýíá ðáñÜäåéãìá áðü ôéò åéêüíåò ôïõ âéâëßïõ; ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç ôïé÷ïãñáößá áðü ôï áíÜêôïñï ôçò Êíùóïý. ×ïñåõôÝò ðçäïýí ðÜíù áðü ìåãáëüóùìï ôáýñï (ôáõñïêáèÜøéá). Ôï æþï êõñéáñ÷åß óôçí ôïé÷ïãñáößá áõôÞ. Ïé Üíèñùðïé åßíáé óõìðëçñùìáôéêÜ óôïé÷åßá. Ï ôáýñïò ðáñïõóéÜæåôáé ãåìÜôïò ëáìðñüôçôá, ÷Üñç êáé êïìøüôçôá.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá åßíáé ôá âáóéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò ìéíùéêÞò èñçóêåßáò; Âáóéêü óôïé÷åßï ôùí ìéíùéêþí èñçóêåõôéêþí áíôéëÞøåùí Þôáí ç ðßóôç óå ãõíáéêåßåò èåüôçôåò ðïõ åß÷áí ó÷Ýóç ìå ôïõò êýêëïõò ôçò öýóçò êáé ôçò âëÜóôçóçò. ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç áðïõóßá ìåãÜëùí íáþí êáé ç äéáôÞñçóç ìéêñþí éåñþí. ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç ëáôñåßá ðïõ áóêïýíôáí óôéò óðçëéÝò, Þ Üíôñá (ð.÷. Äéêôáßï ¢íôñï). Åêåß ïé ðéóôïß ðñïóÝöåñáí åéäþëéá ðïõ áðåéêüíéæáí ìïñöÝò ôéò èåüôçôåò. Éäéáßôåñç èÝóç êáôåß÷áí ôá éåñÜ äÝíôñá, êõñßùò ç åëéÜ. ÓçìáíôéêÝò Þôáí êáé ïé éÝñåéåò êáèþò êáé ïé ãéïñôÝò êáé ïé ôåëåôÝò. 2. Íá áíáöÝñåôå ôá Ýñãá ôÝ÷íçò ôùí Ìéíùéôþí ðïõ Ý÷ïõí âñåèåß. Åêôüò áðü ôá ãõíáéêåßá åéäþëéá, õðÜñ÷ïõí êáé åéäþëéá áíäñþí êáé æþùí, ð.÷. áããåßá ìå ìïñöÞ êåöáëéþí æþùí (ñõôÜ). ÓçìáíôéêÜ åßíáé êáé ôá ÷ñõóÜ êáé áóçìÝíéá êïóìÞìáôá êáé ïé óöñáãßäåò áðü åëåöáíôïóôü êáé çìéðïëýôéìïõò ëßèïõò.

41

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý

9:31

Page 42

5. Ï ÌÕÊÇÍÁÚÊÏÓ ÊÏÓÌÏÓ

(3000 – 1100 ð.×.)

Ðåñßëçøç

42

Ìõêçíáúêüò ïíïìÜóôçêå ï ðñþôïò ðïëéôéóìüò ðïõ áíáðôý÷èçêå óôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá (1600 - 1100 ð.×.) ìå êÝíôñï ôéò ÌõêÞíåò. Óðïõäáßá ìíçìåßá ôïõ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý åßíáé ïé âáóéëéêïß ôÜöïé ðïõ âñÝèçêáí óôçí áêñüðïëç ôùí Ìõêçíþí áðü ôïí Åññßêï ÓëÞìáí. Áõôïß ïñßæïõí êáé ôçí áñ÷Þ ôïõ ðïëéôéóìïý ôùí Ìõêçíáßùí. Ôá ðñþôá êôßóìáôá ðïõ ìðïñïýí íá ïíïìáóôïýí ìå âåâáéüôçôá áíÜêôïñá ÷ôßóôçêáí ãýñù óôï 1400 ð.×. óôéò ÌõêÞíåò, óôçí Ôßñõíèá ê.Ü. Ç öÜóç áõôÞ êñÜôçóå ùò ôï 1200 ð.×. ðåñßðïõ. Óå áíôßèåóç ìå ôïõò Ìéíùßôåò, ïé Ìõêçíáßïé ÷ôßæïõí ôá áíÜêôïñá óå øçëïýò ëüöïõò, åíþ äéáèÝôïõí éó÷õñÞ ï÷ýñùóç. Áðïôåëïýí êáé áõôÜ, ðÜíôùò, äéïéêçôéêÜ êáé ïéêïíïìéêÜ êÝíôñá ôçò ðåñéï÷Þò. ¹äç áðü ôï 17ï áé. ïé Ìõêçíáßïé åß÷áí Ýñèåé óå óôåíÞ åðáöÞ ìå ôç ìéíùéêÞ ÊñÞôç. ÅéóÞãáãáí ðïéêßëåò êáéíïôïìßåò, ðñïóáñìïóìÝíåò âÝâáéá óôéò äéêÝò ôïõò áíÜãêåò. Ùóôüóï, õðÜñ÷ïõí êáé äéáöïñÝò, êáèþò ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò ìõêçíáúêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò Þôáí ç ìíçìåéáêüôçôá, ìå êýñéá ðáñáäåßãìáôá ôá êõêëþðåéá ôåß÷ç êáé ôïõò èïëùôïýò ôÜöïõò. ÂÜóç ôçò ìõêçíáúêÞò ïéêïíïìßáò Þôáí ç ãåùñãßá êáé ç êôçíïôñïößá. ÓéãÜ óéãÜ áíáðôý÷èçêå ç ëéèïôå÷íßá, ç ìåôáëëïõñãßá êáé Üëëïé êëÜäïé. ÌåôÜ ôá ìÝóá ôïõ 15ïõ áé. ð.×. áíáðôý÷èçêáí ç íáõôéëßá êáé ôï åìðüñéï. Ïé Ìõêçíáßïé åîáðëþíïíôáé óéãÜ óéãÜ óôç Ìåóüãåéï, ü÷é ðÜíôá ìå åéñçíéêü ôñüðï. Ôçí êáôÜóôáóç áõôÞ áðç÷åß ç éóôïñßá ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ. ÐïëëÜ êïéíÜ óôïé÷åßá åíþíïõí ôïõò ¸ëëçíåò ôçò ìõêçíáúêÞò åðï÷Þò. ÕðÞñ÷å êïéíÞ ãëþóóá, ç ÃñáììéêÞ Â, êïéíÞ èñçóêåßá, êïéíÝò ðåðïéèÞóåéò ãéá ôç ìåôÜ èÜíáôï æùÞ, áãÜðç ãéá ðüëåìï. ÕðÞñ÷å áêüìç ïìïéïìïñößá óôïõò èåóìïýò êáé óôçí êïéíùíéêÞ ïñãÜíùóç. Ìðïñïýìå, ëïéðüí, íá ìéëÜìå ãéá ðïëéôéóìü ôçò ìõêçíáúêÞò êïéíÞò. Ç êïéíùíéêÞ ïñãÜíùóç Þôáí ðõñáìéäïåéäÞò. Óôçí êïñõöÞ âñéóêüôáí ï âáóéëéÜò, ï ¢íáî. Êáôïéêïýóå óôï áíÜêôïñï. Ôï âáóéëéÜ õðçñåôïýóáí ïé áõëéêïß êáé ôï éåñáôåßï. Ç ýðáéèñïò Þôáí ïñãáíùìÝíç óå äÞìïõò, ðïõ áðïôåëïýíôáí áðü ãåùñãïýò, êôçíïôñüöïõò êáé Üëëåò åéäéêüôçôåò. Óôç âÜóç ôçò ðõñáìßäáò âñßóêïíôáí ïé äïýëïé. Äåßãìáôá ôçò ÃñáììéêÞò  âñÝèçêáí óôçí Êíùóü. ÐïëëÝò ðÞëéíåò ðéíáêßäåò âñÝèçêáí êáé óôçí Ðýëï. Ç ÃñáììéêÞ Â áðïêñõðôïãñáöÞèçêå ôï 1952 áðü ôïõò ÌÜéêë ÂÝíôñéò êáé Ôæïí ÔóÜíôïõéê. Ðñüêåéôáé ãéá åëëçíéêÞ óõëëáâéêÞ ãñáöÞ, üðïõ êÜèå óýìâïëï ðáñéóôÜ óõëëáâÞ. Ùò ðñïò ôçí ðñïÝëåõóç ôçò ÃñáììéêÞò  õðÜñ÷ïõí äýï áðüøåéò: á. üôé ãåííÞèçêå óôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá, â. üôé ðñïÞëèå áðü ôç ÃñáììéêÞ Á. ÅðåéäÞ Þôáí äýóêïëç ãñáöÞ, ôç ÷åéñßæïíôáí åéäéêåõìÝíïé ãñáöåßò ôùí áíáêôüñùí. Ç ñáãäáßá åîÜðëùóç ôùí Ìõêçíáßùí áñ÷ßæåé ìåôÜ ôçí êáôÜêôçóç ôçò ÊñÞôçò

02s.qxp

6/8/2008

9:31

Page 43

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ (1450 ð.×.). Éäñýïõí áðïéêßåò óôç Ì. Áóßá öôÜíïõí ùò ôç Â. Åõñþðç. Ç åðï÷Þ Ãýñù óôï 1200 ð.×. ï ìõêçíáúêüò êüóìïò êáôáóôñÝöåôáé, ç ÃñáììéêÞ Â åîáöáíßæåôáé. ôïõ ÷áëêïý ¢ëëïé õðïóôçñßæïõí ùò áéôßá ôçí êÜèïäï ôùí ÄùñéÝùí, Üëëïé ôéò åóùôåñéêÝò (3000 – 1100 ð.×.) áíáôáñá÷Ýò êáé Üëëïé ôçò ìåôáêéíÞóåéò ôùí «ëáþí ôçò èÜëáóóáò». ºóùò ç ðôþóç íá ïöåéëüôáí óôï óõíäõáóìü ôùí ôñéþí ðáñáãüíôùí.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ï ìõêçíáúêüò ðïëéôéóìüò • • • • • •

Åßíáé ï ðñþôïò åëëçíéêüò ðïëéôéóìüò Óðïõäáßá áñ÷éôåêôïíéêÜ äçìéïõñãÞìáôá Âáóéëéêïß ôÜöïé (áñ÷Þ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý) ÁíÜêôïñá (Ðýëïò, ÌõêÞíåò, Ôßñõíèá ê.Ü.) Êõêëþðåéåò ï÷õñþóåéò Èïëùôïß ôÜöïé

ÁíÜêôïñá • ×ôéóìÝíá óå ëüöïõò • ÄéïéêçôéêÜ êÝíôñá • Ïé Ìõêçíáßïé áöïìïßùóáí äçìéïõñãéêÜ ôá ìéíùéêÜ åðéôåýãìáôá

ÌéíùéêÝò åðéññïÝò • Ôå÷íïëïãéêÜ Åðéôåýãìáôá • ÌïñöÝò ôÝ÷íçò • ÉäÝá ôçò ãñáöÞò

ÄéáöïñÝò Ìõêçíáßùí - Ìéíùéôþí • ÌíçìåéáêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ (èïëùôïß ôÜöïé, êõêëþðåéåò êáôáóêåõÝò)

Ïéêïíïìßá ôçò ìõêçíáúêÞò åðï÷Þò • ÏéêïíïìéêÞ âÜóç ôùí êñáôþí Þôáí ç ãåùñãßá êáé ç êôçíïôñïößá • Âéïôå÷íéêÞ ðáñáãùãÞ óôá áíÜêôïñá • Óðïõäáßïé êëÜäïé Þôáí ç íáõôéëßá êáé ôï åìðüñéï

ÊïéíÜ óôïé÷åßá ôùí ìõêçíáúêþí öýëùí • Ç êïéíÞ ãñáöÞ (ÃñáììéêÞ Â) • Ïìïéïìïñößá óôïõò èåóìïýò êáé óôçí ïñãÜíùóç

ÊïéíùíéêÞ äéáóôñùìÜôùóç • • • • •

¢íáî (ï âáóéëéÜò), óôçí êïñõöÞ ôçò ðõñáìßäáò Áõëéêïß êáé áîéùìáôïý÷ïé Éåñáôåßï Ãåùñãïß, êôçíïôñüöïé, ôå÷íßôåò Äïýëïé 43

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:31

Page 44

Ç ÃñáììéêÞ ãñáöÞ Â • ÁðïêñõðôïãñáöÞèçêå áðü ôïõò Ì. ÂÝíôñéò êáé Ô. ÔóÜíôãïõéê • Åßíáé ãñáöÞ åëëçíéêÞ êáé óõëëáâéêÞ • Äå ãíùñßæïõìå ôçí áêñéâÞ ðñïÝëåõóÞ ôçò

Ðåñéå÷üìåíá ôùí ðéíáêßäùí • Ðëçñïöïñßåò êõñßùò ãéá ïéêïíïìéêÝò äñáóôçñéüôçôåò • ¸ììåóá ðëçñïöïñßåò ãéá äéïßêçóç êáé èñçóêåßá

×ñÞóç ôçò ÃñáììéêÞò  • ÅîåéäéêåõìÝíïé ãñáöåßò ôùí áíáêôüñùí

ÁêìÞ ôùí Ìõêçíáßùí • ÌåôÜ ôï 1450 ð.×. (êõñéáñ÷ßá ôçò ÊñÞôçò) êõñéáñ÷ïýí óôéò èÜëáóóåò • Áðïéêßæïõí ôçí Êýðñï êáé Ýñ÷ïíôáé óå åðáöÞ ìå ôïõò ×åôôáßïõò

ÐáñáêìÞ ôïõ ìõêçíáúêïý êüóìïõ • ÌåôÜ ôï 1200 ð.×. ðïëëïß ïéêéóìïß êáôáóôñÝöïíôáé • Åîáöáíßæåôáé ç ÃñáììéêÞ Â

Áéôßåò êáôáóôñïöÞò ôïõ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý • ÊÜèïäïò ôùí ÄùñéÝùí • ÅóùôåñéêÝò ôáñá÷Ýò • Áíáóôáôþóåéò êáé ìåôáêéíÞóåéò ëáþí óôá âüñåéá êáé áíáôïëéêÜ («ëáïß ôçò èÜëáóóáò») • Ðôþóç êáé ðáñáêìÞ ôïõ åìðïñßïõ

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ ÌõêÞíåò Óðïõäáßï äéïéêçôéêü êáé ðïëéôéêü êÝíôñï («Ðïëý÷ñõóáé ÌõêÞíáé»). ¸÷ïõí ÷ôéóôåß ðÜíù óå ëüöï óôïí êÜìðï ôçò Áñãïëßäáò. Áðü ôçí ðüëç áõôÞ ðÞñå ôï üíïìÜ ôïõ ï ìõêçíáúêüò ðïëéôéóìüò. Ï ìýèïò ôùí Áôñåéäþí, äõíáôþí Ìõêçíáßùí âáóéëéÜäùí, äéáôçñÞèçêå ìÝóá áðü ôï áôôéêü èÝáôñï. ÐåñéâÜëëïíôáé áðü éó÷õñÜ ôåß÷ç. Óôçí ï÷õñùìÝíç ðüëç êõñéáñ÷åß ôï áíÜêôïñï. Ðïëý ãíùóôÞ åßíáé ç Ðýëç ôùí Ëåüíôùí, ç åßóïäïò ôçò áêñüðïëçò. Âáóéëéêïß ôÜöïé Ïé ôÜöïé ôçí ðñþôç ðåñßïäï ôïõ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý Þôáí ëáêêïåéäåßò. ÌÝóá óå áõôïýò Ý÷ïõí âñåèåß ðïëëÜ êôåñßóìáôá, üðùò åðéôýìâéåò óôÞëåò, ÷ñõóÜ áíôéêåßìåíá ê.Ü. Ðïëëïß ôÝôïéïé ôÜöïé Ý÷ïõí óêáöôåß åíôüò ôùí ôåé÷þí, åéäéêÜ óôéò ÌõêÞíåò. Èïëùôïß ôÜöïé Ï äñüìïò åîÝëéîçò ôçò êáôáóêåõÞò ôùí èïëùôþí ôÜöùí, óå ó÷Ýóç ìå ôïõò ðáëéüôåñïõò ëáêêïåéäåßò, åßíáé ìåãÜëïò. Ç êáôáóêåõÞ ôïõò ôï 15ï êáé 14ï áé. ð.×. 44

02s.qxp

6/8/2008

9:31

Page 45

ìáñôõñÜåé ôçí êáôáðëçêôéêÞ Üíïäï ôïõ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý. Éäéáßôåñá åðéâëçôéêüò ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ åßíáé ï èïëùôüò ôÜöïò óôéò ÌõêÞíåò, ìå ôïí ôåñÜóôéï èüëï íá êõñéáñ÷åß óå ôïõ ÷áëêïý ïëüêëçñï ôï ïéêïäüìçìá. Ìüíï êáôÜ ôç ñùìáúêÞ ðåñßïäï îåðåñÜóôçêå óå (3000 – 1100 ð.×.) äéáóôÜóåéò ï èïëùôüò ôÜöïò ôùí Ìõêçíþí. Ôñùéêüò ðüëåìïò Ç ðïëý ãíùóôÞ áðü ôïí ¼ìçñï éóôïñßá ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ ó÷åôßæåôáé ìå ôçí åðÝêôáóç ôùí Ìõêçíáßùí óôç Â.Á. ÌéêñÜ Áóßá. Ðüëç - êëåéäß Þôáí ç Ôñïßá. ÁíáóêáöÝò ôïõ ÓëÞìáí êáé êáôïðéíþí áñ÷áéïëüãùí Ýäåéîáí áöåíüò ôïí ôåñÜóôéï ðëïýôï ôçò ðüëçò, áöåôÝñïõ ôçí ýðáñîç ðïëëáðëþí óôñùìÜôùí êáôïßêçóçò. Áõôü óçìáßíåé üôé ç ðüëç êáôïéêÞèçêå áðü ðïëý ðáëéÜ, ðïëý ðáëéüôåñá áðü ôï 14ï - 13ï áé. ð.×., ïðüôå óõíÞèùò ÷ñïíïëïãåßôáé ç éóôïñßá ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ. ¸÷ïõí áíáêáëõöèåß äéÜöïñåò Ôñïßåò, ìå êÜðïéá åíäéÜìåóá óôñþìáôá êáôáóôñïöþí. Äåí îÝñïõìå, ùóôüóï, áí ïé Á÷áéïß äçìéïýñãçóáí ìüíéìåò åãêáôáóôÜóåéò óôçí ðåñéï÷Þ. ¢íáî Ï âáóéëéÜò, ï ¢íáî, Þôáí áóöáëþò Ýíáò ìïíÜñ÷çò ìå áðüëõôç åîïõóßá. Ç áíÜðôõîç ôïõ ðïëéôéóìïý åîáöÜíéóå ôçí ðáôñéáñ÷éêÞ âáóéëåßá ìå ëáúêÞ âÜóç ôùí ðñþôùí åëëçíéêþí öýëùí. Ç éó÷ýò ôïõ âáóéëéÜ - ìïíÜñ÷ç öáßíåôáé áðü ôï ÷ôßóéìï ôùí ôåñÜóôéùí ïéêïäïìçìÜôùí (êõêëþðåéá ôåß÷ç), áëëÜ êáé ôùí óðïõäáßùí áíáêôüñùí. ÊÜèïäïò ôùí ÄùñéÝùí Ôï 13ï áé. ð.×. ïé Éëëõñéïß, ðïõ æïýóáí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò óçìåñéíÞò Ïõããáñßáò, ðéÝóôçêáí áðü Üëëïõò ëáïýò êáé êáôÝâçêáí ðñïò ôç äõôéêÞ ÂáëêáíéêÞ. Ç êÜèïäïò ôùí Éëëõñéþí ðñïêÜëåóå áíôßóôïé÷ç ðßåóç óôá âüñåéá åëëçíéêÜ öýëá, ðïõ áíáãêÜóôçêáí íá êáôÝâïõí ðñïò óôï íüôï. Áõôïß åßíáé ïé Äùñéåßò (áõôïß ðïõ êñáôÜíå ôï äüñõ äçë.), ïé ïðïßïé, äéáèÝôïíôáò áíþôåñá üðëá (óéäåñÝíéá) êáé êáëýôåñç ïñãÜíùóç, óõíÝôñéøáí ôçí áíôßóôáóç ôùí Þäç ðáñçêìáóìÝíùí Ìõêçíáßùí. Ëáïß ôçò èÜëáóóáò Ôï 13ï áé. ð.×. óõìâáßíïõí ìåãÜëåò áíáóôáôþóåéò óôçí ÊåíôñéêÞ Åõñþðç. Ïé ÈñÜêåò êéíïýíôáé óôçí Ì. Áóßá. Ïé ìéêñáóéáôéêïß ëáïß ìåôáêéíïýíôáé êáé áõôïß íüôéá. Ðïëëïß ëáïß ðïõ áíáöÝñïíôáé åßíáé Üãíùóôïé. Ìðïñïýìå íá áíáãíùñßóïõìå ìüíï ôïõò Öéëéóôáßïõò. ÔåëéêÜ ïé ëáïß áõôïß çôôÞèçêáí áðü ôï ÑáìóÞ Ã´.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Åññßêïò ÓëÞìáí Ãåñìáíüò áñ÷áéïëüãïò (1822-1890). Áó÷ïëÞèçêå ìå ôï åìðüñéï, áðü ôï ïðïßï ðëïýôéóå. ÅíäéáöÝñèçêå éäéáßôåñá ãéá ôïí ¼ìçñï. ¸êáíå áíáóêáöÝò óôçí ÉèÜêç (1868) êáé óôç Ì. Áóßá (1870), åêåß üðïõ ï ¼ìçñïò ðåñéÝãñáøå ôçí Ôñïßá. Ç áíáóêáöÞ áõôÞ áðÝäùóå óçìáíôéêÜ åõñÞìáôá. Áñãüôåñá Ýêáíå áíáóêáöÝò êáé óôéò ÌõêÞíåò, óôçí Ôßñõíèá, óôïí Ïñ÷ïìåíü, üðïõ áíáêÜëõøå ðëïýóéïõò èçóáõñïýò.

45

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:31

Page 46

ÌÜéêë ÂÝíôñéò ¢ããëïò áñ÷éôÝêôïíáò (1922-1956). Ãíþñéæå êáëÜ ôá áñ÷áßá åëëçíéêÜ êáé åñãÜóôçêå ó÷ïëáóôéêÜ ãéá ôçí áðïêñõðôïãñÜöçóç ôçò ÃñáììéêÞò Â. Ôï êáôÜöåñå ôï 1952 ìå ôç âïÞèåéá ôïõ Ôæïí ÔóÜíôãïõéê.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ 1600 - 1450 ð.×. 1450 ð.×.

ÃÅÃÏÍÏÓ Ðñþôç ðåñßïäïò ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý Ïé Ìõêçíáßïé êáôáëáìâÜíïõí ôçí ÊñÞôç

1400 - 1200 ð.×.

ÁíáêôïñéêÞ öÜóç ôïõ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý

15ïò áé. ð.×.

ÁêìÞ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý

1200 ð.×.

ÊáôáóôñïöÞ ìõêçíáúêþí áíáêôüñùí

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ï ìõêçíáúêüò êüóìïò ÌåëÝôçóå óôï ÷Üñôç ôçí ðõêíüôçôá ôùí ìõêçíáúêþí êÝíôñùí óôéò äéÜöïñåò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò. (óåë. 29 ó÷. âéâëßïõ) Âïñåéüôåñï óçìåßï åßíáé ç Éùëêüò, êïíôÜ óôï óçìåñéíü Âüëï. ÌåãÜëç ðõêíüôçôá ðáñáôçñïýìå óôç Í. ÅëëÜäá, åéäéêÜ áðü ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÈÞâáò êáé êÜôù. Ç Âïéùôßá, ç ÁôôéêÞ, ç Ðåëïðüííçóïò áðïôåëïýí ìÝñç ìå ðõêíÞ ðáñïõóßá ìõêçíáúêþí ðüëåùí.

Ç Ðýëç ôùí Ëåüíôùí, óôçí áêñüðïëç ôùí Ìõêçíþí Ãéá ðñþôç öïñÜ ç ìíçìåéáêÞ ãëõðôéêÞ åìöáíßæåôáé óôï åõñùðáúêü Ýäáöïò. ÂëÝðïíôáò ôï áñ÷éôåêôïíéêü óýíïëï, ðùò öáíôÜæåóáé ôï ÷áñáêôÞñá ôùí Ìõêçíáßùí; (óåë. 30 ó÷. âéâëßïõ) Ïé Ìõêçíáßïé Þôáí Üíèñùðïé ðïõ áãáðïýóáí ôéò ìåãÜëåò áñ÷éôåêôïíéêÝò êáôáóêåõÝò. ×áñáêôçñéóôéêü åßíáé ôï êõêëþðåéï ôåß÷ïò ôçò Ôßñõíèáò. Ðñïóðáèïýí íá äåßîïõí ôéò äõíáôüôçôÝò ôïõò óôïí ôïìÝá ôçò áñ÷éôåêôïíéêÞò. ÈÝëïõí íá áöÞóïõí ðßóù ôïõò áîéïìíçìüíåõôá Ýñãá, ðïõ èá ðáñáìåßíïõí ãéá íá èõìßæïõí óôïõò áðïãüíïõò ôçí éäéïöõßá ôïõò. 46

02s.qxp

6/8/2008

9:31

Page 47

Ïé Ìõêçíáßïé áãáðïýóáí êáé ôá Ýñãá ôïõ ðïëÝìïõ. Ðéóôïß èéáóþôåò ôïõ ¢ñç, äå ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ÷Üíïõí ôçí åõêáéñßá, áêüìç êáé óå ðåñßïäï åéñÞíçò, íá êïóìïýí ôá ïéêïäïìÞìáôá, ôïõ ÷áëêïý ôá áíôéêåßìåíá ôÝ÷íçò ìå ðáñáóôÜóåéò üðëùí êáé êõíçãéïý. Ïé ëÝïíôåò ðïõ âñßóêïíôáé (3000 – 1100 ð.×.) ãýñù áðü ôïí êßïíá áðïôåëïýí áðôÜ óýìâïëá ôçò éó÷ýïò êáé ôçò äýíáìçò ôùí Ìõêçíáßùí âáóéëéÜäùí. 1. Ðüôå êáé ðïý ÷ôßæïíôáé ôá ðñþôá ìõêçíáúêÜ áíáêôïñéêÜ óõãêñïôÞìáôá; Ôá ðñþôá áíáêôïñéêÜ ìõêçíáúêÜ óõãêñïôÞìáôá ÷ôßæïíôáé ãýñù óôï 1400 ð.×. óôéò ÌõêÞíåò, óôçí Ôßñõíèá, óôçí Ðýëï êáé óôç ÈÞâá. 2. Ðþò åðÝäñáóå ï ìéíùéêüò ðïëéôéóìüò óôïõò Ìõêçíáßïõò; Ïé Ìõêçíáßïé ðÞñáí áðü ôïõò Ìéíùßôåò ðïëëÜ äéáêïóìçôéêÜ ìïôßâá êáé ôå÷íéêÝò, åíþ õéïèÝôçóáí Ýíá åßäïò ãñáöÞò (ÃñáììéêÞ Â) áíôßóôïé÷ï ìå ôçí êñçôéêÞ (ÃñáììéêÞ Á). 3. Ãéáôß ç áðïêñõðôïãñÜöçóç ôçò ÃñáììéêÞò ãñáöÞò  Ý÷åé éäéáßôåñç óçìáóßá ãéá ôïõò ¸ëëçíåò; Ç ÃñáììéêÞ Â áðïôåëåß ôçí ðñþôç åëëçíéêÞ ãñáöÞ. Ãéá ðñþôç öïñÜ ìáèáßíïõìå ôçí ïéêïíïìéêÞ, êïéíùíéêÞ, èñçóêåõôéêÞ ïñãÜíùóç ôùí åëëçíéêþí öýëùí ôçò Åðï÷Þò ôïõ ×áëêïý. ×éëéÜäåò ðéíáêßäåò ìáñôõñïýí ôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ ôùí ðñþôùí ÅëëÞíùí óå áõôÞ ôç ãç. Ïé ðëçñïöïñßåò ôùí ðéíáêßäùí öáíåñþíïõí ôç óõíÝ÷åéá ôïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý åäþ êáé 3.500 ÷ñüíéá ðåñßðïõ. 4. ¹ôáí ðÜíôïôå åéñçíéêÝò ïé èáëÜóóéåò äñáóôçñéüôçôåò ôùí Ìõêçíáßùí; Ïé Ìõêçíáßïé Þôáí ðïëåìï÷áñåßò. Ôï áñåéìÜíéï ðíåýìá öáßíåôáé êáé áðü ôá êáôÜëïéðá ôïõ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý: êõêëþðåéá ôåß÷ç, áíáêÜëõøç îéöþí óôïõò ôÜöïõò êëð. Áðü ôá ðáñáðÜíù öáßíåôáé ðùò ïé èáëÜóóéåò äñáóôçñéüôçôåò äåí Þôáí ðÜíôá åéñçíéêÝò. ÐïëëÝò öïñÝò ãßíïíôáí êáôáêôçôéêÝò êáé ëçóôñéêÝò åðéäñïìÝò. Ï ðõñÞíáò ôïõ ìýèïõ ôçò ÉëéÜäáò öáßíåôáé íá áðç÷åß ìéá ôÝôïéá äéÜèåóç.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ìíçìåßá ïñßæïõí ôéò öÜóåéò áíÜðôõîçò ôïõ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý; Óðïõäáßá ìíçìåßá ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý åßíáé ïé âáóéëéêïß ôÜöïé ðïõ âñÝèçêáí óôçí áêñüðïëç ôùí Ìõêçíþí áðü ôïí Åññßêï ÓëÞìáí. Áõôïß ïñßæïõí êáé ôçí áñ÷Þ ôïõ ðïëéôéóìïý ôùí Ìõêçíáßùí (1600 - 1450 ð.×.). Ôá ðñþôá êôßóìáôá ðïõ ìðïñïýí íá ïíïìáóôïýí ìå âåâáéüôçôá ôá áíÜêôïñá (áíáêôïñéêÞ öÜóç) ÷ôßóôçêáí ãýñù óôï 1400 ð.×. óôéò ÌõêÞíåò, óôçí Ôßñõíèá ê.Ü. Ç öÜóç áõôÞ êñÜôçóå ùò ôï 1200 ðåñßðïõ. 47

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:31

Page 48

2. Ðïý âáóßæïíôáí ç ìõêçíáúêÞ ïéêïíïìßá; ÂÜóç ôçò ìõêçíáúêÞò ïéêïíïìßáò Þôáí ç ãåùñãßá êáé ç êôçíïôñïößá. ÓéãÜ óéãÜ áíáðôý÷èçêå ç ëéèïôå÷íßá, ç ìåôáëëïõñãßá êáé Üëëïé êëÜäïé. ÌåôÜ ôá ìÝóá ôïõ 15ïõ áé. ð.×. áíáðôý÷èçêáí ç íáõôéëßá êáé ôï åìðüñéï. Ïé Ìõêçíáßïé åîáðëþíïíôáé óôç Ìåóüãåéï, ìåñéêÝò öïñÝò ìå âßáéï ôñüðï, üðùò äåß÷íåé ç éóôïñßá ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ. 3. Áðü ðïéá óôïé÷åßá ðñïóäéïñßæïõìå ôïí ðïëéôéóìü ôçò ìõêçíáúêÞò êïéíÞò; ÐïëëÜ êïéíÜ óôïé÷åßá Ýíùíáí ôïõò ¸ëëçíåò ôçò ìõêçíáúêÞò åðï÷Þò. ÕðÞñ÷å êïéíÞ ãëþóóá, ç ÃñáììéêÞ Â, êïéíÞ èñçóêåßá, êïéíÝò ðåðïéèÞóåéò ãéá ôç ìåôÜ èÜíáôï æùÞ, áãÜðç ãéá ðüëåìï. ÕðÞñ÷å áêüìç ïìïéïìïñößá óôïõò èåóìïýò êáé óôçí êïéíùíéêÞ ïñãÜíùóç. Ìðïñïýìå, ëïéðüí, íá ìéëÜìå ãéá ðïëéôéóìü ôçò ìõêçíáúêÞò êïéíÞò. 4. Ðïéá Þôáí ç êïéíùíéêÞ äéáóôñùìÜôùóç óôá ìõêçíáúêÜ ÷ñüíéá; Ç êïéíùíéêÞ ïñãÜíùóç Þôáí ðõñáìéäïåéäÞò. Óôçí êïñõöÞ âñéóêüôáí ï âáóéëéÜò, ï ¢íáî. Êáôïéêïýóå óôï áíÜêôïñï. Ôï âáóéëéÜ õðçñåôïýóáí ïé áõëéêïß êáé ôï éåñáôåßï. Ç ýðáéèñïò Þôáí ïñãáíùìÝíç óå äÞìïõò, ðïõ áðïôåëïýíôáí áðü ãåùñãïýò, êôçíïôñüöïõò, áëëÜ êáé Üëëåò åéäéêüôçôåò. Óôç âÜóç ôçò ðõñáìßäáò âñßóêïíôáí ïé äïýëïé. 5. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç ÃñáììéêÞ ãñáöÞ Â; Äåßãìáôá ôçò ÃñáììéêÞò  âñÝèçêáí óôçí Êíùóü. ÐïëëÝò ðÞëéíåò ðéíáêßäåò âñÝèçêáí êáé óôçí Ðýëï. Ç ÃñáììéêÞ Â áðïêñõðôïãñáöÞèçêå ôï 1952 áðü ôïõò ÌÜéêë ÂÝíôñéò êáé Ôæïí ÔóÜíôãïõéê. Ðñüêåéôáé ãéá åëëçíéêÞ óõëëáâéêÞ ãñáöÞ, üðïõ êÜèå óýìâïëï ðáñéóôÜ óõëëáâÞ. Ùò ðñïò ôçí ðñïÝëåõóç ôçò ÃñáììéêÞò Â, õðÜñ÷ïõí äýï áðüøåéò: á) üôé ãåííÞèçêå óôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá, â) üôé ðñïÞëèå áðü ôç ÃñáììéêÞ Á. Ôá êåßìåíá ìáò äßíïõí ðïëëÝò ðëçñïöïñßåò ãéá ôç æùÞ ôùí Ìõêçíáßùí. ÅðåéäÞ Þôáí ðÜíôùò äýóêïëç ãñáöÞ, ôç ÷åéñßæïíôáí åéäéêåõìÝíïé ãñáöåßò ôùí áíáêôüñùí. 6. ÁíáöÝñåôå ðéèáíïýò ëüãïõò ôçò ðáñáêìÞò ôïõ ìõêçíáúêïý êüóìïõ. Ãýñù óôï 1200 ð.×. ï ìõêçíáúêüò ðïëéôéóìüò êáôáóôñÝöåôáé, ç ÃñáììéêÞ Â åîáöáíßæåôáé. ¢ëëïé õðïóôçñßæïõí ùò áéôßá ôçí êÜèïäï ôùí ÄùñéÝùí, Üëëïé ôéò åóùôåñéêÝò áíáôáñá÷Ýò êáé Üëëïé ôéò ìåôáêéíÞóåéò ôùí «ëáþí ôçò èÜëáóóáò». ºóùò ç ðôþóç íá ïöåéëüôáí óôï óõíäõáóìü ôùí ôñéþí ðáñáãüíôùí.

48

02s.qxp

6/8/2008

9:31

Page 49

6. ÌÕÊÇÍÁÚÊÇ ÈÑÇÓÊÅÉÁ ÊÁÉ ÔÅ×ÍÇ

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý

Ðåñßëçøç

(3000 – 1100 ð.×.)

ÌåôÜ áðü ôçí áðïêñõðôïãñÜöçóç ôçò ÃñáììéêÞò  äéáðéóôþèçêå üôé åìöáíßæïíôáé ïé Ïëýìðéïé èåïß (ï Äßáò, ç ¹ñá, ï Ðïóåéäþíáò, ç ¢ñôåìéò, ï ¢ñçò, ï Äéüíõóïò) åêôüò áðü ôïí Áðüëëùíá. Óðïõäáßá èåüôçôá åßíáé ç «Ðüôíéá» (= óåâÜóìéá), óôçí ïðïßá ðñïóöÝñïíôáí ðñüâáôá, ìÝëé ê.Ü. áãáèÜ. ÕðÞñ÷å éåñáôéêÞ ôÜîç, áí êáé ç ëáôñåßá äéåîÜãïíôáí óå ìéêñÜ éåñÜ. Ç ôÝ÷íç áðç÷åß Ýíôïíåò ìéíùéêÝò åðéäñÜóåéò. ×áñáêôçñéóôéêÜ äåßãìáôá áñ÷éôåêôïíéêÞò åßíáé ôá áíÜêôïñá êáé ïé èïëùôïß ôÜöïé. Ôá áíÜêôïñá ÷ôßæïíôáé óå ëüöïõò êáé ï÷õñþíïíôáé ìå éó÷õñÜ êáé ìåãÜëá ôåß÷ç (êõêëþðåéá) óýìöùíá ìå ôïí ôýðï ôïõ ìåãÜñïõ: äéáèÝôïõí ðñïèÜëáìï ðïõ âëÝðåé óôçí áõëÞ, åíþ óôï êåíôñéêü äùìÜôéï êõñéáñ÷åß ç êõêëéêÞ åóôßá, ðïõ âñßóêåôáé óôï êÝíôñï. Ôñéãýñù âñßóêïíôáé äåõôåñåýïõóåò êáôïéêßåò. Áñ÷éêÜ ïé íåêñïß ôïðïèåôïýíôáé óå ëáêêïåéäåßò ôÜöïõò óôïõò ïðïßïõò ôïðïèåôïýíôáé ëßèéíåò ðëÜêåò (åðéôýìâéåò ðëÜêåò) ìå ðïëåìéêÝò ê.Ü. óêçíÝò. Áñãüôåñá ÷ôßæïíôáé ôåñÜóôéïé èïëùôïß ôÜöïé, ðïõ áðïôåëïýíôáé áðü ìáêñý õðÝñãåéï äéÜäñïìï ðïõ ïäçãåß óå èïëùôü êôßóìá. ÁõôÜ êáëýðôïíôáí ìå ÷þìá ìåôÜ ôçí ôáöÞ. Ôá áíÜêôïñá äéáêïóìïýíôáé ìå ôïé÷ïãñáößåò. ÐïëëÜ áããåßá Ý÷ïõí åðßóçò äéáêïóìçèåß ðáñáóôÜóåéò áíèñþðùí, æþùí ê.Ü. Óðïõäáßá åßíáé ôá êïóìÞìáôá áðü ÷ñõóü, áóÞìé ê.Ü. õëéêÜ. ÐïëëÜ áðåéêïíßæïõí ðïëåìéêÝò óêçíÝò. ÂñÝèçêáí áêüìç ÷ñõóÜ êýðåëëá, îßöç, ÷ñõóÝò ìÜóêåò íåêñþí âáóéëéÜäùí ê.Ü.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ÌåôÜ ôçí áðïêñõðôïãñÜöçóç ôçò ÃñáììéêÞò ãñáöÞò  • ¸ãéíáí êáôávïçôÝò ïé äéáöïñÝò áíÜìåóá óôç ìéíùéêÞ êáé ìõêçíáúêÞ èñçóêåßá • ÖÜíçêå ðùò üëïé ó÷åäüí ïé Ïëýìðéïé èåïß õðÜñ÷ïõí áðü ôç ìõêçíáúêÞ åðï÷Þ

Ïé Ìõêçíáßïé áóêïýóáí ôç ëáôñåßá óå ìéêñÜ éåñÜ Ôá ìõêçíáúêÜ áíÜêôïñá • ×ôßæïíôáé óå ëüöïõò êáé öÝñïõí éó÷õñÞ ï÷ýñùóç • Åßíáé ÷ôéóìÝíá óôïí ôýðï ôïõ ìåãÜñïõ

Ïé ôÜöïé ôùí Ìõêçíáßùí áëëÜæïõí ìïñöÞ • Áñ÷éêÜ åðéêñáôïýí ïé ëáêêïåéäåßò • Áñãüôåñá ÷ôßæïíôáé èïëùôïß ôÜöïé

Ç ìéíùéêÞ ÊñÞôç áóêåß ìåãÜëç åðéññïÞ • Óôïí ôïìÝá ôùí ôïé÷ïãñáöéþí • Óôïí ôïìÝá ôçò êåñáìåéêÞò

49

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:31

Page 50

Éäéáßôåñá áíåðôõãìÝíç åßíáé ç ìåôáëëïôå÷íßá • ÊïóìÞìáôá • Êýðåëëá ê.Ü. óêåýç • ×ñõóÝò íåêñéêÝò ðñïóùðßäåò

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ Êõêëþðåéá ôåß÷ç ¸ôóé ïíïìÜæïíôáé ïé éó÷õñÝò ï÷õñþóåéò ôùí ìõêçíáúêþí áíáêôüñùí. Ôá ðéï ãíùóôÜ åßíáé ôá ôåß÷ç ôçò Ôßñõíèáò, ôá ïðïßá åßíáé ôüóï ìåãÜëá, þóôå Ýëåãáí ðùò ôá Ý÷ôéóáí Êýêëùðåò. Ôá ôåß÷ç áõôÜ öáíåñþíïõí ôïí ðïëåìéêü ÷áñáêôÞñá ôïõ ìõêçíáúêïý êüóìïõ êáèþò êáé ôç ñïðÞ ôùí Ìõêçíáßùí ðñïò ôï ìíçìåéáêü. Åß÷áí ÷ôéóôåß ðïëý ðñïóåêôéêÜ. Áêüìç êáé óÞìåñá ôá êåíÜ áíÜìåóá óôéò ðÝôñåò åßíáé áðåéñïåëÜ÷éóôá. ÌÝãáñï Ôýðïò ïéêïäïìÞìáôïò ðïõ Ýöåñáí ôá åëëçíéêÜ öýëá áðü ôéò âüñåéåò ðáôñßäåò ôïõò. Áíôßèåôá ìå ôïõò ÊñÞôåò, ïðïßïé ïñãÜíùíáí ôï óðßôé ãýñù áðü ìéá ìåãÜëç õðáßèñéá áõëÞ, óôï ìÝãáñï ï ÷þñïò ïñãáíþíåôáé ãýñù áðü ôçí åóôßá, ç ïðïßá êáßåé óõíå÷þò, ðñïóäßäïíôáò öùò êáé æåóôáóéÜ. Ï ôýðïò ôïõ ìåãÜñïõ åðÝæçóå êáé ìåôÜ ôçí êáôÜññåõóç ôïõ ìõêçíáúêïý êüóìïõ, áðïôåëþíôáò ôï âáóéêü ôýðï ôùí êëáóéêþí íáþí. ÐïëåìéêÝò óêçíÝò ¸íá âáóéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ ìõêçíáúêïý êüóìïõ Þôáí ï ðïëåìéêüò ôïõ ÷áñáêôÞñáò. Äéáðíåüìåíïé áðü áñåéìÜíéï ðíåýìá, ïé åõãåíåßò ìÜ÷ïíôáí ãéá ôçí ôéìÞ êáé ôá ëÜöõñá. Óçìáíôéêü Þôáí ôï ðïëåìéêü Üñìá, ôï ïðïßï ôïõò Ýäéíå õðåñï÷Þ Ýíáíôé ôùí ðåæþí óôñáôéùôþí. Ðñïóôáóßá ôïõò ðñïóÝäéäå ç ìåãÜëç ðõñãïåéäÞò Þ ïêôþó÷çìç áóðßäá, ç ïðïßá áðïôåëïýíôáí áðü óôñþìáôá âïäéíïý äÝñìáôïò. Ç áóðßäá ìðïñïýóå íá óôçñé÷ôåß óôçí ðëÜôç, üôáí äåí ðïëåìïýóáí, ìå Ýíáí éìÜíôá, ôïí ôåëáìþíá. Áñãüôåñá, ïé ìåãÜëåò áóðßäåò áíôéêáôáóôÜèçêáí áðü ìéêñüôåñåò. Ïé ðïëåìéóôÝò Ýãéíáí ðéï åõêßíçôïé, ùóôüóï Ýðñåðå íá åíéó÷õèïýí ìå êñÜíç, èþñáêåò êáé êíçìßäåò. Ôá êñÜíç Þôáí êáôáóêåõáóìÝíá áðü äüíôéá áãñéü÷ïéñïõ. Ðïëåìïýóáí ìå ìåãÜëá äüñáôá ðïõ êáôÝëçãáí óå ïñåé÷Üëêéíåò áé÷ìÝò. ×ñõóÞ ìÜóêá Óðïõäáßåò ðñïóùðßäåò âñÝèçêáí óå ëáêêïåéäåßò ôÜöïõò ôïõ ôïõ 16ïõ áé. ð.×. êáé áíôáíáêëïýí áéãõðôéáêÝò åðéññïÝò.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Æåýò

50

ÂáóéëéÜò êáé ðáôÝñáò ôùí Ïëýìðéùí èåþí. Åß÷å ôï áíÜêôïñü ôïõ óôïí ¼ëõìðï. Êáôáêåñáýíùíå üóïõò ðÞãáéíáí åíÜíôéá óôï èÝëçìÜ ôïõ. ÐÞñå ôçí åîïõóßá áðü ôïí ðáôÝñá ôïõ Êñüíï.

02s.qxp

6/8/2008

9:31

Page 51

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ ¹ñá Ç åðï÷Þ Óýæõãïò ôïõ Äßá êáé ðñïóôÜôéäá ôïõ ãÜìïõ. ¹ôáí åðéêåöáëÞò ôùí ãõíáéêåßùí ôïõ ÷áëêïý èåïôÞôùí. ÊÝíôñá ëáôñåßáò ôçò óôá ìåôáãåíÝóôåñá ÷ñüíéá Þôáí ôá Çñáßá. (3000 – 1100 ð.×.) Ðïóåéäþíáò ¹ôáí áäåëöüò ôïõ Äßá. ÄéáöÝíôåõå ôéò èÜëáóóåò. Åß÷å óôçí åîïõóßá ôïõ ðëÞèïò èáëÜóóéåò èåüôçôåò. ¢ñôåìéò ÈåÜ ôçò ãïíéìüôçôáò êáé ôïõ êõíçãéïý. Óå ìåôáãåíÝóôåñá ÷ñüíéá åéêïíßæåôáé ìå öáñÝôñá êáé âÝëç íá êõíçãÜåé óôï äÜóïò. ÐáñÜëëçëá Þôáí óåëçíéáêÞ èåÜ êáé äßäõìç áäåëöÞ ôïõ Áðüëëùíá. ¢ñçò Èåüò ôïõ ðïëÝìïõ. ÄåäïìÝíïõ ôïõ ðïëåìéêïý ÷áñáêôÞñá ôùí Ìõêçíáßùí ï èåüò áõôüò Þôáí ï ðéï êïíôéíüò óôï ìõêçíáúêü êüóìï. Äéüíõóïò Èåüò ôïõ êñáóéïý êáé ôçò ìÝèçò. Öáßíåôáé ðùò Þñèå áðü ôï âïññÜ, ßóùò áðü ôç ÈñÜêç. Óôá éóôïñéêÜ ÷ñüíéá äéçãïýíôáí ðïëëÝò ðåñéðÝôåéåò ãé’ áõôüí. ¹ôáí éäéáßôåñá äçìïöéëÞò. Ðüôíéá èçñþí Ç êõñßá ôùí áãñéìéþí Þôáí óçìáíôéêÞ ìõêçíáúêÞ èåüôçôá. Áíôéðñïóþðåõå ôéò äõíÜìåéò ôçò öýóçò ðïõ äåí ìðïñïýí íá äáìáóôïýí. ÌÝñïò ôùí éäéïôÞôùí ôçò ìåôáâéâÜóôçêå áñãüôåñá óôçí ¢ñôåìç. Áðüëëùíáò Èåüò ôïõ öùôüò êáé ôùí êáëþí ôå÷íþí. Ç âüñåéá êáôáãùãÞ ôïõ öáßíåôáé áðü ôç ìïñöÞ ìå ôçí ïðïßá ðáñéóôÜíïíôáí áëëÜ êáé ìå ìýèïõò ðïõ ôïí óõíÝäåáí ìå ôç ÷þñá ôùí Õðåñâïñåßùí. ¹ôáí äßäõìïò áäåëöüò ôçò ¢ñôåìçò.

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Äýï ôå÷íßôåò óõæçôïýí ãéá ôç äïõëåéÜ ôïõò óå Ýíá ìõêçíáúêü áíÜêôïñï. ÄçìéïõñãÞóôå Ýíá äéÜëïãï. Ï ðáñáêÜôù äéÜëïãïò äéáäñáìáôßæåôáé áíÜìåóá óôïí áñ÷éïéêïäüìï êáé óôïí áããåéïðëÜóôç, ðïõ åßíáé êáé æùãñÜöïò ôùí áíáêôüñùí. Ï áñ÷ïéêïäüìïò Ý÷åé êáëÝóåé ôïí áããåéïðëÜóôç, ãéá íá óõæçôÞóïõí ãéá ìéá íÝá áßèïõóá ðïõ èá êáôáóêåõáóôåß. ÁããåéïðëÜóôçò: ÊáëçìÝñá, ößëå ìïõ. Ðåò ìïõ, óå ðáñáêáëþ, ðïéïò ï ëüãïò ðïõ ìå öþíáîåò ôüóï ðñùß, ðñéí áêüìç ï äïîáóìÝíïò Þëéïò æåóôÜíåé êáé öùôßóåé ìå ôéò áêôßíåò ôïõ ôç ãç ìáò; 51

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

52

9:31

Page 52

Áñ÷éïéêïäüìïò: ÊáëçìÝñá êáé óå óÝíá. ÆÞôçóá íá óå äù ãéá íá ìéëÞóïõìå ãéá ôçí êáéíïýñéá áßèïõóá õðïäï÷Þò ðïõ èá ÷ôéóôåß óôçí Üêñç ôïõ íüôéïõ âñÜ÷ïõ, ýóôåñá áðü áðüöáóç ôïõ âáóéëéÜ ìáò. ÁããåéïðëÜóôçò: Ùñáßá, èá ðñÝðåé íá äïýìå óå ðïéá óçìåßá èá ìðïõí ôá ìåãÜëá áããåßá ðïõ èá êáôáóêåõÜóù áëëÜ êáé ðïéá óçìåßá ôïõ ôïß÷ïõ èá æùãñáößóù. ÁëÞèåéá, Ý÷åéò õðïëïãßóåé ðùò èá ÷ôéóôåß ç áßèïõóá, ôï ìÝãåèïò ôçò; Ãéáôß âëÝðù üôé ç äïõëåéÜ óïõ äåí åßíáé åýêïëç. Áñ÷éïéêïäüìïò: Ìç âéÜæåóáé, ößëå ìïõ, èá óïõ ôá åîçãÞóù üëá. Áñ÷éêÜ èá ÷ñåéáóôþ óùóôÜ ëáîåõìÝíåò ðÝôñåò. ÁããåïðëÜóôçò: ÁõôÞ åßíáé ìéá äýóêïëç äïõëåéÜ. ÁããåéïðëÜóôçò: Ôï îÝñù, åõôõ÷þò üìùò Ý÷ù Ýìðåéñïõò ëéèïîüïõò. Ïé ðÝôñåò Ýñ÷ïíôáé ìå õðïæýãéá êáé óôïéâÜæïíôáé óôï ìÝñïò üðïõ èá åñãáóôïýìå. Ç áßèïõóá èá Ý÷åé ó÷Þìá ó÷åäüí ïñèïãþíéï. ÂëÝðåéò, ðñÝðåé íá áêïëïõèÞóù óå êÜðïéá óçìåßá ôç öõóéêÞ êáôåýèõíóç ôïõ âñÜ÷ïõ. Èá Ý÷åé äýï ìåãÜëá ðáñÜèõñá, íïôéïáíáôïëéêÜ êáé íïôéïäõôéêÜ, åíþ íüôéá, ðÜíù óôï öñýäé ôïõ âñÜ÷ïõ, èá öôéÜîù Ýíá ùñáßï ðÝôñéíï ìðáëêüíé ìå ìéá ùñáßá êñÞíç áðü üóôñáêá, êáé áõôÞ ðÝôñéíç. ÁããåéïðëÜóôçò: Ùñáßá, ðåò ìïõ üìùò, âëÝðù íá õðÜñ÷åé ìéá ðçãÞ óôï óçìåßï åêåßíï. Äåí õðÜñ÷åé öüâïò ãéá ôç óôáèåñüôçôá ôïõ êôéñßïõ; Áñ÷éïéêïäüìïò: ¼÷é, ãéáôß èá áðïìáêñýíïõìå ôï íåñü ìå ðÞëéíïõò óùëÞíåò ýäñåõóçò. ÓêÝöôçêá, ìÜëéóôá, ôï íåñü áõôü íá ó÷çìáôßæåé Ýíá üìïñöï óõíôñéâÜíé ðñéí ó÷çìáôßóåé Ýíá ìéêñü êáôáññÜ÷ôç, ùò ôéò ñßæåò ôïõ ëüöïõ. ÅðéðëÝïí, ç âÜóç ôïõ êôéñßïõ èá åßíáé âáèéÜ èåìåëéùìÝíç óôï âñÜ÷ï. Èá ÷ñçóéìïðïéÞóïõìå êáé óôñþìáôá Üñãéëïõ, ãéá íá åßíáé ðéï óôáèåñü ôï ðÜôùìá. ÁããåéïðëÜóôçò: Èá ÷ñåéáóôþ, üìùò, åéäéêü áñãéëïý÷ï êïíßáìá, áðü ôï ïðïßï èá öôéá÷ôåß ôï åéäéêü åðß÷ñéóìá óôïõò ôïß÷ïõò ãéá ôéò ôïé÷ïãñáößåò. Áñ÷éïéêïäüìïò: Ìçí áíçóõ÷åßò, üëá èá åßíáé Ýôïéìá åßíáé óôçí þñá ôïõò. Ç áßèïõóá ðñÝðåé íá åßíáé Ýôïéìç ôçí áíáôïëÞ ôçò ìåãáëýôåñçò ìÝñáò ôïõ ÷ñüíïõ. ÁããåéïðëÜóôçò: ÓêÝöôïìáé íá ôïðïèåôÞóù ôÝóóåñéò ìåãÜëïõò áìöïñåßò óôá ðáñÜèõñá, äýï óôï êáèÝíá. Áñ÷éïéêïäüìïò: Ùñáßá. ÁããåéïðëÜóôçò: ÓêÝöôïìáé íá ôïõò äéáêïóìÞóù ìå ðáñáóôÜóåéò áðü ôï èáëÜóóéï êüóìï. Ôá äýï áããåßá èá ðáñéóôÜíïõí èáëÜóóéá æþá: ÷ôáðüäéá, üóôñáêá, éððüêáìðïõò êáé Üëëá èáëÜóóéá æþá. Óôá Üëëá äýï èáëÜóóéåò èåüôçôåò èá ðáñéóôÜíïíôáé óå üëç ôïõò ôç äüîá. Èá ÷ñçóéìïðïéÞóù ôï ëáìðåñü ãáëÜæéï óå óõíäõáóìü ìå ãÞéíåò êáöåôéÝò áðï÷ñþóåéò. Ôá áããåßá èá Ý÷ïõí áðü äýï ìáêñéÝò ëáâÝò. Óå áõôÝò èá ðáñéóôÜíïíôáé ãïñãüíåò, èá äéáèÝôïõí êáé ìáêñý ëáéìü, åíþ èá óôÝêïíôáé óå ðÝôñéíåò âÜóåéò ðïõ èá êáôáëÞãïõí óå ëåïíôïðüäáñï. Áñ÷éïéêïäüìïò: Óôïí áíáôïëéêü ôïß÷ï èá êáôáóêåõáóôåß ìéá ó÷éóìÞ, þóôå ïé áêôßíåò ôïõ Þëéïõ êáôÜ ôçí áíáôïëÞ ôïõ èåñéíïý çëéïóôáóßïõ íá öùôßæïõí áðÝíáíôé ôï âáóéëéÜ êáé ôç âáóßëéóóá.

02s.qxp

6/8/2008

9:31

Page 53

ÁããåéïðëÜóôçò: ÓêÝöôïìáé óå åêåßíï ôï óçìåßï íá æùãñáößóù ôï âáóéëéÜ êáé ôç ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ âáóßëéóóá íá êÜèïíôáé óå äýï øçëïýò èñüíïõò. ÁñéóôåñÜ êáé äåîéÜ èá õðÜñ÷ïõí ôïõ ÷áëêïý óêçíÝò ìÜ÷çò êáé óêçíÝò êõíçãéïý. Áðü ôç ìéá êáé ôçí Üëëç ðëåõñÜ ôçò åéóüäïõ (3000 – 1100 ð.×.) èá öôéÜîù ìå Ýíôïíï êüêêéíï ÷ñþìá äýï ëéïíôÜñéá ðïõ èá óôÝêïíôáé óôá ðßóù ðüäéá. Áñ÷éïéêïäüìïò: Ç êáôáóêåõÞ ôçò áßèïõóáò èá áñ÷ßóåé óå ôñåéò çìÝñåò. ÐñÝðåé êáé åóý íá åôïéìÜóåéò óéãÜ óéãÜ ôá äéêÜ óïõ äçìéïõñãÞìáôá. ÁããåéïðëÜóôçò: Ùñáßá, öåýãù ëïéðüí êáé åý÷ïìáé ç ìÝñá íá ðñáãìáôïðïéÞóåé üóá åðéèõìåßò ãéá åóÝíá êáé ôïí Üñ÷ïíôÜ ìáò.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç ìõêçíáúêÞ èñçóêåßá; ÌåôÜ áðü ôçí áðïêñõðôïãñÜöçóç ôçò ÃñáììéêÞò  äéáðéóôþèçêå üôé åìöáíßæïíôáé ïé Ïëýìðéïé èåïß, åêôüò áðü ôïí Áðüëëùíá. Óðïõäáßá èåüôçôá åßíáé êáé ç «Ðüôíéá» (= óåâÜóìéá), óôçí ïðïßá ðñïóöÝñïõí ðñüâáôá, ìÝëé ê.Ü. áãáèÜ. ÕðÞñ÷å éåñáôéêÞ ôÜîç, áí êáé ç ëáôñåßá äéåîÜãïíôáí óå ìéêñÜ éåñÜ.

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ Ðåñßëçøç ÊáôÜ ôçí Åðï÷Þ ôïõ ×áëêïý ôï Áéãáßï Ýãéíå ãÝöõñá éäåþí êáé áãáèþí. Óðïõäáßïé åëëçíéêïß ðïëéôéóìïß Þôáí ï êõêëáäéêüò, ï ìéíùéêüò, ï ìõêçíáúêüò. Ïé áëëçëåðéäñÜóåéò áíÜìåóá óå áõôïýò ôïõò ðïëéôéóìïýò áðïôåëïýí ôéò ñßæåò ôïõ êëáóéêïý åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý.

ÁÓÊÇÓÇ ÁÕÔÏÁÎÉÏËÏÃÇÓÇÓ ÓõíäÝóôå ìå ìéá ãñáììÞ ôéò ëÝîåéò ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìåôáîý ôïõò 1. ÊõêëÜäåò á. Ìõêçíáßïò çãÝôçò 2. ÃñáììéêÞ Â â. ôåß÷ç 3. Âáóéëéêïß ôÜöïé ã. ìõêçíáúêü áíÜêôïñï 4. ¢íáî ä. ÖõëáêùðÞ 5. Êíùóüò å. ÌõêÞíåò 6. Êõêëþðåéá óô. ¢ñèïõñ ¸âáíò 7. ÌÝãáñï æ. ÌÜéêë ÂÝíôñéò ÁðÜíôçóç: 1ä, 2æ, 3å, 4á, 5óô, 6â, 7ã

53

02s.qxp

6/8/2008

9:31

Page 54

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÄÅÕÔÅÑÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1. Óõìðëçñþóôå ôá ïíüìáôá óôç óôÞëç ÏÍÏÌÁ ÐÑÏÔÁÓÇ

ÏÍÏÌÁ

1. Âáâõëþíéïò âáóéëéÜò. Ôï üíïìÜ ôïõ öÝñåé ï áñ÷áéüôåñïò ãñáðôüò íïìéêüò êþäéêáò. 2. Èåüò ôçò Áéãýðôïõ, ðñïóùðïðïßçóç ôïõ ¹ëéïõ. 3. ÈåÜ ôçò Áéãýðôïõ, õðåýèõíç ãéá ôç ãïíéìüôçôá. 4. ÇãÝôçò ôùí Åâñáßùí ôçò Áéãýðôïõ. 5. Âñåôáíüò áñ÷áéïëüãïò ðïõ áíÝóêáøå ôçí Êíùóü. 6. ¢ããëïò áñ÷éôÝêôïíáò. ÊáôÜöåñå ìå ôç âïÞèåéá åíüò Üëëïõ ¢ããëïõ íá áðïêñõðôïãñáöÞóåé ôç ÃñáììéêÞ ãñáöÞ Â. 7. Óðïõäáßïò Ãåñìáíüò åñáóéôÝ÷íçò áñ÷áéïëüãïò. ¸êáíå óðïõäáßåò áíáóêáöÝò óôéò ÌõêÞíåò êáé óôçí Ôñïßá. 2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëôå Ýíá × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò ÐÑÏÔÁÓÇ Ó Ë 1. Ïé ÓïõìÝñéïé åßíáé óßãïõñá éíäïåõñùðáúêüò ëáüò, óõããåíåßò ìå ôïõò ÉíäïÜñéïõò êáé ôïõò Áóóýñéïõò. 2. Ïé ÓïõìÝñéïé áíáêÜëõøáí ôïí ôñï÷ü. 3. Ïé Âáâõëþíéïé äéáêñßèçêáí åëÜ÷éóôá óôïí ôïìÝá ôùí ãñáììÜôùí. 4. Ïé Áóóýñéïé ôçò Â. Ìåóïðïôáìßáò áíÝäåéîáí ùò êÝíôñï ôç Íéíåõß. 5. Êïñõöáßá ðåñßïäïò ãéá ôçí Áßãõðôï Þôáí ôï ÌÝóï Âáóßëåéï. 6. ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç óõìâïëÞ ôùí Áéãõðôßùí óôïí ôïìÝá ôçò ãåùðïíéêÞò.

54

02s.qxp

6/8/2008

9:32

Page 55

7. Ïé Åâñáßïé åãêáôáóôÜèçêáí ôï 2700 ð.×. óôç ãç ×áíáÜí. 9. ¸íáò áðü ôïõò éó÷õñïýò çãÝôåò ôùí Åâñáßùí Þôáí ï Óïëïìþíôáò. 10. Ïé ÊõêëÜäåò áíáäåß÷ôçêáí óå êÝíôñï ðïëéôéóìïý êáôÜ ôçí 3ç êáé 2ç ÷éëéåôßá ð.×. 11. ÏñéóìÝíïé ïéêéóìïß ãýñù óôï 3000 ð.×. ï÷õñþíïíôáé óôéò ÊõêëÜäåò. 12. Ï ðéï óçìáíôéêüò ïéêéóìüò åßíáé ôï ÁêñùôÞñé (ÈÞñá). 13. Äåí Ý÷ïõí âñåèåß ìåôáëëéêÜ áããåßá êõêëáäéêÞò ðñïÝëåõóçò. 14. Ç ÊñÞôç êáôáêôÞèçêå ìüëéò ôï 2200 ð.×. 15. Ï ðïëéôéóìüò ôùí Êñçôþí ôçò Åðï÷Þò ôïõ ×áëêïý ïíïìÜóôçêå ìéíùéêüò áðü ôï Ìéíþôáõñï. 16. Åêôüò áðü ôá áíÜêôïñá, óôçí ÊñÞôç õðÞñ÷áí êáé ôïðéêÜ êÝíôñá åîïõóßáò. 17. Ôá ðñþôá áíÜêôïñá éäñýïíôáé Þäç áðü ôï 1700 ð.×. 18. Ç ÃñáììéêÞ ãñáöÞ Á Þôáí óõëëáâéêÞ. 19. Ïé ÊñÞôåò Þôáí óðïõäáßïé íáõôéêïß. 20. ÕðÜñ÷ïõí äéÜöïñåò ðçãÝò ðïõ ìáò ðëçñïöïñïýí ãéá ôï ìéíùéêü ðïëéôéóìü. 21. Ôá äÝíôñá åß÷áí ìéêñÞ óçìáóßá óôç ìéíùéêÞ ëáôñåßá. 22. Ôá Ýñãá ôùí Ìéíùéôþí ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ðñùôïôõðßá. 23. Ïé Ìõêçíáßïé áñ÷éêÜ ÷ôßæïõí áíÜêôïñá ÷ùñßò ï÷õñþóåéò. 24. Ïé Ìõêçíáßïé Þñèáí óå åðáöÞ ìå ôïõò ÊñÞôåò ôï 1450 ð.×., ïðüôå êáé êáôÝëáâáí ôï íçóß. 25. Ç ÃñáììéêÞ ãñáöÞ Â åßíáé åëëçíéêÞ. 26. Ìüíï ïé ãñáöåßò ôùí áíáêôüñùí ãíþñéæáí ôï ÷åéñéóìü ôçò ÃñáììéêÞò Â. 27. Áñ÷éêÜ, ïé Ìõêçíáßïé ôïðïèåôïýí ôïõò íåêñïýò óå âáèìéäùôÝò ðõñáìßäåò, åðçñåáóìÝíïé áðü ôïõò Áéãõðôßïõò. 28. Áñãüôåñá ïé Ìõêçíáßïé, êáôÜ ôï ðáñÜäåéãìá ôùí Áéãõðôßùí, áíåãåßñïõí èïëùôïýò ôÜöïõò. 29. ¸÷ïõí áíáêáëõöèåß êáé ÷ñõóÝò íåêñéêÝò ðñïóùðßäåò âáóéëéÜäùí. 30. Ïé Ìõêçíáßïé áãáðïýóáí ôéò ðïëåìéêÝò óêçíÝò.



ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)



55

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:32

Page 56

3. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ 1. Ç ãñáöÞ ôïõ ÓïõìÝñéùí Þôáí .......... 2. ÊáôÜ ôçí 3ç ÷éëéåôßá ïé ÓïõìÝñéïé áíáìåß÷èçêáí ìå .......... ëáïýò. 3. Ç Áßãõðôïò äéïéêïýíôáí áðü ôïõò ............ 4. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ............ áêïëïõèÞèçêå åðåêôáôéêÞ ðïëéôéêÞ. 5. Ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò ïíüìáæáí ôçí Áßãõðôï ......... 6. Áðü ôçí ........... ïé Áéãýðôéïé ðñïìçèåýïíôáé îõëåßá. 7. Óôï ............ õðÞñ÷å Üöèïíï êõíÞãé. 8. Ïé Öáñáþ ÷ôßæïõí ôïõò ôÜöïõò ôïõò óôçí ..............., ðïõ âñßóêåôáé êïíôÜ óôç ÈÞâá. 9. Ç ãñáöÞ ôùí Áéãõðôßùí Þôáí ............. 10. Ç ÅâñáúêÞ Âßâëïò (ÐáëáéÜ ÄéáèÞêç) åßíáé ïõóéáóôéêÜ ....... 11. Ïé Åâñáßïé åßíáé ï ðñþôïò ............ ëáüò ôçò éóôïñßáò. 12. Ôá áéãáéïðåëáãßôéêá êáñÜâéá ìåôÝöåñáí ü÷é ìüíï åìðïñåýìáôá áëëÜ êáé ........... 13. ÌåôÜ ôï 1450 ð.×. óôéò ÊõêëÜäåò êõñéáñ÷ïýí ïé ............ 14. Ôá ðÞëéíá áããåßá äéáêïóìïýíôáé ìå ............ ó÷Ýäéá. 15. Ï êñçôéêüò ðïëéôéóìüò Ýöôáóå óå áêìÞ ôçí ........ 16. Ôá ìéíùéêÜ áíÜêôïñá åßíáé ....... 17. ÄéÜöïñåò ................ êáé ................ áóêïýóáí Ýëåã÷ï êáôÜ ôüðïõò ãéá ëïãáñéáóìü ôùí .................. 18. Óçìáíôéêü ìéíùéêü áíÜêôïñï Þôáí ............ 19. Ïé ÊñÞôåò íáõôéêïß êõñéáñ÷ïýí ........... 20. Ôï áíÜêôïñï .............. êáôáóôñÝöåôáé ïñéóôéêÜ ôï 1370 ð.×. 4. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ 1. Ïé Ìéíùßôåò äéáêñßèçêáí éäéáßôåñá óôïí ôïìÝá ôçò ......... 2. Ïé ôïé÷ïãñáößåò ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ............... èÝìáôá. 3. ÄéÜóçìá åßíáé ôá ........... áããåßá. 4. Ïé ãõíáßêåò åß÷áí ................ èÝóç óôç ìéíùéêÞ êïéíùíßá. 5. Ôá áããåßá ðïõ åß÷áí ôç ìïñöÞ êåöáëéþí æþùí ïíïìÜæïíôáé ............ 6. Ï ìõêçíáúêüò ðïëéôéóìüò Üíèéóå ôçí ðåñßïäï ........ 7. Ïé Ìõêçíáßïé åéóÞãáãáí ðïéêßëåò êáéíïôïìßåò áðü ôïõò .......... 8. Äåí îÝñïõìå ôçí ðñïÝëåõóç ôçò ............... 9. Ïé èïëùôïß ôÜöïé áðïôåëïýíôáí áðü ìáêñý ............. äéÜäñïìï. 10. Óðïõäáßïò èïëùôüò ôÜöïò åßíáé ï ................

56

02s.qxp

6/8/2008

9:32

Page 57

5. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóåôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) 1.

Ïé ÓïõìÝñéïé åßíáé ï ðñþôïò ëáüò ðïõ áíÝðôõîå: á) ôçí áëéåßá , â) ãåíéêÜ õøçëü ðïëéôéóìü, ã) ôç ãåùñãßá

2.

Êõñéüôåñç ðüëç ôùí Óïõìåñßùí Þôáí ç: á) Íéíåõß, â) Âáâõëþíá, ã) Ïõñ

3.

Óçìáíôéêü âáâõëùíéáêü Ýñãï åßíáé ôï Ýðïò: á) ÃéëãáìÝò, â) Ïõñïýê, ã) ×áìïõñáìðß

4.

ÊïíôÜ óôç ÌÝìöéäá ïé Áéãýðôéïé ïéêïäïìïýí: á) ðõñáìßäåò, â) íáïýò, ã) áíÜêôïñá

5.

ÊáôÜ ôçí ðåñßïäï ôïõ ÌÝóïõ Âáóéëåßïõ ðñùôåýïõóá ãßíåôáé ç: á) Çëéïýðïëç, â) ¢âõäïò, ã) ÈÞâá

6.

Ðñùôåýïõóá ôïõ ×åôôéêïý êñÜôïõò åßíáé ç: á) Ìßëçôïò, â) ×áôôïýóá, ã) Ôåë-ÁìÜñíá

7.

Ïé Á÷éãéÜâá óôá ÷åôôéêÜ êåßìåíá, ôáõôßæïíôáé ìå ôïõò: á) Öïßíéêåò, â) Á÷áéïýò, ã) Ìéíùßôåò

8.

Ïé Öïßíéêåò åðéíüçóáí áëöÜâçôï áðü: á) öùíÞåíôá, â) öùíÞåíôá êáé 10 óýìöùíá, ã) 22 óýìöùíá

9.

Áñ÷çãüò ôùí Åâñáßùí ðïõ äñáðÝôåõóáí áðü ôçí Áßãõðôï Þôáí ï: á) ÌùõóÞò, â) Ááñüí, ã) Éçóïýò ôïõ ÍáõÞ

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

10. Ðïëëïß Åâñáßïé ãýñù óôï 1500 ð.×. æïõí äïýëïé: á) óôç Öïéíßêç, â) óôçí Áßãõðôï, ã) óôç Âáâõëþíá 11. Ïé Êõêëáäßôåò Ýãéíáí äéÜóçìïé ãéá ôçí êáôáóêåõÞ ìáñìÜñéíùí: á) áããåßùí, â) íáþí, ã) åéäùëßùí 12. Ãýñù áðü ôá áíÜêôïñá ôùí Ìéíùéôþí áíáðôýóóïíôáé: á) ïéêéóìïß, â) áãïñÝò, ã) ëáôñåõôéêÜ êÝíôñá 13. Ôï äéïéêçôéêü óýóôçìá ôçò ìéíùéêÞò ÊñÞôçò Þôáí: á) áðïêåíôñùôéêü, â) äçìïêñáôéêü, ã) óõãêåíôñùôéêü 14. Ôá êáìáñáúêÜ áããåßá êáôáóêåõÜæïíôáí óôçí: á) Êíùóü êáé óôá ÌÜëéá, â) Êíùóü êáé óôç Öáéóôü, ã) ÆÜêñï êáé óôá ÌÜëéá 15. Ìõêçíáúêüò ïíïìÜóôçêå ï ðïëéôéóìüò ðïõ áíáðôý÷èçêå ìå êÝíôñï: á) ôéò ÌõêÞíåò, â) ôçí Ôßñõíèá, ã) ôï ¢ñãïò 57

02s.qxp

6/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ B´ Ç åðï÷Þ ôïõ ÷áëêïý (3000 – 1100 ð.×.)

9:32

Page 58

16. Ïé ï÷õñþóåéò ôùí áêñïðüëåùí ïíïìÜæïíôáé: á) ãéãÜíôéåò, â) êõêëþðåéåò, ã) âáóéëéêÝò 17. Ç ìõêçíáúêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü: á) ìíçìåéáêüôçôá, â) ëéôüôçôá, ã) áñìïíßá 18. Ôá ìõêçíáúêÜ áíÜêôïñá åßíáé: á) îýëéíá, â) ïéêïíïìéêÜ êáé ðïëéôéêÜ êÝíôñá, ã) ôñéþöïñá

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÄÅÕÔÅÑÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1ç ¢óêçóç 1. ×áìïõñáìðß, 2. ¢ìïí Ñá, 3. ºóéäá, 4. ÌùõóÞò, 5. ¢ñèïõñ ¸âáíò, 6. ÌÜéêë ÂÝíôñéò, 7. Åññßêïò ÓëÞìáí 2ç ¢óêçóç 1Ë, 2Ó, 3Ë, 4Ó, 5Ó, 6Ë, 7Ë, 8Ë , 9Ó, 10Ó, 11Ë, 12Ó, 13Ë, 14Ë, 15Ë, 16Ó, 17Ë, 18Ó, 19Ó, 20Ë, 21Ë, 22Ó, 23Ë, 24Ë, 25Ó, 26Ó, 27Ë, 28Ë, 29Ó, 30Ó 3ç ¢óêçóç 1. óöçíïåéäÞò, 2. óçìéôéêïýò, 3. Öáñáþ, 4. ÍÝïõ Âáóéëåßïõ, 5. Äþñïí Íåßëïõ, 6.Ðáëáéóôßíç, 7. ÄÝëôá ôïõ Íåßëïõ, 8. ÊïéëÜäá ôùí ÂáóéëÝùí, 9. ôá éåñïãëõöéêÜ, 10. ç éóôïñßá ôùí Åâñáßùí (10ïò - 2ïò áé. ð.×.), 11. ìïíïèåúóôéêüò ëáüò, 12. éäÝåò, ãíþóåéò, áíôéëÞøåéò, 13. Ìõêçíáßïé, 14. ãñáììéêÜ, 15. Åðï÷Þ ôïõ ×áëêïý, 16. ðïëõþñïöá, 17. åðáýëåéò - êáôïéêßåò - ôùí áíáêôüñùí, 18. ç Öáéóôüò, 19. óôï Áéãáßï, 20. ôçò Êíùóïý 4ç ¢óêçóç 1. ôÝ÷íçò, 2. öõóéïêñáôéêÜ, 3. êáìáñáúêÜ, 4. õøçëÞ, 5. ñõôÜ, 6. 1600 - 1100 ð.×., 7. Ìéíùßôåò, 8. ÃñáììéêÞò ãñáöÞò Â, 9. õðÝñãåéï, 10. «èçóáõñüò ôïõ ÁôñÝá» 5ç ¢óêçóç 1â, 2ã, 3á, 4á, 5ã, 6â, 7â, 8ã, 9á, 10â, 11ã, 12á, 13ã, 14â, 15á, 16â, 17á, 18â

58

03s.qxp

5/8/2008

8:50

Page 59

ÉÉ. ÉÓÔÏÑÉÊÏÉ ×ÑÏÍÏÉ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï ÅËËÇÍÉÊÏÓ ÊÏÓÌÏÓ ÁÐÏ ÔÏ 1100 ÙÓ ÔÏ 800 Ð.×. Ðåñßëçøç Ç êáôáóôñïöÞ ôïõ ìõêçíáúêïý ðïëéôéóìïý äçìéïõñãåß óçìáíôéêÞ áíáóôÜôùóç (1100 - 800 ð.×.). Ùóôüóï, ðñüêåéôáé ãéá óçìáíôéêÞ ðåñßïäï êáôÜ ôçí ïðïßá ïëïêëçñþíïíôáé ôá âáóéêÜ óôïé÷åßá áðü ôá ïðïßá ðçãÜæåé ï êëáóéêüò ðïëéôéóìüò.

1. ÏÉ ÌÅÔÁÂÁÔÉÊÏÉ ×ÑÏÍÏÉ Ðåñßëçøç Ôá ÷ñüíéá áðü ôï 1100 - 950 ð.×. áðïôåëïýí ðåñßïäï Ýíôïíçò ïéêïíïìéêÞò êáé êïéíùíéêÞò ïðéóèïäñüìçóçò. Ç ïéêïíïìßá áðïêôÜ ôïðéêÞ óçìáóßá, ç êåíôñéêÞ åîïõóßá ó÷åäüí åîáöáíßæåôáé, åíþ áíáäåéêíýåôáé ç ôïðéêÞ ïìÜäá. Ôï 12ï áé. ð.×. ïñéóôéêïðïéïýíôáé ç öõëåôéêÞ ãåùãñáößá ôïõ åëëáäéêïý ÷þñïõ êáé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí öõëþí. Ïé Äùñéåßò ìåôáêéíÞèçêáí áðü ôç íüôéá Ðßíäï ðñïò ôçí Ðåëïðüííçóï. Áñãüôåñá Ýöôáóáí óôç ÌÞëï, óôç ÈÞñá êáé óôçí ÊñÞôç. Ïé Èåóóáëïß ìåôáêéíÞèçêáí íüôéá óôç Èåóóáëßá. Ïé Âïéùôïß êáé ïé Áéïëåßò êÜôù áðü ôçí ðßåóÞ ôïõò êéíÞèçêáí ðñïò ôï íüôï, ôï Á. Áéãáßï êáé ôç âüñåéá Ì. Áóßá. Ïé ºùíåò ôçò Â. ÐåëïðïííÞóïõ êáôÝöõãáí óôçí ÁôôéêÞ, óôçí Åýâïéá êáé óôéò ÊõêëÜäåò. ÂÜóç ôùí íÝùí êïéíïôÞôùí åßíáé ç öõëÞ. Óôçí êïñõöÞ âñßóêåôáé ï âáóéëéÜò, ï

59

03s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï Åëëçíéêüò êüóìïò (1100 - 800 ð.×.)

8:50

Page 60

ïðïßïò åêëÝãåôáé áðü ôç óõíÝëåõóç ôùí ðïëåìéóôþí. ÂáóéêÞ áñìïäéüôçôá åßíáé ï ðüëåìïò. Áñãüôåñá ï èåóìüò ãßíåôáé êëçñïíïìéêüò. ¹äç áðü ôï 12ï áé. ð.×. ïé öõëåôéêÝò áíáóôáôþóåéò, ç Ýëëåéøç ãçò êáé ç ïéêïíïìéêÞ ïðéóèïäñüìçóç ïäÞãçóáí óå ìåôáíáóôåýóåéò ôùí öýëùí ïé ïðïßåò ôï 10ï áé. Ðñþôïò åëëçíéêüò áðïéêéóìüò). ìåôáôñÜðçêáí óå êýìáôá áðïéêéóìïý (Ð á. Ïé Áéïëåßò ìåôáíÜóôåõóáí óôç ËÝóâï, óôçí ÔÝíåäï êáé óôéò âüñåéåò áêôÝò ôçò Ì. Áóßáò ùò ôç Óìýñíç (Áéïëßäá). â. Ïé ºùíåò Ýöôáóáí óôç ×ßï, óôç ÓÜìï êáé óôï êåíôñéêü êïììÜôé ôçò ìéêñáóéáôéêÞò áêôÞò (Éùíßá). ã. Ïé Äùñéåßò êáôáëáìâÜíïõí ôç Ñüäï, ôçí Êù êáé ôï íüôéï ôìÞìá ôçò ìéêñáóéáôéêÞò ðáñáëßáò (ÄùñéêÞ åîÜðïëç). Ïé ¸ëëçíåò ôùí áðïéêéþí ðñïïäåýïõí ïéêïíïìéêÜ êáé ðïëéôéóìéêÜ. ÅíäéáöÝñïíôáé ãéá ôéò ñßæåò ôïõò. ¸ôóé óôü÷ïò ôùí ïìçñéêþí åðþí åßíáé ôï æùíôÜíåìá ôïõ Ôñùéêïý ðïëÝìïõ êáé ôçò ìõêçíáúêÞò åðï÷Þò. ÐïëëÜ óôïé÷åßá, éäéáßôåñá ðïëéôéêÜ, åßíáé óýã÷ñïíá ôçò åðï÷Þò ôùí åðþí: á. Ï çãåìüíáò ïíïìÜæåôáé ÂáóéëéÜò, ü÷é ¢íáî· åßíáé ï ðáôñéáñ÷éêüò âáóéëéÜò ôçò ïìçñéêÞò ðåñéüäïõ. â. Ïé âáóéëéÜäåò åßíáé ðïëõÜñéèìïé, åíþ ïé åðéäñïìÝò êáé ôá ðïëåìéêÜ êáôïñèþìáôá áðïäåéêíýïõí ôçí áîßá ôïõò. ã. Êõñéáñ÷åß ç áíéóüôçôá, åíþ áêüìá êáé ôï âáóéëéêü áîßùìá äåí åßíáé åîáóöáëéóìÝíï ãéá êáíÝíáí çãåìüíá.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ôá ÷ñüíéá 1100 - 950 ð.×. åßíáé ðåñßïäïò êñßóçò • • • • •

Ï ðëçèõóìüò ìåéþíåôáé ðïëý Ïðéóèï÷þñçóç ôçò ïéêïíïìéêÞò æùÞò ÅîáöÜíéóç êåíôñéêÞò åîïõóßáò ÂÜóç ôçò ïñãÜíùóçò ï ïßêïò, ç ïìÜäá ÌåôÜ ôï 950 ð.×. ç êáôÜóôáóç âåëôéþíåôáé

Äéáìïñöþíïíôáé ïñéóôéêÜ ôá åäÜöç ðïõ êáôÝ÷ïõí ôá åëëçíéêÜ öýëá • • • • • •

Ïé Äùñéåßò êáôïéêïýí óôï íüôï êáé óå ïñéóìÝíåò áðü ôéò ÊõêëÜäåò Ïé Èåóóáëïß åãêáèßóôáíôáé óôç Èåóóáëßá Ïé Âïéùôïß óôç Âïéùôßá Ïé Áéïëåßò óôï Á. Áéãáßï êáé óôç Ì. Áóßá Ïé ºùíåò ôçò Â. ÐåëïðïííÞóïõ óôçí ÁôôéêÞ, Åýâïéá, ÊõêëÜäåò Äéáìïñöþíåôáé ôï öõëåôéêü êñÜôïò ìå áñ÷çãü ôï âáóéëéÜ

Áéôßåò Ðñþôïõ áðïéêéóìïý

60

• Óôåíüôçôá ÷þñïõ • ÏéêïíïìéêÞ äõóðñáãßá • Ãåíéêüôåñç áíáóöÜëåéá

03s.qxp

5/8/2008

8:50

Page 61

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï Åëëçíéêüò êüóìïò (1100 - 800 ð.×.)

Óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Ì. Áóßáò • Ïé Áéïëåßò åãêáèßóôáíôáé óôç âüñåéá áêôÞ • Ïé ºùíåò óôï êÝíôñï • Ïé Äùñéåßò óôç íüôéá áêôÞ

ÊáôÜ ôçí åðï÷Þ áõôÞ (10ïò - 8ïò áé. ð.×.) • Ïé ¸ëëçíåò åíäéáöÝñïíôáé ãéá ôï ðáñåëèüí ôïõò • Ï âáóéëéÜò Ý÷åé ðåñéïñéóìÝíç åîïõóßá • Ç åîïõóßá ôïõò óôçñßæåôáé óôéò åðéäñïìÝò êáé óôç äéáíïìÞ ôçò ëåßáò

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Äùñéåßò Ôï ôåëåõôáßï åëëçíéêü öýëï ðïõ êáôÝâçêå óôçí ÅëëÜäá. ÊÜôù áðü ôçí ðßåóç Üëëùí âüñåéùí ëáþí ðÝñáóáí óôçí Ðßíäï êáé áðü åêåß óôçí Ðåëïðüííçóï. Ïñìçôéêïß êáé åîïðëéóìÝíïé ìå óéäåñÝíéá üðëá, óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò õðÝôáîáí ôïõò ðáëáéïýò êáôïßêïõò.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

1100 - 950 ð.×.

Ç ÅëëÜäá óå êñßóç

12ïò áé. ð.×.

Ðñþôïò åëëçíéêüò áðïéêéóìüò

12ïò áé. ð.×.

ÌåôáêéíÞóåéò åëëçíéêþí öýëùí

61

03s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï Åëëçíéêüò êüóìïò (1100 - 800 ð.×.)

8:50

Page 62

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ç æùÞ óôçí ÅëëÜäá ìåôÜ ôçí ðôþóç ôïõ ìõêçíáúêïý êüóìïõ Ïé ìíÞìåò ôïõ Èïõêõäßäç óõìðßðôïõí ìå ôçí éóôïñéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ðïõ óÞìåñá áðïäÝ÷åôáé ç åðéóôÞìç; (óåë. 37 ó÷. âéâëßïõ) ÐñÜãìáôé, üóá ìáò áíáöÝñåé ï éóôïñéêüò ðåñéãñÜöïõí áíÜãëõöá ôçí êáôÜóôáóç ðïõ åðéêñÜôçóå ìåôÜ ôï ôÝëïò ôçò êõñéáñ÷ßáò ôùí Ìõêçíáßùí. Äåí õðÞñ÷å ðëÝïí áóöÜëåéá, ïýôå ïéêïíïìéêÞ ïýôå êïéíùíéêÞ. Ôá äùñéêÜ öýëá åßôå õðïäïýëùóáí ôïõò ðáëéüôåñïõò êáôïßêïõò åßôå ôïõò áíÜãêáóáí íá ìåôáíáóôåýóïõí íïôéüôåñá. Ï Èïõêõäßäçò ìáò ðåñéãñÜöåé ôç æïöåñÞ åéêüíá ôùí áíáôáñá÷þí åêåßíçò ôçò åðï÷Þò. 1. à é á ô ß å î á ó è å í å ß ç ê å í ô ñ é ê Þ å î ï õ ó ß á ì å ô Ü ô ç í ð ô þ ó ç ô ù í ì õ ê ç í á ú ê þ í áíáêôüñùí; á) Ç êåíôñéêÞ åîïõóßá (ï «¢íáî») âÜóéæå ôç äýíáìÞ ôçò óôéò éêáíüôçôåò ôïõ åíüò. Áõôüò ïäçãïýóå ôïõò ðïëåìéóôÝò óå íßêåò, áëëÜ êáé ôï ëáü óôçí ðñáãìáôïðïßçóç ìåãÜëùí Ýñãùí (ð.×. áðïîÞñáíóç ôçò ÊùðáÀäáò). Ôïõò áéþíåò ðïõ áêïëïýèçóáí ôçí êáôÜññåõóç ôùí Ìõêçíáßùí ïé âáóéëéÜäåò ãßíïíôáé ðïëëïß êáé áíåîÜñôçôïé. ×Üíåôáé ç Ýííïéá ôçò ìåãÜëçò åðéêñÜôåéáò. Ó’ áõôü âïçèÜåé êáé ç ãåùãñáöéêÞ äéáìüñöùóç ôçò ÅëëÜäáò, ç ïðïßá åßíáé êáôÜ âÜóç ïñåéíÞ. â) Ïé íÝïé âáóéëéÜäåò äå äéáèÝôïõí óôáèåñÞ åîïõóßá, ãé’ áõôü êáé ç ó÷Ýóç ìåôáîý ôïõò åßíáé áíôáãùíéóôéêÞ. Ôï óýóôçìá áóöÜëåéáò êáé åõçìåñßáò ôïõ ìõêçíáúêïý êüóìïõ êáôáññÝåé. Ïé íÝïé åéóâïëåßò äéåêäéêïýí äõíáìéêÜ – áêüìá êáé ìåôáîý ôïõò – ìåñßäéá åîïõóßáò. Ç ëáöõñáãùãßá êáé ïé ëçóôñéêÝò åðéäñïìÝò åíôåßíïíôáé. ã) Ìáæß ìå ôçí Ýëåõóç ôùí åéóâïëÝùí ÷Üíåôáé êáé ç ãñáöÞ (ÃñáììéêÞ Â), êáèþò êáé ç ðïëõÜñéèìç ôÜîç ãñáöÝùí. Ôï ãñáöåéïêñáôéêü óýóôçìá êáôáññÝåé êáé ìáæß ìå áõôü ï óõíäåôéêüò êñßêïò ðïõ Ýíùíå ôïí Üíáêôá ìå ôï ëáü. 2. Ðïý åãêáèßóôáíôáé ìüíéìá ôá äùñéêÜ öýëá êáôÜ ôï 12ï áé. ð.×.; Ïé Äùñéåßò åãêáôáóôÜèçêáí óôçí Ðåëïðüííçóï êáé óå ìÝñïò ôçò ÓôåñåÜò. Áñãüôåñá êáôÝëáâáí ìåñéêÝò áðü ôéò ÊõêëÜäåò (ÌÞëï, ÈÞñá), åíþ Ýöôáóáí ìÝ÷ñé ôçí ÊñÞôç. 3. ÐáñáôçñÞóôå ôçí åéêüíá ìå ôï ðëïßï. Ðáßñíïíôáò áöïñìÞ áðü ôç ëåæÜíôá, áíáöÝñåôå äõóêïëßåò ðïõ óõíÜíôçóáí ïé Üðïéêïé. Ïé ðñþôïé Üðïéêïé óõíáíôïýóáí ðïëëÝò äõóêïëßåò óôïõò îÝíïõò ôüðïõò üðïõ ðÞãáéíáí íá åãêáôáóôáèïýí. Óçìáíôéêü ðñüâëçìá Þôáí ïé íôüðéïé êÜôïéêïé êÜèå ðåñéï÷Þò, ïé ïðïßïé ðïëëÝò öïñÝò áíôéìåôþðéæáí å÷èñéêÜ ôïõò íåïöåñìÝíïõò. ¸ðñåðå, åðïìÝíùò, ìå êÜèå ôñüðï, åéñçíéêÜ Þ ü÷é, íá áðùèçèïýí ïé ðáëéïß êÜôïéêïé ðñïò ôï

62

03s.qxp

5/8/2008

8:50

Page 63

åóùôåñéêü ôçò ðåñéï÷Þò. ÅðéðëÝïí óçìáíôéêÞ äõóêïëßá ðñïÝêõðôå áðü ôéò äõóêïëßåò ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï Åëëçíéêüò ïé ïðïßåò ðÞãáæáí áðü ôç ãåùãñáöéêÞ äéáìüñöùóç êáé ôéò éäéáéôåñüôçôåò åíüò ôüðïõ. êüóìïò ÂïõíÜ, Ýëç, ôïðéêÝò êëéìáôïëïãéêÝò óõíèÞêåò ðïëëÝò öïñÝò äõó÷Ýñáéíáí ôï ôïëìçñü (1100 - 800 ð.×.) åã÷åßñçìá. 4. Ðïéáò êïéíùíßáò ôçí åéêüíá ìáò äßíïõí ôá ïìçñéêÜ Ýðç; Ôá ïìçñéêÜ Ýðç ìáò ðåñéãñÜöïõí êõñßùò ôç ìåôáâáôéêÞ êïéíùíßá (11ïò - 8ïò áé. ð.×.), ðïõ äéáìïñöþèçêå ìÝóá óôéò êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôéêÝò áíáóôáôþóåéò áõôÞò ôçò åðï÷Þò. Ç ìõêçíáúêÞ ãñáöåéïêñáôßá äåí õðÜñ÷åé ðéá, õðÜñ÷åé ðïëéôéêÞ áóôÜèåéá. Ïé âáóéëéÜäåò åßíáé ðïëëïß êáé áíåîÜñôçôïé. Äéåíåñãïýí åðéäñïìÝò êáé âáóßæïõí ôçí åîïõóßá ôïõò óôïí Ýëåã÷ï ôçò äéáíïìÞò ôçò ëåßáò. Ïé êÜôïéêïé æïõí óå áõôüíïìåò êïéíüôçôåò, åíþ ôï åìðüñéï Ý÷åé áôïíÞóåé.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá åßíáé óå ãåíéêÝò ãñáììÝò ç êáôÜóôáóç óôïí åëëáäéêü ÷þñï êáôÜ ôï 12ï áé. ð.×.; Ôá ÷ñüíéá áðü ôï 1100 - 950 ð.×. åßíáé ðåñßïäïò Ýíôïíçò ïéêïíïìéêÞò êáé êïéíùíéêÞò ïðéóèïäñüìçóçò. Ç ïéêïíïìßá áðïêôÜ ôïðéêÞ óçìáóßá, ç êåíôñéêÞ åîïõóßá ó÷åäüí åîáöáíßæåôáé, åíþ áíáäåéêíýåôáé ç ôïðéêÞ ïìÜäá. Ôï 12ï áé. ð.×. ïñéóôéêïðïéïýíôáé ç öõëåôéêÞ ãåùãñáößá ôïõ åëëáäéêïý ÷þñïõ êáé ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôùí öõëþí. Ïé Äùñéåßò ìåôáêéíÞèçêáí áðü ôç íüôéá Ðßíäï ðñïò ôçí Ðåëïðüííçóï. Áñãüôåñá Ýöôáóáí óôç ÌÞëï, óôç ÈÞñá êáé óôçí ÊñÞôç. Ïé Èåóóáëïß ìåôáêéíÞèçêáí íüôéá óôç Èåóóáëßá. Ïé Âïéùôïß êáé ïé Áéïëåßò êÜôù áðü ôçí ðßåóÞ ôïõò êéíÞèçêáí ðñïò ôï íüôï, ôï Á. Áéãáßï êáé ôç âüñåéá Ì. Áóßá. Ïé ºùíåò ôçò Â. ÐåëïðïííÞóïõ êáôÝöõãáí óôçí ÁôôéêÞ, óôçí Åýâïéá êáé óôéò ÊõêëÜäåò. 2. Ðïéá ç êïéíùíéêÞ êáôÜóôáóç êáôÜ ôï 12ï áé. ð.×.; ÂÜóç ôùí íÝùí êïéíïôÞôùí åßíáé ç öõëÞ. Óôçí êïñõöÞ âñßóêåôáé ï âáóéëéÜò, ï ïðïßïò åêëÝãåôáé áðü ôç óõíÝëåõóç ôùí ðïëåìéóôþí. ÂáóéêÞ áñìïäéüôçôá åßíáé ï ðüëåìïò. Áñãüôåñá ï èåóìüò ãßíåôáé êëçñïíïìéêüò. 3. Ðïéåò ðåñéï÷Ýò áðïßêçóáí ôá åëëçíéêÜ öýëá êáôÜ ôïí Ðñþôï áðïéêéóìü; á. Ïé Áéïëåßò ìåôáíÜóôåõóáí óôç ËÝóâï, óôçí ÔÝíåäï êáé óôéò âüñåéåò áêôÝò ôçò Ì. Áóßáò ùò ôç Óìýñíç (Áéïëßäá). â. Ïé ºùíåò Ýöôáóáí óôç ×ßï, óôç ÓÜìï êáé óôï êåíôñéêü êïììÜôé ôçò ìéêñáóéáôéêÞò áêôÞò (Éùíßá). ã. Ïé Äùñéåßò êáôáëáìâÜíïõí ôç Ñüäï, ôçí Êù êáé ôï íüôéï ôìÞìá ôçò ìéêñáóéáôéêÞò ðáñáëßáò (ÄùñéêÞ åîÜðïëç). 63

03s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï Åëëçíéêüò êüóìïò (1100 - 800 ð.×.)

8:50

Page 64

2. Ç ÐÏËÉÔÉÓÌÉÊÇ ÁÍÁÃÅÍÍÇÓÇ Ðåñßëçøç Ôï â´ ìéóü ôïõ 8ïõ áé. ð.×. åìöáíßæåôáé óôïí åëëáäéêü ÷þñï Ýíá íÝï, öèïããéêü, áëöÜâçôï. Ïé ¸ëëçíåò ôçò åðï÷Þò ðÞñáí ùò âÜóç ôï öïéíéêéêü áëöÜâçôï êáé ôï ðñïóÜñìïóáí óôéò éäéáßôåñåò áíÜãêåò ôïõò. ÂáóéêÞ áëëáãÞ Þôáí ç ìåôáôñïðÞ ïñéóìÝíùí óõìöþíùí óå öùíÞåíôá, êáèþò óôá åëëçíéêÜ ôá öùíÞåíôá åßíáé éäéáßôåñá óçìáíôéêÜ, åíþ ôá óçìéôéêÜ öïéíéêéêÜ äéáèÝôïõí ìüíï óýìöùíá. Ç ðñïöïñÜ áðëïðïéåßôáé êáé ç ãñáöÞ, êáé êáô’ åðÝêôáóç ï ðïëéôéóìüò, ãßíåôáé êôÞìá ôùí ðïëëþí. Áðü ôá äõôéêÜ åëëçíéêÜ áëöÜâçôá ðñïÞëèå ôï ëáôéíéêü. Áðü ôïí 11ï - 8ï áé. ð.×. óôçí ôÝ÷íç êõñéáñ÷ïýí ôá ãåùìåôñéêÜ ìïôßâá, áêüìá êáé óôçí áðåéêüíéóç ôùí áíèñþðùí, ãé’ áõôü êáé ç åðï÷Þ ïíïìÜæåôáé ãåùìåôñéêÞ. ÁõôÞ ç ìïñöÞ ôÝ÷íçò õðÜñ÷åé ðéï áðëïðïéçìÝíç óôá ìõêçíáúêÜ áããåßá (óðåßñåò, êõìáôéóôÝò ãñáììÝò). Ôç ãåùìåôñéêÞ åðï÷Þ ôá ìïôßâá ãßíïíôáé ðéï óýíèåôá êáé ôåëåéïðïéïýíôáé: ñüìâïé, ôñßãùíá, ìáßáíäñïé ê.Ü. ó÷Ýäéá óôïëßæïõí ïëüêëçñï ôï áããåßï. Ôá áããåßá ðïõ ôïðïèåôïýíôáé ðÜíù óôïõò ôÜöïõò äéáêïóìïýíôáé ìå æþá êáé ìå ðáñáóôÜóåéò ó÷åôéêÝò ìå ôï èÜíáôï. ÓéãÜ óéãÜ áíåãåßñïíôáé ìåãÜëïé íáïß (ð.÷. Çñáßï ÓÜìïõ). Ç âÜóç ôùí ôïß÷ùí åßíáé ðÝôñéíç, åíþ ïé áíùäïìÝò óõíÞèùò åßíáé áðü ðëßíèïõò. ÊÜðïéïé íáïß áñ÷ßæïõí íá ãßíïíôáé ðáíåëëÞíéïé (ð.÷. Ïëõìðßá). Ïé ïéêéóìïß åßíáé ìéêñïß êáé ÷ôßæïíôáé óå ëüöïõò. Ïé öõëåôéêÝò ìåôáêéíÞóåéò ðñïêÜëåóáí ðïëëÝò áíáóôáôþóåéò. ÁðïôÝëåóìá Þôáí ï ìáæéêüò áðïéêéóìüò ôïõ Áéãáßïõ êáé ôçò ìéêñáóéáôéêÞò áêôÞò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ôïí 8ï áé. ð.×. åìöáíßæåôáé ôï öèïããéêü åëëçíéêü áëöÜâçôï • ÐñïÝñ÷åôáé áðü ôï öïéíéêéêü • ÌåôáôñïðÞ ïñéóìÝíùí óõìöþíùí óå öùíÞåíôá

Ç óçìáóßá ôçò åëëçíéêÞò ãñáöÞò • ÓçìáíôéêÞ ðíåõìáôéêÞ åîÝëéîç • Ç ãñáöÞ êáé ç ìüñöùóç ãßíïíôáé êôÞìá ôùí ðïëëþí

ÃåùìåôñéêÞ ôÝ÷íç (11ïò - 8ïò áé. ð.×.) • Áðüäïóç ìïñöþí ìå ãåùìåôñéêÜ ó÷Þìáôá

Ðïñåßá åîÝëéîçò ãåùìåôñéêÞò ôÝ÷íçò • Ïé áêñéâåßò ïìüêåíôñïé êýêëïé • ÐïëëÜ Üëëá ó÷Þìáôá 64

03s.qxp

5/8/2008

8:50

Page 65

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï Åëëçíéêüò êüóìïò (1100 - 800 ð.×.)

• ÐáñáóôÜóåéò ïìïéüìïñöùí æþùí • ÐáñáóôÜóåéò ó÷åôéêÝò ìå èÜíáôï • ÊÜðïéá ìõèïëïãéêÜ èÝìáôá

Áñ÷éôåêôïíéêÞ ãåùìåôñéêÞò åðï÷Þò • ÁíÝãåñóç ìåãÜëùí íáþí • ÁíÜäåéîç ôïõ ðáíåëëÞíéïõ ÷áñáêôÞñá ïñéóìÝíùí éåñþí (ð.÷. Äåëöïß) • Ìéêñïß êáé êáëÜ ðñïóôáôåõìÝíïé ïéêéóìïß

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ Çñáßï Íáüò ðñïò ôéìÞ ôçò ¹ñáò. ÓçìáíôéêÜ Çñáßá õðÞñ÷áí óôï ¢ñãïò êáé óôç ÓÜìï. Ïëõìðßá Óçìáíôéêü èñçóêåõôéêü êÝíôñï, âñßóêåôáé óôçí Çëåßá, óôçí êïéëÜäá ôïõ Áëöåéïý. Åêåß ðñáãìáôïðïéÞèçêáí ôï 776 ð.×. ïé ðñþôïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

11ïò - 8ïò ð.×.

ÃåùìåôñéêÞ åðï÷Þ

8ïò ð.×. (â´ ìéóü)

ÅìöÜíéóç öèïããéêïý åëëçíéêïý áëöáâÞôïõ

65

03s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï Åëëçíéêüò êüóìïò (1100 - 800 ð.×.)

8:51

Page 66

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Áðü ôï öïéíéêéêü óôï ëáôéíéêü áëöÜâçôï. Ìå ãÝöõñá ôï åëëçíéêü (âë. óåë. 19) Ðïéá ç ïìïéüôçôá áíÜìåóá óôá äýï áëöÜâçôá; (óåë. 40 ó÷. âéâëßïõ) Ïé ïìïéüôçôåò áíÜìåóá óôá äýï áëöÜâçôá åßíáé öáíåñÝò. Ïé Ëáôßíïé ÷ñçóéìïðïßçóáí ôá äõôéêÜ åëëçíéêÜ áëöÜâçôá. ÐïëëÜ ãñÜììáôá ìïéÜæïõí ðïëý óôï ëáôéíéêü êáé óôï öïéíéêéêü áëöÜâçôï. 1. Ãéáôß ç åðéíüçóç ôïõ åëëçíéêïý áëöáâÞôïõ èåùñåßôáé óôáèìüò ãéá ôçí üëç ðïñåßá ôïõ ðïëéôéóìïý; Ç åðéíüçóç ôïõ åëëçíéêïý áëöáâÞôïõ åßíáé, ðñÜãìáôé, ðïëý óçìáíôéêÞ, ãéáôß åìöáíßæåôáé Ýíá öèïããéêü áëöÜâçôï. ÊÜèå óýìâïëï åêöñÜæåé Ýíá öèüããï. Åßíáé ðïëý ðéï åýêïëï óôç ÷ñÞóç ôïõ áðü ôá éåñïãëõöéêÜ êáé ôá óõëëáâéêÜ áëöÜâçôá. Ç ãñáöÞ, êáé êáô’ åðÝêôáóç ï ðïëéôéóìüò, îåöåýãåé ãéá ðñþôç öïñÜ áðü ôá áíÜêôïñá êáé ôïõò íáïýò êáé ãßíåôáé êôÞìá ôùí ëáúêþí óôñùìÜôùí. Åîáéôßáò áõôïý ôïõ ãåãïíüôïò óôçí áñ÷áßá ÅëëÜäá äåí õðÞñîå ðïôÝ ïñãáíùìÝíç ãñáöåéïêñáôßá, ç ïðïßá êõñéáñ÷ïýóå óôçí Áßãõðôï êáé áëëïý. Óôçí áíáôïëÞ êõñéáñ÷ïýóå ï çãåìüíáò êáé áðü êÜôù âñéóêüôáí ç áíþíõìç ìÜæá. Óôçí ÅëëÜäá ç äéÜäïóç ôïõ ðïëéôéóìïý óôá ëáúêÜ óôñþìáôá åß÷å ùò áðïôÝëåóìá ôçí Ýîáñóç ôïõ áôïìéêïý óôïé÷åßïõ. ÅðéðëÝïí, ïé Ëáôßíïé ðáñÝëáâáí ôá äõôéêÜ åëëçíéêÜ áëöÜâçôá êáé ìå âÜóç áõôÜ äéáìüñöùóáí ôï äéêü ôïõò. ¸ôóé, ôï åëëçíéêü áëöÜâçôï Ýãéíå ôï ðñïæýìé ãéá ôç ãÝíåóç åíüò äõíáìéêïý ðïëéôéóìïý, ðïõ õðÜñ÷åé ùò óÞìåñá, ôïõ Äõôéêïý. 2. Ðüóá åßäç ãñáöÞò Ý÷ïõìå ãíùñßóåé; Ðþò åîåëßóóïíôáé; ¸÷ïõìå ãíùñßóåé ôá áêüëïõèá åßäç ãñáöÞò: á) ôçí éäåïãñÜììáôç, Þ éåñïãëõöéêÞ, üðïõ ôá óýìâïëá ðáñéóôÜíïõí ëÝîåéò, â) ôç óöçíïåéäÞ ãñáöÞ, óôçí ïðïßá ÷áñáêôÞñåò óå ó÷Þìá óöÞíáò ðáñéóôÜíïõí ÷áñáêôÞñåò, ã) ôç óõëëáâéêÞ, óôçí ïðïßá ôá óýìâïëá ðáñéóôÜíïõí óõëëáâÝò êáé ä) ôç öèïããéêÞ, üðïõ ôá óýìâïëá ðåñéãñÜöïõí ãñÜììáôá. Ôá ôñßá ðñþôá åßäç åßôå ÷Üíïíôáé óéãÜ óéãÜ åßôå åðéæïýí óå óôáôéêÞ ìïñöÞ (Áßãõðôïò - éåñïãëõöéêÜ). Ôï öèïããéêü áëöÜâçôï åîåëßóóåôáé äõíáìéêÜ. Ïé ¸ëëçíåò ìåôáôñÝðïõí êÜðïéïõò öïéíéêéêïýò ÷áñáêôÞñåò óå öùíÞåíôá êáé äçìéïõñãïýí îå÷ùñéóôü áëöÜâçôï. Áñãüôåñá ôï ëáôéíéêü áëöÜâçôï âáóßæåôáé óôï åëëçíéêü. ÐïëëÜ åõñùðáúêÜ áëöÜâçôá (áããëéêÜ, ãáëëéêÜ êôë.) áðïôåëïýí áðåõèåßáò áðüãïíïé ôïõ ëáôéíéêïý.

66

3. Áðü ôé äéáêñßíïõìå Ýíá ãåùìåôñéêü áããåßï; Ôá ãåùìåôñéêÜ áããåßá îå÷ùñßæïõí áðü ôá ãåùìåôñéêÜ ó÷Þìáôá ìå ôá ïðïßá

03s.qxp

5/8/2008

8:51

Page 67

äéáêïóìïýíôáé. Êýêëïé, çìéêýêëéá, ñüìâïé, ìáßáíäñïé, êáé ðïëëÜ Üëëá ó÷Ýäéá, ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï Åëëçíéêüò ó÷åäéáóìÝíá ìå áêñßâåéá, êáëýðôïõí ïëüêëçñï ôï áããåßï. Åìöáíßæïíôáé óåéñÝò êüóìïò ïìïéüìïñöùí æþùí, ðáñáóôÜóåéò ó÷åôéêÝò ìå ôï èÜíáôï, åíþ áñãüôåñá åìöáíßæïíôáé (1100 - 800 ð.×.) êáé ôá èÝìáôá ðïõ Ý÷ïõí ðáñèåß áðü ôç ìõèïëïãßá.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ìïñöÞ ôÝ÷íçò ïíïìÜæåôáé ãåùìåôñéêÞ; Áðü ôïí 11ï - 8ï áé. ð.×. óôçí ôÝ÷íç êõñéáñ÷ïýí ôá ãåùìåôñéêÜ ìïôßâá, áêüìá êáé óôçí áðåéêüíéóç ôùí áíèñþðùí, ãé’ áõôü êáé ç åðï÷Þ ïíïìÜæåôáé ãåùìåôñéêÞ. ÁõôÞ ç ìïñöÞ ôÝ÷íçò õðÜñ÷åé ðéï áðëïðïéçìÝíç óôá ìõêçíáúêÜ áããåßá (óðåßñåò, êõìáôéóôÝò ãñáììÝò). Ôç ãåùìåôñéêÞ åðï÷Þ ôá ìïôßâá ãßíïíôáé ðéï óýíèåôá êáé ôåëåéïðïéïýíôáé: ñüìâïé, ôñßãùíá, ìáßáíäñïé ê.Ü. ó÷Ýäéá óôïëßæïõí ïëüêëçñï ôï áããåßï. Ôá áããåßá ðïõ ôïðïèåôïýíôáé ðÜíù óôïõò ôÜöïõò äéáêïóìïýíôáé ìå æþá êáé ìå ðáñáóôÜóåéò ó÷åôéêÝò ìå ôï èÜíáôï. 2. Ðïéá ôá áðïôåëÝóìáôá ôùí öõëåôéêþí ìåôáêéíÞóåùí; Ïé öõëåôéêÝò ìåôáêéíÞóåéò ðñïêÜëåóáí ðïëëÝò áíáóôáôþóåéò. ÁðïôÝëåóìá Þôáí ï ìáæéêüò áðïéêéóìüò ôïõ Áéãáßïõ êáé ôçò ìéêñáóéáôéêÞò áêôÞò. Åìöáíßæåôáé ç öèïããéêÞ ãñáöÞ, åíþ óôçí ôÝ÷íç êõñéáñ÷ïýí ôá ãåùìåôñéêÜ ìïôßâá êáé áñ÷ßæåé ç áíÝãåñóç ìåãÜëùí íáþí.

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ Ðåñßëçøç Ôçí åðï÷Þ áõôÞ åðéêñáôïýí áíáóöÜëåéá êáé ìåôáêéíÞóåéò ôùí ðëçèõóìþí, êõñßùò ðñïò Á. Áéãáßï êáé ôç Ì. Áóßá. Åìöáíßæåôáé öèïããéêü áëöÜâçôï. Óôçí ôÝ÷íç êõñéáñ÷ïýí ôá ãåùìåôñéêÜ ìïôßâá êáé óôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ ïé ìåãÜëïé íáïß.

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÔÑÉÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëôå Ýíá × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò ÐÑÏÔÁÓÇ Ó Ë 1. Ç êáôáóôñïöÞ ôïõ ìõêçíáúêïý êüóìïõ äå äçìéïýñãçóå óçìáíôéêÞ áíáóôÜôùóç. 2. Ïé ºùíåò åãêáôáóôÜèçêáí óôï íüôéï ôìÞìá ôçò ìéêñáóéáôéêÞò áêôÞò. 3. Áðü ôï 12ï áé. ð.×. õðÜñ÷åé óïâáñÞ ïéêïíïìéêÞ áíáóôÜôùóç. 67

03s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ã´ Ï Åëëçíéêüò êüóìïò (1100 - 800 ð.×.)

8:51

Page 68

4. ÂáóéëéÜò ãßíåôáé ï ðéï Üîéïò ðïëåìéóôÞò. 5. Ïé ¸ëëçíåò ôçí áñ÷Þ ôçò 1çò ÷éëéåôßáò ð.×. åíäéáöÝñïíôáé ãéá ôï ðáñåëèüí ôïõò. 6. Ï âáóéëéÜò ôçò ïìçñéêÞò ðåñéüäïõ áíôéóôïé÷åß óôïí ¢íáêôá ôçò ìõêçíáúêÞò ðåñéüäïõ. 7. Ïé ¸ëëçíåò áðëÜ áíôÝãñáøáí ôï öïéíéêéêü áëöÜâçôï. 8. Ôï åëëçíéêü áëöÜâçôï äçìéïýñãçóå ôï ëáôéíéêü.













2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ 1. Ï .......... ðïëéôéóìüò ðçãÜæåé áðü ôç ìåôáâáôéêÞ åðï÷Þ. 2. Ïé ïéêéóìïß ôçò åðï÷Þò åßíáé .......... 3. ÊáôÜ ôï 10ï áé. äéáäñáìáôßæåôáé ï ........... 4. Ôá ïìçñéêÜ Ýðç ðåñéãñÜöïõí åðï÷Þ ìåôáãåíÝóôåñç ôçò ........ 5. Ôç ãåùìåôñéêÞ åðï÷Þ áíåãåßñïíôáé ................ 3. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) 1. Ôåëåõôáßï åëëçíéêü öýëï åßíáé ïé: á) Áéïëåßò, â) Äùñéåßò, ã) ºùíåò 2. Ï Ðñþôïò áðïéêéóìüò Ýãéíå: á) êáôÜ ðüëåéò, â) êáôÜ ôÜîåéò, ã) êáôÜ öýëá 3. Ïé íáïß ðñïò ôéìÞ ôçò ¹ñáò ïíïìÜæïíôáé: á) Çñáßá, â) Ïëýìðéá, ã) Áñôåìßóéá 4. Ç âÜóç ôùí ôïß÷ùí óôïõò íáïýò åßíáé: á) îýëéíç, â) ìåôáëëéêÞ, ã) ëßèéíç 5. Óðïõäáßï Þôáí ôï Çñáßï: á) ôçò ×ßïõ, â) ôçò ÅöÝóïõ, ã) ôçò ÓÜìïõ

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÔÑÉÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1ç ¢óêçóç 1Ë, 2Ë, 3Ó, 4Ó, 5Ó, 6Ë, 7Ë, 8Ó 2ç ¢óêçóç 1. êëáóéêüò, 2. ï÷õñùìÝíïé, 3. Ðñþôïò áðïéêéóìüò, 4. ìõêçíáúêÞò, 5. ìåãÜëïé íáïß 3ç ¢óêçóç 1â, 2ã, 3á, 4ã, 5ã

68

04s.qxp

5/8/2008

8:52

Page 69

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ ÁÑ×ÁÚÊÇ ÅÐÏ×Ç (800 -479 Ð.×.) Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôï 800 ð.×. ðïëëÝò êáé óçìáíôéêÝò áëëáãÝò óõìâáßíïõí óôïí åëëáäéêü ÷þñï. Åìöáíßæåôáé ç ðüëç - êñÜôïò, ï Åëëçíéóìüò áðëþíåôáé áðü ôï óçìåñéíü ÃéâñáëôÜñ ùò ôçí Êñéìáßá, ç ïéêïíïìßá ðñïïäåýåé óôáèåñÜ, ôï ßäéï êáé ï ðïëéôéóìüò ôùí ÅëëÞíùí. Ðñïò ôï ôÝëïò ôçò åðï÷Þò (479 ð.×.) ïé ¸ëëçíåò Ýñ÷ïíôáé áíôéìÝôùðïé ìå ôïí ðåñóéêü äåóðïôéóìü.

1. ÁÐÏÉÊÉÁÊÇ ÅÎÁÐËÙÓÇ Ðåñßëçøç Áðü ôï 800 - 600 ð.×. ðåñßðïõ äéáñêåß ï Äåýôåñïò áðïéêéóìüò. Ïé ëüãïé åßíáé ðïéêßëïé: ç óôåíüôçôá ÷þñïõ óôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá, ïé ðïëéôéêÝò áíáóôáôþóåéò, ç åðéèõìßá ãéá ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç. Ç áðïóôïëÞ áðïßêùí Þôáí ïñãáíùìÝíç. Áñ÷çãüò Þôáí ï ïéêéóôÞò. ÊáôÜ ôçí áíá÷þñçóç ãéíüôáí ôåëåôÞ. Ðñïôéìïýóáí ðåñéï÷Ýò ìå öõóéêÞ ï÷ýñùóç, êáëü ëéìÜíé êáé ðëïýóéá ýðáéèñï. ÐïëëÝò öïñÝò ïé Üðïéêïé Ýñ÷ïíôáí óå Ýíïðëç áíôßèåóç ìå ôïõò ãçãåíåßò. Áí êáé ç áðïéêßá äéÝèåôå éäéáßôåñïõò èåóìïýò êáé ïñãÜíùóç, ïé ó÷Ýóåéò ìå ôç ìçôñüðïëç Þôáí óôåíÝò. Ðïëõðëçèåßò Þôáí ïé åëëçíéêÝò áðïéêßåò óôçí ÊÜôù Éôáëßá (ÌåãÜëç ÅëëÜäá). Ï áðïéêéóìüò êáé ç åðáöÞ ìå äéáöïñåôéêïýò ëáïýò ïäÞãçóå óå ïéêïíïìéêÞ êáé ðíåõìáôéêÞ áêìÞ. Åìöáíßóôçêå ðÜëé ç åîåéäßêåõóç. Áíáðôý÷èçêå êáé ôï åìðüñéï. Ç óçìáíôéêÞ áýîçóç ôçò êáôáíÜëùóçò ïäÞãçóå óôç äçìéïõñãßá åéäéêþí ÷þñùí ðþëçóçò ôùí áãáèþí. Åìöáíßóôçêáí ïé êÜðçëïé, ïé ìéêñÝìðïñïé. 69

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:52

Page 70

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Áéôßåò áðïéêéóìïý • ÏéêïíïìéêÝò • ÐïëéôéêÞ áóôÜèåéá

Äéáäéêáóßá áðïéêéóìïý • • • •

ÐñïåðéëåãìÝíç èÝóç Áñ÷çãüò áðïóôïëÞò ï ïéêéóôÞò Ãéíüôáí ôåëåôÞ êáôÜ ôçí áíá÷þñçóç Ðñïôßìçóç óå ðåñéï÷Þ ìå ðëïýóéá åíäï÷þñá êáé öõóéêÞ ï÷ýñùóç

ÏñãÜíùóç ôçò áðïéêßáò • • • •

Äéáöïñåôéêü ïñãáíùôéêü ðëáßóéï ãéá êÜèå áðïéêßá ÍÝïé èåóìïß Áíåîáñôçóßá áðü ôç ìçôñüðïëç ÓôåíÝò ó÷Ýóåéò ìå ôç ìçôñüðïëç

ÓõíÝðåéåò ôïõ ´ áðïéêéóìïý • • • •

Äéåýñõíóç ðíåõìáôéêïý ïñßæïíôá ÁíÜðôõîç ïéêïíïìßáò ÅìöÜíéóç íÝùí åðáããåëìÜôùí ÅìöÜíéóç ìüíéìùí áãïñþí óôéò ðüëåéò ãéá äéáêßíçóç áãáèþí

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Óéùðçëü åìðüñéï Ôé Þôáí ôï áíôáëëáêôéêü åìðüñéï êáé ðïéåò äõóêïëßåò ðáñïõóßáæå; (óåë. 43 ó÷. âéâëßïõ)

70

á) Áíôáëëáêôéêü åìðüñéï ïíïìÜæïõìå ôçí ðþëçóç ðñïúüíôùí ìå áíôÜëëáãìá êÜðïéï Üëëï áãáèü éóüðïóçò áîßáò. â) Äåí õðÞñ÷å ðÜíôá ìÝôñï óýãêñéóçò áíÜìåóá óôá ðñïúüíôá, þóôå íá ãßíåôáé äßêáéç, éóüðïóç áíôáëëáãÞ. ¸ëåéðå Ýíá óôáèåñü óçìåßï áíáöïñÜò ùò âÜóç ãéá ôçí áíôáëëáãÞ ôùí áãáèþí. ÁõôÞ ç óôáèåñÜ åìöáíßóôçêå ôïí 7ï áé. ð.×. óôç Ëõäßá êáé åßíáé ôï ãíùóôü ìáò íüìéóìá (íïìéóìáôéêü åìðüñéï).

04s.qxp

5/8/2008

8:52

Page 71

Ïé ìáñôõñßåò ôùí áíáóêáöþí Ãéáôß Ý÷ïõí ïíïìÜóåé ôçí áñ÷áéïëïãßá âïçèçôéêÞ åðéóôÞìç ôçò éóôïñßáò; (óåë. 44 ó÷. âéâëßïõ)

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

Ç áñ÷áéïëïãßá, ìÝóá áðü ôéò áíáóêáöÝò, ìðïñåß íá öÝñåé óôï öùò áñ÷áßá áñ÷éôåêôïíéêÜ ëåßøáíá, íïìßóìáôá, áíôéêåßìåíá ôÝ÷íçò, üðùò áãÜëìáôá, êïóìÞìáôá, áíôéêåßìåíá ìéêñïôå÷íßáò êôë. Ç ìåëÝôç áõôþí ìáò âïçèÜåé óçìáíôéêÜ ãéá íá êáôáíïÞóïõìå ôï éóôïñéêü ðáñåëèüí óôï ïðïßï áíáöÝñïíôáé. ¸ôóé, ãéá ðáñÜäåéãìá, ôá ï÷õñùìáôéêÜ Ýñãá ìéáò ðåñéï÷Þò ìáò âïçèïýí óôçí êáôáíüçóç ôùí ó÷Ýóåùí ôùí êáôïßêùí áõôÞò ôçò ðüëçò ìå ôïõò ãåßôïíåò, ç áíáêÜëõøç ÷ñõóþí íïìéóìÜôùí êáôáäåéêíýåé ôçí åîÝëéîç ôçò ìåôáëëïõñãßáò êôë. Ïé ïéêïíïìéêÝò, êïéíùíéêÝò, ðïëéôéêÝò, ðïëéôéóôéêÝò óõíèÞêåò ìéáò ðåñéï÷Þò áðïôõðþíïíôáé áíÜãëõöá óôá õëéêÜ ëåßøáíá ðïõ Ýñ÷ïíôáé óÞìåñá óôï öùò. 1. Á ð á ñ é è ì Þ ó ô å ë ü ã ï õ ò ð ï õ ù è ï ý í ó Þ ì å ñ á ð ï ë ë ï ý ò á í è ñ þ ð ï õ ò í á ìåôáíáóôåýïõí. Ïé ëüãïé åßíáé ðïéêßëïé: á) Ç ïéêïíïìéêÞ äõóðñáãßá óôïõò ôüðïõò ãÝííçóçò áõôþí ôùí áíèñþðùí. â) ÐïëéôéêÝò êáé êïéíùíéêÝò áíáôáñá÷Ýò óôï ÷þñï äéáìïíÞò áõôþí ðïõ öåýãïõí êáèþò êáé óôÝñçóç ðïëéôéêþí åëåõèåñéþí. ã) ¸ëëåéøç óôÝñåùí êïéíùíéêþí äïìþí (õãåßá, ðáéäåßá êôë.). ä) Ðüëåìïé, ðåßíá, ëïéìïß ïäçãïýí ðïëëïýò óôï äñüìï ôçò ìåôáíÜóôåõóçò. 2. Óõìâïõëåõèåßôå óýã÷ñïíïõò ÷Üñôåò ðïõ åéêïíßæïõí ôéò ÷þñåò ãýñù áðü ôïí Åýîåéíï Ðüíôï êáé ôç Ìåóüãåéï ÈÜëáóóá êáé êáôáãñÜøôå ðüëåéò ðïõ åðéâéþíïõí áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ áðïéêéóìïý Ðüëåéò áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ áðïéêéóìïý åßíáé ç: á)Ôñáðåæïýíôá, ç Óáìøïýíôá, ç Óéíþðç, ç Êåñáóïýíôá, ç Ïäçóóüò óôç óçìåñéíÞ Ïõêñáíßá.â) ÔÜñáíôáò, ÍÜðïëç, ÌåóóÞíç, ÊáôÜíç, Óõñáêïýóåò (Éôáëßá), Ìáóóáëßá, Íßêáéá (Ãáëëßá). 3. Ð ï é å ò ä é á ö ï ñ Ý ò â ñ ß ó ê å ô å í á õ ð Ü ñ ÷ ï õ í á í Ü ì å ó á ó ô ï í Á ´ ê á é ô ï  ´ áðïéêéóìü; á) Ç ìåôáêßíçóç ôùí ðëçèõóìþí óôïí Ðñþôï áðïéêéóìü Ýãéíå êáôÜ öõëÝò. Óôï Äåýôåñï áðïéêéóìü ïñãáíùíüôáí áðü ôçí ðüëç. â) ÊáôÜ ôïí Ðñþôï áðïéêéóìü äåí õðÞñ÷å éäéáßôåñá óïâáñÞ ïñãÜíùóç. Ïé ïìÜäåò ðëçèõóìïý ÷ñçóéìïðïßçóáí ôá íçóéÜ ôïõ Á. Áéãáßïõ ùò ãÝöõñåò ãéá íá ðåñÜóïõí óôçí áðÝíáíôé ìéêñáóéáôéêÞ áêôÞ. Óôï ´ áðïéêéóìü ôá ðñÜãìáôá Þôáí ðïëý ðåñéóóüôåñï ïñãáíùìÝíá. Ïé ðüëåéò åß÷áí ïñãáíùèåß êáëýôåñá. Ïé Üðïéêïé Ýöåõãáí ðëÝïí ïñãáíùìÝíá. Ðüëåéò üðùò ç Ìßëçôïò äéáêñßèçêáí óôïí áðïéêéóìü ìáêñéíþí ðåñéï÷þí. ã) ÊáôÜ ôïí Ðñþôï áðïéêéóìü ïé ïìÜäåò ôùí ÅëëÞíùí áðïßêçóáí ìéá êïíôéíÞ ðåñéï÷Þ

71

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:52

Page 72

(ìéêñáóéáôéêÞ áêôÞ). Óôï Äåýôåñï áðïéêéóìü (ðïõ êñÜôçóå äýï ðåñßðïõ áéþíåò) ïé ¸ëëçíåò, Ý÷ïíôáò ðëÝïí óáöÝóôåñç åèíéêÞ óõíåßäçóç, áðïßêçóáí ìéá ôåñÜóôéá ðåñéï÷Þ, åêôåéíüìåíç áðü ôçí Êáóðßá ìÝ÷ñé ôïí Åýîåéíï Ðüíôï. ä) ÊáôÜ ôï ´ áðïéêéóìü õðÞñ÷å óôåíÞ ó÷Ýóç áíÜìåóá óôç ìçôñüðïëç êáé óôçí áðïéêßá. Ç ó÷Ýóç áõôÞ Þôáí ÷áëáñÞ óôïí Ðñþôï áðïéêéóìü. 4. Ðïéá Þôáí ôá áðïôåëÝóìáôá ôïõ ´ áðïéêéóìïý; á) Ç ïéêïíïìßá ãíþñéóå Üíèéóç. Ïé Üðïéêïé áðïäåß÷èçêáí éêáíüôáôïé Ýìðïñïé. Ôï åìðüñéï áíÜìåóá óôéò ìçôñïðüëåéò êáé ôéò áðïéêßåò æùÞñåøå. Óå áõôü âïÞèçóå êáé ç åöåýñåóç ôïõ íïìßóìáôïò óôç Ëõäßá (7ïò áé. ð.×.). â) ÄçìéïõñãÞèçêå ðÜëé ðëçèþñá åðáããåëìÜôùí. ÓéãÜ óéãÜ ïé Ýìðïñïé áðÝêôçóáí ìüíéìï ôüðï ðþëçóçò ôùí ðñïúüíôùí. ÃåííÞèçêáí ïé ðñþôåò áãïñÝò. ã) Áíáðôý÷èçêå éäéáßôåñá ç áããåéïðëáóôéêÞ. Ðïëëïß æùãñÜöïé áîéïðïßçóáí ôï ôáëÝíôï ôïõò. ä) Äéåõñýíåôáé ï ðíåõìáôéêüò ïñßæïíôáò ôùí ÅëëÞíùí ìÝóá áðü ôçí åðáöÞ ìå Üëëïõò áíèñþðïõò. Äåí åßíáé ôõ÷áßï ðïõ ç Ýííïéá ôçò åðéóôÞìçò óõëëáìâÜíåôáé óôçí Ì. Áóßá, êáé éäéáßôåñá óå ðüëåéò üðùò ç Ìßëçôïò, ðïõ ðñùôïóôÜôçóå óôï ´ áðïéêéóìü. å) Ïé áðïéêßåò áðïôåëïýí öÜñï ôïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý óôçí îÝíç ãç. Ï ðïëéôéóìüò ôùí ÅëëÞíùí ìåôáëáìðáäåýåôáé êáé óôïõò ãçãåíåßò êáôïßêïõò. ÐñïåôïéìÜæåôáé, Ýôóé, ôï Ýäáöïò ãéá ôçí êõñéáñ÷ßá ôïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ìå ðïéï ôñüðï ãéíüôáí ï áðïéêéóìüò åíüò ìÝñïõò; Ç áðïóôïëÞ áðïßêùí Þôáí ïñãáíùìÝíç. Áñ÷çãüò Þôáí ï ïéêéóôÞò. ÊáôÜ ôçí áíá÷þñçóç ãéíüôáí ôåëåôÞ. Ðñïôéìïýóáí ðåñéï÷Ýò ìå öõóéêÞ ï÷ýñùóç, êáëü ëéìÜíé êáé ðëïýóéá ýðáéèñï. ÐïëëÝò öïñÝò ïé Üðïéêïé Ýñ÷ïíôáí óå Ýíïðëç áíôßèåóç ìå ôïõò 72 ãçãåíåßò.

04s.qxp

5/8/2008

8:52

Page 73

2. Ç ÐÏËÇ - ÊÑÁÔÏÓ ÊÁÉ Ç ÅÎÅËÉÎÇ ÔÏÕ ÐÏËÉÔÅÕÌÁÔÏÓ Ðåñßëçøç

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

Óçìáíôéêü ãåãïíüò ìå ðïëéôéêÝò êáé êïéíùíéêÝò åðéäñÜóåéò õðÞñîå ç äçìéïõñãßá ôçò ðüëçò - êñÜôïõò ôïí 8ï áé. ð.×. Ñßæá ôçò ðüëçò - êñÜôïõò Þôáí ï óõíïéêéóìüò. Ðïëëïß óõíïéêéóìïß åíþíïíôáí ãýñù áðü ï÷õñÞ èÝóç, ôçí áêñüðïëç. Ãýñù áðü ôçí áêñüðïëç åñãÜæåôáé ìéá ìåãÜëç ïìÜäá åðáããåëìáôéþí (áããåéïðëÜóôåò êëð.). ÓéãÜ óéãÜ, êáé ãéá ëüãïõò áóöáëåßáò, ïé ðüëåéò áðïêôïýí ôåß÷ç. Ïé êÜôïéêïé ôçò õðáßèñïõ åßíáé ãåùñãïß êáé êôçíïôñüöïé. ÌÝóá ó’ áõôü ôï êëßìá óðÜíå ïé ðáëéïß ðïëéôéêïß äåóìïß. Ç âáóéëåßá åîáöáíßæåôáé, ç ïëéãáñ÷ßá áñ÷ßæåé íá ÷Üíåé ôçí ðáëéÜ ôçò äýíáìç. Ï ðïëßôçò áñ÷ßæåé íá óõíåéäçôïðïéåß ôï ñüëï ôïõ óôçí êïéíùíßá. Åíþ ðáëéÜ ï ðüëåìïò Þôáí õðüèåóç ôçò áñéóôïêñáôßáò, ôþñá ìåôÝ÷ïõí ó’ áõôüí éóüôéìá ïé ðïëßôåò ìÝóù ôçò «ïðëéôéêÞò öÜëáããáò». Ç âáóéëåßá åß÷å Þäç ðáñáêìÜóåé üôáí ãåííÞèçêå ç ðüëç - êñÜôïò. Áñ÷éêÜ êõâåñíïýóáí ïé áñéóôïêñÜôåò (ááñéóôïêñáôéêü ðïëßôåõìá). Ç áíÜðôõîç ôïõ åìðïñßïõ êáé ôçò íïìéóìáôéêÞò ïéêïíïìßáò äçìéïýñãçóáí ìéá íÝá ôÜîç ðëïõóßùí ç ïðïßá ôåëéêÜ ðÞñå ôçí åîïõóßá áðü ôïõò áñéóôïêñÜôåò (ïïëéãáñ÷éêü ðïëßôåõìá). Ïé êïéíùíéêÝò Ýñéäåò êáé áíôáãùíéóìïß, ùóôüóï, ïîýíèçêáí åîáéôßáò ôçò äõóáñÝóêåéáò ôùí ðïëéôþí ðïõ áðïôåëïýóáí ôç âÜóç ôçò êïéíùíéêÞò ðõñáìßäáò. Öéëüäïîïé Üíôñåò åêìåôáëëåýôçêáí áõôÞ ôçí êáôÜóôáóç êáé ðÞñáí ôçí åîïõóßá Ý÷ïíôáò ùò óôÞñéãìá ôïõò ðïëëïýò. ¸ôóé ãåííÞèçêå ôï ôõñáííéêü êáèåóôþò. Áí êáé ðïëëïß Ýìåéíáí ãíùóôïß óôçí éóôïñßá ãéá óðïõäáßá Ýñãá (ï Ðåñßáíäñïò óôçí Êüñéíèï, ï ÐïëõêñÜôçò óôç ÓÜìï ê.Ü.), ùóôüóï ãåíéêÜ êáôáðßåæáí ôï ëáü. ÐïëëÝò ðüëåéò áíáðôýóóïíôáé. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ ç ÁèÞíá ïäåýåé ðñïò ôç ãÝíåóç ôçò äçìïêñáôßáò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ÅìöÜíéóç ðüëçò - êñÜôïõò • • • • •

ÐõñÞíáò õðÞñîå ï óõíïéêéóìüò ¸íùóç óõíïéêéóìïý óå ðüëç Ïñüóçìï ôçò ðüëçò Þôáí ç ï÷õñÞ áêñüðïëç ÊÜôù áðü ôçí áêñüðïëç õðÞñ÷å ôï ïéêïíïìéêü êÝíôñï Ïé ðüëåéò ðåñéâÜëëïíôáé áðü ôåß÷ç

Ç ðüëç - êñÜôïò êáé ï ðïëßôçò • ÌåôÝ÷åé åíåñãÜ óôç äéáêõâÝñíçóç • Óõãêñïôåß ôç öÜëáããá ôùí ïðëéôþí • Äå ëåßðïõí ïé ðïëéôéêïß áíôáãùíéóìïß

73

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:52

Page 74

Ðüëç - êñÜôïò êáé ðïëßôåõìá • Áñ÷éêÜ êõâåñíïýí ïé åõãåíåßò (áñéóôïêñáôéêü ðïëßôåõìá) • Áñãüôåñá ïé ðëïýóéïé (ïëéãáñ÷éêü ðïëßôåõìá) • ÅìöÜíéóç ôõñáííßäáò

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ ÏðëéôéêÞ öÜëáããá Ôñüðïò äéÜôáîçò ãéá ìÜ÷ç. Áðïôåëïýíôáí áðü ïðëßôåò (ðïõ Ýöåñáí ôï «üðëïí», äçë. êõêëéêÞ áóðßäá) ôïðïèåôçìÝíïõò óå óåéñÝò êÜèåôåò êáé ïñéæüíôéåò. Ç öÜëáããá äéÝèåôå áñêåôÜ ìåãÜëï âÜèïò. ÊÜèå ïðëßôçò ðñïóôÜôåõå ìå ôçí áóðßäá ôïõ ìÝñïò ôïõ èþñáêá ôïõ äéðëáíïý ôïõ. Ãé’ áõôü åß÷å ìåãÜëç óçìáóßá ç ýðáñîç ïìáäéêïý ðíåýìáôïò êáé óõíåñãáóßáò. Äåí õðÞñ÷å ÷þñïò ãéá áôïìéêÝò ðñùôïâïõëßåò Þ åíÝñãåéåò ðïõ èá Ýèåôáí óå êßíäõíï ôç óõíï÷Þ ôçò öÜëáããáò. ¸ðñåðå íá êéíïýíôáé üëïé óõíôïíéóìÝíá. Ôï ñõèìü Ýäéíå óõíÞèùò êÜðïéïò áõëçôÞò. Ïé ïðëßôåò ôçò öÜëáããáò áóêïýíôáí óêëçñÜ êáé óõíå÷þò óå äéáöïñåôéêÝò ôáêôéêÝò ìÜ÷çò. Ç öÜëáããá ùò ôñüðïò ðïëÝìïõ îåêßíçóå áðü ôç ÓðÜñôç. Ç áðïôåëåóìáôéêüôçôÜ ôçò ïäÞãçóå óôçí õéïèÝôçóç áõôïý ôïõ ôñüðïõ ðïëÝìïõ êáé áðü ôéò Üëëåò ðüëåéò. Ï ðáëéüò ôñüðïò ðïëÝìïõ, ôùí åõãåíþí, íá ðïëåìïýí êáèÝíáò ìüíïò, îåðåñÜóôçêå ïñéóôéêÜ. ÍïìéóìáôéêÞ ïéêïíïìßá Ôï íüìéóìá åìöáíßóôçêå óôç Ëõäßá ôïí 7ï áé. ð.×. Ðñüêåéôáé ãéá ìéá ðïëý óçìáíôéêÞ áíáêÜëõøç ðïõ Üëëáîå ñéæéêÜ ôç ìïßñá ôïõ áíèñþðïõ. Ãéá ðñþôç öïñÜ ãåííÞèçêå ç éäÝá ôçò áðüêôçóçò áãáèþí ÷ñçóéìïðïéþíôáò Ýíá åíäéÜìåóï áíôéêåßìåíï ìå óõìöùíçìÝíç áðü ðñéí áîßá. Óçìáíôéêü ñüëï Ýðáéîáí ôá ðïëýôéìá ìÝôáëëá. ×ñõóüò êáé áóÞìé Ýðáéîáí âáóéêü ñüëï óôçí áíÜðôõîç ôçò ïéêïíïìßáò. ÕðÞñ÷áí êáé ÷Üëêéíá íïìßóìáôá ìéêñüôåñçò áîßáò.

ÐIÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌAÔÙÍ Ðåñßáíäñïò Ïíïìáóôüò ôýñáííïò ôçò Êïñßíèïõ. Ãéïò ôïõ ôõñÜííïõ Êýøåëïõ ðÞñå ôçí åîïõóßá ôï 627 ð.×. ¸ìåéíå ãíùóôüò óôçí éóôïñßá ãéá ôç óêëçñüôçôÜ ôïõ. Ùóôüóï ðñïÝâç óå ìåôáññõèìßóåéò êïéíùíéêïý ÷áñáêôÞñá: áðáãüñåõóå ôçí áãïñÜ äïýëùí, ðÞñå ìÝôñá åíáíôßïí ôùí ðëïõóßùí êáé ãåíéêüôåñá åíáíôßïí ôçò ðïëõôÝëåéáò, âïÞèçóå ðïëý ôá öôù÷üôåñá óôñþìáôá. Ç ðåñßïäïò ôçò ôõñáííßáò ôïõ Þôáí åðï÷Þ áêìÞò ôçò ðüëçò. ÐÝèáíå ôï 585 ð.×. ÐïëõêñÜôçò Ãíùóôüò áðü ôïí Çñüäïôï ôýñáííïò ôçò ÓÜìïõ. ÐÞñå ôçí åîïõóßá ôï 566 ð.×. êáé 74

04s.qxp

5/8/2008

8:52

Page 75

ïäÞãçóå ôï íçóß óå ðñùôïöáíÞ áêìÞ. ¸ìåéíå ãíùóôüò ùò ðñïóôÜôçò ôùí ãñáììÜôùí êáé ôùí ôå÷íþí. Ç äýíáìç ôçò ÓÜìïõ åðåêôÜèçêå. ÁðÝêñïõóå åðßèåóç ôùí Êïñéíèßùí êáé ôùí Óðáñôéáôþí. ÔåëéêÜ èáíáôþèçêå óôéò ÓÜñäåéò áðü ôïí óáôñÜðç ôùí Ðåñóþí Ïñïßôç.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ôé åßíáé éóèìüò êáé ôé äéþñõãá; (óåë. 46 ó÷. âéâëßïõ) Éóèìüò åßíáé Ýíá êïììÜôé ãçò ðïõ åíþíåé äýï óôåñéÝò êáé ÷ùñßæåé äýï èÜëáóóåò. Äéþñõãá åßíáé Ýíá êïììÜôé èÜëáóóáò ðïõ åíþíåé äýï èÜëáóóåò êáé ÷ùñßæåé äýï óôåñéÝò. 1. Ìçôñüðïëç - áêñüðïëç. Áíáëýóôå ôéò ëÝîåéò óôá óõíèåôéêÜ ôïõò êáé åîçãÞóôå ôç óçìáóßá ôïõò. ÐñïóðáèÞóôå íá âñåßôå åÜí ïé ëÝîåéò áõôÝò Ý÷ïõí ðåñÜóåé óå îÝíåò ãëþóóåò (óõìâïõëåõèåßôå êÜðïéï ëåîéêü Þ ñùôÞóôå ôïí êáèçãçôÞ ðïõ äéäÜóêåé ôçí îÝíç ãëþóóá). Ìçôñüðïëç: ìÞôçñ (= ìçôÝñá)+ðüëéò = ç ìçôñéêÞ ðüëç, ç ðüëç áðü ôçí ïðïßá ðñïÞëèå ç áðïéêßá. Áêñüðïëç: Üêñïí+ðüëéò = ï÷õñùìÝíï ìÝñïò, óõíÞèùò äéÝèåôå êáé öõóéêÞ ï÷ýñùóç, ðïõ âñéóêüôáí óôçí Üêñç ôçò ðüëçò êáé ôçí ðñïóôáôåýåé. Ìçôñüðïëç: (áããëéêÜ) metropolis, metropolitan (= ìçôñïðïëéôéêüò). Áêñüðïëç: Acropolis (áããëéêÜ), Acropole (ãáëëéêÜ). 2. Ðïéá ç âáóéêÞ äéáöïñÜ áíÜìåóá óôçí áñéóôïêñáôßá êáé ôçí ïëéãáñ÷ßá; ÓõæçôÞóôå ôéò óõíÝðåéÝò ôçò óôçí êïéíùíéêÞ æùÞ. Óôçí áñéóôïêñáôßá ôçí åîïõóßá êáôåß÷áí ïé åõãåíåßò. Åðñüêåéôï ãéá ìåãáëïúäéïêôÞôåò ãçò ïé ïðïßïé áðïôåëïýóáí ðñïçãïõìÝíùò ôï óõìâïýëéï ôïõ âáóéëéÜ. Óôçí ïëéãáñ÷ßá ç åîïõóßá âñéóêüôáí óôá ÷Ýñéá ôùí ëßãùí ïé ïðïßïé åß÷áí áðïêôÞóåé ðëïýôï áðü ôçí áíÜðôõîç ôïõ åìðïñßïõ. Ìå ôçí ïëéãáñ÷ßá âñéóêüìáóôå óôçí åðüìåíç öÜóç ôçò ðïëéôåéáêÞò åîÝëßîçò óôï äñüìï ðñïò ôç ãÝíåóç ôçò äçìïêñáôßáò. Ç ïëéãáñ÷ßá åêöñÜæåé ôç ìåóáßá ôÜîç, ðïõ ðëïýôéóå áðü ôï åìðüñéï. Ï Ýëåã÷ïò ôçò åîïõóßáò îåöåýãåé áðü ôá ÷Ýñéá ôùí ìåãáëïúäéïêôçôþí ãçò (áñéóôïêñÜôåò) êáé ðåñíÜåé óå åêåßíïõò ðïõ áíáäåß÷èçêáí ìÝóá áðü ôï åìðüñéï. Ïé êïéíùíéêïß ó÷çìáôéóìïß Ý÷ïõí áëëÜîåé. Ôá ïëéãáñ÷éêÜ êáèåóôþôá ðñïóðáèïýí íá äéåõñýíïõí ôéò ïéêïíïìéêÝò äñáóôçñéüôçôåò ôçò ðüëçò ãéá äéêü ôïõò üöåëïò. Ï ðëïýôïò ôùí ëßãùí åîïõóéÜæåé ôïõò ðïëëïýò. Ïé ïéêïíïìéêïß 75

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:52

Page 76

êáé êïéíùíéêïß óõó÷åôéóìïß áëëÜæïõí. Ïé ðáëéïß äåóìïß ìå ôç ãç áñ÷ßæïõí íá óðÜíå. Ôá ëáúêÜ óôñþìáôá õðïôÜóóïíôáé óôïõò ðëïýóéïõò åìðüñïõò. Ç áíáäéáíïìÞ ôïõ ðëïýôïõ ðñïò üöåëïò ôùí ðïëëþí ïäÞãçóå óå ïîýôáôïõò êïéíùíéêïýò áãþíåò, ôïõò ïðïßïõò óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò åêìåôáëëåýèçêáí êÜðïéïé Üëëïé ãéá íá ðÜñïõí ôçí åîïõóßá óôï üíïìá äÞèåí ôïõ ëáïý (ôýñáííïé). 3. Ôé óçìáßíåé óÞìåñá ç ëÝîç ôýñáííïò; Ãéáôß; (ËÜâåôå õðüøç êáé ôï ðáñÜèåìá: «¸êïâå ôá óôÜ÷éá ðïõ åîåß÷áí»). Ç ëÝîç ôýñáííïò óÞìåñá äçëþíåé åêåßíïí ðïõ âáóáíßæåé êÜðïéïí Üëëïí Þ Üëëïõò, åêåßíïí ðïõ öÝñåôáé Üó÷çìá ãéá íá ùöåëçèåß ï ßäéïò. Áñ÷éêÜ ôýñáííïò ïíïìáæüôáí ï âáóéëéÜò (ð.÷. Ïéäßðïõò Ôýñáííïò). Áñãüôåñá ôýñáííïé ïíïìÜóôçêáí çãÝôåò ðïõ ðÞñáí ôçí åîïõóßá ìå ëáúêÞ õðïóôÞñéîç. Ðïëëïß áðü áõôïýò öÝñèçêáí ôüóï Üó÷çìá êáé âÜíáõóá, ãéá íá åäñáéþóïõí ôçí åîïõóßá ôïõò, þóôå ç ëÝîç ôýñáííïò áðÝêôçóå áñíçôéêÞ óçìáóßá. Éäéáßôåñá õðÝöåñáí ïé ðïëéôéêïß áíôßðáëïß ôïõò. Ðïëëïß äïëïöïíÞèçêáí êáé ðïëëïß åîïñßóôçêáí. 4. ÁíáæçôÞóôå ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôï Åõðáëßíåéï õäñáãùãåßï êáé óõæçôÞóôå ôéò äõóêïëßåò êáôáóêåõÞò ôïõ. ÓõãêñßíåôÝ ôï ìå áíôßóôïé÷ï Ýñãï ôçò åðï÷Þò ìáò. Óôá ÷ñüíéá ôïõ ôõñÜííïõ ÐïëõêñÜôç áðïöáóßóôçêå ç êáôáóêåõÞ åíüò õäñáãùãåßïõ ðïõ èá ôñïöïäïôïýóå ôçí áñ÷áßá ðñùôåýïõóá ôïõ íçóéïý ìå öñÝóêï íåñü, êáèþò ôï õðÜñ÷ïí óýóôçìá ôñïöïäïóßáò ôïõ íåñïý äåí áñêïýóå. Ç êáôáóêåõÞ áíáôÝèçêå óôïí áñ÷éôÝêôïíá Åõðáëßíï. Ï Åõðáëßíïò åðÝëåîå ìéá ü÷é åýêïëç ëýóç. Ïé åñãÜôåò Ýóêáâáí ôï âïõíü áðü äýï áíôßèåôåò êáôåõèýíóåéò ôáõôü÷ñïíá. Ïé äýï ïìÜäåò åñãáôþí óõíáíôÞèçêáí ìÝóá óôï âïõíü. Ôï óçìåßï óõíÜíôçóçò åß÷å ðïëý ìéêñÞ áðüêëéóç. Ïé äõóêïëßåò êáôáóêåõÞò Þôáí ìåãÜëåò. Ïé åñãÜôåò äå äéÝèåôáí âÝâáéá ìç÷áíïêßíçôá ìÝóá, üðùò óÞìåñá. Âáóéêü åñãáëåßï Þôáí ç áîßíá. Ôï Ýñãï Ýðñåðå íá âáóéóôåß óôç óùìáôéêÞ äýíáìç. Ôá ÷þìáôá ìåôáöÝñïíôáí óôçí ðëÜôç ìå äï÷åßá. Åßíáé áîéïóçìåßùôï ðùò, ìïëïíüôé äåí õðÞñ÷áí ïé óçìåñéíÝò åõêïëßåò, ôï Åõðáëßíåéï õäñáãùãåßï ïëïêëçñþèçêå ìå åðéôõ÷ßá. Áíôßóôïé÷ï Ýñãï ôçò óýã÷ñïíçò åðï÷Þò åßíáé ç äéÜíïéîç ôçò õðïèáëÜóóéáò óÞñáããáò ôçò ÌÜã÷çò, ç ïðïßá óõíäÝåé ôç Ì. Âñåôáíßá ìå ôçí çðåéñùôéêÞ Åõñþðç (Ãáëëßá). Ôï Ýñãï áõôü, áêüìç êáé ìå ôá óýã÷ñïíá ôå÷íéêÜ ìÝóá, óõíÜíôçóå ìåãÜëåò äõóêïëßåò, åíþ äåí Ýëåéøáí êáé ôá èáíáôçöüñá áôõ÷Þìáôá.

76

04s.qxp

5/8/2008

8:52

Page 77

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðþò äçìéïõñãÞèçêå ç ðüëç - êñÜôïò;

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

Óçìáíôéêü ãåãïíüò ìå ðïëéôéêÝò êáé êïéíùíéêÝò åðéäñÜóåéò õðÞñîå ç äçìéïõñãßá ôçò ðüëçò - êñÜôïõò ôïí 8ï áé. ð.×. Ñßæá ôçò ðüëçò - êñÜôïõò Þôáí ï óõíïéêéóìüò. Ðïëëïß óõíïéêéóìïß åíþíïíôáí ãýñù áðü ï÷õñÞ èÝóç, ôçí áêñüðïëç. Ãýñù áðü ôçí áêñüðïëç åñãÜæåôáé ìéá ìåãÜëç ïìÜäá åðáããåëìáôéþí (áããåéïðëÜóôåò êëð.). ÓéãÜ óéãÜ, êáé ãéá ëüãïõò áóöáëåßáò, ïé ðüëåéò áðïêôïýí ôåß÷ç. 2. Ðïéá óçìáíôéêÞ êïéíùíéêÞ ìåôáâïëÞ åðÝöåñå ç åìöÜíéóç ôçò ðüëçò êñÜôïõò; ÌÝóá ó’ áõôü ôï êëßìá óðÜíå ïé ðáëéïß ðïëéôéêïß äåóìïß. Ç âáóéëåßá åîáöáíßæåôáé, ç ïëéãáñ÷ßá áñ÷ßæåé íá ÷Üíåé ôçí ðáëéÜ ôçò äýíáìç. Ï ðïëßôçò áñ÷ßæåé íá óõíåéäçôïðïéåß ôï ñüëï ôïõ óôçí êïéíùíßá. Åíþ ðáëéÜ ï ðüëåìïò Þôáí õðüèåóç ôçò áñéóôïêñáôßáò, ôþñá ìåôÝ÷ïõí ó’ áõôüí éóüôéìá ïé ðïëßôåò ìÝóù ôçò «ïðëéôéêÞò öÜëáããáò». 3. Ðïéá ç åîÝëéîç ôïõ ðïëéôåýìáôïò ìÝóá áðü ôï íÝï èåóìü; Ç âáóéëåßá åß÷å Þäç ðáñáêìÜóåé üôáí ãåííÞèçêå ç ðüëç - êñÜôïò. Áñ÷éêÜ êõâåñíïýóáí ïé áñéóôïêñÜôåò (áñéóôïêñáôéêü ðïëßôåõìá). Áõôïß Þôáí éäéïêôÞôåò ìåãÜëùí åêôÜóåùí ãçò. Ç áíÜðôõîç ôïõ åìðïñßïõ êáé ôçò íïìéóìáôéêÞò ïéêïíïìßáò äçìéïýñãçóáí ìéá íÝá ôÜîç ðëïõóßùí ç ïðïßá ôåëéêÜ ðÞñå ôçí åîïõóßá áðü ôïõò áñéóôïêñÜôåò (ïëéãáñ÷éêü ðïëßôåõìá). Ïé êïéíùíéêÝò Ýñéäåò êáé áíôáãùíéóìïß, ùóôüóï, ïîýíèçêáí åîáéôßáò ôçò äõóáñÝóêåéáò ôùí ðïëéôþí ðïõ áðïôåëïýóáí ôç âÜóç ôçò êïéíùíéêÞò ðõñáìßäáò. Öéëüäïîïé Üíôñåò åêìåôáëëåýôçêáí áõôÞ ôçí êáôÜóôáóç êáé ðÞñáí ôçí åîïõóßá Ý÷ïíôáò ùò óôÞñéãìá ôïõò ðïëëïýò. ¸ôóé ãåííÞèçêå ôï ôõñáííéêü êáèåóôþò. Áí êáé ðïëëïß Ýìåéíáí ãíùóôïß óôçí éóôïñßá ãéá óðïõäáßá Ýñãá (ï Ðåñßáíäñïò óôçí Êüñéíèï, ï ÐïëõêñÜôçò óôç ÓÜìï ê.Ü.), ùóôüóï ãåíéêÜ êáôáðßåæáí ôï ëáü. ÐïëëÝò ðüëåéò áíáðôýóóïíôáé. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ ç ÁèÞíá ïäåýåé ðñïò ôç ãÝíåóç ôçò äçìïêñáôßáò.

77

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:52

Page 78

3. Ç ÓÐÁÑÔÇ Ðåñßëçøç Ìéá ïìÜäá ÄùñéÝùí ðñïÝëáóå óôç íüôéá Ðåëïðüííçóï êáé êáôÝëáâå ôçí åýöïñç êïéëÜäá ôïõ Åõñþôá. ÊáôÜ ôïí 8ï - 7ï áé. ð.×. êáôÝëáâáí ôç Ìåóóçíßá, ìåôáôñÝðïíôáò ôïõò êáôïßêïõò ôçò óå äïýëïõò. Áñãüôåñá Þñèáí óå áíôéðáëüôçôá ìå ôï ¢ñãïò. Ïé äéáñêåßò ðüëåìïé êáé ï öüâïò ãéá ôïõò ÌåóóÞíéïõò äïýëïõò ìåôÝôñåøáí ôç ÓðÜñôç óå óôñáôéùôéêü êñÜôïò. Óôï êñÜôïò ôçò ÓðÜñôçò êõñéáñ÷ïýóáí ïé ãíÞóéïé ÓðáñôéÜôåò. Ìüíï áõôïß åß÷áí ðëÞñç ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá. ÁðïêëåéóôéêÞ ó÷åäüí áðáó÷üëçóç Þôáí ï ðüëåìïò. Ïé êÜôïéêïé ôçò ÓðÜñôçò ðïõ êáôïéêïýóáí óå ïéêéóìïýò ãýñù áðü ôçí ðüëç ïíïìÜóôçêáí ðåñßïéêïé êáé áó÷ïëïýíôáí ìå ôï åìðüñéï. Ïé ðáëáéïß êÜôïéêïé Ýãéíáí äïýëïé (ååßëùôåò). Êáëëéåñãïýóáí ôç ãç, ðáñáäßäïíôáò Ýíá ìÝñïò ôçò ðáñáãùãÞò óôïõò áöÝíôåò ôïõò. Ìõèéêüò äéáìïñöùôÞò ôïõ ðïëéôåýìáôïò Þôáí ï Ëõêïýñãïò. ÕðÞñ÷å ï èåóìüò ôçò äéðëÞò âáóéëåßáò. Ïé âáóéëéÜäåò åß÷áí óôñáôéùôéêÝò êáé èñçóêåõôéêÝò áñìïäéüôçôåò. ÐñáãìáôéêÞ åîïõóßá åß÷áí ïé ÐÝíôå ¸öïñïé. ¹ôáí áñìüäéïé ãéá ôçí Üìõíá êáé ôéò åîùôåñéêÝò ó÷Ýóåéò. Ôá èÝìáôá ðïõ õðïâÜëëïíôáí óôçí ÁðÝëëá, ôç ëáúêÞ óõíÝëåõóç üóùí Þôáí ðÜíù áðü ôñéÜíôá, ðñïåôïßìáæå Ýíá óõìâïýëéï ãåñüíôùí ðïõ Þôáí ðÜíù áðü åîÞíôá åôþí, ç Ãåñïõóßá. ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç áãùãÞ ôùí íÝùí. Ôá áãüñéá çëéêßáò åðôÜ åôþí êáé ðÜíù æïýóáí óå ïìÜäåò. ÄéäÜóêïíôáí ãñáöÞ, áíÜãíùóç, ìïõóéêÞ, ÷ïñü, ìÜèáéíáí íá õðïìÝíïõí ôéò êáêïõ÷ßåò. Ôá êïñßôóéá äÝ÷ïíôáí áíÜëïãç åêðáßäåõóç, þóôå íá ãßíïõí äõíáôÝò ìçôÝñåò. ¹ôáí ðïëý ðéï åëåýèåñåò áðü Üëëåò åëëçíéêÝò ðüëåéò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Äçìéïõñãßá ôïõ óðáñôéáôéêïý êñÜôïõò • ºäñõóç áðü ïìÜäåò ÄùñéÝùí óôçí êïéëÜäá ôïõ Åõñþôá • ÊáôÜëçøç Ìåóóçíßáò (8ïò - 7ïò áé. ð.×.) • Ç ÓðÜñôç ìåôáôñÝðåôáé óå óôñáôüðåäï

Ïé ôÜîåéò ôïõ óðáñôéáôéêïý êñÜôïõò • ÃíÞóéïé ÓðáñôéÜôåò, ìå ðëÞñç äéêáéþìáôá • Ðåñßïéêïé, åíáó÷üëçóç ìå åìðüñéï • Åßëùôåò (äïýëïé)

ÐïëéôéêÞ ïñãÜíùóç 78

• Äýï âáóéëéÜäåò

04s.qxp

5/8/2008

8:53

Page 79

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

• ÐÝíôå Ýöïñïé • Ãåñïõóßá • ÁðÝëëá

Ç áãùãÞ ôùí íÝùí • ÌåôÜ ôá åðôÜ ÷ñüíéá êÜôù áðü ôçí åðïðôåßá ôçò ðüëçò • ÄéäÜóêïíôáí ìïõóéêÞ, ÷ïñü • Áíôï÷Þ óôéò êáêïõ÷ßåò

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ ÃíÞóéïé ÓðáñôéÜôåò Áðïôåëïýóáí ôï âáóéêü êïñìü ôçò óðáñôéáôéêÞò ðïëéôåßáò êáé óôñáôïý. ÐñïÝñ÷ïíôáé áðü ôïõò Äùñéåßò ðïõ êáôÝâçêáí óôçí êïéëÜäá ôïõ Åõñþôá. Ç êáëëéåñãÞóéìç ãç åß÷å äéáíåìçèåß óôïõò ÓðáñôéÜôåò ìå êëÞñï. ¸ðñåðå êáé óõíåéóöÝñïõí óôá êïéíÜ óõóóßôéá (öéäßôéá) ìÝñïò ôçò óïäåéÜò ôùí êôçìÜôùí ôïõ. ÄéáöïñåôéêÜ Ý÷áíáí ôá äéêáéþìáôÜ ôïõò. ÃíÞóéïò ÓðáñôéÜôçò èåùñïýíôáí åêåßíïò ôïõ ïðïßïõ êáé ïé äýï ãïíåßò Þôáí ÓðáñôéÜôåò. Ôá áãüñéá áðü åðôÜ åôþí ùò äåêáïêôþ âñßóêïíôáí êÜôù áðü ôçí Üìåóç åðïðôåßá ôïõ êñÜôïõò. Áðü 18 - 60 õðçñåôïýóáí ùò óôñáôéþôåò. Ç óêëçñÞ êáé ëéôÞ æùÞ ôùí óôñáôéùôþí Ýìåéíå ðáñïéìéþäçò. ¸ôñùãáí ôï ìÝëáíá æùìü êáé áóêïýíôáí óôïí ðüëåìï äéáñêþò. Ï èÜíáôïò Þôáí ðñïôéìüôåñïò áðü ôçí áôßìùóç. ×áñáêôçñéóôéêü Þôáí ôï ñçôü Þ ôáí Þ åðß ôáò· óôçí áôôéêÞ äéÜëåêôï: Þ ôçí (åíí. áóðßäá) Þ åðß ôçò (åíí. áóðßäáò). ÄçëáäÞ Þ èá öÝñåéò ðßóù ôçí áóðßäá ùò íéêçôÞò Þ èá óå öÝñïõí íåêñü ðÜíù óå áõôÞí. Ðåñßïéêïé Êáôïéêïýóáí êõñßùò óå ïñåéíïýò áãñïôéêïýò ïéêéóìïýò. ÐñïÝñ÷ïíôáí êáé áõôïß áðü ìåñßäá ôùí ÄùñéÝùí ðïõ êáôÝëáâå ôç ÓðÜñôç. Áí êáé Þôáí åëåýèåñïé, äåí åß÷áí ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá. Ùóôüóï, Þôáí õðï÷ñåùìÝíïé íá áêïëïõèïýí óôï óðáñôéáôéêü óôñÜôåõìá óôéò ìÜ÷åò. Åßëùôåò ¸ôóé ïíïìÜæïíôáí ïé äïýëïé. ÁíÞêáí óôïí ðáëéü ðëçèõóìü ôùí ìõêçíáúêþí ÷ñüíùí ðïõ õðïäïõëþèçêå áðü ôïõò Äùñéåßò. Óôïõò åßëùôåò áíÞêáí êáé ïé ÌåóóÞíéïé ìåôÜ ôçí êáôÜëçøç ôçò ðåñéï÷Þò áðü ôïõò ÓðáñôéÜôåò ôïí 8ï áé. ð.×. ¹ôáí äïõëïðÜñïéêïé óôá êôÞìáôá ôùí êõñßùí ôïõò. Äýï âáóéëåßò Ç äéðëÞ âáóéëåßá äåí åßíáé óõíçèéóìÝíç. Ïé âáóéëéÜäåò áõôïß êáôÜãïíôáí áðü äýï ïéêïãÝíåéåò, ôïõò Åõñõðùíôßäåò êáé ôïõò ÁãéÜäåò. Ïé ÐÝíôå ¸öïñïé Áñ÷éêÜ ïé ÐÝíôå ¸öïñïé (8ïò áé. ð.×.) Þôáí áðëïß éåñåßò ïé ïðïßïé åñìÞíåõáí ôïõò ïéùíïýò óôïí ïõñáíü, ãéá íá äéáðéóôþíïõí êáôÜ ðüóï ïé âáóéëåßò ìðïñïýóáí íá áóêïýí ôçí åîïõóßá ôïõò. Áñãüôåñá, åéäéêÜ ìåôÜ ôï ´ Ìåóóçíéáêü ðüëåìï, áðÝêôçóáí ìåãÜëåò åîïõóßåò. ¸öôáóáí ìÜëéóôá íá áðïôåëïýí ôçí ðñáãìáôéêÞ 79 åîïõóßá óôç ÓðÜñôç.

04s.qxp

5/8/2008

8:53

Page 80

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

8ïò – 7ïò áé. ð.×

Ìåóóçíéáêïß ðüëåìïé

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ðïéïò ï óêïðüò ôçò áãùãÞò ôùí áãïñéþí êáé ôùí êïñéôóéþí óôç ÓðÜñôç; Ðþò óõíäÝåôáé ï óêïðüò áõôüò ìå ôï ÷áñáêôÞñá ôïõ óðáñôéáôéêïý êñÜôïõò; á) Óêïðüò ôçò áãùãÞò áãïñéþí êáé êïñéôóéþí Þôáí ç äéÜðëáóç äõíáôþí óùìÜôùí êáé éó÷õñþí ÷áñáêôÞñùí, þóôå ôá ðñþôá íá ãßíïõí êáëïß ðïëåìéóôÝò êáé ôá äåýôåñá Üîéåò ìçôÝñåò. â) Ôï óðáñôéáôéêü êñÜôïò åß÷å ìéá éäéáéôåñüôçôá. Æïýóå êÜôù áðü äéáñêÞ öüâï ìÞðùò åîåãåñèïýí ïé äïýëïé, ïé ðáëéïß êÜôïéêïé ôçò ÓðÜñôçò êáé áñãüôåñá ïé ÌåóóÞíéïé (åßëùôåò). Ãé’ áõôü, áí êáé áñ÷éêÜ ç ÓðÜñôç ðáñïõóßáóå êÜðïéá ïéêïíïìéêÞ êáé ðíåõìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá, áñãüôåñá, éäéáßôåñá ìåôÜ ôçí êáôÜêôçóç ôçò Ìåóóçíßáò êáé ôïí ðñþôï îåóçêùìü ôùí åéëþôùí, ìåôáôñÜðçêå óå áóôõíïìéêü êñÜôïò, êáèþò âáóéæüôáí óôç óôåíÞ ðáñáêïëïýèçóç ôçò æùÞò ôùí ðïëéôþí. ¸ðñåðå íá õðÜñ÷åé ðïëåìéêÞ åôïéìüôçôá êÜèå óôéãìÞ, ãé’ áõôü êáé ç áãùãÞ ôùí íÝùí åß÷å óôñáöåß ðñïò áõôü ôï óêïðü. ÌÝóá áðü ôçí áãùãÞ êáëëéåñãïýóáí ôï ïìáäéêü ðíåýìá êáé ôçí õðïôáãÞ óôïõò íüìïõò, áðáñáßôçôï óôïé÷åßï ãéá ôç óõíôÞñçóç ìéáò êïéíùíßáò ðñïóáíáôïëéóìÝíç óôïí ðüëåìï. 2. «Äïõëåýåé óáí åßëùôáò». Ôé óçìáßíåé ç öñÜóç áõôÞ ðïõ êáé óÞìåñá áêïýìå íá ëÝãåôáé; ÅîçãÞóôå ôï ðåñéå÷üìåíü ôçò ìå âÜóç ôéò ãíþóåéò óáò. Åßëùôåò ïíïìÜæïíôáí ïé äïýëïé óôç ÓðÜñôç. ÅñãÜæïíôáí óêëçñÜ óôá êôÞìáôá ôùí áöåíôéêþí ôïõò êáé ôïõò ðáñÝäéäáí ìÝñïò ôçò óïäåéÜò. Åß÷áí ðïëý ëßãá äéêáéþìáôá, êáèþò áðïôåëïýóáí êôÞìá ôïõ óðáñôéáôéêïý êñÜôïõò. Ç öñÜóç «äïõëåýåé óáí åßëùôáò» óçìáßíåé áõôü áêñéâþò, üôé äçëáäÞ êÜðïéïò äïõëåýåé óáí óêëÜâïò áðü ôï ðñùß ìÝ÷ñé ôï âñÜäõ Ý÷ïíôáò åëÜ÷éóôåò ïéêïíïìéêÝò áðïëáâÝò Þ êáêÝò óõíèÞêåò åñãáóßáò. 80

04s.qxp

5/8/2008

8:53

Page 81

3. Ôé Þôáí ï «ëáêùíéóìüò»; (Óõìâïõëåõèåßôå ôï ó÷åôéêü ðáñÜèåìá). Ôé óçìáßíåé êáé ðþò åîçãåßôáé ç öñÜóç «ðåñíÜìå óðáñôéÜôéêá»; á) Ëáêùíéóìü ïíïìÜæïõìå ôçí áðïöõãÞ ðåñéôôþí ëÝîåùí ãéá ôç äéáôýðùóç åíüò íïÞìáôïò. Ïé ÓðáñôéÜôåò èåùñïýóáí óçìáíôéêü ðñïóüí ãéá Ýíáí Üíèñùðï íá ëÝåé ëßãá ëüãéá êáé êáëÜ, íá ìç öëõáñåß Üóêïðá. â) Ïé ÓðáñôéÜôåò Þôáí ðáóßãíùóôïé ãéá ôï ëéôü ôñüðï æùÞò ôïõò. Ç ðïëõôÝëåéá óôçí éäéùôéêÞ æùÞ áðáãïñåõüôáí äéá íüìïõ. ×ñõóÜ íïìßóìáôá äåí êõêëïöïñïýóáí, ìüíï óéäåñÝíéá ìéêñÞò áîßáò. Ç öñÜóç «ðåñíÜìå óðáñôéÜôéêá» óçìáßíåé üôé êÜðïéïò æåé ëéôÞ æùÞ, ÷ùñßò ðïëõôÝëåéåò êáé ÷ëéäÞ.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéåò ïé êïéíùíéêÝò ôÜîåéò ôçò áñ÷áßáò ÓðÜñôçò; Óôï êñÜôïò ôçò ÓðÜñôçò êõñéáñ÷ïýóáí ïé ãíÞóéïé ÓðáñôéÜôåò. Ìüíï áõôïß åß÷áí ðëÞñç ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá. ÁðïêëåéóôéêÞ ó÷åäüí áðáó÷üëçóç Þôáí ï ðüëåìïò. Ïé êÜôïéêïé ôçò ÓðÜñôçò ðïõ êáôïéêïýóáí óå ïéêéóìïýò ãýñù áðü ôçí ðüëç ïíïìÜóôçêáí ðåñßïéêïé êáé áó÷ïëïýíôáí ìå ôï åìðüñéï. Ïé ðáëáéïß êÜôïéêïé Ýãéíáí äïýëïé (åßëùôåò). Êáëëéåñãïýóáí ôç ãç, ðáñáäßäïíôáò Ýíá ìÝñïò ôçò ðáñáãùãÞò óôïõò áöÝíôåò ôïõò. 2. Ðïéá ç ðïëéôéêÞ ïñãÜíùóç ôçò ÓðÜñôçò; Ìõèéêüò äéáìïñöùôÞò ôïõ ðïëéôåýìáôïò Þôáí ï Ëõêïýñãïò. ÕðÞñ÷å ï èåóìüò ôçò äéðëÞò âáóéëåßáò. Ïé âáóéëéÜäåò åß÷áí óôñáôéùôéêÝò êáé èñçóêåõôéêÝò áñìïäéüôçôåò. ÐñáãìáôéêÞ åîïõóßá åß÷áí ïé ÐÝíôå ¸öïñïé. ¹ôáí áñìüäéïé ãéá ôçí Üìõíá êáé ôéò åîùôåñéêÝò ó÷Ýóåéò. Ôá èÝìáôá ðïõ õðïâÜëëïíôáí óôçí ÁðÝëëá, ôç ëáúêÞ óõíÝëåõóç üóùí Þôáí ðÜíù áðü ôñéÜíôá, ðñïåôïßìáæå Ýíá óõìâïýëéï ãåñüíôùí ðïõ Þôáí ðÜíù áðü åîÞíôá åôþí, ç Ãåñïõóßá. 3. Ðþò åß÷å ïñãáíùèåß ç åóùôåñéêÞ æùÞ; ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç áãùãÞ ôùí íÝùí. Ôá áãüñéá çëéêßáò åðôÜ åôþí êáé ðÜíù æïýóáí óå ïìÜäåò. ÄéäÜóêïíôáí ãñáöÞ, áíÜãíùóç, ìïõóéêÞ, ÷ïñü, ìÜèáéíáí íá æïõí óôéò êáêïõ÷ßåò. Ôá êïñßôóéá äÝ÷ïíôáí áíÜëïãç åêðáßäåõóç, þóôå íá ãßíïõí äõíáôÝò ìçôÝñåò. ¹ôáí ðïëý ðéï åëåýèåñåò áðü Üëëåò åëëçíéêÝò ðüëåéò.

81

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:53

Page 82

4. ÁÈÇÍÁ: ÁÐO TH ÂAÓÉËÅÉÁ ÓÔÇÍ ÁÑÉÓÔÏÊÑÁÔÉÁ Ðåñßëçøç Ç ÁôôéêÞ ïíïìÜæåôáé «ëåðôüãáéç». Ôá åýöïñá åäÜöç Þôáí ëéãïóôÜ. Óôá ïñåéíÜ áíáðôý÷èçêå ç êôçíïôñïößá. Áñãüôåñá ôï åìðüñéï êáé ç íáõôéëßá Ýöåñáí ðëïýôï óôçí ðüëç. Ç óõíÝíùóç ôùí ïéêéóìþí óå ðüëç áðïäüèçêå óôï ÈçóÝá. Ãéá íá ãéïñôÜóïõí ôï ãåãïíüò áõôü ôåëïýóáí ôç ìåãáëýôåñç ãéïñôÞ, ôá ÐáíáèÞíáéá. Ëßãá ðñÜãìáôá ãíùñßæïõìå ãéá ôçí ðåñßïäï ôçò âáóéëåßáò óôçí ÁèÞíá. Ôåëåõôáßïò âáóéëéÜò èåùñåßôáé ï Êüäñïò. ÊáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò áñéóôïêñáôßáò ç åîïõóßá âñéóêüôáí óôá ÷Ýñéá ôïõ Åðþíõìïõ - ¢ñ÷ïíôá (óõãêáëïýóå ôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ) êáé ôïõ ÐïëÝìáñ÷ïõ, ðïõ Þôáí õðåýèõíïò ãéá ôï óôñáôü. ÕðÞñ÷áí êáé ïé áñìüäéïé ãéá äéêáóôéêÜ èÝìáôá, ïé ¸îé ÈåóìïèÝôåò. Ôçí ôÞñçóç ôùí íüìùí åðüðôåõå ï ¢ñåéïò ÐÜãïò, åíþ óôç âÜóç âñéóêüôáí ç ëáúêÞ óõíÝëåõóç, ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ. Ç Üíïäïò ôçò ìåóáßáò ôÜîçò, ôùí åìðüñùí êáé ôùí âéïôå÷íþí, ðñïêÜëåóå ðïëéôéêÝò êáé êïéíùíéêÝò áíáóôáôþóåéò, êáèþò âáèìéáßá äéåêäéêïýóáí ôçí åîïõóßá, ðïõ Þôáí óôá ÷Ýñéá ôùí åõãåíþí. Ï Êýëùíáò åêìåôáëëåýôçêå áõôü ôï êëßìá êáé ôï 632 ð.×. åðé÷åßñçóå íá êáôáëÜâåé ôçí åîïõóßá ðñáîéêïðçìáôéêÜ. ÁðÝôõ÷å üìùò êáé ðïëëïß ïðáäïß ôïõ óöáãéÜóôçêáí, áí êáé åß÷áí êáôáöýãåé ùò éêÝôåò óôïõò âùìïýò («Êõëþíåéï Üãïò»). Ç êáôÜóôáóç Ýöôáóå óå ó÷åäüí áíåîÝëåãêôï óçìåßï. Ïé öôù÷ïß áðáéôïýóáí êáôÜñãçóç ÷ñåþí êáé ôç óýíôáîç ãñáðôþí íüìùí, þóôå íá áðïíÝìåôáé óùóôÜ ç äéêáéïóýíç. Ôï 624 ð.×. ï ÄñÜêïíôáò óýíôáîå ôï ðñþôï ãñáðôü íïìéêü ðëáßóéï. Ùóôüóï, ïé íüìïé ôïõ ÄñÜêïíôá Þôáí ðïëý áõóôçñïß.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç äçìéïõñãßá ôçò ðüëçò - êñÜôïõò ôçò ÁèÞíáò • Áñ÷éêÜ, õðÞñ÷áí óêüñðéïé óõíïéêéóìïß • Ìõèéêüò ïéêéóôÞò èåùñåßôáé ï ÈçóÝáò

Ç åîÝëéîç ôïõ ðïëéôåýìáôïò

82

• Âáóéëåßá. Ôåëåéþíåé ìå ôïí Êüäñï • Áñéóôïêñáôßá: → Åðþíõìïò Üñ÷ïíôáò → ¢ñ÷ïíôáò - âáóéëéÜò → ÐïëÝìáñ÷ïò → ¸îé èåóìïèÝôåò → ¢ñåéïò ÐÜãïò → Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ

04s.qxp

5/8/2008

8:53

Page 83

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

Êïéíùíéêïß áãþíåò • ÁìöéóâÞôçóç åîïõóßáò áðü Ýìðïñïõò êáé âéïôÝ÷íåò • ¾ðáñîç ìåãÜëïõ áñéèìïý ÷ñåùìÝíùí áãñïôþí

Êõêëþíåéï Üãïò • Áðïôõ÷ßá ôïõ Êýëùíá íá ðÜñåé ôçí åîïõóßá • Ïé ïðáäïß ôïõ, áí êáé éêÝôåò, óöáãéÜóôçêáí

Êïñõöþíåôáé ç áíáóôÜôùóç • Ðñüâëçìá ôï ãåãïíüò üôé ïé íüìïé Þôáí Üãñáöïé • Ðñþôç ðñïóðÜèåéá êáôáãñáöÞò íüìùí áðü ôï ÄñÜêïíôá

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ ÐáíáèÞíáéá Éäéáßôåñá ëáìðñÞ ãéïñôÞ ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò. Ôåëïýíôáí ðñïò ôéìÞ ôçò ÁèçíÜò, ðñïóôÜôéäáò ôçò ðüëçò. ÃéïñôÜæïíôáí êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ êáëïêáéñéïý (ìÞíáò Åêáôïìâáéþíáò). Ôá ÌåãÜëá ÐáíáèÞíáéá ôåëïýíôáí êÜèå 4 ÷ñüíéá. Ãßíïíôáí ìïõóéêïß, áèëçôéêïß ê.Ü. áãþíåò ðïõ êñáôïýóáí äþäåêá çìÝñåò. Ôçí ðñïôåëåõôáßá ìÝñá ãéíüôáí ìåãÜëç ëáìðçäïäñïìßá. Ïé åêäçëþóåéò Ýêëåéíáí ìå ôç ìåãÜëç ðïìðÞ ðïõ Ýöôáíå óôçí Áêñüðïëç êáé óôçí ïðïßá ìåôÝöåñáí ôï ðÝðëï ôçò èåÜò. Ôï ðÝðëï áõôü åß÷å õöáíèåß áðü íÝåò ãíùóôþí ïéêïãåíåéþí. ÌÝñïò óôçí ðïìðÞ Ýðáéñíáí üëïé ïé Üñ÷ïíôåò ôçò ÁèÞíáò. Êõëþíåéï Üãïò Ï Êýëùíáò áðÝêôçóå ìåãÜëç äüîá ùò ïëõìðéïíßêçò. ÐáñÜëëçëá Þôáí êáé ãáìðñüò ôïõ ÈåáãÝíç, ôõñÜííïõ ôùí ÌåãÜñùí. ÐñïóðÜèçóå ìå êÜèå ôñüðï íá ïéêåéïðïéçèåß ôç äõóáñÝóêåéá ôùí ãåùñãþí êáé ôùí öôù÷þí óôñùìÜôùí, ðïõ êáôáðéÝæïíôáí áðü ôïõò åõãåíåßò. Åêåßíç ôçí åðï÷Þ ôçí åîïõóßá êáôåß÷å ç ïéêïãÝíåéá ôùí Áëêìáéùíéäþí. ¢ñ÷ïíôáò ôçò ÁèÞíáò Þôáí ï ÌåãáêëÞò. ÔåëéêÜ, ôï êßíçìá áðÝôõ÷å, ãéáôß ïðáäïß ôïõ Êýëùíá äåí ìðüñåóáí íá ðåßóïõí ôá öôù÷Ü ëáúêÜ óôñþìáôá íá ôïõò óôçñßîïõí. Áí êáé ï ßäéïò êáôÜöåñå íá îåöýãåé, ïé ïðáäïß ôïõ âñÞêáí ïéêôñü èÜíáôï áðü ôïõò Áëêìåùíßäåò, ìïëïíüôé åß÷áí êáôáöýãåé ùò éêÝôåò óå âùìïýò èåþí. Ç ðñÜîç áõôÞ èåùñÞèçêå öïâåñü ìßáóìá ãéá ôçí ÁèÞíá. Ïé Áëêìåùíßäåò åîïñßóôçêáí.

83

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:53

Page 84

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ ÈçóÝáò ÐáíåëëÞíéïò Þñùáò êáé ðñïóôÜôçò ôçò ÁèÞíáò. ¹ôáí ãéïò ôïõ ÁéãÝá êáé ôçò Áßèñáò. Äéáêñßèçêå ãéá ôï èÜññïò êáé ôç äýíáìÞ ôïõ. Ãíùóôïß åßíáé ïé Üèëïé ðïõ ðñáãìáôïðïßçóå. Ðçãáßíïíôáò óôçí ÁèÞíá áðü ôçí ÔñïéæÞíá, êïíôÜ óôçí Åðßäáõñï óêüôùóå Ýíá ðáóßãíùóôï ëçóôÞ, ôïí ÐåñéöÞôç. Óôïí Éóèìü óêüôùóå ôï Óßíç, óôçí Åëåõóßíá ôïí Ðñïêñïýóôç êáé óôçí ÊáêéÜ ÓêÜëá ôï Óêßñùíá. Óôçí ÁèÞíá óêüôùóå ôïí êÜðñï ôïõ Ìáñáèþíá. Ï ÁéãÝáò, ï ðáôÝñáò ôïõ, ôïí áíáãíþñéóå. Ðñïóðáèþíôáò íá óþóåé ôïõò Áèçíáßïõò áðü ôï Ìéíþôáõñï ðÞãå óôçí ÊñÞôç êáé ôïí óêüôùóå ìå ôç âïÞèåéá ôçò êüñçò ôïõ Ìßíùá ÁñéÜäíçò. ÁìÝëçóå üìùò íá áëëÜîåé ôá ðáíéÜ ôïõ êáñáâéïý êáé íá âÜëåé Üóðñá. ÂëÝðïíôáò ï ÁéãÝáò ôá ìáýñá ðáíéÜ, íüìéóå üôé ï ãéïò ôïõ åß÷å ðåèÜíåé. Áðü ôçí áðåëðéóßá ôïõ áõôïêôüíçóå. Ï ÈçóÝáò Ýãéíå âáóéëéÜò êáé èåùñåßôáé ðùò Ýíùóå ôïõò ãýñù óõíïéêéóìïýò. ÄçìéïõñãÞèçêå Ýôóé ç ðüëç ôçò ÁèÞíáò. Ï ìýèïò áíáöÝñåé üôé ôïí óêüôùóå ï ËõêïìÞäçò, âáóéëéÜò ôçò Óêýñïõ. Êüäñïò Ï ôåëåõôáßïò âáóéëéÜò ôçò ÁèÞíáò (11ïò áé. ð.×.). ¼ôáí åéóÝâáëáí ïé Äùñéåßò, áðïöÜóéóå íá óêïôùèåß, ýóôåñá áðü ÷ñçóìü ôïõ Ìáíôåßïõ ôùí Äåëöþí. Ãéáôß ç Ðõèßá åß÷å ðñïöçôåýóåé üôé, áí óêïôþíïíôáí ï âáóéëéÜò, ç ÁôôéêÞ èá óùæüôáí áðü ôïõò åéóâïëåßò. ÄñÜêïíôáò ¸ìåéíå ãíùóôüò ãéá ôçí ðñþôç ãñáðôÞ êáôáãñáöÞ ôùí íüìùí óôçí ÁèÞíá (624 ð.×.). Ðñþôïò áõôüò êùäéêïðïßçóå ôïõò áèçíáúêïýò íüìïõò. Ãéá ðñþôç öïñÜ ãñáðôÝò äéáôÜîåéò áíáöÝñïíôáí óôï óðïõäáßï ãéá ôçí åðï÷Þ æÞôçìá ôçò åêäßêçóçò ãéá ôï èÜíáôï êÜðïéïõ áðü ôïõò óõããåíåßò ôïõ èýìáôïò. Ãéá ôçí áðïíïìÞ äéêáéïóýíçò äåí Þôáí ðëÝïí áñìüäéá ç ïéêïãÝíåéá áëëÜ êáé ôï êñÜôïò (¢ñåéïò ÐÜãïò). Ï ÄñÜêïíôáò Ýêáíå Ýíá óçìáíôéêü âÞìá: ðñï÷þñçóå óå äéÜêñéóç ôïõ öüíïõ: öüíïò áðü ðñüèåóç êáé áðü áìÝëåéá. Ùóôüóï ïé íüìïé ôïõ Þôáí ãåíéêÜ ðïëý áõóôçñïß.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ

84

×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

632 ð.×.

Êõëþíåéï Üãïò

624 ð.×.

Ïé íüìïé ôïõ ÄñÜêïíôá

04s.qxp

5/8/2008

8:53

Page 85

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Áðü ôç ìåëÝôç ôçò ðñþôçò ðáñáãñÜöïõ ôïõ êåéìÝíïõ óõíÜãåôáé üôé ç äéáìüñöùóç ôïõ ÷þñïõ ôçò ÁôôéêÞò ðñïóäéüñéóå êáé ôéò áó÷ïëßåò ôùí êáôïßêùí. ÄéêáéïëïãÞóôå ãéáôß ç ó÷Ýóç ÷þñïõ êáé áó÷ïëéþí ôùí êáôïßêùí äåí Ý÷åé óÞìåñá ôüóï ìåãÜëç éó÷ý. ÓÞìåñá ìå ôçí áíÜðôõîç ôçò ôå÷íïëïãßáò ç ó÷Ýóç ÷þñïõ - ïéêïíïìßáò äåí åßíáé ôüóï óôåíÞ. Ç ÷ñÞóç, ãéá ðáñÜäåéãìá, ëéðáóìÜôùí êáé óýã÷ñïíùí êáëëéåñãçôéêþí ìåèüäùí ïäçãåß óôçí õøçëÞ áðüäïóç áíÜ óôñÝììá. ¸ôóé, üëï êáé ëéãüôåñïé Üíèñùðïé áó÷ïëïýíôáé ìå ôç ãåùñãßá. Ùóôüóï, ï Üíèñùðïò èá åßíáé ðÜíôá åîáñôçìÝíïò áðü ôç öýóç êáé ôéò åõêáéñßåò ðïõ áõôÞ ðñïóöÝñåé. 2. Ôé åííïïýìå óÞìåñá üôáí ëÝìå üôé ç êõâÝñíçóç ðñÝðåé íá ðÜñåé äñáêüíôåéá ìÝôñá; Ìðïñåßôå íá åîçãÞóåôå ôï íüçìá éóôïñéêÜ; Åííïïýìå üôé ìéá êõâÝñíçóç ðñÝðåé íá ðÜñåé éäéáßôåñá áõóôçñÜ ìÝôñá ãéá íá áíôéìåôùðéóôåß ìéá êáôÜóôáóç. Ç öñÜóç áõôÞ åß÷å ìåßíåé áðü ôïõò íüìïõò ôïõ ÄñÜêïíôá, ïé ïðïßïé Þôáí ôüóï áõóôçñïß êáé áìåßëéêôïé, þóôå Ýëåãáí üôé åßíáé ãñáììÝíá ìå áßìá. 3. Óõìâïõëåõèåßôå êÜðïéá åãêõêëïðáßäåéá êáé áðáíôÞóôå óôá åñùôÞìáôá: á) Ãéáôß ðÞñå ôçí ïíïìáóßá áõôÞ ï ¢ñåéïò ÐÜãïò; â) Ôé åßíáé óÞìåñá ï ¢ñåéïò ÐÜãïò; ã) Ðïéá ôïðéêÞ äéïßêçóç ôçò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò (ÍïÝìâñéïò 1821) Ýöåñå ôï ßäéï üíïìá; á) Ç ëÝîç ¢ñåéïò ÐÜãïò óçìáßíåé âñÜ÷ïò (ñ. ðÞãíõìé) ôïõ ¢ñç. Åêåß óýìöùíá ìå ôï ìýèï äéêÜóôçêå ï ÏñÝóôçò áðü ôïõò èåïýò ãéá ôï öüíï ôçò ìçôÝñáò ôïõ êáé ôïõ åñáóôÞ ôçò, ïé ïðïßïé åß÷áí äïëïöïíÞóåé ôïí ðáôÝñá ôïõ ÁãáìÝìíïíá. â) ÓÞìåñá ï ¢ñåéïò ÐÜãïò åßíáé ôï áíþôáôï äéêáóôÞñéï ôçò ÷þñáò. Áðïôåëåß ôçí ôåëåõôáßá âáèìßäá óôï óýóôçìá áðïíïìÞò äéêáéïóýíçò. Ï ¢ñåéïò ÐÜãïò åßíáé åðßóçò õðåýèõíïò ãéá ôéò ðñïóëÞøåéò Þ ôéò ðñïáãùãÝò ôùí äéêáóôþí. ã) ¢ñåéïò ÐÜãïò ïíïìáæüôáí êáé ç ôïðéêÞ äéïßêçóç ôçò áíáôïëéêÞò ÓôåñåÜò ÅëëÜäáò (1821). Áðïôåëïýíôáí áðü 12 ìÝëç êáé åðéôåëïýóå êáé åêôåëåóôéêü Ýñãï. Éäñýèçêå áðü ôï Èåüäùñï ÍÝãñç, ðïõ Þôáí ðñüåäñüò ôïõ. 85

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:53

Page 86

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðþò Þôáí äïìçìÝíç ðïëéôéêÜ ç áèçíáúêÞ ðüëç - êñÜôïò; Ëßãá ðñÜãìáôá ãíùñßæïõìå ãéá ôçí ðåñßïäï ôçò âáóéëåßáò óôçí ÁèÞíá. Ôåëåõôáßïò âáóéëéÜò èåùñåßôáé ï Êüäñïò. Öáßíåôáé ðùò ïé áñéóôïêñÜôåò ðÞñáí ïìáëÜ ôçí åîïõóßá, ãéáôß êáé áñãüôåñá õðÞñ÷å ï èåóìüò ôïõ ¢ñ÷ïíôá - ÂáóéëéÜ ìå èñçóêåõôéêÝò åîïõóßåò. Ç åîïõóßá âñéóêüôáí óôá ÷Ýñéá ôïõ Åðþíõìïõ ¢ñ÷ïíôá (óõãêáëïýóå ôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ) êáé ôïõ ÐïëÝìáñ÷ïõ, ðïõ Þôáí õðåýèõíïò ãéá ôï óôñáôü. ÕðÞñ÷áí êáé ïé áñìüäéïé ãéá äéêáóôéêÜ èÝìáôá, ïé ¸îé ÈåóìïèÝôåò. Ôçí ôÞñçóç ôùí íüìùí åðüðôåõå ï ¢ñåéïò ÐÜãïò, åíþ óôç âÜóç âñéóêüôáí ç ëáúêÞ óõíÝëåõóç, ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ. 2. Ðïéá ç êïéíùíéêÞ êáôÜóôáóç óôçí ÁèÞíá; Ç Üíïäïò ôçò ìåóáßáò ôÜîçò, ôùí åìðüñùí êáé ôùí âéïôå÷íþí, ðñïêÜëåóå ðïëéôéêÝò êáé êïéíùíéêÝò áíáóôáôþóåéò, êáèþò âáèìéáßá äéåêäéêïýóáí ôçí åîïõóßá, ðïõ Þôáí óôá ÷Ýñéá ôùí åõãåíþí. Ìåãáëýôåñç Ýêôáóç ðñïêáëïýóå ç áðáßôçóç ÷ñåùìÝíùí áãñïôþí ãéá êáôÜñãçóç ôùí ÷ñåþí êáé áðáëëáãÞ áðü ôï êáèåóôþò ôçò äïõëåßáò åîáéôßáò ôùí ÷ñåþí. 3. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôï Êõëþíåéï Üãïò; Ï Êýëùíáò åêìåôáëëåýôçêå áõôü ôï êëßìá êáé ôï 632 ð.×. åðé÷åßñçóå íá êáôáëÜâåé ôçí åîïõóßá ðñáîéêïðçìáôéêÜ. ÁðÝôõ÷å üìùò êáé ðïëëïß ïðáäïß ôïõ óöáãéÜóôçêáí, áí êáé åß÷áí êáôáöýãåé ùò éêÝôåò óôïõò âùìïýò («Êõëþíåéï Üãïò»).

86

04s.qxp

5/8/2008

8:53

Page 87

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

5. ÁÈÇÍÁ: ÐÏÑÅÉÁ ÐÑÏÓ ÔÇ ÄÇÌÏÊÑÁÔÉÁ Ðåñßëçøç Ïé íüìïé ôïõ ÄñÜêïíôá äåí Ýöåñáí ôçí êïéíùíéêÞ çñåìßá, êáèþò êáé ïé ðáëéÝò áäéêßåò äåí åß÷áí äéïñèùèåß. Ôï 594 ð.×. ï Óüëùíáò åðéëÝ÷èçêå íá óõíôÜîåé íÝïõò íüìïõò. Éäéáßôåñá óçìáíôéêüò åßíáé ï èåóìüò ôçò óåéóÜ÷èåéáò, ôçò êáôÜñãçóçò äçëáäÞ ôïõ íüìïõ ðïõ åðÝâáëå íá ìåôáôñÝðåôáé óå äïýëï êÜðïéïò ðïõ äåí ìðïñïýóå íá áðïðëçñþóåé ôá ÷ñÝç ôïõ. ÅðéðëÝïí, ç êïéíùíßá äéáéñÝèçêå óå ôÝóóåñéò ôÜîåéò áíÜëïãá ìå ôï åéóüäçìá. ÁíÜëïãá ñõèìßóôçêå ç íïìÞ ôùí áîéùìÜôùí. Åíéó÷ýèçêå ðáñÜëëçëá ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ. Ôá èÝìáôá ðïõ èá óõæçôïýóå ç ëáúêÞ óõíÝëåõóç åôïßìáæå ç ÂïõëÞ ôùí Ôåôñáêïóßùí. ÄçìéïõñãÞèçêå êáé ç Çëéáßá, äéêáóôÞñéï óôï ïðïßï óõììåôåß÷áí ðïëßôåò áðü üëåò ôéò ôÜîåéò ìå êëÞñùóç. ÐáñÜëëçëá åðÝâáëå ôçí åíåñãÞ óõììåôï÷Þ ôùí ðïëéôþí óôá êïéíÜ. Áí êáé ôá ìÝôñá áõôÜ áíáêïýöéóáí ôï ëáü, äåí Ýëõóáí Ýíá ðÜãéï áßôçìá, ôçí áíáäéáíïìÞ ôçò ãçò. Ôçí êïéíùíéêÞ áíáóôÜôùóç åêìåôáëëåýôçêå ï Ðåéóßóôñáôïò, ï ïðïßïò åðÝâáëå ôõñáííßá. Áí êáé Þôáí ôýñáííïò óõíÝâáëå óå ìåãÜëï âáèìü óôçí áíÜðôõîç ôçò ÁèÞíáò. Áðïëõôáñ÷éêÜ êõâÝñíçóáí ïé ãéïé ôïõ ºððáñ÷ïò (ùò ôï 514 ð.×.) êáé Éððßáò, ï ïðïßïò åêäéþ÷ôçêå ôï 510 ð.×. Óçìáíôéêü ðñüóùðï ìåôÜ ôçí ðôþóç ôïõ Éððßá áíáäåß÷èçêå ï ÊëåéóèÝíçò. ÄçìéïõñãÞèçêáí ïé äÝêá öõëÝò. ÊÜèå öõëÞ óõãêñïôïýíôáí áðü äéáöïñåôéêÝò ðåñéï÷Ýò. Ç ÂïõëÞ ôùí ôåôñáêïóßùí áõîÞèçêå êáôÜ åêáôü ðïëßôåò (ÂïõëÞ ôùí Ðåíôáêïóßùí). Ïé óôñáôçãïß Ýãéíáí äÝêá. Ïé óçìáíôéêÝò áðïöÜóåéò ëáìâÜíïíôáí áðü ôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ. ÐáñÜëëçëá äçìéïõñãÞèçêå êáé ï èåóìüò ôïõ ïóôñáêéóìïý. ¼ðïéïò èåùñïýíôáí åðéêßíäõíïò ãéá ôç äçìïêñáôßá åîïñßæïíôáí ìå áðüöáóç ôïõ ëáïý. ¸ãéíå Ýôóé Ýíá óçìáíôéêü óôç ãÝíåóç ôçò äçìïêñáôßáò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ¾ðáñîç óçìáíôéêþí êïéíùíéêþí ðñïâëçìÜôùí, ðáñÜ ôç íïìïèåóßá ôïõ ÄñÜêïíôá ÐñïóðÜèåéá áíôéìåôþðéóçò ôçò êïéíùíéêÞò êáôÜóôáóçò áðü ôï Óüëùíá • ÊáôÜñãçóç ÷ñåþí • ÓåéóÜ÷èåéá • Äéáßñåóç ðïëéôþí óå ôÝóóåñéò ôÜîåéò

ÊáôáíïìÞ ôçò åîïõóßáò áðü ôï Óüëùíá • ÂÜóç ôßèåôáé ôï åéóüäçìá (ôéìïêñáôßá) 87

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:53

• • • •

Page 88

Åíßó÷õóç ôùí äéêáéïäïóéþí ôçò Åêêëçóßáò ôïõ ÄÞìïõ ÂïõëÞ ôùí Ôåôñáêïóßùí Äçìéïõñãßá ëáúêïý äéêáóôçñßïõ, ôçò Çëéáßáò Íüìïò ãéá åíåñãÞ óõììåôï÷Þ ôùí ðïëéôþí óôá êïéíÜ

Ç ôõñáííßäá óôçí ÁèÞíá • Ï Ðåéóßóôñáôïò ãßíåôáé ôýñáííïò óôçí ÁèÞíá • ÓôÝñçóç åëåõèåñéþí • ¸äùóå þèçóç óôï åìðüñéï êáé åîùñÜéóå ôçí ðüëç

Ç ìåôáññýèìéóç ôïõ ÊëåéóèÝíç • • • •

Äçìéïõñãßá ôùí äÝêá öõëþí Äçìéïõñãßá ôçò ÂïõëÞò ôùí Ðåíôáêïóßùí Ïé óôñáôçãïß Ýãéíáí äÝêá Êõñßáñ÷ï óþìá ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ

ÓõíÝðåéåò ôçò ìåôáññýèìéóçò • • • •

Èåìåëéþèçêå ç äçìïêñáôßá Ï ðïëßôçò ìåôÝ÷åé åíåñãÜ óôçí ðïëéôéêÞ æùÞ Ï ëáüò ãßíåôáé âáóéêüò óõíôåëåóôÞò ôçò åîïõóßáò Ç èåìåëßùóç ôçò äçìïêñáôßáò Ýãéíå èåìÝëéï ôïõ Äõôéêïý ðïëéôéóìïý

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Áîéþìáôá Ç íïìÞ ôçò åîïõóßáò âáóßóôçêå óôï åéóüäçìá. ¢ñ÷ïíôåò ôçò ðüëçò êáé ôáìßåò ãßíïíôáí ìüíï ïé ÐåíôáêïóéïìÝäéìíïé. Óôá õðüëïéðá áîéþìáôá ìåôåß÷áí êáé ïé äýï åðüìåíåò ôÜîåéò. Ïé èÞôåò ìðïñïýóáí íá óõììåôÝ÷ïõí óôéò ëáúêÝò óõíåëåýóåéò, ïé ïðïßåò åîÝëåãáí ôïõò ÅííÝá ¢ñ÷ïíôåò. ÓçìáíôéêÞ êáéíïôïìßá Þôáí êáé ôï ãåãïíüò üôé ïé èÞôåò ìðïñïýóáí íá ãßíïõí ìÝëç ôçò Çëéáßáò, üðïõ äéêÜæïíôáí åöÝóåéò êáôÜ áðïöÜóåùí ôùí åõãåíþí. Ïé áðïöÜóåéò ôçò Çëéáßáò Þôáí ïñéóôéêÝò. ÄÝêá öõëÝò Ç ÁôôéêÞ ÷ùñßóôçêå óå äéáöïñåôéêÜ äéáìåñßóìáôá (Üóôõ, ìåóüãåéïò, ðáñáëßá). ÊÜèå äéáìÝñéóìá áðïôåëïýíôáí áðü 10 ôñéôôýåò. ÅðïìÝíùò ç ÁôôéêÞ ÷ùñßóôçêå óå 30 ôñéôôýåò. Ôñåéò ôñéôôýåò ìå êëÞñùóç óõíÝèåôáí ìéá öõëÞ. ÊÜèå öõëÞ ðåñéëÜìâáíå áíåîÜñôçôïõò ïéêéóìïýò, ôïõò äÞìïõò. ÊÜèå äÞìïò êáôåß÷å äéêÞ ôïõ ðåñéïõóßá. ÅðéêåöáëÞò ôïõ äÞìïõ Þôáí ï äÞìáñ÷ïò. Ôá ìÝëç ôïõ äÞìïõ ïíïìÜæïíôáí äçìüôåò êáé Þôáí ßóïé ìåôáîý ôïõò. ÂïõëÞ ôùí Ðåíôáêïóßùí Ç óýóôáóç ôçò ÂïõëÞò ôùí Ðåíôáêïóßùí ïñéæüôáí áðü ôéò íÝåò äÝêá öõëÝò. 88

04s.qxp

5/8/2008

8:53

Page 89

Ùóôüóï, áðïêëåßïíôáí ïé èÞôåò. ÊÜèå öõëÞ óõììåôåß÷å ìå 50 âïõëåõôÝò, ýóôåñá áðü êëÞñùóç. Ïé âïõëåõôÝò êÜèå ìéáò öõëÞò Ýðáéñíáí ãéá ßóï ÷ñïíéêü äéÜóôçìá ôçí ðñïåäñßá ôçò ÂïõëÞò. ÅðéêåöáëÞò ôçò åðéôñïðÞò ðïõ åß÷å ôçí ðñïåäñßá ôçò ÂïõëÞò (ðñõôÜíåéò) Þôáí ï Åðßôñïðïò. Ôï óþìá áõôü åôïßìáæå íïìïó÷Ýäéá ãéá ôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ. Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ Áíáäåß÷ôçêå óå êõñßáñ÷ï óþìá Üóêçóçò ôçò åîïõóßáò. ËÜìâáíå áðïöÜóåéò ó÷åôéêÜ ìå ôéò åîùôåñéêÝò ó÷Ýóåéò ôçò ðüëçò áëëÜ êáé ó÷åôéêÜ ìå ôï åóùôåñéêü êáèåóôþò. Ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ Þôáí õðåýèõíç ãéá ôïí ïóôñáêéóìü. ÁðïöÜóéæå áí èá åîïñéæüôáí üðïéïò èåùñïýíôáí áðåéëÞ ãéá ôç Äçìïêñáôßá ÷áñÜæïíôáò ôï üíïìÜ ôïõ óå êïììÜôé üóôñáêïõ.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Óüëùíáò Áèçíáßïò íïìïèÝôçò, ðïéçôÞò êáé Ýíáò áðü ôïõò åðôÜ óïöïýò ôçò áñ÷áéüôçôáò. Åß÷å ôç öÞìç óïöïý êáé áêÝñáéïõ áíèñþðïõ. Ãé’ áõôü êáé ôïõ áíáôÝèçêå ç óõããñáöÞ íüìùí, þóôå íá åêôïíùèåß ôï äõóìåíÝò ðïëéôéêü êëßìá. Ï Óüëùíáò, üðùò ðåñçöáíåýåôáé óå Ýíá ðïßçìÜ ôïõ, áêïëïýèçóå ôç ìÝóç ïäü. ÐñïóðÜèçóå íá éêáíïðïéÞóåé êáé ôïõò öôù÷ïýò áëëÜ íá ìç èßîåé éäéáßôåñá ôá óõìöÝñïíôá ôùí ðëïõóßùí. ¼ñêéóå ôïõò óõìðïëßôåò ôïõ íá ôçñÞóïõí ôïõò íüìïõò ãéá 10 ÷ñüíéá. Ðåéóßóôñáôïò Åãêáèßäñõóå ãéá ðñþôç öïñÜ ôõñáííßäá ôï 561 ð.×. Êáôüñèùóáí íá ôïí åêäéþîïõí, ùóôüóï ðÞñå ðÜëé ôçí åîïõóßá ìå ôÝ÷íáóìá êáé ìå ôç âïÞèåéá äõíÜìåùí áðü Üëëåò ðüëåéò. ÐÝèáíå ôï 528 ð.×. Ðñïíüçóå ãéá ôçí åóùôåñéêÞ åéñÞíç êáé ôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôçò ÁèÞíáò. ÐñùôïóôÜôçóå óôçí ßäñõóç áèçíáúêþí áðïéêéþí, þóôå íá åðåêôáèåß ç åðéññïÞ ôçò ÁèÞíáò óôï åîùôåñéêü. Óôï åóùôåñéêü åðÝâáëå Üìåóï öüñï óôçí éäéïêôçóßá, åíþ Ýëåã÷å íåõñáëãéêÝò èÝóåéò, êáèþò áðÝíåéìå áîéþìáôá óå ðñüóùðá åìðéóôïóýíçò. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ ôá ãñÜììáôá êáé ïé ôÝ÷íåò ãíþñéóáí óçìáíôéêÞ áêìÞ. Éððßáò Íåüôåñïò ãéïò ôïõ Ðåéóßóôñáôïõ. ÌåôÜ ôç äïëïöïíßá ôïõ áäåëöïý ôïõ ºððáñ÷ïõ áêïëïýèçóå áõôáñ÷éêÞ åóùôåñéêÞ ðïëéôéêÞ. Ãéá íá êñáôÞóåé ôçí åîïõóßá ôïõ ðñï÷þñçóå óå óõììá÷ßá ìå ôïõò ÐÝñóåò. Ç ðñÜîç áõôÞ óêáíäÜëéóå ôïõò Áèçíáßïõò. ¹ôáí ç óôáãüíá ðïõ Ýêáíå ôï ðïôÞñé íá îå÷åéëßóåé. Ìå ðñùôïâïõëßá ôùí Áëêìáéùíßäùí ïé ÓðáñôéÜôåò õðü ôçí çãåóßá ôïõ ÊëåïìÝíç åéóÝâáëáí óôçí ÁôôéêÞ ôï 510 ð.×. êáé Ýäéùîáí ïñéóôéêÜ ôïí Éððßá.

89

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:53

Page 90

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

594 ð.×.

Ïé íüìïé ôïõ Óüëùíá

527 ð.×.

ÈÜíáôïò ôïõ Ðåéóßóôñáôïõ

510 ð.×.

Åêäßùîç ôïõ Éððßá

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Áíôßãñáöï ñùìáúêþí ÷ñüíùí, ôï ïðïßï ðéóôåýåôáé üôé åéêïíßæåé ôï Óüëùíá ôïí Áèçíáßï, Ýíáí áðü ôïõò åðôÜ óïöïýò ôçò áñ÷áéüôçôáò. (ÍåÜðïëç Åèíéêü Ìïõóåßï). Ðïéïé Þôáí ïé Üëëïé Ýîé óïöïß; (óåë. 52 ó÷. âéâëßïõ) Ïé óïöïß ôçò áñ÷áßáò ÅëëÜäáò Þôáí åðôÜ: Ðåñßáíäñïò ï Êïñßíèéïò, Âßáò ï Ðñéçíåýò (áðü ôçí ðüëç ÐñéÞíç), Óüëùí ï Áèçíáßïò, ÈáëÞò ï ÌéëÞóéïò, ×åßëùí ï Ëáêåäáéìüíéïò, Ðéôôáêüò ï Ìõôéëçíáßïò, Êëåüâïõëïò ï Ñüäéïò. 1. Ôé Þôáí ç óåéóÜ÷èåéá êáé ãéáôß ðÞñå áõôÞ ôçí ïíïìáóßá; ¹ôáí äéÜôáãìá ôïõ Óüëùíá ôï ïðïßï áðáãüñåõå ôç óôÝñçóç ôçò ðñïóùðéêÞò åëåõèåñßáò êÜðïéïõ åîáéôßáò ôçò ìç Ýãêáéñçò áðïðëçñùìÞò êÜðïéïõ ÷ñÝïõò. ÏíïìÜóôçêå Ýôóé ãéáôß áðïìÜêñõíå ôá âÜñç áðü üóïõò áäõíáôïýóáí íá ðëçñþóïõí ôá ÷ñÝç ôïõò (óåßù+Ü÷èïò = áðïìáêñýíù ôá âÜñç êÜðïéïõ). 2. Ìå ôïí ÊëåéóèÝíç, ãñÜöåé ï ÁñéóôïôÝëçò, «äçìïêñáôéêùôÝñá ðïëý ôçò Óüëùíïò åãÝíåôï ç å ðïëéôåßá». Íá ìåôáöñÜóåôå ôç öñÜóç êáé íá åîçãÞóåôå ôï íüçìÜ ôçò.

90

Ç öñÜóç áõôÞ ìåôáöñÜæåôáé ùò åîÞò: «ôï ðïëßôåõìá Ýãéíå ðïëý ðéï äçìïêñáôéêü áðü áõôü (ôï ðïëßôåõìá) ðïõ åðÝâáëå ï Óüëùíáò». Áõôü óçìáßíåé üôé ï ÊëåéóèÝíçò Ýèåóå ôéò âÜóåéò ôçò ãÝíåóçò ôïõ äçìïêñáôéêïý ðïëéôåýìáôïò óôçí ÁèÞíá áëëÜ êáé ðáãêüóìéá. Ãéáôß ï Óüëùíáò, áí êáé åõíüçóå óå ðïëëÜ ôéò ëáúêÝò ôÜîåéò, ãåíéêÜ áêïëïýèçóå ìéá ìåóáßá ãñáììÞ, ðñïóðáèþíôáò íá éêáíïðïé-

04s.qxp

5/8/2008

8:53

Page 91

Þóåé ôá áéôÞìáôá êáé ôùí ðëïõóßùí êáé ôùí öôù÷þí. Ï ÊëåéóèÝíçò, ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí éóôïñßá ôïõ áíèñþðïõ, Ýêáíå ðñïóéôÞ ôçí åîïõóßá óôá êáôþôåñá óôñþìáôá. ¼ëïé ïé ðïëßôåò ôçò ðüëçò - êñÜôïõò óõììåôÝ÷ïõí ðëÝïí éóüôéìá óôïõò èåóìïýò ôïõ êñÜôïõò. Ï ëáüò áñ÷ßæåé íá áíôéëáìâÜíåôáé ôç äýíáìÞ ôïõ êáé óõíåéäçôïðïéåß ôï ñüëï ôïõ óôçí åîÝëéîç ôçò êïéíùíßáò ìÝóá áðü ôç óõììåôï÷Þ ôïõ óôá èåóìéêÜ üñãáíá ôçò ðïëéôåßáò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

3. Ô é Þ ô á í ç Å ê ê ë ç ó ß á ô ï õ Ä Þ ì ï õ ; Ð ï é ï Þ ô á í ô ï á í ô ß ó ô ï é ÷ ï ó þ ì á ó ô ï óðáñôéáôéêü ðïëßôåõìá; Åêêëçóßá (= ñ. åêêáëþ = êáëþ ãéá óõãêÝíôñùóç) ôïõ ÄÞìïõ (= ïé ðïëßôåò ìéáò ðåñéï÷Þò) ïíïìáæüôáí ç óõíÝëåõóç ôïõ ëáïý ç ïðïßá áðïöÜóéæå ãéá âáóéêÜ æçôÞìáôá ôçò ÁèÞíáò. Áíôßóôïé÷ï óþìá óôç ÓðÜñôç Þôáí ç ÁðÝëëá, üðïõ óõììåôåß÷áí ïé ãíÞóéïé ÓðáñôéÜôåò (ðïõ åß÷áí êáé ðëÞñç äéêáéþìáôá). Óôçí ÁðÝëëá áðëÜ åðéêýñùíáí ôéò áðïöÜóåéò äéá âïÞò. 4. ÊáôáãñÜøôå ìå ôç óåéñÜ ôçí åîÝëéîç ôïõ ðïëéôåýìáôïò (áñéóôïêñáôßá, äçìïêñáôßá, ôõñáííßäá, âáóéëåßá) êáé ôïðïèåôÞóôå ìå ÷ñïíéêÞ ôÜîç ôá ðñüóùðá ðïõ Ýðáéîáí ñüëï óôçí åîÝëéîç ôïõ ðïëéôåýìáôïò óôçí ÁèÞíá (Êýëùíáò, ÄñÜêïíôáò, Óüëùíáò, Ðåéóßóôñáôïò, Êüäñïò). Ç óåéñÜ åßíáé ç áêüëïõèç: âáóéëåßá, áñéóôïêñáôßá, ôõñáííßäá, äçìïêñáôßá. Ç óåéñÜ ôùí ðñïóþðùí åßíáé: Êüäñïò, Êýëùíáò, ÄñÜêïíôáò, Óüëùíáò, Ðåéóßóôñáôïò.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç íïìïèåóßá ôïõ Óüëùíá; Ðïéá íÝá ìÝôñá èÝóðéóå; Ïé íüìïé ôïõ ÄñÜêïíôá äåí Ýöåñáí ôçí êïéíùíéêÞ çñåìßá, êáèþò êáé ïé ðáëéÝò áäéêßåò äåí åß÷áí äéïñèùèåß. Ôï 594 ð.×. ï Óüëùíáò åðéëÝ÷èçêå íá óõíôÜîåé íÝïõò íüìïõò. Éäéáßôåñá óçìáíôéêüò åßíáé ï èåóìüò ôçò óåéóÜ÷èåéáò, ôçò êáôÜñãçóçò äçëáäÞ ôïõ íüìïõ ðïõ åðÝâáëå íá ìåôáôñÝðåôáé êÜðïéïò óå äïýëï ðïõ äåí ìðïñïýóå íá áðïðëçñþóåé ôá ÷ñÝç ôïõ. ÅðéðëÝïí, ç êïéíùíßá äéáéñÝèçêå óå ôÝóóåñéò ôÜîåéò áíÜëïãá ìå ôï åéóüäçìá. Åíéó÷ýèçêå ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ. Ôá èÝìáôá ðïõ èá óõæçôïýóå ç ëáúêÞ óõíÝëåõóç åôïßìáæå ç ÂïõëÞ ôùí Ôåôñáêïóßùí. ÄçìéïõñãÞèçêå êáé ç Çëéáßá, äéêáóôÞñéï óôï ïðïßï óõììåôåß÷áí ðïëßôåò áðü üëåò ôéò ôÜîåéò ìå êëÞñùóç. ÐáñÜëëçëá åðÝâáëå ôçí åíåñãÞ óõììåôï÷Þ ôùí ðïëéôþí óôá êïéíÜ. 2. Ðïéá ç åîÝëéîç óôïõò èåóìïýò ôçò ÁèÞíáò ìåôÜ ôçí åêäßùîç ôïõ Éððßá; Óçìáíôéêü ðñüóùðï ìåôÜ ôçí ðôþóç ôïõ Éððßá áíáäåß÷èçêå ï ÊëåéóèÝíçò. ÄçìéïõñãÞèçêáí ïé äÝêá öõëÝò. ÊÜèå öõëÞ óõãêñïôïýíôáí áðü äéáöïñåôéêÝò ðåñéï÷Ýò. Ç ÂïõëÞ ôùí Ôåôñáêïóßùí áõîÞèçêå êáôÜ 100 ðïëßôåò. Ïé óôñáôçãïß Ýãéíáí äÝêá. Ïé óçìáíôéêÝò áðïöÜóåéò ëáìâÜíïíôáí áðü ôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ. ÐáñÜëëçëá äçìéïõñãÞèçêå êáé ï èåóìüò ôïõ ïóôñáêéóìïý. ¼ðïéïò èåùñïýíôáí åðéêßíäõíïò ãéá ôç äçìïêñáôßá åîïñßæïíôáí ìå áðüöáóç ôïõ ëáïý. 91

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:53

Page 92

6. ÏÉ ÐÁÍÅËËÇÍÉÏÉ ÄÅÓÌÏÉ Ðåñßëçøç Áí êáé ïé åëëçíéêÝò öõëÝò Þôáí ðïëëÝò öïñÝò áðïìïíùìÝíåò ç ìßá áðü ôçí Üëëç, ùóôüóï ç åðáöÞ ìå Üëëïõò ëáïýò ôïõò Ýêáíáí íá óõíåéäçôïðïéÞóïõí üôé ìéëÜíå ôçí ßäéá ãëþóóá êáé èõóßáæáí óôïõò ßäéïõò èåïýò. ÄçìéïõñãÞèçêå ç áíÜãêç ýðáñîçò åêäçëþóåùí ìå ðáíåëëÞíéï – åíùôéêü – ÷áñáêôÞñá. Éäéáßôåñá óçìáíôéêïß ðñïò áõôÞ ôçí êáôåýèõíóç Þôáí ïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò. Ìõèéêüò éäñõôÞò Þôáí ï ÇñáêëÞò. Ç ðñþôç ÏëõìðéÜäá Ýãéíå ôï 776 ð.×. óôçí êïéëÜäá ôïõ Áëöåéïý. Ôåëïýíôáí êÜèå ôÝóóåñá ÷ñüíéá. Ôçí ðåñßïäï áõôÞ åðéêñáôïýóå êáôÜóôáóç åêå÷åéñßáò. Ôï âñáâåßï Þôáí ï êüôéíïò, óôåöÜíé áãñéåëéÜò, ùóôüóï ç ôéìÞ ðïõ ãéíüôáí óôï íéêçôÞ áðü ôçí ðüëç Þôáí ìåãÜëç. ÓõíÞèéæáí íá ãêñåìßæïõí ôìÞìá ôïõ ôåß÷ïõò ãéá íá ìðåé ï ïëõìðéïíßêçò óôçí ðüëç. Óçìáíôéêü Þôáí êáé ôï ìáíôåßï ôùí Äåëöþí, óôï ïðïßï ç éÝñåéá ôïõ Áðüëëùíá, ç Ðõèßá, Ýäéíå ÷ñçóìïýò óôïõò áíèñþðïõò. ÅðåéäÞ ïé ÷ñçóìïß åðéäÝ÷ïíôáí äéáöïñåôéêÝò åñìçíåßåò, ï Áðüëëùíáò ïíïìáæüôáí Ëïîßáò. Ãýñù áðü ôá ðáíåëëÞíéá éåñÜ õðÞñ÷áí ðüëåéò ðïõ ïñãáíþíïíôáí óå ïìÜäåò, ôéò áìöéêôéïíßåò. Ç óðïõäáéüôåñç Þôáí ç áìöéêôéïíßá ôùí Äåëöþí. ÓõíÞèùò óõíåäñßáæáí äýï öïñÝò ôï ÷ñüíï. ÊÜèå ðüëç óõììåôåß÷å ìå äýï áíôéðñïóþðïõò. Áó÷ïëïýíôáí ìå ðïéêßëá èÝìáôá. Ïé áðïöÜóåéò, ãåíéêÜ, Þôáí óåâáóôÝò áðü üëïõò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ÊïéíÜ óçìåßá åðáöÞò áíÜìåóá óôéò åëëçíéêÝò öõëÝò • ÊïéíÞ ãëþóóá • ÊïéíÞ ëáôñåßá • ÊïéíÞ ïíïìáóßá (¸ëëçíåò)

Ëüãïé óõììåôï÷Þò óå åêäçëþóåéò ðáíåëëçíßïõ ÷áñáêôÞñá • Ç áßóèçóç ôçò êïéíÞò êáôáãùãÞò • Ïé êïéíÝò äõóêïëßåò ðïõ áíôéìåôþðéæáí • Ïé áðïóôÜóåéò ðïõ ôïõò ÷þñéæáí

Ïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò

92

• Ôåëïýíôáí êÜèå ôÝóóåñá ÷ñüíéá • ¼óï äéáñêïýóáí õðÞñ÷å åêå÷åéñßá • Ï Ïëõìðéïíßêçò êÝñäéæå ðñùôüãíùñç äüîá

04s.qxp

5/8/2008

8:54

Page 93

Ìáíôåßá, ïé èåïß Ýñ÷ïíôáé êïíôÜ óôïõò áíèñþðïõò. Ìáíôåßï Äåëöþí • ¹ôáí áöéåñùìÝíï óôïí Áðüëëùíá • ×ñçóìïýò Ýäéíå ç Ðõèßá • Ïé ðüëåéò ãýñù áðü ôï ìáíôåßï ó÷çìÜôéóáí ìéá Ýíùóç (áìöéêôéïíßá Äåëöþí)

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Áðüëëùíáò Ïëýìðéïò èåüò, Þôáí ãéïò ôïõ Äßá êáé ôçò Ëçôþò. ÃåííÞèçêå óôç ÄÞëï, ôï íçóß ðïõ öáíÝñùóå ï Äßáò, ãéá íá ãåííÞóåé ç Ëçôþ ìáêñéÜ áðü ôçí ïñãÞ ôçò ¹ñáò. ¹ôáí äßäõìïò áäåëöüò ôçò ¢ñôåìçò êáé èåüò ôçò ìïõóéêÞò, ôùí ôå÷íþí, ôïõ öùôüò êáèþò êáé ôçò éáôñéêÞò. Ôï ðñþôï ìáíôåßï ôïõ èåïý éäñýèçêå óôç ÄÞëï, üðïõ êáé ãåííÞèçêå. Áñãüôåñá ðÞãå óôïõò Äåëöïýò, üðïõ õðÞñ÷å ìáíôåßï ôçò Ãáßáò. Ôï ìáíôåßï ðñïóôÜôåõå Ýíá ôåñÜóôéï ößäé, ï Ðýèùíáò. Ôï óêüôùóå ìå ôá öáñìáêåñÜ âÝëç êáé ïéêåéïðïéÞèçêå ôï ìáíôåßï. Ï Áðüëëùíáò åßíáé èåüò ôïõ âïññÜ, üðùò áðïäåéêíýåé ç óôåíÞ ó÷Ýóç ðïõ åß÷å ìå ôïõò Õðåñâüñåéïõò. Ãéïò ôïõ èåïý Þôáí ï Áóêëçðéüò, ï êáôåîï÷Þí èåüò ôçò éáôñéêÞò. ÓõíÞèùò ðáñïõóéáæüôáí íÝïò, îáíèüò êáé üìïñöïò. Ðõèßá ÉÝñåéá ôïõ Áðüëëùíá, óôï ìáíôåßï ôùí Äåëöþí. ÓõíÞèùò ðñïåñ÷üôáí áðü ãõíáßêåò ôçò ðåñéï÷Þò. ¸äéíå ÷ñçóìïýò ïñéóìÝíåò ìÝñåò ôï ÷ñüíï. Êáèüôáí ðÜíù áðü ìéá ó÷éóìÞ, óôá Üäõôá ôùí áäýôùí, êáé åéóÝðíåå áíáèõìéÜóåéò, åîáéôßáò ôùí ïðïßùí Ýâãáæå áêáôÜëçðôåò êñáõãÝò. Ôéò êñáõãÝò áõôÝò ìåôÝöñáæáí Üíäñåò éåñåßò. Ï ÷ñçóìüò ðáñáäéíüôáí óôïí åíäéáöåñüìåíï. ÐïëëÝò öïñÝò ðÜíôùò ïé ÷ñçóìïß Þôáí äéöïñïýìåíïé.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

776 ð.×.

Ïé ðñþôïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò

93

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:54

Page 94

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ ×ñïíïëüãçóç ìå âÜóç ôéò ïëõìðéÜäåò Ìðïñåßôå íá ÷ñïíïëïãÞóåôå ôç ìÜ÷ç ôïõ Ìáñáèþíá (490 ð.×.) ìå âÜóç ôéò ÏëõìðéÜäåò; (óåë. 54 ó÷. âéâëßïõ) Áñ÷éêÜ áöáéñïýìå ôï óõãêåêñéìÝíï Ýôïò (490 ð.×.) áðü ôï Ýôïò ôÝëåóçò ôçò ðñþôçò ÏëõìðéÜäáò (777 ð.×.). ¸ôóé Ý÷ïõìå: 777-490 = 287. Óôç óõíÝ÷åéá äéáéñïýìå ôï áðïôÝëåóìá ìå ôï ôÝóóåñá (üóá êáé ôá ÷ñüíéá áíÜìåóá óôéò ÏëõìðéÜäåò). 287:4 = 71 êáé 3. ÅðïìÝíùò ôï 490 ð.×. áíôéóôïé÷åß óôï 3ï Ýôïò ôçò 71çò ÏëõìðéÜäáò. ÊáëëéðÜôåéñá Ãéá ðïéï ëüãï ðáñáôÞñçóáí ïé Åëëáíïäßêåò ôçí ÊáëëéðÜôåéñá; ÓÞìåñá óõìâáßíåé êÜôé ôÝôïéï; (óåë. 55 ó÷. âéâëßïõ) Óôïõò Ïëõìðéáêïýò áãþíåò ôçò áñ÷áéüôçôáò ìåôåß÷áí – ùò áèëçôÝò Þ ùò èåáôÝò – ìüíï Üíäñåò. Ïé ãõíáßêåò áðïêëåßïíôáí, áí êáé õðÞñ÷áí åéäéêïß Ïëõìðéáêïß áãþíåò ãéá ãõíáßêåò. Ç ðáñïõóßá ãõíáßêáò áðïôåëïýóå óêÜíäáëï. ÓÞìåñá âÝâáéá äåí éó÷ýåé êÜôé ôÝôïéï. Ãõíáßêåò êáé Üíäñåò óõììåôÝ÷ïõí éóüôéìá êáé ùò èåáôÝò êáé óôï áãùíéóôéêü ôìÞìá. 1. Âñåßôå óôï ëåîéêü ôçò îÝíçò ãëþóóáò ðïõ äéäÜóêåóôå ôéò ëÝîåéò: áèëçôÞò, Ïëõìðéáêïß áãþíåò, ãõìíáóôÞñéï. áèëçôÞò = Athlete, Ïëõìðéáêïß áãþíåò = Olympic games, ãõìíáóôÞñéï = gymnasium.

2. Ðïéåò äéáöïñÝò ðáñïõóéÜæïõí ïé óýã÷ñïíïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò áðü ôïõò áíôßóôïé÷ïõò áñ÷áßïõò; á) Óôïõò óýã÷ñïíïõò Ïëõìðéáêïýò áãþíåò ãõíáßêåò êáé Üíäñåò óõììåôÝ÷ïõí éóüôéìá ùò áèëçôÝò êáé ùò èåáôÝò. â) ÕðÜñ÷ïõí óÞìåñá ðïëý ðåñéóóüôåñá áãùíßóìáôá áðü ü,ôé óôçí áñ÷áéüôçôá. ã) Óôïõò Ïëõìðéáêïýò áãþíåò ôçò áñ÷áéüôçôáò õðÞñ÷å èÝóç ìüíï ãéá ôïõò íéêçôÝò. Áíôßèåôá, óÞìåñá, âñáâåýïíôáé êáé üóïé Ýñ÷ïíôáé äåýôåñïé (áóçìÝíéï ìåôÜëëéï) êáé ôñßôïé (÷Üëêéíï ìåôÜëëéï). ä) Ïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò óôçí áñ÷áéüôçôá åß÷áí èñçóêåõôéêü õðüâáèñï. Âñßóêïíôáí õðü ôçí áéãßäá ôïõ Äßá. ÓÞìåñá áõôü ôï õðüâáèñï åêëåßðåé. å) ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí Ïëõìðéáêþí áãþíùí ôçò áñ÷áéüôçôáò ßó÷õå êáôÜóôáóç åêå÷åéñßáò. Ïé ðüëåìïé óôáìáôïýóáí êáé ç Çëåßá êçñõóóüôáí ôüðïò éåñüò êáé 94 áðáñáâßáóôïò. ÓÞìåñá, äõóôõ÷þò, áõôü äåí éó÷ýåé.

04s.qxp

5/8/2008

8:54

Page 95

óô) ÕðÞñ÷å ìüíéìïò ôüðïò äéåîáãùãÞò ôùí Áãþíùí (Ïëõìðßá). Áíôßèåôá, óÞìåñá ïé áãþíåò äéåîÜãïíôáé óå äéáöïñåôéêü ìÝñïò êÜèå öïñÜ. æ) Ïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò (ìÝ÷ñé êÜðïéá åðï÷Þ ôïõëÜ÷éóôïí) áðåõèõíüôáí ìüíï óå ¸ëëçíåò. Ïé óýã÷ñïíïé Ïëõìðéáêïß åßíáé ðáãêüóìéïé.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

3. Ãíùñßæåôå ôñüðïõò ìå ôïõò ïðïßïõò óÞìåñá ïé Üíèñùðïé ðñïóðáèïýí íá ìáíôåýïõí ôï ìÝëëïí; ÓÞìåñá, üðùò êáé óå êÜèå åðï÷Þ, ï Üíèñùðïò ðñïóðáèåß íá ãíùñßóåé ôï ìÝëëïí ôïõ. ¢ëëïôå ãßíåôáé ìå åðéóôçìïíéêïýò ôñüðïõò. ÌÝóá áðü ôç ìåëÝôç ôïõ ðáñåëèüíôïò êáé ôùí ãåãïíüôùí ãßíåôáé ðñïóðÜèåéá åêôßìçóçò êáôáóôÜóåùí (ðïëéôéêþí, êïéíùíéêþí) óå äéÜöïñá ìÝñç ôïõ êüóìïõ. ÓõíÞèùò üìùò ãßíåôáé ìå ôñüðïõò ìç åðéóôçìïíéêïýò. ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç ðåñßðôùóç ôçò áóôñïëïãßáò, óôçí ïðïßá ãßíåôáé ðñïóðÜèåéá ðñüâëåøçò ôïõ ìÝëëïíôïò ìåëåôþíôáò ôç èÝóç ôùí Üóôñùí êõñßùò ôç óôéãìÞ ôçò ãÝííçóçò åíüò áíèñþðïõ (ãåíÝèëéá áóôñïëïãßá). ÕðÜñ÷åé ç ðåðïßèçóç üôé ôá Üóôñá êáé ïé óõíäõáóìïß ôïõò åðçñåÜæïõí ôç æùÞ ôùí áíèñþðùí êáé ôùí åèíþí. ¢ëëïé äéáäåäïìÝíïé ôñüðï ìáíôåßáò åßíáé ç ÷åéñïìáíôåßá, ç ÷áñôïìáíôåßá (êÜñôåò ôáñü) ê.Ü. 4. ÁíáæçôÞóôå áðåéêïíßóåéò áèëçìÜôùí óå áñ÷áßá áããåßá. Ðïéá áðü ôá áèëÞìáôá áõôÜ åîáêïëïõèïýí íá õðÜñ÷ïõí áêüìá êáé óÞìåñá; Êáé óÞìåñá åîáêïëïõèïýí íá õðÜñ÷ïõí ôá áãùíßóìáôá ôïõ äñüìïõ, ï ìáñáèþíéïò, ñßøç áêüíôéïõ, ç ðÜëç, ôï Üëìá åéò ìÞêïò, ç äéóêïâïëßá.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôïõò Ïëõìðéáêïýò áãþíåò; Ìõèéêüò éäñõôÞò Þôáí ï ÇñáêëÞò. Ç ðñþôç ÏëõìðéÜäá Ýãéíå ôï 776 ð.×. óôçí êïéëÜäá ôïõ Áëöåéïý. Ôåëïýíôáí êÜèå ôÝóóåñá ÷ñüíéá êáé ëÜìâáíáí ìÝñïò ¸ëëçíåò. Ôçí ðåñßïäï áõôÞ åðéêñáôïýóå êáôÜóôáóç åêå÷åéñßáò. Ôï âñáâåßï Þôáí ï êüôéíïò, óôåöÜíé áãñéåëéÜò, ùóôüóï ç ôéìÞ ðïõ ãéíüôáí óôï íéêçôÞ áðü ôçí ðüëç Þôáí ìåãÜëç. ÓõíÞèéæáí íá ãêñåìßæïõí ôìÞìá ôïõ ôåß÷ïõò ãéá íá ìðåé ï ïëõìðéïíßêçò óôçí ðüëç. 2. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôï ìáíôåßï ôùí Äåëöþí; Óçìáíôéêü Þôáí êáé ôï ìáíôåßï ôùí Äåëöþí, óôï ïðïßï ç éÝñåéá ôïõ Áðüëëùíá, ç Ðõèßá, Ýäéíå ÷ñçóìïýò óôïõò áíèñþðïõò. ÅðåéäÞ ïé ÷ñçóìïß åðéäÝ÷ïíôáí äéáöïñåôéêÝò åñìçíåßåò, ï Áðüëëùíáò ïíïìáæüôáí Ëïîßáò. 3. Ôé Þôáí ïé áìöéêôéïíßåò; Ãýñù áðü ôá ðáíåëëÞíéá éåñÜ õðÞñ÷áí ðüëåéò ðïõ ïñãáíþíïíôáí óå ïìÜäåò, ôéò áìöéêôéïíßåò. Óðïõäáéüôåñç Þôáí ç áìöéêôéïíßá ôùí Äåëöþí. Óõíåäñßáæå äýï öïñÝò ôï ÷ñüíï. ÊÜèå ðüëç óõììåôåß÷å ìå äýï áíôéðñïóþðïõò. Áó÷ïëïýíôáí ìå ðïéêßëá 95 èÝìáôá. Ïé áðïöÜóåéò, ãåíéêÜ, Þôáí óåâáóôÝò áðü üëïõò.

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:54

Page 96

7. ÐÅÑÓÅÓ ÊÁÉ ÅËËÇÍÅÓ: ÄÕÏ ÊÏÓÌÏÉ ÓÕÃÊÑÏÕÏÍÔÁÉ Ðåñßëçøç Ïé ÐÝñóåò áíÞêïõí óôçí ÉíäïåõñùðáúêÞ ïéêïãÝíåéá. ÉäñõôÞò ôïõ ðåñóéêïý êñÜôïõò Þôáí ï Êýñïò Á´ (645 - 602 ð.×.). ¹ôáí õðïôåëåßò óå óõããåíéêü öýëï, ôïõò ÌÞäïõò. Êáôüñèùóáí üìùò íá óõãêñïôÞóïõí éó÷õñü êñÜôïò ìå âáóéëéÜ ôïí Êýñï ´ ôïí Ðñåóâýôåñï. Ç áõôïêñáôïñßá Þôáí ÷ùñéóìÝíç óå äéïéêçôéêÝò ðåñéï÷Ýò, ôéò óáôñáðåßåò. Åß÷áí õéïèåôÞóåé ôç óöçíïåéäÞ ãñáöÞ êáé ðßóôåõáí óôï Æùñïáóôñéóìü êáé óôïí Á÷ïõñáìÜóäá, ôï èåü ôçò óïößáò êáé ôïõ êáëïý. Ïé ¸ëëçíåò ôçò Ì. Áóßáò åß÷áí åðéôý÷åé óçìáíôéêÞ ïéêïíïìéêÞ êáé êïéíùíéêÞ áíÜðôõîç. Ç åðÝêôáóÞ ôïõò óôï åóùôåñéêü ôçò Ì. Áóßáò ôïõò Ýöåñå óå åðáöÞ ìå ôïõò Ëõäïýò. Áñãüôåñá ïé ÐÝñóåò êáôÝëáâáí ôç Ëõäßá êáé ôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò ôçò ìéêñáóéáôéêÞò áêôÞò. ÌåôÜ ôï 513 ð.×. ïé ÐÝñóåò êáôÝëáâáí ôç ÈñÜêç. Ïé ¸ëëçíåò ôçò Ì. Áóßáò ãíþñéóáí ïéêïíïìéêü ìáñáóìü êÜôù áðü ôçí êáôï÷Þ ôùí Ðåñóþí. Ïé åëåõèåñßåò ðåñéïñßóôçêáí, ç öïñïëïãßá Þôáí âáñéÜ. Ôï 499 ð.×. îÝóðáóå åðáíÜóôáóç. Ïé åðáíáóôÜôåò æÞôçóáí âïÞèåéá áðü ôïõò ¸ëëçíåò ôçò çðåéñùôéêÞò ÅëëÜäáò. Ìüíï ç ÁèÞíá êáé ç ÅñÝôñéá Ýóôåéëáí 25 ðëïßá. Ôï 494 ð.×. ïé ÐÝñóåò óõíÝôñéøáí ôïí åðáíáóôáôéêü óôüëï óôç ËÜäç. Ç Ìßëçôïò êáôáóôñÜöçêå. Ïé ÐÝñóåò ÷ñçóéìïðïßçóáí ôçí óõììåôï÷Þ ôçò ÁèÞíáò êáé ôçò ÅñÝôñéáò ãéá ìéá äõíáìéêÞ åðÝìâáóç óôçí ÅëëÜäá. ¹äç áðü ôï 492 ð.×. ìåãÜëåò ìïíÜäåò óôñáôïý êáé óôüëïõ ðÝñáóáí ôïí ÅëëÞóðïíôï ìå åðéêåöáëÞ ôï Ìáñäüíéï. Ï óôüëïò ðÜíôùò Ýðáèå ìåãÜëç êáôáóôñïöÞ óôïí ¢èù áðü ôñéêõìßá. Äýï ÷ñüíéá áñãüôåñá, ôï 490 ð.×., ï ÄÜôçò êáé ï ÁñôáöÝñíçò ìå éó÷õñü óôñáôü (ðåñßðïõ 15.000) êáôÝóôñåøáí ôçí ÅñÝôñéá êáé êáôåõèýíèçêáí ðñïò ôçí ÁèÞíá. ÄÝêá ÷éëéÜäåò Áèçíáßïé êáé ÷ßëéïé Ðëáôáéåßò áíôéìåôþðéóáí óôï Ìáñáèþíá ôïõò ÐÝñóåò ìå áñ÷çãü ôï ÌéëôéÜäç. Ïé ÐÝñóåò õðÝóôçóáí ðáíùëåèñßá. Ðåñßðïõ 6.400 ÐÝñóåò óêïôþèçêáí êáé 192 ¸ëëçíåò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç ðåñóéêÞ áõôïêñáôïñßá • ÐáôÝñáò ôïõ ðåñóéêïý êñÜôïõò ï Êýñïò Á´ • ×ùñéóìÝíï óå óáôñáðåßåò

ÐåñóéêÞ èñçóêåßá • Á÷ïõñáìÜóäá, ï èåüò ôçò óïößáò

×ñÞóç ôçò óöçíïåéäïýò ãñáöÞò Ïé ¸ëëçíåò ôçò Ì. Áóßáò 96

• ÁíåðôõãìÝíïé ïéêïíïìéêÜ êáé áíåîÜñôçôïé • Ç êáôÜëõóç áíåîáñôçóßáò áðü Ëõäïýò êáé ÐÝñóåò

04s.qxp

5/8/2008

8:54

Page 97

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

Ç ÉùíéêÞ åðáíÜóôáóç: Áßôéá: • Ïéêïíïìéêüò ìáñáóìüò • ÂáñéÜ öïñïëïãßá • ÊáôÜëõóç åëåõèåñéþí

Ãåãïíüôá • ÂïÞèåéá áðü ÁèÞíá êáé ÅñÝôñéá • Áñ÷éêÜ õðÞñ÷áí åðéôõ÷ßåò • Áðïôõ÷ßá åðáíÜóôáóçò

Ïé ÐÝñóåò åíáíôßïí ôùí ÅëëÞíùí • • • •

Ðñþôç áðïôõ÷çìÝíç ðñïóðÜèåéá (492 ð.×.) Ï ÄÜôçò êáé ï ÁñôáöÝñíçò åíáíôßïí ôçò ÅñÝôñéáò êáé ôçò ÁèÞíáò Ç ÅñÝôñéá êáôáëáìâÜíåôáé ¹ôôá Ðåñóþí óôï Ìáñáèþíá

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Á÷ïõñáìÜóäá Êýñéïò èåüò ôùí Æùñïáóôñþí. Èåüò ôçò óïößáò êáé ôïõ öùôüò, âñßóêåôáé óå ìüíéìç áíôéðáëüôçôá ìå ôïí ÁñéìÜí, ï ïðïßïò ðñïóðáèïýóå ðñéí áðü ôç äçìéïõñãßá ôïõ êüóìïõ áêüìç íá êáôáóôñÝøåé ôá äçìéïõñãÞìáôá ôïõ Á÷ïõñáìÜóäá. ÌåôÜ ôç äçìéïõñãßá ôïõ õëéêïý êüóìïõ, ï ÁñéìÜí êáôÜöåñå íá ôïí äçëçôçñéÜóåé. Áí êáé çôôÞèçêå, ïé ðüëåìïé, ç ðåßíá êáé ïé áññþóôéåò ðáñáìÝíïõí. Ç ïñéóôéêÞ ìÜ÷ç èá êñéèåß õðÝñ ôïõ êáëïý ôçí çìÝñá ôçò ÁíÜóôáóçò. Ìáñäüíéïò Óôñáôçãüò ôùí Ðåñóþí êáé ãáìðñüò ôïõ Äáñåßïõ Á´. Ôï 492 ð.×. áíÝëáâå ôçí åîïõóßá óôéò ÓÜñäåéò ùò óáôñÜðçò. Ôçí Üíïéîç ôïõ 492 ð.×. êéíÞèçêå ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÈñÜêçò. ÊáôÝëáâå ôç ÈÜóï, ï óôüëïò ôïõ üìùò êáôáóôñÜöçêå áðü óöïäñÞ èáëáóóïôáñá÷Þ óôïí ¢èù. Óêïôþèçêå óôç ìÜ÷ç ôùí Ðëáôáéþí (479 ð.×.). ÌéëôéÜäçò ÃåííÞèçêå ôï 554 êáé ðÝèáíå ôï 489 ð.×. ¹ôáí áíéøéüò ôïõ óõíïíüìáôïõ ÌéëôéÜäç, ðïõ Þôáí áñ÷çãüò ôùí áðïßêùí ôçò ÈñÜêçò. Áí êáé ðïëÝìçóå óôï ðëåõñü ôùí Ðåñóþí êáôÜ ôç óêõèéêÞ åêóôñáôåßá, êáôÜ ôçí ÉùíéêÞ åðáíÜóôáóç óôñÜöçêå åíáíôßïí ôïõò. ÌåôÜ ôç óõíôñéâÞ ôçò åðáíÜóôáóçò êáôÝöõãå óôçí ÁèÞíá. Ôï 491 ð.×. åêëÝ÷ôçêå óôç èÝóç ôïõ óôñáôçãïý. Ôïõ áíÞêåé ï ôßôëïò ôïõ íéêçôÞ ôçò ìÜ÷çò ôïõ Ìáñáèþíá (490 ð.×.). Ôï 489 ð.×. Ýðåéóå ôïõò Áèçíáßïõò íá åðéôåèïýí åíáíôßïí ôçò ÐÜñïõ. Ç åêóôñáôåßá áðÝôõ÷å, ï ßäéïò ôñáõìáôßóôçêå óïâáñÜ. ÊáôçãïñÞèçêå üôé Ýðåéóå ôïõò Áèçíáßïõò íá åêóôñáôåýóïõí ãéá äéêü ôïõ üöåëïò êáé êáôáäéêÜóôçêå. ÐÝèáíå óôç öõëáêÞ áðü ôéò ðëçãÝò ôïõ.

97

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:54

Page 98

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

645-602 ð.×.

Êýñïò Á´

513 ð.×.

Ç ÈñÜêç õðü ðåñóéêü Ýëåã÷ï

499 ð.×. 494 ð.×.

ÉùíéêÞ åðáíÜóôáóç Íáõìá÷ßá ôçò ËÜäçò

492 ð.×.

Ï Ìáñäüíéïò óôïí ÅëëÞóðïíôï

490 ð.×.

Ç ìÜ÷ç ôïõ Ìáñáèþíá

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ðïéá ôá áßôéá êáé ðïéá ç áöïñìÞ ôùí Ðåñóéêþí ðïëÝìùí; Âáóéêü áßôéï Þôáí ç ðñïóðÜèåéá ôùí Ðåñóþí íá åðåêôåßíïõí ôçí êõñéáñ÷ßá ôïõò óôç äýóç. ÁöïñìÞ óôÜèçêå ç âïÞèåéá ðïõ Ýóôåéëáí ç ÁèÞíá êáé ç ÅñÝôñéá óôïõò åîåãåñìÝíïõò ¸ëëçíåò ôçò Ì. Áóßáò. Ïé ÐÝñóåò èÝëçóáí íá ôéìùñÞóïõí áõôÝò ôçò äýï ðüëåéò. 2. Íá êáôáãñÜøåôå êáé íá óõæçôÞóåôå ôïõò ëüãïõò ðïõ Ýêáíáí ôïõò Áèçíáßïõò íá áíôéäñÜóïõí éäéáßôåñá ãéá ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò ÌéëÞôïõ (óõìâïõëåõèåßôå êáé ôï ó÷åôéêü ðáñÜèåìá). á) Ç Ìßëçôïò Þôáí éùíéêÞ áðïéêßá ìå ìõèéêü ïéêéóôÞ ôï ãéï ôïõ Áèçíáßïõ âáóéëéÜ Êüäñïõ. ÅðïìÝíùò õðÞñ÷å Ýíôïíç óõíáéóèçìáôéêÞ óýíäåóç áíÜìåóá óôçí ÁèÞíá êáé óôç Ìßëçôï. â) Ç êáôáóôñïöÞ ôçò ÌéëÞôïõ (êáé ãåíéêÜ ç áðïôõ÷ßá ôçò ÉùíéêÞò åðáíÜóôáóçò) óÞìáíå ãéá ôçí ÁèÞíá ðëÞãìá óïâáñü óôéò ïéêïíïìéêÝò ó÷Ýóåéò ìå ôçí Üëëç ðëåõñÜ ôïõ Áéãáßïõ. ã) Ïé Áèçíáßïé ìåôÜíéùóáí ðïõ Üöçóáí ôçí áäåëöÞ ðüëç óôï Ýëåïò ôùí Ðåñóþí. Óßãïõñá Ýíéùèáí üôé èá ìðïñïýóáí íá êÜíïõí ðåñéóóüôåñá. ä) Áðü ôçí Üëëç õðÞñ÷å êáé öüâïò ãéá áíôßðïéíá ôùí Ðåñóþí åíáíôßïí ôçò ðüëçò ôïõò, ðñÜãìá ðïõ Ýãéíå ôåëéêÜ. 98

04s.qxp

5/8/2008

8:54

Page 99

3. Ðïéïõò ïíüìáæáí ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò âáñâÜñïõò; Ãéáôß; Ôé óçìáßíåé óÞìåñá ç ëÝîç; ÂÜñâáñïé èåùñïýíôáí üóïé äåí ìåôåß÷áí óôçí åëëçíéêÞ ðáéäåßá, óôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü. Èåùñïýóáí üôé ôá åëëçíéêÜ åßíáé ç ãëþóóá ôïõ ðïëéôéóìÝíïõ áíèñþðïõ. Ïé õðüëïéðïé ëáïß ìéëïýóáí áêáôÜëçðôç ãëþóóá (âáñ - âáñ) ãéá ôá åëëçíéêÜ áöôéÜ. ÓÞìåñá ç ëÝîç âÜñâáñïò óçìáßíåé åêåßíïò ðïõ äéáðñÜôôåé öñéêáëåüôçôåò êáé ðñïêáëåß ìåãÜëåò êáôáóôñïöÝò, éêáíïðïéþíôáò Ýôóé ôá êáôþôåñá ÝíóôéêôÜ ôïõ.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ìå ðïéïõò ëáïýò Þñèáí óå åðáöÞ ïé ¸ëëçíåò ôçò Ì. Áóßáò ôïí 7ï êáé 6ï áé. ð.×.; Ïé ¸ëëçíåò ôçò Ì. Áóßáò åß÷áí åðéôý÷åé óçìáíôéêÞ ïéêïíïìéêÞ êáé êïéíùíéêÞ áíÜðôõîç. Ç åðÝêôáóÞ ôïõò óôï åóùôåñéêü ôçò Ì. Áóßáò ôïõò Ýöåñå óå åðáöÞ ìå ôïõò Ëõäïýò. Áñãüôåñá ïé ÐÝñóåò êáôÝëáâáí ôç Ëõäßá êáé ôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò ôçò ìéêñáóéáôéêÞò áêôÞò. 2. Ðïéá ôá áßôéá êáé ç êáôÜëçîç ôçò ÉùíéêÞò åðáíÜóôáóçò; Ïé ¸ëëçíåò ôçò Ì. Áóßáò ãíþñéóáí ïéêïíïìéêü ìáñáóìü êÜôù áðü ôçí êáôï÷Þ ôùí Ðåñóþí. Ïé åëåõèåñßåò ðåñéïñßóôçêáí, ç öïñïëïãßá Þôáí âáñéÜ. Ôï 499 ð.×. îÝóðáóå åðáíÜóôáóç. Ïé åðáíáóôÜôåò æÞôçóáí âïÞèåéá áðü ôïõò ¸ëëçíåò ôçò çðåéñùôéêÞò ÅëëÜäáò. Ìüíï ç ÁèÞíá êáé ç ÅñÝôñéá Ýóôåéëáí 25 ðëïßá. Ôï 494 ð.×. ïé ÐÝñóåò óõíÝôñéøáí ôïí åðáíáóôáôéêü óôüëï óôç ËÜäç. Ç Ìßëçôïò êáôáóôñÜöçêå. 3. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç äåýôåñç áðüðåéñá ôùí Ðåñóþí íá ôéìùñÞóïõí ôïõò Áèçíáßïõò êáé ôïõò Åñåôñéåßò; Ôï 490 ð.×. Ï ÄÜôçò êáé ï ÁñôáöÝñíçò ìå éó÷õñü óôñáôü (ðåñßðïõ 15.000) êáôÝóôñåøáí ôçí ÅñÝôñéá êáé êáôåõèýíèçêáí ðñïò ôçí ÁèÞíá. Ïé Áèçíáßïé æÞôçóáí âïÞèåéá áðü ôïõò ÓðáñôéÜôåò. Ùóôüóï èñçóêåõôéêïß ëüãïé ôïõò åìðüäéóáí íá öôÜóïõí åãêáßñùò. ÄÝêá ÷éëéÜäåò Áèçíáßïé êáé ÷ßëéïé Ðëáôáéåßò áíôéìåôþðéóáí óôï Ìáñáèþíá ôïõò ÐÝñóåò ìå áñ÷çãü ôï ÌéëôéÜäç. Ãíùñßæïíôáò áõôüò ôïõò ðïëåìéêïýò ôñüðïõò ôùí Ðåñóþí, åíßó÷õóå ôá Üêñá. ¸ëõóå ôï ðñüâëçìá ôùí áðùëåéþí áðü ôá âÝëç äéáôÜóóïíôáò ôï óôñÜôåõìá íá ïñìÞóåé ôñÝ÷ïíôáò. Ïé ÐÝñóåò õðÝóôçóáí ðáíùëåèñßá. Ðåñßðïõ 6.400 ÐÝñóåò óêïôþèçêáí êáé 192 ¸ëëçíåò.

99

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:54

Page 100

8. Ç ÏÑÉÓÔÉÊÇ ÁÐÏÌÁÊÑÕÍÓÇ ÔÇÓ ÐÅÑÓÉÊÇÓ ÅÐÉÈÅÓÇÓ Ðåñßëçøç Ç ôáðåéíùôéêÞ Þôôá óôï Ìáñáèþíá Ýäùóå ôï Ýíáõóìá ãéá ôçí ðñïåôïéìáóßá ìéáò ìåãÜëçò åêóôñáôåßáò áðü ôïí ÎÝñîç óôïí åëëáäéêü ÷þñï. Ôï âÜñïò ôçò åõèýíçò Ýãéíå êáôáíïçôü áðü ôéò äýï óðïõäáßåò ðüëåéò ôçò åðï÷Þò, ôçí ÁèÞíá êáé ôç ÓðÜñôç. Ç áñ÷éêÞ ãñáììÞ Üìõíáò, ôá ÔÝìðç, åãêáôáëåßöèçêáí åîáéôßáò ôçò Ýëëåéøçò åìðéóôïóýíçò óôïõò Èåóóáëïýò. Åðüìåíç ãñáììÞ Üìõíáò åðéëÝ÷èçêáí ôá óôåíÜ Èåñìïðõëþí. ÐáñÜëëçëá ìå ôïí ðåñóéêü óôñáôü êéíïýíôáí êáé ï ðåñóéêüò óôüëïò. Áñ÷çãüò 4000 ïðëéôþí óôéò Èåñìïðýëåò Þôáí ï ÓðáñôéÜôçò âáóéëéÜò Ëåùíßäáò. Ï ðåñóéêüò óôüëïò êáôÝðëåõóå óôï áêñùôÞñéï Áñôåìßóéï (Â. Åýâïéá). Ç ìÜ÷ç ôùí Èåñìïðõëþí êáé ç íáõìá÷ßá óôï Áñôåìßóéï Ýãéíáí ôçí ßäéá ìÝñá. Áñ÷éêÜ ïé ÐÝñóåò áðïêñïýóôçêáí óôéò Èåñìïðýëåò. Áñãüôåñá üìùò ïäçãÞèçêáí áðü ôïí ðñïäüôç ÅöéÜëôç ìÝóá áðü êñõöü ìïíïðÜôé óôá ìåôüðéóèåí ôçò åëëçíéêÞò äýíáìçò. ¸ìåéíå ìüíï ï Ëåùíßäáò ìå ôñéáêüóéïõò ÓðáñôéÜôåò êáé åðôáêüóéïõò Èåóðéåßò, ïé ïðïßïé âñÞêáí çñùéêü èÜíáôï. Ïé ÐÝñóåò Ýöôáóáí óôçí ÁèÞíá êáé ôçí ðõñðüëçóáí. Ï óôüëïò ôïõ ÎÝñîç êáé ï åëëçíéêüò Ýäùóáí áðïöáóéóôéêÞ íáõìá÷ßá óôá óôåíÜ ôçò Óáëáìßíáò. Ï ðåñéïñéóìÝíïò ÷þñïò êáé ï áãùíéóôéêüò æÞëïò ôùí ÅëëÞíùí, óå óõíäõáóìü ìå ôï äáéìüíéï ôïõ ÈåìéóôïêëÞ, Ýäùóáí ôç íßêç óôçí åëëçíéêÞ ðëåõñÜ ìåôÜ áðü äùäåêÜùñï áãþíá. Ï óôüëïò êáé ï ÎÝñîçò Ýöõãáí ãéá ôçí Áóßá. Ðßóù Ýìåéíå ìå óôñáôü ï Ìáñäüíéïò. Ç áðïöáóéóôéêÞ ìÜ÷ç äüèçêå ôï 479 ð.×. óôéò ÐëáôáéÝò. Ï Ìáñäüíéïò óêïôþèçêå, ç ðåñóéêÞ óôñáôéÜ óõíôñßöèçêå. Óôéò ÐëáôáéÝò èñéÜìâåõóáí ôá óðáñôéáôéêÜ üðëá êÜôù áðü ôçí çãåóßá ôïõ Ðáõóáíßá. Ôçí ßäéá ìÝñá óôç ÌõêÜëç ï Ëåùôõ÷ßäçò óõíÝôñéâå ôá õðïëåßììáôá ôïõ óôüëïõ ôùí Ðåñóþí. Ç íßêç ôùí ÅëëÞíùí Þôáí áðïöáóéóôéêÞ ãéá ôçí ôý÷ç ôïõ åëëçíéêïý êáé ãåíéêüôåñá ôïõ Äõôéêïý ðïëéôéóìïý. ÁðïôÝëåóìá áõôþí ôùí íéêþí Þôáí ç áíÜðôõîç ôïõ êëáóéêïý ðïëéôéóìïý ìå áõôïôÝëåéá êáé åóùôåñéêÞ áñìïíßá.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ôñßôç ðñïóðÜèåéá ôùí Ðåñóþí ãéá êáôÜëçøç ôçò ÅëëÜäáò

100

• • • • • • •

Ïé ¸ëëçíåò Þäç áðü ôï 481 ð.×. áðïöáóéóìÝíïé íá áìõíèïýí Áíåíü÷ëçôç êÜèïäïò ôùí Ðåñóþí ùò ôéò Èåñìïðýëåò ÌÜ÷ç ôùí Èåñìïðõëþí ÊáôÜëçøç ôçò ÁèÞíáò Íáõìá÷ßá ôçò Óáëáìßíáò ¹ôôá ôùí Ðåñóþí óôéò ÐëáôáéÝò Íßêç ÅëëÞíùí óôç ÌõêÜëç

04s.qxp

5/8/2008

8:54

Page 101

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÁðïôÝëåóìá åëëçíéêþí íéêþí • ÁíÜêôçóç åëåõèåñßáò ôùí ðüëåùí ôçò Ì. Áóßáò • ÐíïÞ íÝïõ áíÝìïõ áõôïðåðïßèçóçò • Ðñïåôïéìáóßá ãéá ôï «÷ñõóü áéþíá»

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Áñôåìßóéï ÁêñùôÞñéï ôçò Åýâïéáò. Åêåß äüèçêå ôï êáëïêáßñé ôïõ 480 ð.×. ç ðåñßöçìç íáõìá÷ßá áíÜìåóá óôïí åëëçíéêü êáé óôïí ðåñóéêü óôüëï. Ç íáõìá÷ßá äéáäñáìáôßóôçêå ôçí ßäéá ìÝñá ìå ôç ìÜ÷ç ôùí Èåñìïðõëþí. Ïé ÐÝñóåò ðñïóðáèïýóáí ìå êÜèå ôñüðï íá äéáóðÜóïõí ôéò ãñáììÝò ôùí ÅëëÞíùí. Ìéá ðåñóéêÞ íáõôéêÞ ìïßñá ðïõ åß÷å óôáëåß íá ðåñéêõêëþóåé ôïõò ¸ëëçíåò áðü ôï íüôï êáôáóôñÜöçêå. Ïé ÐÝñóåò õðÝóôçóáí áñêåôÜ óçìáíôéêÝò áðþëåéåò. Ç Þôôá ôùí ÅëëÞíùí óôéò Èåñìïðýëåò õðï÷ñÝùóå ôïí åëëçíéêü óôüëï íá õðï÷ùñÞóåé ìÝóá áðü ôá óôåíÜ ôïõ Åõñßðïõ. Èåñìïðýëåò ÄéÜóçìï óôåíü ðÝñáóìá ôçò êåíôñéêÞò ÅëëÜäáò. Âñéóêüôáí óôï üñïò Êáëëßäñïìï. Ãéá íá êáôåâåß êÜðïéïò óôñáôüò áðü ôç Èåóóáëßá óôçí Í. ÅëëÜäá Ýðñåðå íá ðåñÜóåé áðü åêåß. ÐëáôáéÝò Ôïðïèåóßá óôçí êïéëÜäá ôïõ Áóùðïý. Åêåß äüèçêå ôï 479 ð.×. ç ðåñßöçìç ìÜ÷ç. Ç ìÜ÷ç áêïëïýèçóå ðåñßåñãç ðïñåßá. Ðñéí áðü ôç ìÜ÷ç Ýãéíáí ìåôáêéíÞóåéò óôñáôåõìÜôùí óôéò ðåñóéêÝò êáé óôéò åëëçíéêÝò ãñáììÝò. Ìéá äéáôáãÞ ôïõ Ðáõóáíßá ãéá ôáêôéêÞ ïðéóèï÷þñçóç ôùí Áèçíáßùí äçìéïýñãçóå ÷Üïò óôéò åëëçíéêÝò ãñáììÝò. Ôï êýñéï âÜñïò ôçò åðßèåóçò äÝ÷ôçêáí ïé ÓðáñôéÜôåò, ïé ïðïßïé äéÝëõóáí ôéò ðåñóéêÝò äõíÜìåéò. Óå áíÜìíçóç ôçò íßêçò ïñßóôçêå ç ôÝëåóç åïñôÞò.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ ÎÝñîçò Á´ ¹ôáí ãéïò ôïõ Äáñåßïõ Á´ êáé ôçò ¢ôïóóáò. Áíáêçñý÷èçêå ÌåãÜëïò ÂáóéëéÜò ôùí Ðåñóþí ôï 486 ð.×. ÊáôÝðíéîå åðáíáóôÜóåéò óôçí Áßãõðôï êáé óôç Âáâõëþíá. ÁðïöÜóéóå íá åêóôñáôåýóåé óôçí ÅëëÜäá ãéá íá ôçí õðïôÜîåé. Ç åêóôñáôåßá áõôÞ êáôÝëçîå óå êáôáóôñïöÞ. ÔåëéêÜ äïëïöïíÞèçêå ôï 465 ð.×. Ëåùíßäáò ÂáóéëéÜò ôùí Óðáñôéáôþí, äéÜóçìïò áðü ôç ìÜ÷ç ôùí Èåñìïðõëþí. ÁíÝâçêå óôï èñüíï ôï 488 ð.×. Óõììåôåß÷å óôç ìÜ÷ç ôùí Èåñìïðõëþí ìå ôïõò 300 Üíäñåò ôçò öñïõñÜò ôïõ. ¹ôáí åðéêåöáëÞò 4000 áíäñþí, áðü äéÜöïñåò ðüëåéò. ÌåôÜ ôçí 101

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

102

8:54

Page 102

ðñïäïóßá ôïõ ÅöéÜëôç êáôÝöõãå óå Ýíá ëüöï, üðïõ èáíáôþèçêå ìáæß ìå ôïõò óõíôñüöïõò ôïõ. (300 ÓðáñôéÜôåò êáé 700 Èåóðéåßò). ÅöéÜëôçò ¹ôáí ãéïò ôïõ Åõñýäçìïõ. Ðñüäùóå óôïõò ÐÝñóåò Ýíá ìïíïðÜôé ðïõ ïäçãïýóå óôá íþôá ôïõ åëëçíéêïý óôñáôïý. ÊáôÝöõãå óôç Èåóóáëßá, ãéáôß åß÷å åðéêçñõ÷ôåß. ÔåëéêÜ, äïëïöïíÞèçêå óôçí ðüëç Áíôßêõñá. ÈåìéóôïêëÞò Óðïõäáßïò Áèçíáßïò ðïëéôéêüò. ÃåííÞèçêå ôï 525 êáé ðÝèáíå ôï 460 ð.×. Áí êáé ðñïåñ÷üôáí áðü ôáðåéíÞ ïéêïãÝíåéá, ìÜëéóôá ìüíï ï ðáôÝñáò ôïõ Þôáí Áèçíáßïò ðïëßôçò, êáôüñèùóå íá îå÷ùñßóåé, åîáéôßáò ôçò åõñýôçôáò ôïõ ðíåýìáôïò êáé ôïõ äõíáôïý ìõáëïý ðïõ äéÝèåôå. Áó÷ïëÞèçêå ìå ôçí ðïëéôéêÞ. Áí êáé ìåôÜ ôç ìÜ÷ç ôïõ Ìáñáèþíá ðáñáìåñßóôçêå áðü ôï ÌéëôéÜäç, åðáíÞëèå äñéìýôåñïò. Ìå ôçí êïöôåñÞ ôïõ ìáôéÜ ðñïâëÝðåé üôé ç ìÜ÷ç ôïõ Ìáñáèþíá áðïôåëåß ðñïïßìéï ôùí åëëçíïðåñóéêþí ðïëÝìùí. ¸ðåéóå ôïõò Áèçíáßïõò íá ÷ñçóéìïðïéÞóïõí ôïí Üñãõñï áðü ôá ìåôáëëåßá ôïõ Ëáõñßïõ ãéá íá äçìéïõñãÞóïõí óôüëï. ÌÝóá óå äýï ÷ñüíéá ç ÁèÞíá Ýãéíå íáõôéêÞ äýíáìç. Ðïëéôéêüò ôïõ áíôßðáëïò Þôáí ï Áñéóôåßäçò. Áí êáé ï ÈåìéóôïêëÞò êáôÜöåñå íá ôïí åîïóôñáêßóåé, ï Áñéóôåßäçò åðÝóôñåøå ìåôÜ ôá ÐåñóéêÜ. Ï ÈåìéóôïêëÞò áñãüôåñá åîïóôñáêßóôçêå êáé åîïñßóôçêå. ÌåôÜ áðü ðïëëÝò ðåñéðëáíÞóåéò êáôÝöõãå óôçí áõëÞ ôïõ âáóéëéÜ ôùí Ðåñóþí. Åêåß ðñïôßìçóå íá áõôïêôïíÞóåé, ðáñÜ íá ïñãáíþóåé íÝá åêóôñáôåßá åíáíôßïí ôùí ÅëëÞíùí. Ðáõóáíßáò Ãíùóôüò ÓðáñôéÜôçò óôñáôçãüò. ¹ôáí ãéïò ôïõ Êëåüìâñïôïõ. ÁíÝëáâå ôçí áñ÷çãßá ôùí åëëçíéêþí äõíÜìåùí êáôÜ ôç ìÜ÷ç ôùí Ðëáôáéþí. Ùò óôñáôçãüò åß÷å ìåãÜëåò åðéôõ÷ßåò. ÅðéêåöáëÞò óðáñôéáôéêÞò äýíáìçò êáôÝëáâå ìÝñïò ôçò Êýðñïõ. Ïé öéëïäïîßåò ôïõ ôïí ïäÞãçóáí íá ðñïäþóåé ôïõò ¸ëëçíåò. Ç öéëïðåñóéêÞ óôÜóç åîÝãåéñå ôïõò ÓðáñôéÜôåò. Ãéá íá ãëéôþóåé áðü ôçí ïñãÞ ôïõò, êáôÝöõãå ùò éêÝôçò óôï íáü ôçò ÁèçíÜò ×áëêéïßêïõ. Ïé ÓðáñôéÜôåò, üìùò, áðÝêëåéóáí ôï íáü. Ï Ðáõóáíßáò ðÝèáíå áðü áóéôßá. Ëåùôõ÷ßäçò ÓðáñôéÜôçò óôñáôçãüò. ÊéíÞèçêå åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Ì. Áóßáò ìå éó÷õñü óôüëï. ÐÝôõ÷å ðåñßëáìðñç íßêç óôç ÷åñóüíçóï ôçò ÌõêÜëçò. Áñãüôåñá üìùò êáôçãïñÞèçêå ãéá äùñïäïêßá áðü ôïõò Èåóóáëïýò Üñ÷ïíôåò ÁëåõÜäåò êáé ôéìùñÞèçêå ìå åîïñßá.

04s.qxp

5/8/2008

8:54

Page 103

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

481 ð.×.

ÓõíÝäñéï Éóèìïý

480 ð.×.

ÌÜ÷ç Èåñìïðõëþí, íáõìá÷ßá Áñôåìéóßïõ, íáõìá÷ßá Óáëáìßíáò

479 ð.×.

ÌÜ÷ç Ðëáôáéþí, íáõìá÷ßá ÌõêÜëçò

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Åðßãñáììá ôïõ Óéìùíßäç Ôé Þôáí ôá åðéãñÜììáôá; (óåë. 60 ó÷. âéâëßïõ) ÅðéãñÜììáôá ïíïìÜæïíôáí ìéêñÜ ðïéÞìáôá ðïõ áíáöÝñïíôáí êáôÜ ôñüðï ðåñéåêôéêü óå äéÜöïñá ãåãïíüôá. ¹ôáí óõíÞèùò äßóôé÷á êáé õìíïýóáí áñåôÝò óçìáíôéêþí áíèñþðùí Þ êÜðïéá ãåãïíüôá. ÌåñéêÝò öïñÝò ãñÜöïíôáí êáé óå ðåæü ëüãï.

ÓêçíÞ áðü ôç ìÜ÷ç ôùí Ðëáôáéþí. ¸ëëçíáò ðïëåìéóôÞò óõãêñïýåôáé ìå ÐÝñóç éððÝá. ÐáñÜóôáóç áðü ôç æùïöüñï ôïõ íáïý ôçò ÁèçíÜò Íßêçò (Ëïíäßíï, Âñåôáíéêü Ìïõóåßï). Åßíáé ç ðñþôç öïñÜ ðïõ åéêïíßæåôáé óå íáü ðïëåìéêÞ óêçíÞ. Ìðïñåßôå íá äþóåôå ôç äéêÞ óáò åîÞãçóç ãéáôß õðÜñ÷åé ç ðáñÜóôáóç áõôÞ óôï íáü; (óåë. 62 ó÷. âéâëßïõ) Ï íáüò Þôáí áöéåñùìÝíïò óôçí ÁèçíÜ Íßêç, óôçí ðñïóôÜôéäá ôçò ÁèÞíáò ðïõ Ý÷åé äïîáóôåß ìÝóá áðü ôéò íßêåò ôçò. ¸ììåóá ëïéðüí ïé Áèçíáßïé èÝëïõí íá ðñïâÜëïõí ôï ìåãáëåßï êáé ôç äüîá ôçò ðüëçò ôïõò. Ãé’ áõôü êáé ðáñïõóéÜæïíôáé áíÜãëõöåò óêçíÝò ìá÷þí, üðùò ç ðáñáðÜíù, ïé ïðïßåò äçëþíïõí ôçí áíùôåñüôçôá ôùí ÅëëÞíùí, ôùí ïðïßùí çãåßôáé ç ÁèÞíá, Ýíáíôé ôùí Ðåñóþí. 1. Ðïéïò Þôáí ï ÅöéÜëôçò; Ìå ðïéåò óçìáóßåò ÷ñçóéìïðïéïýìå óÞìåñá ôç ëÝîç; ÅöéÜëôçò Þôáí ôï üíïìá ôïõ ðñïäüôç ðïõ ïäÞãçóå ôï ðåñóéêü óôñÜôåõìá áðü êñõöü ìïíïðÜôé, þóôå íá âñåèåß óôá íþôá ôùí åëëçíéêþí äõíÜìåùí óôéò Èåñìïðýëåò. Ïé 103

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:54

Page 104

¸ëëçíåò, åðïìÝíùò, Ýðñåðå íá õðï÷ùñÞóïõí ãéáôß åß÷áí ðåñéêõêëùèåß. ÓÞìåñá ç ëÝîç Ý÷åé äéðëÞ óçìáßá: á) ôï Üó÷çìï êáé äõóïßùíï, ôï ôñïìáêôéêü üíåéñï, â) ìéá éäéáßôåñç äýóêïëç êáé åðßðïíç êáôÜóôáóç. 2. «ÔéìÞ ó’ åêåßíïõò üðïõ óôçí æùÞí ôùí üñéóáí êáé öõëÜãïõí Èåñìïðýëåò». Ðïéï ôï ãåíéêüôåñï íüçìá ôùí óôß÷ùí áõôþí ôïõ Ê. ÊáâÜöç; Óôçí áðüäïóç ôïõ íïÞìáôïò íá ëÜâåôå õðüøç ôçí óçìáóßá ôùí ÷ñüíùí «üñéóáí» (áüñéóôïò) êáé «öõëÜãïõí» (åíåóôþôáò) êáèþò êáé ôïõ óõíäÝóìïõ «êáé». Åßíáé ôéìçìÝíïé üóïé Üíèñùðïé Ý÷ïõí óáí áñ÷Þ ôïõò, Ý÷ïõí âáèéÜ ñéæùìÝíç ôçí áíôßëçøç, ðùò ðñÝðåé íá ìçí åãêáôáëåßðïõí ðïôÝ ôïí ðüëåìï ðïõ äßíïõí ãéá ôçí éäåïëïãßá ôïõò. Ðïëëïß Üíèñùðïé Ý÷ïõí üíåéñá, ëßãïé ùóôüóï åßíáé åêåßíïé ðïõ ìÜ÷ïíôáé äéáñêþò ãéá íá ôá ðñáãìáôïðïéÞóïõí. ÐïëëÝò öïñÝò ëéãïøõ÷ïýí êáé óôáìáôïýí ôïõò áãþíåò åíÜíôéá óå ü,ôé ôïõò ðëçãþíåé Þ, ÷åéñüôåñá, óõìâéâÜæïíôáé êáé áðïôåëïýí ìÝñïò åíüò óõóôÞìáôïò ðïõ èá Ýðñåðå êáíïíéêÜ íá ôï ðïëåìïýí ìå üëåò ôéò äõíÜìåéò ôïõò. Ï áãþíáò áõôüò, åíÜíôéá ðñþôá óôéò áäõíáìßåò ôïõ ßäéïõ ìáò ôïõ åáõôïý, åßíáé äéáñêÞò êáé áíåëÝçôïò. Åßíáé Ýíáò ðüëåìïò ÷ùñßò åíäéÜìåóåò êáôáóôÜóåéò. ¹ èá íéêÞóïõìå Þ èá íéêçèïýìå. ¼ðùò ï Ëåùíßäáò, ïé ôñéáêüóéïé ÓðáñôéÜôåò êáé ïé åðôáêüóéïé Èåóðéåßò Ýìåéíáí ðéóôïß óôï ÷ñÝïò ôïõò ìÝ÷ñé ôÝëïõò êáé èá åßíáé áéþíéá ôéìçìÝíïé ãé’ áõôü, Ýôóé êáé åêåßíïé ðïõ ìÜ÷ïíôáé ìÝ÷ñé ôÝëïõò ãéá ôçí áíýøùóç ôïõ áíèñþðïõ ðñÝðåé íá áðïëáìâÜíïõí ôéò ßäéåò ôéìÝò.

3. Ðïéá ôá áßôéá êáé áðïôåëÝóìáôá ôçò íßêçò ôùí ÅëëÞíùí åðß ôùí Ðåñóþí; Áßôéá: á) Ïé ¸ëëçíåò ðïëÝìçóáí ãéá ôçí åëåõèåñßá êáé ôçí áõôïíïìßá ôçò ðüëçò, ôçò ðåìðôïõóßáò ôçò åëëçíéêÞò äçìïêñáôßáò. ÐïëÝìçóáí ãéá ôç ãç ôïõò, ôïõò óõããåíåßò ôïõò. ¹îåñáí ôé ôïõò ðåñßìåíå áí íéêïýóáí ïé ÐÝñóåò: åîáíäñáðïäéóìïß, äïõëåßá, ðíåõìáôéêüò êáé ïéêïíïìéêüò ìáñáóìüò. Ïé ¸ëëçíåò ðïëÝìçóáí õðåñáóðéæüìåíïé ôçí áîéïðñÝðåéá ôïõ áôüìïõ, ôçò áôïìéêÝò åëåõèåñßåò. Áíôßèåôá, ïé ÐÝñóåò óôçí êáëýôåñç ðåñßðôùóç èá Ýðáéñíáí êÜðïéï äþñï áðü ôï ÌåãÜëï ÂáóéëéÜ. â) Ïé ÐÝñóåò, áí êáé ðïëõÜñéèìïé, áí êáé äéÝèåôáí êáëýôåñï íáõôéêü, äåí Þôáí åîïéêåéùìÝíïé ìå ôéò åëëçíéêÝò èÜëáóóåò êáé ôï åëëçíéêü Ýäáöïò. ÅðéðëÝïí ç íáõôéêÞ äéïßêçóç Þôáí óôá ÷Ýñéá ôçò åëÜ÷éóôá åîïéêåéùìÝíçò ìå ôç èÜëáóóá ðåñóéêÞò áñéóôïêñáôßáò. ã) Ïé ÐÝñóåò ìÜëëïí õðåñåêôßìçóáí ôéò äõíáôüôçôÝò ôïõò. ÄéÝðñáîáí óïâáñÜ ëÜèç ôáêôéêÞò. ä) Ïé ¸ëëçíåò äéÝèåôáí êáëýôåñï åîïðëéóìü óôçí îçñÜ êáé êáëýôåñåò ôáêôéêÝò ìÜ÷çò (ïðëéôéêÞ öÜëáããá). Äñïýóáí ðåñéóóüôåñï ïìáäéêÜ. Ïé Áèçíáßïé ößëéùóáí ìå ôïõò ÓðáñôéÜôåò ìðñïóôÜ óôïí êïéíü å÷èñü. Ç ïìüíïéá, ç åìðíåõóìÝíç çãåóßá êáé ç ãåííáéüôçôá Ýäùóáí ôç íßêç óôïõò ¸ëëçíåò. 104

04s.qxp

5/8/2008

8:54

Page 105

ÓõíÝðåéåò: Ç íßêç ôùí ÅëëÞíùí åßíáé éäéáßôåñç óçìáíôéêÞ ãéá ôçí åëëçíéêÞ êáé ðáãêüóìéá éóôïñßá. Ôï çèéêü ôùí ÅëëÞíùí ôïíþèçêå êáé áðïôÝëåóå áöåôçñßá ôïõ «÷ñõóïý» 5ïõ áé. ð.×. Åîáóöáëßóôçêå ç ðïëéôéêÞ êáé ðíåõìáôéêÞ åëåõèåñßá ôùí ÅëëÞíùí, ïé ïðïßïé ìðïñïýóáí ðëÝïí åëåýèåñïé íá áíåâÜóïõí óå äõóèåþñçôá ýøç ìå åóùôåñéêÞ áñìïíßá ôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ, ôç öéëïóïößá, ôç ãëõðôéêÞ. Ï áôïìéóìüò, ç áãÜðç ãéá ôïí Üíèñùðï êáé ôçò éêáíüôçôÝò ôïõ, ç áãÜðç ãéá áôïìéêÞ äéÜêñéóç þèçóáí ôïõò ¸ëëçíåò óå áîéïèáýìáóôá Ýñãá. Ç ãÝíåóç ôïõ Äõôéêïý ðïëéôéóìïý áêñéâþò ðÜíù óå áõôÝò ôéò íßêåò óôçñß÷èçêå.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Óå ðïéá óçìåßá áíôÝôáîáí Üìõíá ïé Áèçíáßïé áñ÷éêÜ; Ç áñ÷éêÞ ãñáììÞ Üìõíáò, ôá ÔÝìðç, åãêáôáëåßöèçêáí åîáéôßáò ôçò Ýëëåéøçò åìðéóôïóýíçò óôïõò Èåóóáëïýò, ïé ïðïßïé áñãüôåñá ôÜ÷ôçêáí óôï ðëåõñü ôùí Ðåñóþí. Åðüìåíç ãñáììÞ Üìõíáò åðéëÝ÷èçêáí ôá óôåíÜ Èåñìïðõëþí. ÐáñÜëëçëá ìå ôïí ðåñóéêü óôñáôü êéíïýíôáí êáé ï ðåñóéêüò óôüëïò. Áñ÷çãüò 4000 ïðëéôþí óôéò Èåñìïðýëåò Þôáí ï ÓðáñôéÜôçò âáóéëéÜò Ëåùíßäáò. Ç áðÜíôçóÞ ôïõ óôï ðåñóéêü áßôçìá ãéá ðáñÜäïóç Þôáí ôï «ìïëþí ëáâÝ» (= Ýëá íá ôá ðÜñåéò). Ï ðåñóéêüò óôüëïò êáôÝðëåõóå óôï áêñùôÞñéï Áñôåìßóéï (Â. Åýâïéá). Ç ìÜ÷ç ôùí Èåñìïðõëþí êáé ç íáõìá÷ßá óôï Áñôåìßóéï Ýãéíáí ôçí ßäéá ìÝñá. Áñ÷éêÜ ïé ÐÝñóåò áðïêñïýóôçêáí óôéò Èåñìïðýëåò. Áñãüôåñá üìùò ïäçãÞèçêáí áðü ôïí ðñïäüôç ÅöéÜëôç ìÝóá áðü êñõöü ìïíïðÜôé óôá ìåôüðéóèåí ôçò åëëçíéêÞò äýíáìçò. Ç åëëçíéêÞ óôñáôéÜ áíáãêÜóôçêå íá õðï÷ùñÞóåé. ¸ìåéíå ìüíï ï Ëåùíßäáò ìå ôñéáêüóéïõò ÓðáñôéÜôåò êáé åðôáêüóéïõò Èåóðéåßò, ïé ïðïßïé âñÞêáí çñùéêü èÜíáôï. 2. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç íáõìá÷ßá ôçò Óáëáìßíáò; Ïé ÐÝñóåò Ýöôáóáí óôçí ÁèÞíá êáé ôçí ðõñðüëçóáí. Ï óôüëïò ôïõ ÎÝñîç êáé ï åëëçíéêüò Ýäùóáí áðïöáóéóôéêÞ íáõìá÷ßá óôá óôåíÜ ôçò Óáëáìßíáò. Ï ðåñéïñéóìÝíïò ÷þñïò êáé ï áãùíéóôéêüò æÞëïò ôùí ÅëëÞíùí, óå óõíäõáóìü ìå ôï äáéìüíéï ôïõ ÈåìéóôïêëÞ, Ýäùóáí ôç íßêç óôçí åëëçíéêÞ ðëåõñÜ ìåôÜ áðü äùäåêÜùñï áãþíá.

105

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:54

Page 106

9. ÔÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ Ðåñßëçøç ÊáôÜ ôçí áñ÷áúêÞ åðï÷Þ êõñéáñ÷ïýí ôá ïìçñéêÜ çñùéêÜ Ýðç êáé ç äéäáêôéêÞ ðïßçóç ôïõ Çóéüäïõ, üðïõ óôï Ýñãï Èåïãïíßá åîéóôïñåßôáé ç äçìéïõñãßá ôïõ êüóìïõ êáé ç åðéêñÜôçóç ôùí ïëýìðéùí èåþí. Óôï ¸ñãá êáé ÇìÝñáé ï Çóßïäïò äßíåé çèéêÝò óõìâïõëÝò óôïõò áíèñþðïõò. Óðïõäáßá åßíáé êáé ç ëõñéêÞ ðïßçóç, üðïõ ðñïâÜëëïíôáé ïé çèéêÝò áîßåò ôïõ áíèñþðïõ êáé ôá óõíáéóèÞìáôá. Ôá ðïéÞìáôá áõôÜ ôá ôñáãïõäïýóáí ïé ßäéïé Þ ïìÜäåò ôñáãïõäéóôþí (÷÷ïñéêÞ ðïßçóç). Õìíïýíôáé áîßåò üðùò ç öéëßá, ïé èåïß, ïé áèëçôÝò, ïé ÷áñÝò êáé ïé ëýðåò ôçò æùÞò. Îå÷ùñßæïõí ï Áñ÷ßëï÷ïò áðü ôçí ÐÜñï, ï Óéìùíßäçò áðü ôçí ÊÝá, ï Áëêáßïò êáé ç Óáðöþ áðü ôç ËÝóâï, ï Ðßíäáñïò ê.Ü. Ç ðíåõìáôéêÞ êßíçóç ôùí öõóéêþí öéëïóüöùí îåêßíçóå êáé Üêìáóå óôçí Éùíßá. Ï ÈáëÞò ï ÌéëÞóéïò, ï Áíáîßìáíäñïò êáé ï ÁíáîéìÝíçò áðü ôç Ìßëçôï, ï ÇñÜêëåéôïò ï ÅöÝóéïò, ï Ðõèáãüñáò ï ÓÜìéïò áíÞêïõí óôçí ðñùôïðïñßá ôçò ðáãêüóìéáò åðéóôÞìçò, êáèþò ðñþôïé åêåßíïé ðñïóðÜèçóáí íá åñìçíåýóïõí ôï öõóéêü êüóìï ìÝóù ôçò ðáñáôÞñçóçò, áðïññßðôïíôáò óôéò èåïëïãéêÝò - ìõèïëïãéêÝò åîçãÞóåéò. Óôçí Éùíßá èåìåëéþèçêáí ç öéëïóïößá, ôá óýã÷ñïíá ìáèçìáôéêÜ êáé ãåíéêÜ ïé åðéóôÞìåò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ÁíÜðôõîç ôçò ëïãïôå÷íéêÞò ðáñáãùãÞò • ÏìçñéêÜ åðéêÜ ðïéÞìáôá • ÄéäáêôéêÞ ðïßçóç • ËõñéêÞ êáé ÷ïñéêÞ ðïßçóç

ÅìöÜíéóç êáé áíÜðôõîç ôùí åðéóôçìþí • ÐñïóðÜèåéá, ãéá ðñþôç öïñÜ, ëïãéêÞò êáôáíüçóçò ôïõ êüóìïõ • ÁíÜðôõîç ôçò öéëïóïößáò, ôùí ìáèçìáôéêþí, ôçò áóôñïíïìßáò ê.Ü. åðéóôçìþí

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ

106

Çóßïäïò Óðïõäáßïò áñ÷áßïò ¸ëëçíáò ðïéçôÞò. ÃåííÞèçêå óôçí ¢óêñá ôçò Âïéùôßáò (8ïò áé. ð.×.). Ï ðáôÝñáò ôïõ Þôáí íáõôéêüò. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ðáôÝñá ôïõ áêïëïýèçóå äéêáóôéêÞ äéáìÜ÷ç ìå ôïí áäåëöü ôïõ ãéá ðåñéïõóéáêÜ èÝìáôá. Ï Çóßïäïò ôåëéêÜ Ý÷áóå ôç äßêç. Áí êáé ôá Ýñãá ôïõ Ý÷ïõí åðçñåáóôåß áðü ôïí ¼ìçñï, ïé ÞñùÝò ôïõ åßíáé ðéï êáèçìåñéíïß. Ç ãëþóóá ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ÷áñáêôçñßæåôáé áðü áðëüôçôá. Åßíáé ï ðñþôïò äçìéïõñãüò ìå óÜñêá êáé ïóôÜ.

04s.qxp

5/8/2008

8:55

Page 107

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷ßëï÷ïò Áñ÷áúêÞ ¸æçóå ôïí 7ï áé. ð.×. Êáôáãüôáí áðü ôçí ÐÜñï. ¸æçóå ðåñéðåôåéþäç æùÞ. Åîáéôßáò åðï÷Þ ôçò öôþ÷åéáò, êáôÝëçîå íá ãßíåé ìéóèïöüñïò. ¸ãñáøå åëåãåßåò, ýìíïõò êáé (800 -479 ð.×.) åðéãñÜììáôá. ×áñáêôçñéóôéêü óôïé÷åßï åßíáé ç åéóâïëÞ ôïõ ðñïóùðéêïý óôïé÷åßïõ. Ï ëüãïò ôïõ åßíáé áðáëëáãìÝíïò áðü ðåñéôôÜ óôïëßäéá. Áëêáßïò Óçìáíôéêüò ëõñéêüò ðïéçôÞò. Ìáæß ìå ôç Óáðöþ åêðñïóùðïýí ôçí áéïëéêÞ ðïßçóç. ÃåííÞèçêå áðü áñéóôïêñáôéêÞ ïéêïãÝíåéá óôç ËÝóâï. Óå ðïëëÜ ðïéÞìáôá áó÷ïëåßôáé ìå ôïõò åóùôåñéêïýò ðïëéôéêïýò áãþíåò ôçò éäéáßôåñçò ðáôñßäáò ôïõ. Ãíþñéóå ôçí åîïñßá, áí êáé ôåëéêÜ åðÝóôñåøå óôç ËÝóâï, üðïõ ðÝèáíå ôï 570 ð.×. ÌéêñÜ áðïóðÜóìáôá Ý÷ïõí óùèåß áðü ôï Ýñãï ôïõ. Óáðöþ ÃåííÞèçêå óôç ËÝóâï (615 ð.×.). ¹ôáí óýã÷ñïíç ôïõ Áëêáßïõ. Áí êáé åîïñßóôçêå óôç Óéêåëßá, áñãüôåñá åðÝóôñåøå óôçí ðáôñßäá ôçò. Äéáêñßèçêå óôïí ôïìÝá ôçò ðïßçóçò. Åßíáé ç ðñþôç ðïéÞôñéá ðïõ Ýæçóå. ÃñÜöåé óôçí áéïëéêÞ äéÜëåêôï. Áíôëåß ôá èÝìáôÜ ôçò áðü ôïí êüóìï ôçò ãõíáßêáò. Ç ðïßçóÞ ôçò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü åõáéóèçóßá êáé áðëüôçôá. ¸ãéíå äéÜóçìç. ÌÜëéóôá èåùñïýíôáí ùò ç äÝêáôç ìïýóá. Óéìùíßäçò Ëõñéêüò ðïéçôÞò áðü ôçí ÊÝá (556-468 ð.×.). Îåêßíçóå ôç óôáäéïäñïìßá ôïõ ùò ÷ïñïäéäÜóêáëïò óôçí ÊÝá. Áñãüôåñá Þñèå óôçí ÁèÞíá (520 ð.×.). Áñãüôåñá ôáîßäåøå óôç Èåóóáëßá. Áí êáé áó÷ïëÞèçêå ìå üëá ôá åßäç ôçò ëõñéêÞò ðïßçóçò, Ýãéíå äéÜóçìïò ãéá ôá åðéãñÜììáôá ðïõ óõíÝèåóå. Ôï ýöïò ôïõ åßíáé áðëü, Üìåóï, æùíôáíü. ÃñÜöåé óå äùñéêÞ äéÜëåêôï. Ôá Ýñãá ôïõ åßíáé ðåñéåêôéêÜ êáé ìáñôõñïýí ôç âáèéÜ öéëïóïöéêÞ ìüñöùóç ôïõ ðïéçôÞ. Ðßíäáñïò Ëõñéêüò ðïéçôÞò ðïõ êáôáãüôáí áðü ôç ÈÞâá (522 - 446 ð.×.). Êáôáãüôáí áðü áñéóôïêñáôéêÞ ïéêïãÝíåéá. Äéáôçñïýóå éó÷õñïýò ðñïóùðéêïýò äåóìïýò ìå ôçí ïéêïãÝíåéá ôùí Áëêìáéùíéäþí. ÊáôÜ ôïõò Åëëçíïðåñóéêïýò ðïëÝìïõò ï Ðßíäáñïò êñÜôçóå ìÜëëïí öéëïðåñóéêÞ óôÜóç. Áñãüôåñá ðÜíôùò (470 ð.×.) ôßìçóå ôçí ÁèÞíá ìå Ýíá äéèýñáìâï. Ï Ðßíäáñïò ðáñïõóéÜæåé ôïõò èåïýò áéþíéïõò, êáèéóìÝíïõò óå Üöèáñôïõò èñüíïõò êáé óïöïýò. Ôï ýöïò åßíáé ðïìðþäåò, ùóôüóï áðïäßäåé ìå ëõñéêü ôñüðï âáèéÝò Ýííïéåò. ÈáëÞò ï ÌéëÞóéïò ÄéÜóçìïò óïöüò ôçò áñ÷áéüôçôáò (640 - 546 ð.×.). ÅíäéáöÝñèçêå æùçñÜ ãéá ôç ëïãéêÞ åñìçíåßá ôïõ êüóìïõ ðïõ ìáò ðåñéâÜëëåé. Áó÷ïëÞèçêå ìå ôï åìðüñéï. Ôáîßäåøå ðïëý ìå ðëïßá ôçò åðï÷Þò. Ãíþñéóå ôá åðéóôçìïíéêÜ êáôïñèþìáôá ôùí Áéãõðôßùí êáé ôùí Âáâõëùíßùí. Ó÷åôéêÜ ìå ôç ãÝííçóç ôïõ êüóìïõ, ðéóôåýåé üôé üëá ðñïÞëèáí áðü ôï íåñü. Èåùñïýóå üôé ç Ãç åßíáé åðßðåäç êáé üôé ðëÝåé óå Ýíáí ùêåáíü. ÐïëëÝò åßíáé ïé áíáêáëýøåéò ðïõ áðïäßäïíôáé óôï ÈáëÞ. Áó÷ïëÞèçêå êáé ìå ôçí ðïëéôéêÞ âïçèþíôáò ôïõò ÌéëÞóéïõò íá áíôéìåôùðßóïõí ôïí 107 ðåñóéêü êßíäõíï.

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:55

Page 108

Áíáîßìáíäñïò ÃåííÞèçêå óôç Ìßëçôï (ôÝëç ôïõ 7ïõ áé. ð.×.). ¹ôáí ìáèçôÞò ôïõ ÈáëÞ. Ï Áíáîßìáíäñïò ðßóôåõå üôé ï êüóìïò ðñïÞëèå áðü ôçí áÝíáç êßíçóç ôùí áíôéèÝôùí ôçò ðñþôçò ïõóßáò. ¼ëá ðçãÜæïõí áðü ôï Üðåéñï. Ç ðïñåßá ôïõ êüóìïõ åßíáé êõêëéêÞ. Áñ÷ßæåé ìå ôç äçìéïõñãßá, ãéá íá êáôáëÞîåé óôç öèïñÜ. Ðéóôåýåé áêüìç ðùò ï ðñùôáñ÷éêüò ðõñÞíáò ôçò æùÞò åßíáé ôï íåñü. Áó÷ïëÞèçêå êáé ìå ôçí áóôñïíïìßá. Áó÷ïëÞèçêå ìå ôéò áóôñéêÝò áðïóôÜóåéò. Ðñþôïò áõôüò ìßëçóå ãéá éó÷õñÝò åëêôéêÝò äõíÜìåéò ðïõ êñáôïýí ôç Ãç óôç èÝóç ôçò. ÁíáîéìÝíçò Öõóéêüò öéëüóïöïò áðü ôç Ìßëçôï (6ïò áé. ð.×.). ¹ôáí ìáèçôÞò ôïõ Áíáîßìáíäñïõ. Èåùñïýóå ðçãÞ ôùí ðÜíôùí ôïí áÝñá, ï ïðïßïò ìå ôç ìïñöÞ ðíïÞò âñßóêåôáé ðáíôïý. Ðßóôåõå áêüìç üôé ç Ãç åßíáé Ýíáò åðßðåäïò äßóêïò ðïõ áéùñåßôáé óôïí áÝñá. ÇñÜêëåéôïò ¸ëëçíáò öéëüóïöïò ôïõ 6ïõ áé. ð.×. Êáôáãüôáí áðü ôçí ¸öåóï. ÁíÞêå óå áñéóôïêñáôéêÞ ïéêïãÝíåéá. Áöïóéþèçêå óôç óõããñáöÞ öéëïóïöéêþí Ýñãùí, ôá ïðïßá ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü âáèéÜ ãíþóç ôïõ êüóìïõ áëëÜ êáé ðõêíü êáé äõóíüçôï ýöïò. Ðéóôåýåé ðùò ï êüóìïò äçìéïõñãÞèçêå áðü ôç èåúêÞ öùôéÜ, ç ïðïßá áíÜâåé êáé óâÞíåé óõíå÷þò. Ðéóôåýåé áêüìç ðùò ï êüóìïò êõñéáñ÷åßôáé áðü áðü ìéá áäéÜêïðç ñïÞ, áðü áÝíáç ìåôáâïëÞ ôùí óôïé÷åßùí ðïõ ôïí áðáñôßæïõí. Ðõèáãüñáò Óðïõäáßïò öéëüóïöïò êáé ìáèçìáôéêüò ôçò áñ÷áéüôçôáò (áñ÷Ýò 6ïõ áé. ð.×.). ¸öõãå áðü ôç ÓÜìï åîáéôßáò ðïëéôéêþí ëüãùí. ÌåôÜ áðü ðïëëÜ ôáîßäéá åãêáôáóôÜèçêå óôïí Êñüôùíá. Åêåß ßäñõóå óçìáíôéêÞ ó÷ïëÞ, ç ïðïßá áðïôåëïýíôáí áðü ôñåéò âáèìßäåò. Ðßóôåõå óôçí áéùíéüôçôá ôçò øõ÷Þò êáé óôïí êáèáñéóìü ôçò ìÝóá áðü ôçí ðíåõìáôéêÞ Üóêçóç. Èåùñïýóå áêüìç üôé ï êüóìïò ìáò åßíáé óõíÜñôçóç ôçò áñìïíßáò ðïõ ðçãÜæåé áðü ôïõò áñéèìïýò. Áó÷ïëÞèçêå êáé ìå ôç Ãåùìåôñßá (ðõèáãüñåéï èåþñçìá).

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ðïéï åßíáé ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò äéäáêôéêÞò ðïßçóçò; Óôç äéäáêôéêÞ ðïßçóç ï ðïéçôÞò äßíåé óõìâïõëÝò óôïõò áíèñþðïõò ãéá ôç æùÞ ôïõò 108 êáé ôçí çèéêÞ ðïõ ðñÝðåé íá Ý÷ïõí ãéá íá æïõí óùóôÜ.

04s.qxp

5/8/2008

8:55

Page 109

2. Íá óõãêñéèåß ôï áðüóðáóìá ôïõ ïìçñéêïý Ýðïõò ìå åêåßíá ôçò ëõñéêÞò ðïßçóçò ðïõ ðáñáôßèåíôáé ìå âÜóç ôï ðåñéå÷üìåíü ôïõò. Ïìïéüôçôåò: Ôï áðüóðáóìá áðü ôçí ÉëéÜäá îå÷åéëßæåé áðü Ýíá ëõñéóìü ðñùôüãíùñï ãéá ðïëåìéêü Ýðïò. Ôá áðïóðÜóìáôá ôçò ëõñéêÞò ðïßçóçò áíôßóôïé÷á ôñáãïõäïýí ôéò ïìïñöéÝò ôçò æùÞò, ôç öýóç, ôç æùÞ êáé ôï èÜíáôï. ÄéáöïñÝò: Ôï áðüóðáóìá áðü ôçí ÉëéÜäá ìáò Ý÷åé ùò êÝíôñï ôï õðåñöõóéêü, ôï èåúêü, áõôü ðïõ åßíáé Üðéáóôï áðü ôïí Üíèñùðï. Ï ¹öáéóôïò áñ÷ßæåé íá óöõñçëáôåß ôç èåúêÞ áóðßäá ôïõ Á÷éëëÝá, ç ïðïßá åßíáé èáõìáóôÞ áðü êÜèå Üðïøç, üðùò êáé ç ðáëéÜ, ôçí ïðïßá âñßóêåôáé ôþñá óôá ÷Ýñéá ôïõ ¸êôïñá. Áíôßèåôá, ôá áðïóðÜóìáôá ôçò ëõñéêÞò ðïßçóçò Ý÷ïõí ùò ìÝôñï ôïí Üíèñùðï. Ç áíÝìç ôïõ ìýèïõ îåôõëßãåôáé ãýñù áðü ôá ðÜèç ôùí áíèñþðùí, ôéò ïìïñöéÝò áõôïý ôïõ êüóìïõ, ôïõ áðôïý, ôïõ ÷åéñïðéáóôïý. Áêüìá êáé üôáí óôá êåßìåíá áíáöÝñïíôáé ïé èåïß, åêåßíïé äåí åßíáé õðåñöõóéêÜ üíôá, áëëÜ Ý÷ïõí ðñïóáñìïóôåß óôá áíèñþðéíá ìÝôñá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ç åîÝëéîç ôçò ëõñéêÞò ðïßçóçò; Ðïéïé ïé óðïõäáéüôåñïé åêðñüóùðïß ôçò; Óðïõäáßá åßíáé êáé ç ëõñéêÞ ðïßçóç, üðïõ ðñïâÜëëïíôáé ïé çèéêÝò áîßåò ôïõ áíèñþðïõ êáé ôá óõíáéóèÞìáôá. Ôá ðïéÞìáôá áõôÜ ôá ôñáãïõäïýóáí ïé ßäéïé Þ ïìÜäåò ôñáãïõäéóôþí (÷ïñéêÞ ðïßçóç). Õìíïýíôáé áîßåò üðùò ç öéëßá, ïé èåïß, ïé áèëçôÝò, ïé ÷áñÝò êáé ïé ëýðåò ôçò æùÞò. Îå÷ùñßæïõí ï Áñ÷ßëï÷ïò áðü ôçí ÐÜñï, ï Óéìùíßäçò áðü ôçí ÊÝá, ï Áëêáßïò êáé ç Óáðöþ áðü ôç ËÝóâï, ï Ðßíäáñïò ê.Ü. 2. Íá áíáöåñèåßôå óôï êßíçìá ôùí Éþíùí öõóéêþí öéëïóüöùí. Ç ðíåõìáôéêÞ êßíçóç ôùí öõóéêþí öéëïóüöùí îåêßíçóå êáé Üêìáóå óôçí Éùíßá. Ï ÈáëÞò ï ÌéëÞóéïò, ï Áíáîßìáíäñïò êáé ï ÁíáîéìÝíçò áðü ôç Ìßëçôï, ï ÇñÜêëåéôïò ï ÅöÝóéïò, ï Ðõèáãüñáò ï ÓÜìéïò áíÞêïõí óôçí ðñùôïðïñßá ôçò ðáãêüóìéáò åðéóôÞìçò, êáèþò ðñþôïé åêåßíïé ðñïóðÜèçóáí íá åñìçíåýóïõí ôï öõóéêü êüóìï ìÝóù ôçò ðáñáôÞñçóçò, áðïññßðôïíôáò óôéò èåïëïãéêÝò - ìõèïëïãéêÝò åîçãÞóåéò. Óôçí Éùíßá èåìåëéþèçêáí ç öéëïóïößá, ôá óýã÷ñïíá ìáèçìáôéêÜ êáé ãåíéêÜ ïé åðéóôÞìåò.

109

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:55

Page 110

10. Ç ÔÅ×ÍÇ Ðåñßëçøç ÊáôÜ ôçí áñ÷áúêÞ ðåñßïäï: á) á í å ã å ß ñ ï í ô á é ë ß è é í ï é í á ï ß (áíôß ãéá îýëéíïé), ê â) áôáóêåõÜæïíôáé ëßèéíá áãÜëìáôá óå öõóéêü êáé õðåñöõóéêü ìÝãåèïò. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ áíáðôýóóåôáé ìéá áíáôïëßæïõóá ôÝ÷íç óôçí ïðïßá ç ôÝ÷íç ôçò ÁíáôïëÞò êáé ôçò Áéãýðôïõ áóêïýí éó÷õñÞ åðßäñáóç. Ï åëëçíéêüò íáüò êáôáóêåõÜæåôáé áðü ðÝôñá êáé ìÜñìáñá. Ðñüêåéôáé ãéá åîÝëéîç ôïõ ìõêçíáúêïý ìåãÜñïõ, êáèþò áðïôåëåßôáé áðü Ýíá áíïé÷ôü ðñïèÜëáìï, ôïí ðñüíáï, êáé ôï êýñéï äùìÜôéï, ôï óçêü. Áñãüôåñá ðñïóôßèåôáé Ýíá áíïé÷ôü äùìÜôéï ðßóù, ï ïðéóèüäñïìïò , êáé êéïíïóôïé÷ßá ðïõ ðåñéâÜëëåé ôï êôßñéï, ôï ðôåñü . Äýï ñõèìïß áíáðôýóóïíôáé: á) ï äùñéêüò, ï ïðïßïò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ëéôüôçôá óôï êéïíüêñáíï, ôï ïðïßï åßíáé êáé ðéï êïíôü. â) Ï éùíéêüò, óôïí ïðïßï ôï êéïíüêñáíï åßíáé ðéï øçëü, ðéï ëåðôü êáé ðéï êïìøü êáé êáôáëÞãåé óå äéðëÝò Ýëéêåò. Ôï ðÜíù ìÝñïò ôùí íáþí êïóìåßôáé ìå áñ÷éôåêôïíéêÜ ãëõðôÜ. Ç ÊñÞôç Ý÷åé íá ìáò ðáñïõóéÜóåé ìíçìåéáêÜ áãÜëìáôá áðü áóâåóôüëéèï, åíþ óôç ÍÜîï êõñéáñ÷ïýí ôá ìáñìÜñéíá. Ç áíÜðôõîç ôïõ åìðïñßïõ, ïé ðñþôåò ýëåò êáé ï ðëïýôïò ïäÞãçóáí óå áõôÞ ôçí åîÝëéîç. Áñ÷éêÜ ôá áãÜëìáôá, åðçñåáóìÝíá áðü áíôßóôïé÷á áéãõðôéáêÜ, ðáñéóôÜíïíôáé áêßíçôá.Ïé íÝïé Üíäñåò ïíïìÜæïíôáé êïýñïé êáé åßíáé ãõìíïß, åíþ ïé ãõíáßêåò ïíïìÜæïíôáé ê ü ñ å ò êáé ðáñïõóéÜæïíôáé íôõìÝíåò ìå ðåñßôå÷íá öïñÝìáôá êáé óôïëéóìÝíåò. ¸÷ïõí âñåèåß êáé ðïëëïß ôýðïé áãáëìÜôùí: Üñ÷ïíôåò êáèéóôïß óå èñüíïõò, éððåßò, ðïëåìéóôÝò ê.Ü. ÓçìáíôéêÝò åßíáé êáé ïé åðéôýìâéåò óôÞëåò, ïé áíÜãëõöåò ðëÜêåò ðïõ ôïðïèåôïýíôáí óôá ôáöéêÜ ìíçìåßá. Óôïí ôïìÝá ôçò êåñáìåéêÞò åðéêñáôïýí ôá öõôéêÜ áíáôïëßæïíôá ìïôßâá áëëÜ êáé èÝìáôá ìõèéêÜ, êáèçìåñéíÜ Þ èñçóêåõôéêÜ. Äýï óðïõäáßåò ôå÷íéêÝò áíáðôýóóïíôáé: á) ç ìåëáíüìïñöç, óôçí ïðïßá ïé ìïñöÝò êáé ôá êïóìÞìáôá âÜöïíôáé ìáýñá, åíþ ïé ëåðôïìÝñåéåò åìöáíßæïíôáé ìå ÷Üñáîç. â) Áñãüôåñá åìöáíßæåôáé åñõèñüìïñöç ôå÷íéêÞ, óôçí ïðïßá ôï öüíôï åßíáé ìáýñï, åíþ ïé ìïñöÝò åìöáíßæïíôáé êüêêéíåò. ÓçìáíôéêÞ åßíáé ðÜíôùò êáé ç áíÜðôõîç ôçò ìåôáëëïôå÷íßáò êáé ôçò ìéêñïôå÷íßáò.

110

04s.qxp

5/8/2008

8:55

Page 111

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ïéêïäüìçóç ëßèéíùí íáþí

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

• ÐõñÞíáò åßíáé ôï ìõêçíáúêü ìÝãáñï • Ðñïóôßèåíôáé ôá áêüëïõèá ôìÞìáôá: → Ï ðñüíáïò → Ï óçêüò → Ï ïðéóèüäïìïò → Ôï ðôåñü

¾ðáñîç äõï áñ÷éôåêôïíéêþí ñõèìþí • Éùíéêüò • Äùñéêüò

ÄéáöïñÝò ñõèìþí • Óôï êéïíüêñáíï • Óôïí êßïíá • Óôá áñ÷éôåêôïíéêÜ ãëõðôÜ

Äçìéïõñãßá ìåãÜëùí áãáëìÜôùí Áéôßåò: • Ôá ôáîßäéá óôçí ÁíáôïëÞ

• Ç óõãêÝíôñùóç ðëïýôïõ

Âáóéêïß ôýðïé áñ÷áúêþí áãáëìÜôùí • Êïýñïé - ãõìíÜ áãÜëìáôá • Êüñåò - íôõìÝíåò ãõíáéêåßåò ìïñöÝò

¢ëëá ìïôßâá ðáñïõóßáóçò ôùí ìïñöþí • ¢ñ÷ïíôåò êáèéóôïß • Ãõíáßêåò (éÝñåéåò) • ÐïëåìéóôÝò • ÌõèéêÜ ôÝñáôá • Èåïß ìå ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ óýìâïëá

Ç Üíèéóç ôçò êåñáìåéêÞò • ¸íôïíç åðéññïÞ áðü ôçí ÁíáôïëÞ • ÅìöÜíéóç íÝùí ôå÷íéêþí äéáêüóìçóçò: → Ìåëáíüìïñöç → Åñõèñüìïñöç • ÅìöÜíéóç íÝùí äéáêïóìçôéêþí ìïôßâùí

¢íèéóç ìåôáëëïôå÷íßáò êáé ìéêñïôå÷íßáò

111

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:55

Page 112

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Íá áíáãíùñéóôïýí ïé ôýðïé ôùí áñ÷áúêþí áãáëìÜôùí ôùí åéêüíùí. Ç áíäñéêÞ ìïñöÞ áíÞêåé óôïí ôýðï ôïõ êïýñïõ, åíþ ç ãõíáéêåßá óôïí ôýðï ôçò êüñçò. 2. Ðïéá åßíáé ç óçìáóßá ôùí ðáñáóôÜóåùí óôá áããåßá ãéá ôç ãíùñéìßá ìå ôç æùÞ ôùí áíèñþðùí ôçò åðï÷Þò åêåßíçò; Ç ìåëÝôç ôùí ðáñáóôÜóåùí ôùí áããåßùí åßíáé óçìáíôéêÞ ãéá íá Ýñèïõìå óå åðáöÞ ìå ôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ ôùí áíèñþðùí ôçò áñ÷áßáò ÅëëÜäáò. Ïé ðáñáóôÜóåéò êáëýðôïõí ìåãÜëï ìÝñïò ôçò êáèçìåñéíüôçôáò åêåßíùí ôùí áíèñþðùí. ÕðÜñ÷ïõí ðáñáóôÜóåéò áèëçôþí, áãùíéóìÜôùí, êáèçìåñéíþí åñãáóéþí, ìá÷þí, ðïëåìéêþí åîáñôçìÜôùí, êõíçãéïý, èñçóêåõôéêþí ôåëåôþí, åèßìùí ôáöÞò, ìõèïëïãéêÝò ðáñáóôÜóåéò. Óôçí ïõóßá ìÝóá áðü ôéò ðáñáóôÜóåéò ôùí áããåßùí Ý÷ïõìå ìðñïóôÜ ìáò áðëùìÝíï Ýíá æùãñáöéêü ðßíáêá åêåßíçò ôçò åðï÷Þò. 3. ÐåñéãñÜøôå ôéò äéáöïñÝò ôïõ äùñéêïý áðü ôïí éùíéêü ñõèìü. ÁíáöÝñåôå áñ÷áßïõò íáïýò ðïõ Ý÷åôå åðéóêåöèåß. á) Ïé ðéï åìöáíåßò äéáöïñÝò âñßóêïíôáé óôï êéïíüêñáíï. Ôï äùñéêü êéïíüêñáíï åßíáé áðëü, åíþ ôï éùíéêü åßíáé êïìøü êáé ðåñßôå÷íï. ÊáôáëÞãåé óôï ðëÜé óå äéðëÝò Ýëéêåò. ÅðéðëÝïí, ï äùñéêüò êßïíáò åßíáé ðéï êïíôüò, åíþ ï éùíéêüò åßíáé øçëüôåñïò êáé êáôáëÞãåé óå âÜóç. Ï äùñéêüò êßïíáò åìöáíßæåé Ýíá öïýóêùìá êáèþò êáôåâáßíïõìå (ñáäéíüôçôá). Áêüìç, óôá êôßñéá äùñéêïý ñõèìïý ðÜíù áðü ôá êéïíüêñáíá õðÜñ÷ïõí ôñßãëõöá (ìéêñÜ êÜèåôá ìáêñüóôåíá ðëáßóéá ðïõ áðïôåëïýíôáé áðü ôñßá êïììÜôéá). Óôïí éùíéêü ñõèìü áõôÜ ëåßðïõí. ÃåíéêÜ, ï äùñéêüò ñõèìüò åêöñÜæåé ôçí áðëüôçôá, ôçí áõóôçñüôçôá êáé ôç óïâáñüôçôá ôùí ÄùñéÝùí, åíþ ï éùíéêüò ôç ÷Üñç, ôçí êïìøüôçôá êáé ôçí áñìïíßá ôùí Éþíùí. Íáïß: Ï Ðáñèåíþíáò, ï íáüò ôçò ÁèçíÜò - Íßêçò (óôçí áêñüðïëç), ôï ÅñÝ÷èåéï (áêñüðïëç), íáüò Çöáßóôïõ êáé ÁèçíÜò (ôï Èçóåßï), ï íáüò ôïõ Ðïóåéäþíá óôï Óïýíéï, ï íáüò ôçò Áöáßáò óôçí Áßãéíá, ï íáüò ôïõ Áðüëëùíá óôïõò Äåëöïýò, ï íáüò ôïõ Äßá óôçí Ïëõìðßá, ï íáüò ôçò ¹ñáò óôï ¢ñãïò. 4. Ðïý äéáðéóôþíåôáé ç åðßäñáóç ôçò áñ÷áßáò áñ÷éôåêôïíéêÞò ìåôÜ áðü ôçí áñ÷áéüôçôá; Íá óõãêåíôñþóåôå öùôïãñáößåò áðü ïéêïäïìÞìáôá óå äéÜöïñåò ÷þñåò ôïõ êüóìïõ ðïõ áíôáíáêëïýí áõôÞ ôçí åðßäñáóç.

112

á) Ôá ìïôßâá ôçò áñ÷áßáò áñ÷éôåêôïíéêÞò ðÝñáóáí êáé óôç âõæáíôéíÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ. Ïé êßïíåò ôùí íáþí äéáêïóìïýíôáé ìå ðåñßôå÷íá êéïíüêñáíá, åéäéêÜ êáôÜ ôçí ðñùôï÷ñé-

04s.qxp

5/8/2008

8:55

Page 113

óôéáíéêÞ ðåñßïäï. Ç áñ÷áßá ðáñÜäïóç ðáñáìÝíåé æùíôáíÞ óôï áíáôïëéêü ôìÞìá ôçò áõôïêñáôïñßáò. ¢ëëùóôå, óå ðïëëïýò íáïýò åíóùìáôþèçêáí ëåßøáíá áñ÷áßùí êáôáóêåõþí. Áñãüôåñá, ðïëëÜ áñ÷áßá ìïôßâá áíáâéþíïõí êáôÜ ôçí ÁíáãÝííçóç (15ïò áé. ê. åîÞò). ÊáôÜ ôçí ðåñßïäï ôïõ Êëáóéêéóìïý (18ïò - 19ïò áé.) ÷ôßóôçêáí óôç Ãáëëßá, óôç Ãåñìáíßá, óôçí Áããëßá êáé áëëïý ðïëëÜ äçìüóéá ïéêïäïìÞìáôá ìå áñ÷áéïåëëçíéêïý ôýðïõ ìå áåôþìáôá, ðáñáóôÜóåéò áñ÷éôåêôïíéêÝò, êßïíåò äùñéêïý, éùíéêïý êáé êïñéíèéáêïý ñõèìïý. Ç ìíçìåéáêüò ÷áñáêôÞñáò ôçò áñ÷áßáò áñ÷éôåêôïíéêÞò äåí ðåèáßíåé ìå ôï ôÝëïò ôçò áñ÷áéüôçôáò. Íáïß üðùò ç Áãßá Óïößá óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç êñáôïýí æùíôáíÞ ôçí áñ÷áßá ðáñÜäïóç. Óôç ÷ñéóôéáíéêÞ ðëÝïí Åõñþðç ÷ôßæïíôáé ïé êáèåäñéêïß íáïß, åíþ êáôÜ ôçí ÁíáãÝííçóç áíáâéþíåé óôï áêÝñáéï ç áñ÷áßá ìíçìåéáêÞ ðáñÜäïóç.

Âñåôáíéêü Ìïõóåßï

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

Êáèåäñéêüò íáüò Áã. Ðáýëïõ (Ëïíäßíï)

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔHÓÅÉÓ 1. Ðïéá ç áñ÷éôåêôïíéêÞ åîÝëéîç ôïõ áñ÷áßïõ íáïý; Ï åëëçíéêüò íáüò êáôáóêåõÜæåôáé áðü ðÝôñá êáé ìÜñìáñá. Ðñüêåéôáé ãéá åîÝëéîç ôïõ ìõêçíáúêïý ìåãÜñïõ, êáèþò áðïôåëåßôáé áðü Ýíá áíïé÷ôü ðñïèÜëáìï, ôïí ðñüíáï, êáé ôï êýñéï äùìÜôéï, ôï óçêü. Áñãüôåñá ðñïóôßèåôáé Ýíá áíïé÷ôü äùìÜôéï ðßóù, ï ïðéóèüäñïìïò, êáé êéïíïóôïé÷ßá ðïõ ðåñéâÜëëåé ôï êôßñéï, ôï ðôåñü. 2. Ðïéïé áñ÷éôåêôïíéêïß ñõèìïß áíáðôýóóïíôáé; Äýï ñõèìïß áíáðôýóóïíôáé: á) ï äùñéêüò, ï ïðïßïò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ëéôüôçôá óôï êéïíüêñáíï, ôï ïðïßï åßíáé êáé ðéï êïíôü. â) Ï éùíéêüò, óôïí ïðïßï ôï êéïíüêñáíï åßíáé ðéï øçëü, ðéï ëåðôü êáé ðéï êïìøü êáé êáôáëÞãåé óå äéðëÝò Ýëéêåò. Ôï ðÜíù ìÝñïò ôùí íáþí êïóìåßôáé ìå áñ÷éôåêôïíéêÜ ãëõðôÜ. 3. Ðïéåò ôå÷íéêÝò äéáêüóìçóçò áããåßùí ãíùñßæåôå; Äýï óðïõäáßåò ôå÷íéêÝò áíáðôýóóïíôáé: á) ç ìåëáíüìïñöç, óôçí ïðïßá ïé ìïñöÝò êáé ôá êïóìÞìáôá âÜöïíôáé ìáýñá, åíþ ïé ëåðôïìÝñåéåò åìöáíßæïíôáé ìå ÷Üñáîç. â) Áñãüôåñá åìöáíßæåôáé åñõèñüìïñöç ôå÷íéêÞ, óôçí ïðïßá ôï öüíôï åßíáé ìáýñï, åíþ 113 ïé ìïñöÝò åìöáíßæïíôáé êüêêéíåò.

04s.qxp

5/8/2008

8:55

Page 114

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ

Ðåñßëçøç Ïé ¸ëëçíåò îåöåýãïõí áðü ôá óôåíÜ üñéá ôçò ÅëëÜäáò. Ðñïóðáèïýí íá åñìçíåýóïõí ôïí êüóìï ìå ôç ëïãéêÞ. Ïé ÐÝñóåò ðñïóðáèïýí áíåðéôõ÷þò íá êõñéåýóïõí ôçí ÅëëÜäá. Ï «÷ñõóüò áéþíáò» âñßóêåôáé ðñï ôùí ðõëþí.

ÁÓÊÇÓÇ ÁÕÔÏÁÎÉÏËÏÃÇÓÇÓ Íá óõíäõáóôïýí áíÜ äýï ïé ðáñáêÜôù ëÝîåéò 1. Üãáëìá íåáñïý Üíäñá á. óôÞëç 2. áíÜãëõöï â. êüñç 3. åîïõóßá ã. êïýñïò 4. êïóìÞìáôá ä. èñüíïò 5. áããåßá å. êéïíüêñáíï 6. Ýëéêåò óô. ìåëáíüìïñöç ôå÷íéêÞ ÁðÜíôçóç: 1ã, 2á, 3ä, 4â, 5óô, 6å

114

04s.qxp

5/8/2008

8:55

Page 115

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÔÅÔÁÑÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1. Óõìðëçñþóôå ôá ïíüìáôá óôç óôÞëç ÏÍÏÌÁ ÐÑÏÔÁÓÇ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

ÏÍÏÌÁ

1. Ðïëý ãíùóôüò ôýñáííïò ôçò Êïñßíèïõ, áðü ôïõò åðôÜ óïöïýò. 2. Ôýñáííïò ôçò ÓÜìïõ, óõíäÝåôáé ìå ôï Åõðáëßíåéï õäñáãùãåßï. 3. Ôåëåõôáßïò âáóéëéÜò ôçò ÁèÞíáò. 4. ¹ñùáò ôçò ÁèÞíáò, ãíùóôüò áðü ôïõò Üèëïõò ôïõ. 5. ÍïìïèÝôçò ôùí Áèçíáßùí, ãíùóôüò áðü ôïõò áõóôçñïýò íüìïõò ðïõ åéóÞãáãå. 6. ÐïéçôÞò, óïöüò ôçò áñ÷áéüôçôáò êáé óðïõäáßïò Áèçíáßïò íïìïèÝôçò. 7. Ôýñáííïò ôçò ÁèÞíáò, ðÝèáíå ôï 527 ð.×. 8. ÅéóçãçôÞò ôçò äçìïêñáôéêÞò ìåôáññýèìéóçò óôçí ÁèÞíá. 9. ¸ëëçíáò éóôïñéêüò, ðáôÝñáò ôçò éóôïñßáò. 10. ÐÝñóçò óôñáôçãüò, ãáìðñüò ôïõ âáóéëéÜ ôùí Ðåñóþí ÎÝñîç. 11. Áèçíáßïò óôñáôçãüò, íéêçôÞò ôçò ìÜ÷çò ôïõ Ìáñáèþíá. 12. Áèçíáßïò ðïëéôéêüò, áñ÷éôÝêôïíáò ôçò íßêçò óôç íáõìá÷ßá ôçò Óáëáìßíáò. 13. ÄéÜóçìïò ãéá ôç èõóßá ôïõ ÓðáñôéÜôçò âáóéëéÜò. 14. ÃíùóôÞ ðïéÞôñéá áðü ôç ËÝóâï. 15. Óçìáíôéêüò öõóéêüò öéëüóïöïò êáé åðéóôÞìïíáò áðü ôç Ìßëçôï.

115

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

116

8:55

Page 116

2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëôå Ýíáò × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò ÐÑÏÔÁÓÇ Ó Ë 1. Ôïí 8ï áé. ð.×. áñ÷ßæåé ï Äåýôåñïò áðïéêéóìüò. 2. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 6ïõ áé. ð.×. åìöáíßæåôáé ï èåóìüò ôçò ðüëçò - êñÜôïõò. 3. ÅëÜ÷éóôåò áðïéêßåò õðÞñ÷áí óôç Í. Éôáëßá. 4. ÌåãÜëç ÅëëÜäá ïíïìÜóôçêå ç ðåñéï÷Þ ãýñù áðü ôç Ìáóóáëßá (Í. Ãáëëßá). 5. Óôï ïëéãáñ÷éêü ðïëßôåõìá áîßá åß÷å ï ðëïýôïò ôùí ðïëéôþí. 6. Ïé ôýñáííïé, ãåíéêÜ, äåí Þôáí óõìðáèåßò óôá ëáúêÜ óôñþìáôá. 7. Ïé ÓðáñôéÜôåò êáôÝëáâáí ôçí êïéëÜäá ôïõ Åõñþôá. 8. Ç ÓðÜñôç åß÷å Ýíá ìüíï âáóéëéÜ. 9. Ç ÁôôéêÞ äéáèÝôåé ðïëëÝò êáé åýöïñåò ðåäéÜäåò. 10. Óçìáíôéêüò ïéêïíïìéêüò ôïìÝáò ãéá ôçí ÁèÞíá Þôáí ç íáõôéëßá êáé ôï åìðüñéï. 11. ÕðÞñ÷å ìüíéìç áíôéðáëüôçôá áíÜìåóá óôïõò ãáéïêôÞìïíåò åõãåíåßò êáé óôïõò åýðïñïõò Ýìðïñïõò êáé âéïôÝ÷íåò. 12. Ï Ðåéóßóôñáôïò åéóÞãáãå óçìáíôéêïýò äçìïêñáôéêïýò èåóìïýò, áí êáé Þôáí ôýñáííïò. 13. Ïé åëëçíéêÝò öõëÝò Þôáí ðïëëÝò öïñÝò áðïìïíùìÝíåò ç ìßá áðü ôçí Üëëç. 14. Ïé ¸ëëçíåò åß÷áí óõíåéäçôïðïéÞóåé üôé õðÞñ÷áí ðåñéóóüôåñá ôá ïðïßá ôïõò Ýíùíáí áðü áõôÜ ðïõ ô ïõò ÷þñéæáí. 15. Ç ðéï ãíùóôÞ áìöéêôéïíßá âñéóêüôáí óôç Äùäþíç. 16. Ïé ÐÝñóåò áíÞêïõí óôïõò óçìéôéêïýò ëáïýò. 17. Éó÷õñü êñÜôïò ïé ÐÝñóåò äçìéïýñãçóáí Þäç áðü ôïí 8ï áé. ð.×. 18. Ïé ÐÝñóåò ðßóôåõáí óôï èåü Âéóíïý. 19. Ïé Ëõäïß åß÷áí õðïôÜîåé ôïõò ¸ëëçíåò ôçò Ì. Áóßáò. 20. Ç ðñþôç ðñïóðÜèåéá êáôÜêôçóçò ôçò ÅëëÜäáò áðü ôïõò ÐÝñóåò Þôáí áðïôõ÷çìÝíç. 21. Ç ÈñÜêç ðïôÝ äåí ìðÞêå êÜôù áðü ðåñóéêü Ýëåã÷ï. 22. Ïé ¸ëëçíåò åß÷áí áðïöáóßóåé óôï óõíÝäñéï ôïõ Éóèìïý (481 ð.×.) íá áíôéìåôùðßóïõí ôïõò ÐÝñóåò.

04s.qxp

5/8/2008

8:55

Page 117

23. Ðñïäüôçò óôç ìÜ÷ç ôùí Èåñìïðõëþí óôÜèçêå ï Ëåùíßäáò. 24. Ï Çóéüäïò åéóÞãáãå ôç äéäáêôéêÞ ðïßçóç. 25. ÊáôÜ ôçí áñ÷áúêÞ ðåñßïäï áíåãåßñïíôáé ðïëëïß îýëéíïé íáïß.









ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

3. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ 1. Óôá ôÝëç ôçò áñ÷áúêÞò åðï÷Þò ïé ¸ëëçíåò Ýñ÷ïíôáé óå Ýíïðëç áíôéðáñÜèåóç ìå ôïõò ............ 2. ÊáôÜ ôçí áñ÷áúêÞ åðï÷Þ ðñïïäåýåé ï ................. ôùí ÅëëÞíùí. 3. ÕðÞñ÷áí éó÷õñïß äåóìïß áíÜìåóá óôçí .............. êáé óôç ....... 4. Ç áðïéêßá äéÝèåôå äéêïýò ôçò ............ 5. Ï .............. Üëëáîå ôï ñïõ ôïõ Åëëçíéóìïý. 6. Ï .................. èåùñïýóå üôé ç ................. åîÝöñáæå ôçí åðéèõìßá ôùí áíèñþðùí ãéá åðéâßùóç. 7. ¹äç, áõôÞ ôçí åðï÷Þ ç .............. äçìéïõñãïýóå óéãÜ óéãÜ äçìïêñáôéêïýò èåóìïýò. 8. Ç ................ ãåííÞèçêå áðü Äùñéåßò ðïõ êáôÝëáâáí ôç ................ 9. ×áñáêôçñéóôéêü ôïõ óðáñôéáôéêïý êñÜôïõò Þôáí ï äéáñêÞò öüâïò ãéá .............. 10. Ïé íüìïé ôïõ ÄñÜêïíôá èåùñïýíôáé üôé Þôáí «ãñáììÝíïé ìå .............». 11. Ï Óüëùíáò äéáßñåóå ôïõò ðïëßôåò áíÜëïãá ìå .......... 12. Ôá ìÝôñá ôïõ Óüëùíá äåí Ýëõóáí ôï âáóéêü ðñüâëçìá, ............. 13. Ï Ðåéóßóôñáôïò åðÝâáëå ............. óôçí ÁèÞíá. 14. ÓçìáíôéêÝò ãéá ôïõò ¸ëëçíåò Þôáí ïé ãéïñôÝò ìå ................. 15. Óðïõäáßá öÞìç åß÷å áðïêôÞóåé ôï Ìáíôåßï ôùí ............... 16. Ïé åíþóåéò ðüëåùí ãýñù áðü Ýíá éåñü ïíïìÜæïíôáí ................ 17. ÃñáöÞ ôùí Ðåñóþí Þôáí ç ..................... 18. Ïé ¸ëëçíåò ôçò Ì. Áóßáò åß÷áí öôÜóåé ùò ôïí ................ 19. Ïé Áèçíáßïé âïçèÞèçêáí áðü ôïõò................. óôï Ìáñáèþíá. 20. Ç .............. êáé ç ............. ðÞñáí óôïõò þìïõò ôïõò ôï âÜñïò ôçò Üìõíáò åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí. 21. ÊáôÜ ôçí áñ÷áúêÞ åðï÷Þ óçìáíôéêÜ åßíáé ôá ...................... 22. Ï Çóßïäïò óôï âéâëßï ôïõ ................. äßíåé çèéêÝò óõìâïõëÝò. 23. ÊáôÜ ôçí áñ÷áúêÞ åðï÷Þ áíáðôýóóåôáé ìéá .............. ôÝ÷íç. 24. Åðßäñáóç áóêåß ç ôÝ÷íç ôçò .................. 25. Óôïí ôïìÝá ôçò êåñáìåéêÞò åðéêñáôïýí áíáôïëßæïíôá .......... 117

04s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8:55

Page 118

4. Áíôéóôïé÷ßóôå ôéò ÷ñïíïëïãßåò ìå ôá ãåãïíüôá ×ÑÏÍÏËÏÃÉÁ

ÃÅÃÏÍÏÓ

1.

8ïò áé. ð.×.

á.

íüìïé ôïõ ÄñÜêïíôá

2.

632 ð.×.

â.

ìÜ÷ç ôùí Ðëáôáéþí

3.

624 ð.×.

ã.

ìÜ÷ç Ìáñáèþíá

4.

527 ð.×.

ä.

ðñþôç áðüðåéñá ôùí Ðåñóþí åíáíôßïí ôçò ÅëëÜäáò

5.

510 ð.×.

å.

Êõëþíåéï Üãïò

6.

776 ð.×.

óô.

èÜíáôïò Ðåéóßóôñáôïõ

7.

490 ð.×.

æ.

áñ÷Þ äåýôåñïõ áðïéêéóìïý

8.

480 ð.×.

ç.

ðñþôïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò

9.

492 ð.×.

è.

ìÜ÷ç Èåñìïðõëþí

10.

479 ð.×.

é.

åêäßùîç Éððßá

5. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) 1. ÊáôÜ ôçí áñ÷áúêÞ åðï÷Þ áðïäõíáìþíåôáé ç: á) ïëéãáñ÷ßá, â) âáóéëåßá, ã) äçìïêñáôßá 2. Ïé ÓðáñôéÜôåò êáôÜ ôïí 8ï - 7ï áé. ð.×. êáôÝëáâáí ôçí: á) Ìåóóçíßá, â) ÔåãÝá, ã) Çëåßá 3. Ï óðïõäáéüôåñïò áíôßðáëïò ôçò ÓðÜñôçò óôçí Ðåëïðüííçóï Þôáí: á) ôï ¢ñãïò, â) ç Ôñßðïëç, ã) ç Êüñéíèïò 4. Ç ßäñõóç ôçò ÁèÞíáò áðïäßäåôáé óôï(í): á) ÇñáêëÞ, â) ÈçóÝá, ã) Ðïóåéäþíá 118

5. Ç óðïõäáéüôåñç ãéïñôÞ ôçò ÁèÞíáò Þôáí ôá: á) Äéïíýóéá, â) ÈáñãÞëéá, ã) ÐáíáèÞíáéá

04s.qxp

5/8/2008

8:55

Page 119

6. ÕðÞñ÷å êáôÜ ôïí 7ï áé. ð.×. ìåãÜëç áíÜãêç ãéá óýíôáîç: á) íáõôéêïý äéêáßïõ, â) ãñáðôþí íüìùí, ã) íüìùí ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðñïßêá 7. Ôïõò ðñþôïõò ãñáðôïýò íüìïõò ôçò ÁèÞíáò óõíÝôáîå ï: á) ÄñÜêïíôáò, â) Óüëùíáò, ã) ÊëåéóèÝíçò

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

8. Ãéïé ôïõ Ðåéóßóôñáôïõ Þôáí ïé: á) Áñìüäéïò êáé Áñéóôïãåßôùí, â) ºððáñ÷ïò êáé Éððßáò, ã) ÄÜìùí êáé Öåéäßáò 9. Ç êáôÜñãçóç ôùí ÷ñåþí áðü ôï Óüëùíá ïíïìÜóôçêå: á) åöïñßá, â) êñõðôåßá, ã) óåéóÜ÷èåéá 10. Ôï óðïõäáéüôåñï áèëçôéêü ãåãïíüò Þôáí: á) ôá ºóèìéá, â) ïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò, ã) ôá ÍÝìåá 11. Ç ðåñóéêÞ áõôïêñáôïñßá Þôáí âáóéêÜ ÷ùñéóìÝíç óå: á) óáôñáðåßåò, â) íïìïýò, ã) åðáñ÷ßåò 12. Áñ÷çãïß ôçò åêóôñáôåßáò ôùí Ðåñóþí åíáíôßïí ôùí Áèçíáßùí êáé ôùí ÅñåôñéÝùí Þôáí ïé: á) ÌåãÝâáæïò êáé ÁñôáöÝñíçò, â) ÄÜôçò êáé ÁñôáöÝñíçò, ã) ÌÝìíïíáò êáé ÁñôáîÝñîçò 13. Óôçí ðñþôç åêóôñáôåßá ôùí Ðåñóþí åðéêåöáëÞò Þôáí ï: á) ÄÜôçò, â) Êýñïò, ô ã) ï Ìáñäüíéïò 14. Ìáæß ìå ôïõò 300 ÓðáñôéÜôåò ðïëÝìçóáí êáé 700: á) Ðëáôáéåßò, â) Èåóðéåßò, ã) Êïñßíèéïé 15. Óðïõäáßï Ýñãï ôïõ Çóßïäïõ åßíáé ç: á) Ôéôáíïìá÷ßá, â) Áíôéãüíç, ã) Èåïãïíßá 16. Ïé ðëÜêåò ðïõ ôïðïèåôïýíôáé óôá ôáöéêÜ ìíçìåßá ïíïìÜæïíôáí: á) åðéèáëÜìéá, â) åðéôýìâéåò óôÞëåò, ã) áñýâáëïé 17. Óðïõäáßï êÝíôñï êåñáìåéêÞò óôçí Ðåëïðüííçóï Þôáí: á) ç Êüñéíèïò, â) ôï ¢ñãïò, ã) ç Á÷áÀá 18. Ôï íçóß óôï ïðïßï êõñéáñ÷ïýí ôá ìíçìåéáêÜ áãÜëìáôá áðü áóâåóôüëéèï åßíáé ç: á) ÐÜñïò, â)ÊñÞôç, ã) ÈÞñá 19. Ïé íåáñÝò íôõìÝíåò ãõíáßêåò ïíïìÜæïíôáé: á) óåéñÞíåò, â) óößããåò, ã) êüñåò 119

04s.qxp

5/8/2008

8:55

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ä´ Áñ÷áúêÞ åðï÷Þ (800 -479 ð.×.)

Page 120

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÔÅÔÁÑÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1ç ¢óêçóç 1. Ðåñßáíäñïò, 2. ÐïëõêñÜôçò, 3. Êüäñïò, 4. ÈçóÝáò, 5. ÄñÜêïíôáò, 6. Óüëùíáò 7. Ðåéóßóôñáôïò, 8. ÊëåéóèÝíçò, 9. Çñüäïôïò, 10. Ìáñäüíéïò, 11. ÌéëôéÜäçò, 12. ÈåìéóôïêëÞò, 13. Ëåùíßäáò, 14. Óáðöþ, 15. ÈáëÞò ï ÌéëÞóéïò 2ç ¢óêçóç 1Ó, 2Ë, 3Ë, 4Ë, 5Ó, 6Ó, 7Ó, 8Ë, 9Ë, 10Ó, 11Ó, 12Ë, 13Ó, 14Ó, 15Ë, 16Ë 17Ë, 18Ë, 19Ó, 20Ó, 21Ë, 22Ó, 23Ë, 24Ó, 25Ë 3ç ¢óêçóç 1. ÐÝñóåò, 2. ðïëéôéóìüò, 3. áðïéêßá - ìçôñüðïëç, 4. èåóìïýò, 5. áðïéêéóìüò, 6. ÁñéóôïôÝëçò, ðüëç - êñÜôïò, 7. ÁèÞíá, 8. ÓðÜñôç - íüôéá Ðåëïðüííçóï, 9. ôïõò äïýëïõò, 10. áßìá 11. ôï åéóüäçìá, 12. ôçí áíáäéáíïìÞ ãçò, 13. ôõñáííßá, 14. ðáíåëëÞíéï ÷áñáêôÞñá, 15. Äåëöþí, 16. áìöéêôéïíßåò, 17. óöçíïåéäÞò, 18. Åýîåéíï Ðüíôï, 19. Ðëáôáéåßò, 20. ÁèÞíá - ÓðÜñôç, 21. oìçñéêÜ Ýðç, 22. ¸ñãá êáé ÇìÝñáé, 23. áíáôïëßæïõóá, 24. Áéãýðôïõ, 25. öõôéêÜ ìïôßâá 4ç ¢óêçóç 1æ, 2å, 3á, 4óô, 5é, 6ç, 7ã, 8è, 9ä, 10â 5ç ¢óêçóç 1â, 2á, 3á, 4â, 5ã, 6â, 7á, 8â, 9ã, 10â, 11á, 12â, 13ã, 14â, 15ã, 16â, 17á, 18â, 19ã

120

05`s.qxp

5/8/2008

8:56

Page 121

ÊÅÖÁËÁÉÏ E´ Ç

ÇÃÅÌÏÍÉÁ ÔÇÓ ÁÈÇÍÁÓ (479 - 431 Ð.×.) Ðåñßëçøç

Ïé Ðåñóéêïß ðüëåìïé óçìáôïäïôïýí, ãéá ðñþôç öïñÜ, ôç óõíåñãáóßá ìåôáîý ôùí åëëçíéêþí ðüëåùí. Óðïõäáßá Þôáí ç óõíåéóöïñÜ ôçò ÁèÞíáò. Ç áßãëç ôçò ðüëçò åßíáé óçìáíôéêÞ. Äçìéïõñãåßôáé ç ÄçëéáêÞ Óõììá÷ßá, ìå çãÝôéäá ôçí ÁèÞíá. Ç ðüëç ãßíåôáé êÝíôñï ðïëéôéóìïý.

1. Ç Ó ÕÌÌÁ×ÉÁ ÇÃÅÌÏÍÉÁÓ

ÔÇÓ

ÄÇËÏÕ – Ç Ó ÕÌÌÁ×ÉÁ ÏÑÃÁÍÏ

ÔÇÓ

ÁÈÇÍÁÚÊÇÓ

Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôá ÐåñóéêÜ ðïëëÜ íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ æçôïýí ðñïóôáóßá áðÝíáíôé óôïí ðåñóéêü êßíäõíï áðü ôïõò ÓðáñôéÜôåò. Åêåßíïé üìùò äåí ìðïñïýóáí íá áíáëÜâïõí ôÝôïéá ðñùôïâïõëßá. Ðñùôïâïõëßá ðáßñíåé ç ÁèÞíá. ÐïëëÝò ðüëåéò ôïõ Áéãáßïõ êáé ôùí ìéêñáóéáôéêþí éùíéêþí ðáñáëßùí åíþèçêáí óå óõììá÷ßá ìå êÝíôñï ôç ÄÞëï êáé ìå Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ, 478 ð.×.). ¼ëá ôá ìÝëç äéÝèåôáí ìßá çãÝôéäá äýíáìç ôçí ÁèÞíá. (Ó øÞöï óôï óõíÝäñéï. ¹ôáí õðï÷ñåùìÝíá íá óõíåéóöÝñïõí ìå Üíäñåò êáé ÷ñÞìáôá. Ìðïñïýóáí íá ôï áðïöýãïõí ðëçñþíïíôáò öüñï. ÄÝêá Áèçíáßïé, ïé Åëëçíïôáìßåò, áó÷ïëïýíôáí ìå ôç óõãêÝíôñùóç êáé ôç äéÜèåóç ôùí ÷ñçìÜôùí ôçò óõììá÷ßáò. Ôá ìÝëç ôçò óõììá÷ßáò Þôáí áõôüíïìá, åîÝ÷ïõóá üìùò èÝóç êáôåß÷å ç ÁèÞíá. ÍÝá ðíïÞ Ýöåñå ç åìöÜíéóç ôïõ Êßìùíá óôï ðïëéôéêü ðñïóêÞíéï (471 ð.×.), ï ïðïßïò Ýäùóå âÜñïò:

121

05`s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

8:56

Page 122

á) óôç äéåýñõíóç ôçò óõììá÷ßáò, â) óôç óõíÝ÷éóç ôïõ ðïëÝìïõ ìå ôïõò ÐÝñóåò, ã) óôçí êáëëéÝñãåéá öéëéêþí ó÷Ýóåùí ìå ôç ÓðÜñôç. Óðïõäáßá íßêç ðÝôõ÷å ï Êßìùíáò óôïí ðïôáìü ÅõñõìÝäïíôá (467 ð.×.). ÐÜíôùò, ç áëáæïíéêÞ óõìðåñéöïñÜ ôùí Áèçíáßùí åß÷å ùò áðïôÝëåóìá ôçí Ýêñçîç åîåãÝñóåùí, ïé ïðïßåò êáôáðíßãïíôáé ìå ôç âßá áðü ôïõò Áèçíáßïõò. Ìå ôïí êáéñü ç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ ìåôáâëÞèçêå ìÝóï éó÷ýïò ôçò ÁèÞíáò (ááèçíáúêÞ çãåìïíßá). Ç ðñÜîç êáôÜñãçóçò ôçò áõôïíïìßáò ôùí óõììÜ÷ùí õðïãñÜöåôáé ôï 454 ð.×. ìå ôç ìåôáöïñÜ ôïõ ôáìåßïõ áðü ôç ÄÞëï óôçí ÁèÞíá áðü ôïí ÐåñéêëÞ. Ç ÁèÞíá áóêåß ïëïêëçñùôéêü ïéêïíïìéêü êáé ðïëéôéêü Ýëåã÷ï óôá ìÝëç ôçò óõììá÷ßáò. Ìå ôçí ÅéñÞíç ôïõ Êáëëßá (449 ð.×.), áíÜìåóá óôçí ÁèÞíá êáé ôçí Ðåñóßá, áíáãíùñßæåôáé ôï êáèåóôþò áóöÜëåéáò ãéá ôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò. Ç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ, áí êáé ÷ùñßò ëüãï ýðáñîçò ðéá, äå äéáëýåôáé.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Äçìéïõñãßá Óõììá÷ßáò ÄÞëïõ • Áäõíáìßá ôçò ÓðÜñôçò íá åîáóöáëßóåé ôçí áóöÜëåéá ôùí íçóéþí ôïõ Áéãáßïõ • Ç ÁèÞíá ðáßñíåé ðñùôïâïõëßá ßäñõóçò óõììá÷ßáò

ÏñãÜíùóç ôçò Óõììá÷ßáò • • • •

Ìéá øÞöïò ãéá êÜèå ìÝëïò ÓõíåéóöïñÜ áíäñþí êáé ðëïßùí ÁíôáëëáãÞ áíäñþí ìå ÷ñÞìáôá Ïé Åëëçíïôáìßåò äéá÷åéñßæïíôáé ôá ïéêïíïìéêÜ

Ç Óõììá÷ßá õðü ôçí çãåóßá ôïõ Êßìùíá Ôñåéò óôü÷ïé: • Äéåýñõíóç ôçò Óõììá÷ßáò • ÓõíÝ÷éóç ôïõ ðïëÝìïõ • ÖéëéêÝò ó÷Ýóåéò ìå ôç ÓðÜñôç

ÁíôéäñÜóåéò áðü ôïõò óõììÜ÷ïõò ãéá ôçí çãåìïíéêÞ óõìðåñéöïñÜ ôùí Áèçíáßùí Ç ÄçëéáêÞ Óõììá÷ßá ìåôáôñÝðåôáé óå áèçíáúêÞ çãåìïíßá • • • • 122

ÌåôáöïñÜ ôïõ ôáìåßïõ óôçí ÁèÞíá ÊáôÜñãçóç óõíåäñßïõ Ç ÁèÞíá ïñßæåé ôéò ôý÷åò ôùí óõììÜ÷ùí ÅéñÞíç Êáëëßá - ôåñìáôéóìüò åëëçíïðåñóéêÞò óýãêñïõóçò

05`s.qxp

5/8/2008

8:56

Page 123

Å´ ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

Áñéóôåßäçò Áèçíáßïò ðïëéôéêüò (540 - 468 ð.×.). Êáôáãüôáí áðü ôï ÄÞìï ÁëùðåêÞò. ÏíïìÜóôçêå êáé Äßêáéïò åîáéôßáò ôçò ôéìéüôçôáò êáé ôçò åõèõêñéóßáò. ÓôÜèçêå äßðëá óôï ÌéëôéÜäç, åéäéêÜ üóïí áöïñÜ ôçí áðüöáóç íá äéåîá÷èåß ç ìÜ÷ç åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí óôï Ìáñáèþíá. Ôï 483 ð.×. åîïóôñáêßóôçêå áðü ôïí ðïëéôéêü áíôßðáëü ôïõ ÈåìéóôïêëÞ åîáéôßáò ôçò äéáöïñÜò áðüøåùí ó÷åôéêÜ ìå ôç íáõðÞãçóç óôüëïõ. Áñãüôåñá åðÝóôñåøå áðü ôçí åîïñßá êáé óôÜèçêå ðïëýôéìïò âïçèüò ôïõ ÈåìéóôïêëÞ. ÐïëÝìçóå, ìÜëéóôá, êáé óôç íáõìá÷ßá ôçò Óáëáìßíáò. Óôç ìÜ÷ç ôùí Ðëáôáéþí (479 ð.×.) âñÝèçêå êÜôù áðü ôéò äéáôáãÝò ôïõ Ðáõóáíßá. Áñãüôåñá, Üäñáîå ôçí åõêáéñßá êáé ðñùôïóôÜôçóå óôç óýóôáóç ôçò Óõììá÷ßáò ôçò ÄÞëïõ. Êßìùíáò Óðïõäáßïò Áèçíáßïò óôñáôçãüò (506 - 449 ð.×.). ¹ôáí ãéïò ôïõ èñéáìâåõôÞ óôç ìÜ÷ç ôïõ Ìáñáèþíá ÌéëôéÜäç. Õðï÷ñåþèçêå íá ðëçñþóåé ôï ðñüóôéìï ðïõ åß÷å åðéâëçèåß óôï ÌéëôéÜäç. ÐïëÝìçóå óôç Óáëáìßíá. ÓôÜèçêå áðü ôïõò áñ÷çãïýò ôçò áñéóôïêñáôéêÞò ðáñÜôáîçò. ÐñïóðÜèçóå íá åîáóöáëßóåé óçìáíôéêïýò èáëÜóóéïõò äñüìïõò ãéá ôç ÄçëéáêÞ Óõììá÷ßá. ÅêóôñÜôåõóå ìå åðéôõ÷ßá åíáíôßïí ôçò ÈÜóïõ (462 ð.×.), áëëÜ êáôçãïñÞèçêå ãéá äùñïäïêßá. Ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ Ýóðåõóå ðñïò âïÞèåéá ôùí Óðáñôéáôþí óôçí Éèþìç. Ïé ÓðáñôéÜôåò üìùò ôïí Ýäéùîáí. Ïé Áèçíáßïé ôïí åîïóôñÜêéóáí. ÁíáêëÞèçêå ôï 451 ð.×. ÐÝèáíå ôï 449 ð.×. óôçí ðïëéïñêßá ôïõ Êéôßïõ (Êýðñïò). ÐåñéêëÞò Áèçíáßïò ðïëéôéêüò, óõíÝäåóå ôï üíïìÜ ôïõ ìå ôï «÷ñõóü áéþíá» ôçò ðüëçò. ¹ôáí ãéïò ôïõ ÎÜíèéððïõ. Åß÷å ôçí ôý÷ç íá Ý÷åé äáóêÜëïõò ôï ÆÞíùíá êáé ôïí Áíáîáãüñá. ÄéáäÝ÷ôçêå ôïí ÅöéÜëôç óôç çãåóßá ôïõ äçìïêñáôéêïý êüììáôïò (461 ð.×.). ¸âáëå óôü÷ï ôïí åêäçìïêñáôéóìü ôùí èåóìþí ôçò ðüëçò (âë. ðåñßëçøç) êáé ôç ìåôáôñïðÞ ôçò ÁèÞíáò óå êõñßáñ÷ç ðüëç óôçí ÅëëÜäá. Åßäå áðü íùñßò ôçí åðåñ÷üìåíç óýãêñïõóç ìå ôç ÓðÜñôç. Ãé' áõôü êáé ôçí ðñïåôïßìáóå üóï ãéíüôáí êáëýôåñá. ¼ôáí îÝóðáóå ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò (431 ð.×.), ðñïóðÜèçóå íá áðïöýãåé ôéò Üìåóåò åðáöÝò ìå ôïí å÷èñü. ¹èåëå, ìÝóù åðéäñïìþí, íá åðéôý÷åé ôçí áíáãíþñéóç ôçò áèçíáúêÞò äýíáìçò áðü ôç ÓðÜñôç. Óôá ÷ñüíéá ôïõ ïé ôÝ÷íåò, ç ñçôïñéêÞ, ç öéëïóïößá, ôï èÝáôñï Ýöôáóáí óå éäéáßôåñá õøçëü óçìåßï. ÅðéóôÝãáóìá ôçò ëÜìøçò ôçò ÁèÞíáò Þôáí ç êáôáóêåõÞ ôïõ Ðáñèåíþíá. ÐÝèáíå ôï 429 ð.×. áðü ëïéìü, áöÞíïíôáò äõóáíáðëÞñùôï êåíü. Ïé äéÜäï÷ïß ôïõ ïäÞãçóáí ôçí ÁèÞíá óôçí êáôáóôñïöÞ.

123

05`s.qxp

5/8/2008

8:56

Page 124

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

478 ð.×.

Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ

471 ð.×.

Åîïñßá ôïõ ÈåìéóôïêëÞ

467 ð.×.

Íßêç ôùí ÅëëÞíùí óôïí ðïôáìü ÅõñõìÝäïíôá

454 ð.×.

Ï ÐåñéêëÞò ðáßñíåé ôçí åîïõóßá óôçí ÁèÞíá

449 ð.×.

ÅéñÞíç ôïõ Êáëëßá

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ ÊáôÜ ôï Èïõêõäßäç, ðïéïò Þôáí ï óêïðüò ôçò Óõììá÷ßáò; (óåë. 70 ó÷. âéâëßïõ). Ï Èïõêõäßäçò áíáöÝñåé üôé óêïðüò ôçò óõììá÷ßáò Þôáí ç ðñüêëçóç öèïñþí óôïõò ÐÝñóåò ùò áíôßðïéíá ãéá üëá üóá åß÷áí õðïóôåß áðü åêåßíïõò êáôÜ ôïõò Ðåñóéêïýò ðïëÝìïõò. Ïé ¸ëëçíåò áöÞíïõí ðëÝïí ôçí Üìõíá êáé ðåñíÜíå óôçí åðßèåóç. Ï ÷áñáêôÞñáò ôïõ Êßìùíá Ôé óôÜóç ôçñåß ï ÁñéóôïôÝëçò áðÝíáíôé óôïí Êßìùíá; (óåë. 70 ó÷. âéâëßïõ) Ï ÁñéóôïôÝëçò åðáéíåß ôïí Êßìùíá ãéá ôç óõìðåñéöïñÜ ôïõ. Ðéóôåýåé üôé ï Êßìùíáò ÷ñçóéìïðïéïýóå óùóôÜ ôïí ðëïýôï ôïõ. Äå æïýóå ãéá ôá ÷ñÞìáôá, áëëÜ ôá èåùñïýóå ùò Ýíá ìÝóï ãéá íá âïçèÞóåé ôïõò öôù÷üôåñïõò óõìðïëßôåò ôïõ. Ï ÁñéóôïôÝëçò áíáöÝñåé üôé êáé ôéò ÷ïñçãßåò áíáëÜìâáíå êáé ðïëëïýò óõíäçìüôåò åíßó÷õå ïéêïíïìéêÜ. Ï ÁñéóôïôÝëçò èåùñïýóå, ëïéðüí, ôïí Êßìùíá ùò ðïëßôç - ðñüôõðï ãéá ôïõò õðüëïéðïõò Áèçíáßïõò, Ýíá ëáìðñü ðáñÜäåéãìá ðñïò ìßìçóç. 124

05`s.qxp

5/8/2008

8:56

Page 125

1. Ôé Þôáí ï ìçäéóìüò êáé ãéáôß ùò êáôçãïñßá Þôáí ðñïóâëçôéêÞ ãéá ôïõò ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ¸ëëçíåò; ôçò ÁèÞíáò Ìå ôç ëÝîç ìçäéóìü ïé áñ÷áßïé ¸ëëçíåò åõíïïýóáí ôç óõíåñãáóßá ìå ôïõò ÐÝñóåò (479 – 431 ð.×.) óôá ÌçäéêÜ. Ç Ýííïéá ôçò ðñïäïóßáò Þôáí éäéáßôåñá âáñéÜ êáé åðáßó÷õíôç ãéá ôïõò ¸ëëçíåò. Æïýóáí óå ìéá ÷þñá óôçí ïðïßá êýñéá éäáíéêÜ Þôáí ç áõôïèõóßá, ç ãåííáéüôçôá, ç ôéìéüôçôá, ç ðñïóÞëùóç êáé ç ðßóôç óôïõò íüìïõò ôïõ êñÜôïõò. Ç åíåñãÞ Ýíôáîç ôïõ ðïëßôç óôçí êïéíùíéêÞ êáé ðïëéôéêÞ æùÞ ôçò ðüëçò - êñÜôïõò êáé ç áíÜäåéîç ôùí éêáíïôÞôùí ôùí ðïëéôþí ìÝóá áðü ôçí åíáó÷üëçóç ìå ôá êïéíÜ áðïôåëïýóå ôçí ðåìðôïõóßá ôïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò. Ç ðñïäïóßá üëùí áõôþí ôùí éäáíéêþí óôïõò áõôáñ÷éêïýò ìïíÜñ÷åò ôçò áíáôïëÞò, ìå ôïí ðïëý äéáöïñåôéêü ôñüðï óêÝøçò – üðïõ ï Ýíáò êõñéáñ÷ïýóå óôç ìÜæá –, áðïôåëïýóå éäéáßôåñá ðñïóâëçôéêÞ ðñÜîç ãéá ôï åëåýèåñï êáé ëáìðñü åëëçíéêü ðíåýìá. 2. Ãéáôß êáé ðþò ç ÁèÞíá êõñéáñ÷åß óôïí åëëçíéêü êüóìï ôïí 5ï áé. ð.×.; Ç éóôïñßá ôçò ÁèÞíáò óôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ 5ïõ áé. ð.×. áðïôåëåß Ýíá êáëü ðáñÜäåéãìá ó÷åôéêÜ ìå ôçí áîéïðïßçóç ôùí åõêáéñéþí ðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé êÜèå öïñÜ. Ïé Áèçíáßïé, Ý÷ïíôáò ðßóôç óôïí åáõôü ôïõò êáé óôï ðïëßôåõìÜ ôïõò, äåß÷íïíôáò óðÜíéåò áñåôÝò ïìüíïéáò êáé áõôïèõóßáò, ðñüóöåñáí ðïëëÜ óôï èñßáìâï ôùí åëëçíéêþí üðëùí åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí. ÄÝ÷ôçêáí íá ìðïõí êÜôù áðü ôç óôñáôéùôéêÞ åîïõóßá ôùí Ëáêåäáéìïíßùí. Åßäáí äýï öïñÝò ôçí ðüëç ôïõò íá êáôáóôñÝöåôáé. Ðáñüìïéá äüîá êÝñäéóå âÝâáéá êáé ç ÓðÜñôç. Ç öýóç üìùò ôïõ êëåéóôïöïâéêïý óðáñôéáôéêïý êñÜôïõò áðÝêëåéå ôçí áíÜëçøç ñßóêùí êáé ðñùôïâïõëéþí üðùò ç ðñïóôáóßá ôùí ðüëåùí ôïõ Áéãáßïõ áðü ôïõò ÐÝñóåò. Áíôßèåôá, ïé ðåñéóôÜóåéò Þôáí êáôÜëëçëåò ãéá ôïõò ôïëìçñïýò Áèçíáßïõò. ¸÷ïíôáò äéáìïñöþóåé Ýíá æçëåõôü – ìå üëá ôïõ ôá ìåéïíåêôÞìáôá – ðïëßôåõìá êáé ðéóôåýïíôáò óôéò éêáíüôçôÝò ôïõò, åßäáí áðü ôçí áñ÷Þ ôéò ôåñÜóôéåò ðñïïðôéêÝò ðïõ ðñïóÝöåñå ç áíÜëçøç åðéèåôéêÞò äñÜóçò åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí, áîéïðïéþíôáò ðáñÜëëçëá êáé ôç öÞìç ôçò ðüëçò, ðïõ áðïêôÞèçêå óôïõò Ìçäéêïýò ðïëÝìïõò. ÇãÝôåò üðùò ï Áñéóôåßäçò êáé ï Êßìùíáò èåìåëßùóáí êáé äéáìüñöùóáí ôï ÷áñáêôÞñá ôçò Óõììá÷ßáò ôçò ÄÞëïõ. ÓéãÜ óéãÜ ç Óõììá÷ßá ìåôáôñÜðçêå óå üñãáíï áíÜäåéîçò ôçò áèçíáúêÞò éó÷ýïò. Ïé Áèçíáßïé Þäç åß÷áí ôçí õðåñï÷Þ óôç èÜëáóóá. ÄéÝèåôáí éäéáßôåñá áîéüìá÷ï óôüëï, êïñìüò ôïõ ïðïßïõ Þôáí ïé åõêßíçôåò ôñéÞñåéò. ×ñçóéìïðïßçóáí ôéò åéóöïñÝò ôùí óõììÜ÷ùí ãéá íá äçìéïõñãÞóïõí ìéá óôÝñåç ïéêïíïìéêÞ âÜóç, ç ïðïßá Þôáí áðáñáßôçôç ãéá ôç óôñáôéùôéêÞ êõñéáñ÷ßá. ÔõðéêÜ, ïé óýììá÷ïé Þôáí áõôüíïìïé. Óôçí ðñáãìáôéêüôçôá üìùò äéïéêïýíôáí áðü ôçí ÁèÞíá. ÌåôÜ óå áõôü ôï êëßìá ðáñáôçñåßôáé êáôáðëçêôéêÞ ðíåõìáôéêÞ Üíïäïò êáé áíÜðôõîç. Ç ÁèÞíá ãéãáíôþíåôáé ïéêïíïìéêÜ, ðïëéôéêÜ, óôñáôéùôéêÜ, ðíåõìáôéêÜ êáé ãßíåôáé üðùò åéðþèçêå «ÅëëÜò ÅëëÜäïò», ç ÅëëÜäá ôçò ÅëëÜäáò, ôï êÝíôñï üëùí êáôÜ ôïí 5ï áé. ð.×. 125

05`s.qxp

5/8/2008

8:56

Page 126

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

(479 – 431 ð.×.)

1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ; ÐïëëÝò ðüëåéò ôïõ Áéãáßïõ êáé ôùí ìéêñáóéáôéêþí éùíéêþí ðáñáëßùí åíþèçêáí óå óõììá÷ßá, ìå çãÝôéäá äýíáìç ôçí ÁèÞíá (Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ, 478 ð.×.). ¼ëá ôá ìÝëç äéÝèåôáí ìßá øÞöï óôï óõíÝäñéï. ¹ôáí õðï÷ñåùìÝíá íá óõíåéóöÝñïõí ìå Üíäñåò êáé ÷ñÞìáôá. Ìðïñïýóáí íá ôï áðïöýãïõí ðëçñþíïíôáò öüñï. ÄÝêá Áèçíáßïé, ïé Åëëçíïôáìßåò, áó÷ïëïýíôáí ìå ôç óõãêÝíôñùóç êáé ôç äéÜèåóç ôùí ÷ñçìÜôùí ôçò óõììá÷ßáò. Ôá ìÝëç ôçò óõììá÷ßáò ôõðéêÜ Þôáí áõôüíïìá, åîÝ÷ïõóá èÝóç êáôåß÷å ç ÁèÞíá. 2. Ôé ãíùñßæåôå ó÷åôéêÜ ìå ôç äñÜóç ôïõ Êßìùíá ùò ðñïò ôçí åíäõíÜìùóç ôçò áèçíáúêÞò óõììá÷ßáò; ÍÝá ðíïÞ Ýöåñå ç åìöÜíéóç óôï ðïëéôéêü ðñïóêÞíéï ôïõ Êßìùíá (471 ð.×.), ï ïðïßïò Ýäùóå âÜñïò: á) óôç äéåýñõíóç ôçò óõììá÷ßáò, â) óôç óõíÝ÷éóç ôïõ ðïëÝìïõ ìå ôïõò ÐÝñóåò, ã) óôçí êáëëéÝñãåéá öéëéêþí ó÷Ýóåùí ìå ôç ÓðÜñôç. 3. Ðþò ìåôáôñÜðçêå ç áèçíáúêÞ óõììá÷ßá óå áèçíáúêÞ çãåìïíßá; Ìå ôïí êáéñü ç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ ìåôáâëÞèçêå ìÝóï éó÷ýïò ôçò ÁèÞíáò, (áèçíáúêÞ çãåìïíßá). Ç ðñÜîç êáôÜñãçóçò ôçò áõôïíïìßáò ôùí óõììÜ÷ùí õðïãñÜöåôáé ôï 454 ð.×. ìå ôç ìåôáöïñÜ ôïõ ôáìåßïõ áðü ôç ÄÞëï óôçí ÁèÞíá áðü ôïí ÐåñéêëÞ. Ç ÁèÞíá áóêåß ïëïêëçñùôéêü ïéêïíïìéêü êáé ðïëéôéêü Ýëåã÷ï óôá ìÝëç ôçò óõììá÷ßáò. Ìå ôçí ÅéñÞíç ôïõ Êáëëßá (449 ð.×.), áíÜìåóá óôçí ÁèÞíá êáé ôçí Ðåñóßá, áíáãíùñßæåôáé ôï êáèåóôþò áóöÜëåéáò ãéá ôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò. Ç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ, áí êáé ÷ùñßò ëüãï ýðáñîçò ðéá, äå äéáëýåôáé.

126

05`s.qxp

5/8/2008

8:56

Page 127

2. ÔÏ ÄÇÌÏÊÑÁÔÉÊÏ ÐÏËÉÔÅÕÌÁ ÄÇÌÏÊÑÁÔÉÊÏ ÐÏËÉÔÅÕÌÁ

ÓÔÁÈÅÑÏÐÏÉÅÉÔÁÉ

– Ï ÐÅÑÉÊËÇÓ

ÊÁÉ ÔÏ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

Ðåñßëçøç Äýï åßíáé ôá ðïëéôéêÜ êüììáôá ðïõ êõñéáñ÷ïýí óôçí ÁèÞíá ìåôÜ ôá ÌçäéêÜ, ôï äçìïêñáôéêü êáé ôï áñéóôïêñáôéêü. Ôï ðïëßôåõìá ãßíåôáé ðéï äçìïêñáôéêü, êáèþò êõñéáñ÷åß ç âïýëçóç ôùí ðïëëþí. Ç ðáëéÜ ãåíéÜ ðïëéôéêþí ðáñáìåñßæåôáé (ÌéëôéÜäçò, ÈåìéóôïêëÞò). Ç íÝá ãåíéÜ (Êßìùíáò, ÐåñéêëÞò) õðïôÜóóåôáé óôá íÝá äåäïìÝíá. Ï ÐåñéêëÞò, áí êáé ðñþôïò áíÜìåóá óôïõò ðïëßôåò, äåí ìðïñïýóå íá äñÜóåé üðùò Þèåëå ðÝñá áðü êÜðïéá üñéá. Ï ÐåñéêëÞò, êáôáãüìåíïò áðü ôïõò Áëêìåùíßäåò, ìðáßíåé óôïí ðïëéôéêü óôßâï óôï ðëåõñü ôùí äçìïêñáôéêþí êáé ôïõ çãÝôç ôïõò ÅöéÜëôç, üôáí êáôÜöåñáí íá åîïóôñáêßóïõí ôïí Êßìùíá (462 ð.×.). Ìüëéò ðÞñáí ôçí åîïõóßá óôñÜöçêáí åíáíôßïí ôùí åîïõóéþí ôùí áñéóôïêñáôþí. ÊáôÜöåñáí íá áðïãõìíþóïõí ôïí ¢ñåéï ÐÜãï, ôï ðñïðýñãéï ôïõ óõíôçñçôéóìïý, áðü ðïëéôéêÝò êáé äéêáóôéêÝò åîïõóßåò. Áñ÷çãüò ôïõ äçìïêñáôéêïý êüììáôïò Ýãéíå ï ÐåñéêëÞò ìåôÜ ôç äïëïöïíßá ôïõ ÅöéÜëôç. Ï ÐåñéêëÞò óõëëáìâÜíåé Ýíá ðñüãñáììá ïñãÜíùóçò ôçò áèçíáúêÞò ðïëéôåßáò: á) Êáèéåñþíåé ôçí ïéêïíïìéêÞ åíßó÷õóç ôùí öôù÷üôåñùí óôñáôåõìÜôùí (ìéóèïöïñßá), þóôå íá ðáßñíïõí åíåñãü ìÝñïò óôá êïéíÜ. â) ¼ëïé ïé Áèçíáßïé ðïëßôåò êáôáëÜìâáíáí áîéþìáôá. ã) Ïñãáíþíåé ôçí êáôáóêåõÞ ìåãÜëùí Ýñãùí áíïéêïäüìçóçò, þóôå íá êáôáðïëåìçèåß ç áíåñãßá êáé íá õìíçèåß ç äüîá ôçò ÁèÞíáò. ä) Êáèéåñþíåé ôï èåóìü ôùí èåùñéêþí: ç ðüëç ðëçñþíåé ôï åéóéôÞñéï ôùí áðüñùí ãéá ôï èÝáôñï. Ç ÅéñÞíç ôïõ Êáëëßá Ý÷åé ùò áðïôÝëåóìá ôçí èåáìáôéêÞ Üíïäï ôçò áèçíáúêÞò éó÷ýïò. Ï ÐåñéêëÞò öñüíôéóå íá åîïìáëõíèïýí ïé ó÷Ýóåéò ôùí Áèçíáßùí ìå ôïõò ÓðáñôéÜôåò (ÔñéáêïíôáåôÞò ÅéñÞíç, 446 ð.×.). ÌÝóá óå áõôü ôï êëßìá åéñÞíçò êáé çñåìßáò èá áíäñùèåß ï ÷ñõóüò áéþíáò ôïõ ÐåñéêëÞ.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç ðïëéôéêÞ êáôÜóôáóç óôçí ÁèÞíá ìåôÜ ôïõò Ìçäéêïýò ðïëÝìïõò • Êõñéáñ÷ßá äýï êïììÜôùí: äçìïêñáôéêïý êáé áñéóôïêñáôéêïý • Ç êáéíïýñéá ðïëéôéêÞ ãåíéÜ õðïôÜóóåôáé óôá äçìïêñáôéêÜ éäåþäç

Ç åìöÜíéóç ôïõ ÐåñéêëÞ óôï ðñïóêÞíéï: ç ïñãÜíùóç ôçò áèçíáúêÞò ðïëéôåßáò. • Ï èÜíáôïò ôïõ ÅöéÜëôç, êõñéáñ÷ßá ôïõ ÐåñéêëÞ • ÌÝôñá ãéá ôçí åíäõíÜìùóç ôçò äçìïêñáôßáò • ÁðïäõíÜìùóç ¢ñåéïõ ÐÜãïõ

127

05`s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

• • • •

8:56

Page 128

ÊáèéÝñùóç ìéóèïöïñßáò ÅðÝêôáóç ðïëéôéêþí äéêáéùìÜôùí óôïõò ðïëëïýò ÈåùñéêÜ Ïéêïäüìçóç ìåãÜëùí äçìïóßùí Ýñãùí

Ðåñßïäïò åéñÞíçò ãéá ôçí ÁèÞíá • ÅéñÞíç ìå ôïõò ÐÝñóåò (ÅéñÞíç Êáëëßá) • ÅéñÞíç ìå ôç ÓðÜñôç (ÔñéáíôáêïíôáåôÞò åéñÞíç) ÁðïôÝëåóìá:

Ç ïéêïíïìéêÞ, ðíåõìáôéêÞ áíÜðôõîç ôçò ÁèÞíáò.

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ ¢ñåéïò ÐÜãïò Óõìâïýëéï ôçò åðï÷Þò ôùí åõãåíþí. Ï Óüëùíáò åß÷å ðåñéïñßóåé êÜðùò ôç äýíáìÞ ôïõ. ÌåôÜ ôá ÌçäéêÜ Þôáí Ýêäçëç ç áíÜãêç ãéá åêäçìïêñáôéóìü ôçò áèçíáúêÞò ðïëéôåßáò. Ïé èÞôåò, ïé ðéï öôù÷ïß ðïëßôåò, åß÷áí ðïëåìÞóåé êáé åß÷áí èõóéÜóåé ôá õðÜñ÷ïíôÜ ôïõò óôï âùìü ôçò äçìïêñáôßáò. Ïé íÝïé äçìïêñáôéêïß ðïëéôéêïß áðïôåëïýóáí ôïõò âáóéêïýò åêöñáóôÝò áõôïý ôïõ íÝïõ ðíåýìáôïò. Ï ¢ñåéïò ÐÜãïò áðïôåëïýóå Ýíáí áíá÷ñïíéóôéêü èåóìü ï ïðïßïò åìðüäéæå áõôÞ ôçí ðïñåßá. Ãé' áõôü Ýðñåðå íá áðïãõìíùèåß áðü ôéò åîïõóßåò ðïõ äéÝèåôå. ÅéñÞíç ôïõ Êáëëßá Ç ÅéñÞíç ôïõ Êáëëßá Þôáí óôçí ïõóßá óôñáôçãéêüò Ýëéãìüò ôïõ ÐåñéêëÞ. Ï áèçíáúêüò óôüëïò åß÷å Þäç ðåôý÷åé óðïõäáßá íßêç óôç Óáëáìßíá ôçò Êýðñïõ (449 ð.×.) åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí. Ùóôüóï, åêåßíç ôçí åðï÷Þ ç ÁèÞíá ðïëåìïýóå óå äýï ìÝôùðá: åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí, åíþ óôï åóùôåñéêü ðñïóðáèïýóå íá áíáãíùñéóôåß ùò ðñþôç äýíáìç áíÜìåóá óôïõò ¸ëëçíåò. Ï ÐåñéêëÞò Ýíéùóå üôé äåí ìðïñïýóå íá óõíå÷éóôåß áõôüò ï äéìÝôùðïò áãþíáò. Ãé' áõôü ðñïôßìçóå íá êëåßóåé ôï åîùôåñéêü ìÝôùðï óõíÜðôïíôáò ìéá óõíèÞêç åéñÞíçò ìå ôïõò ÐÝñóåò Ïé üñïé ôçò åéñÞíçò ðñïÝâëåðáí ôçí ðáñáßôçóç ôùí Ðåñóþí áðü ôá êõñéáñ÷éêÜ äéêáéþìáôá óôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò ôçò Ì. Áóßáò êáé ôçí áðáãüñåõóç åîüäïõ ôïõ ðåñóéêïý óôüëïõ óôï Áéãáßï.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ

128

Êáëëßáò Áèçíáßïò ðïëéôéêüò (5ïò áé. ð.×.). ÓõíÝäåóå ôï üíïìÜ ôïõ ìå ôçí åéñÞíç ðïõ äéáðñáãìáôåýôçêå ìå ôïõò ÐÝñóåò (449 ð.×.). Óýìöùíá ì' áõôÞí: á) Ïé åëëçíéêÝò ðüëåéò ôçò Ì. Áóßáò äå èá âñßóêïíôáí êÜôù áðü ôçí åðéêõñéáñ÷ßá ôùí Ðåñóþí (áõôïíïìßá ôùí ðüëåùí). â) Ïé ÓáôñÜðåò äåí ìðïñïýóáí íá ðëÝïõí óå áðüóôáóç

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 129

ðïõ áíôéóôïé÷ïýóå óå ðïñåßá ôñéþí çìåñþí. ã) Ôá ðïëåìéêÜ êáñÜâéá ôùí Ðåñóþí ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá äåí ìðïñïýóáí ðëÝïõí áðü ôçí Ðáìöõëßá ùò ôï Âüóðïñï. ä) Ïé Áèçíáßïé Ýðñåðå ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.) íá äéáêüøïõí ôéò åðé÷åéñÞóåéò óôçí áõôïêñáôïñßá.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

462 ð.×.

Äïëïöïíßá ÅöéÜëôç

461 ð.×.

Ïóôñáêéóìüò Êßìùíá

449 ð.×.

ÈÜíáôïò Êßìùíá

446 ð.×.

ÔñéáêïíôáåôÞò ÅéñÞíç

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ï ¢ñåéïò ÐÜãïò ÷Üíåé ôéò åîïõóßåò ôïõ Ðïéá öñÜóç ôïõ êåéìÝíïõ äåß÷íåé ôç óõìðÜèåéá ôïõ ÁñéóôïôÝëç ðñïò ôïí ¢ñåéï ÐÜãï; Åßíáé ç öñÜóç «Áöáßñåóå .... üëá ôá ðñüóèåôá ðñïíüìéá, ìå ôá ïðïßá áõôÞ Þôáí ïõóéáóôéêÜ ï öñïõñüò ôïõ ðïëéôåýìáôïò». 1. Ìå ðïéá ìÝôñá ï ÐåñéêëÞò ðñï÷ùñåß óôçí åêäçìïêñáôéóìü ôïõ Áèçíáúêïý ðïëéôåýìáôïò; á) Õðïâéâáóìüò ôïõ Áñåßïõ ÐÜãïõ. â) ÊáèéÝñùóç ôçò ìéóèïöïñßáò. ã) ÅðÝêôáóç ôçò óõììåôï÷Þò óôá áîéþìáôá êáé óôïõò ÈÞôåò. ä) Ôá èåùñéêÜ. 2. «Ëáêåäáéìüíéïé êñßíïõóé âïÞ êáé ïõ øÞöù»: Íá ìåôáöñÜóåôå ôç öñÜóç ôïõ Èïõêõäßäç êáé íá áíáëýóåôå ôï íüçìÜ ôçò. á) Ç öñÜóç áõôÞ óçìáßíåé üôé: «ïé ÓðáñôéÜôåò áðïöáóßæïõí (ãéá ôá êïéíÜ) ìå âïÞ êáé ü÷é ìå ôçí øÞöï». â) Ï Èïõêõäßäçò èÝëåé íá ôïíßóåé áêüìá ìéá äéáöïñÜ áíÜìåóá óôï ðïëßôåõìá ôùí

129

05`s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

8:57

Page 130

Óðáñôéáôþí êáé ôùí Áèçíáßùí. Óôç ìéá ðëåõñÜ âñßóêïíôáé ç óðáñôéáôéêÞ ðïëéôåßá. Åðéêñáôåß ôï äùñéêü ðíåýìá, êáôÜ ôï ïðïßï ï ëáüò áðïôåëåß ìéá áãÝëç, ìéá ìåãÜëç ïìïéüìïñöç ìÜæá áíèñþðùí ÷ùñßò äéêÞ ôïõ âïýëçóç. Ç ÁðÝëëá áðïöÜóéæå äéá âïÞò ó÷åôéêÜ ìå ôá æçôÞìáôá ðïõ õðïâÜëëïíôáí áðü ôç Ãåñïõóßá. ÐñáãìáôéêÞ åîïõóßá åß÷áí ïé ÐÝíôå ¸öïñïé. Óôç ÓðÜñôç äåí õðÞñ÷å ÷þñïò ãéá áôïìéêÞ æùÞ, áôïìéêÞ óêÝøç, áôïìéêÞ áðüöáóç. Áíôßèåôá, ïé Áèçíáßïé äéÝèåôáí êñéôéêü íïõ êáé áðïöÜóéæå ï êáèÝíáò ÷þñéá êáé üëïé ìáæß ãéá ôéò êïéíÝò õðïèÝóåéò ðïõ áðáó÷ïëïýóáí ôçí ðüëç. Ïé Áèçíáßïé Þôáí ðïëý ðéï åëåýèåñïé íá áðïöáóßóïõí ôé Þôáí êáëýôåñï ãéá ôçí áèçíáúêÞ ðïëéôåßá. 3. Ï Ðëïýôáñ÷ïò (ÐåñéêëÞò, êåö. 12) áíáöÝñåé üôé ãéá ôçí êáôáóêåõÞ äçìïóßùí Ýñãùí åñãÜóôçêáí: «ìáñáãêïß, ãëýðôåò, áðëïß ìáñìáñÜäåò, ÷áëêïõñãïß, âáöåßò, ÷ñõóï÷üïé, õöáíôïõñãïß, æùãñÜöïé, ôïñíåõôÝò, ÷áñÜêôåò, ìåôáöïñåßò èÜëáóóáò êáé óôåñéÜò, åñãÜôåò». ÊáôáãñÜøôå êÜðïéåò åõåñãåôéêÝò óõíÝðåéåò ãéá ôï êïéíùíéêü óýíïëï áðü ôçí åêôÝëåóç ìåãÜëùí Ýñãùí. Ðñïóêïìßóôå áíôéðñïóùðåõôéêÜ ðáñáäåßãìáôá áðü ôçí ðåñéï÷Þ óáò. á) Ôá ìåãÜëá äçìüóéá Ýñãá åßíáé óçìáíôéêÜ ãéá ìéá ÷þñá, ãéáôß ðñïóöÝñïõí ðïëëáðëÜ ïöÝëç. – Ìåßùóç ôçò áíåñãßáò, êáèþò ðïëëïß êëÜäïé åñãáæïìÝíùí åìðëÝêïíôáé óôçí êáôáóêåõÞ êáé óõíôÞñçóç áõôþí. – ÏöÝëç áðü ôç ÷ñÞóç áõôþí ôùí Ýñãùí, êáèþò ãéíüôáí ãéá íá äéåõêïëýíïõí ôç æùÞ ôùí áíèñþðùí ãéá íá êáëëùðßóïõí ôçí ðåñéï÷Þ. â) Ðáñáäåßãìáôá óçìáíôéêþí Ýñãùí åßíáé: 1) ç ãÝöõñá ôïõ Ñßïõ - Áíôéññßïõ, ç ïðïßá óõíäÝåé ôç ÓôåñåÜ ÅëëÜäá ìå ôçí Ðåëïðüííçóï. 2) ÕäñïçëåêôñéêÜ öñÜãìáôá, ôá ïðïßá âïçèïýí óôçí ðáñáãùãÞ ñåýìáôïò êáé óôçí Üñäåõóç ôùí ãýñù ðåñéï÷þí. 3) Ç ÁôôéêÞ ïäüò, ç ïðïßá åßíáé ðïëý óçìáíôéêüò äñüìïò. 4) Ôï áôôéêü Ìåôñü, ôï ïðïßï ìåéþíåé êáôÜ ðïëý ôï ÷ñüíï ìåôáêßíçóçò.

130

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 131

Å´ ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.) 1. Ðïéá ç êáôÜóôáóç óôçí ÁèÞíá ìÝ÷ñé ôïí ÐåñéêëÞ; Äýï åßíáé ôá ðïëéôéêÜ êüììáôá ðïõ êõñéáñ÷ïýí óôçí ÁèÞíá ìåôÜ ôá ÌçäéêÜ, ôï äçìïêñáôéêü êáé ôï áñéóôïêñáôéêü. Ôï ðïëßôåõìá ãßíåôáé ðéï äçìïêñáôéêü, êáèþò êõñéáñ÷åß ç âïýëçóç ôùí ðïëëþí. Ç ðáëéÜ ãåíéÜ ðïëéôéêþí ðáñáìåñßæåôáé (ÌéëôéÜäçò, ÈåìéóôïêëÞò). Ç íÝá ãåíéÜ (Êßìùíáò, ÐåñéêëÞò) õðïôÜóóåôáé óôá íÝá äåäïìÝíá. Ï Êßìùíáò äÝ÷åôáé ôçí åîïñßá (461 ð.×.), ãéá íá ðïëåìÞóåé üôáí ôïí êáëïýí áñãüôåñá êáé íá ðåèÜíåé óôç Óáëáìßíá ôçò Êýðñïõ.

2. Ðþò ïñãÜíùóå ï ÐåñéêëÞò ôï ðïëßôåõìá; Ï ÐåñéêëÞò óõëëáìâÜíåé Ýíá ðñüãñáììá ïñãÜíùóçò ôçò áèçíáúêÞò ðïëéôåßáò: á) Êáèéåñþíåé ôçí ïéêïíïìéêÞ åíßó÷õóç ôùí öôù÷üôåñùí óôñáôåõìÜôùí (ìéóèïöïñßá), þóôå íá ðáßñíïõí åíåñãü ìÝñïò óôá êïéíÜ. â) ¼ëïé ïé Áèçíáßïé ðïëßôåò êáôáëÜìâáíáí áîéþìáôá. ã) Ïñãáíþíåé ôçí êáôáóêåõÞ ìåãÜëùí Ýñãùí áíïéêïäüìçóçò, þóôå íá êáôáðïëåìçèåß ç áíåñãßá êáé íá õìíçèåß ç äüîá ôçò ÁèÞíáò. ä) Êáèéåñþíåé ôï èåóìü ôùí èåùñéêþí: ç ðüëç ðëçñþíåé ôï åéóéôÞñéï ôùí áðüñùí ãéá ôï èÝáôñï. 3. Ðïéá ç ðïñåßá ôïõ ÐåñéêëÞ ìÝ÷ñé ôç äïëïöïíßá ôïõ ÅöéÜëôç; Ï ÐåñéêëÞò, áí êáé ðñþôïò áíÜìåóá óôïõò ðïëßôåò, äåí ìðïñïýóå íá äñÜóåé üðùò Þèåëå ðÝñá áðü êÜðïéá üñéá. Ï ÐåñéêëÞò, êáôáãüìåíïò áðü ôïõò Áëêìåùíßäåò, ìðáßíåé óôïí ðïëéôéêü óôßâï óôï ðëåõñü ôùí äçìïêñáôéêþí êáé ôïõ çãÝôç ôïõò ÅöéÜëôç, üôáí êáôÜöåñáí íá åîïóôñáêßóïõí ôïõ Êßìùíá (462 ð.×.). Ìüëéò ðÞñáí ôçí åîïõóßá óôñÜöçêáí åíáíôßïí ôùí åîïõóéþí ôùí áñéóôïêñáôþí. ÊáôÜöåñáí íá áðïãõìíþóïõí ôïí ¢ñåéï ÐÜãï, ôï ðñïðýñãéï ôïõ óõíôçñçôéóìïý, áðü ðïëéôéêÝò êáé äéêáóôéêÝò åîïõóßåò. Áñ÷çãüò ôïõ äçìïêñáôéêïý êüììáôïò Ýãéíå ï ÐåñéêëÞò ìåôÜ ôç äïëïöïíßá ôïõ ÅöéÜëôç.

131

05`s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò

8:57

Page 132

3. Ç ËÅÉÔÏÕÑÃÉÁ ÔÏÕ ÐÏËÉÔÅÕÌÁÔÏÓ. ÏÉ ËÅÉÔÏÕÑÃÉÅÓ

(479 – 431 ð.×.)

Ðåñßëçøç Ç äïìÞ ôçò áèçíáúêÞò ðïëéôåßáò Ýìåéíå ç ßäéá áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ ÊëåéóèÝíç ùò ôï 462 ð.×. (åîïóôñáêéóìüò Êßìùíá). Óôç óõíÝ÷åéá üìùò ïé áëëáãÝò Þôáí èåáìáôéêÝò. Ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ êõñéáñ÷ïýóå ðëÝïí óôçí ðïëéôéêÞ æùÞ ôçò ðüëçò. ÌÝëç ôçò Þôáí üëïé ïé åëåýèåñïé Áèçíáßïé ðïëßôåò. ÊÜèå ðïëßôçò äéÝèåôå ìßá øÞöï. Ôï óþìá áðïöÜóéæå ãéá üëá üóá áöïñïýóáí ôçí áèçíáúêÞ ðïëéôåßá. ÐáñÜëëçëá äéåõñýíèçêáí ïé áñìïäéüôçôåò ôçò  ï õ ë Þ ò ô ù í Ð å í ô á ê ï ó ß ù í . Ðñïåôïßìáæå ôïõò íüìïõò ðïõ ðÞãáéíáí ãéá Ýãêñéóç óôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ (ððñïâïýëåõìá). Ïé ÅííÝá ¢ñ÷ïíôåò ïñßæïíôáí ìå êëÞñùóç. ¸÷áóáí ðïëëÝò áðü ôéò åîïõóßåò ôïõò. ÊáôÝëçîáí íá ãßíïõí äéáêïóìçôéêïß ðïëéôéêïß ðáñÜãïíôåò. Ç åîïõóßá ðåñíÜåé óôá ÷Ýñéá ôùí ÄÝêá Óôñáôçãþí. Åõèýíïíôáé ãéá ôçí åóùôåñéêÞ êáé åîùôåñéêÞ áóöÜëåéá ôçò ðüëçò (äéïßêçóç óôñáôïý êáé óôüëïõ) êáèþò êáé ôéò ó÷Ýóåéò ôçò ðüëçò ìå ôéò õðüëïéðåò. Ï ¢ñåéïò ÐÜãïò Ý÷áóå ðïëëÝò áðü ôéò ðáëáéÝò åîïõóßåò ðïõ äéÝèåôå. Ìðïñïýóå íá äéêÜæåé ìüíï ãéá öüíï åê ðñïìåëÝôçò êáé åìðñçóìü. Óçìáíôéêü Þôáí Ýíá Üëëï ëáúêü äéêáóôÞñéï, ç Çëéáßá. Áðïôåëïýíôáí áðü 6.000 äéêáóôÝò ìå åôÞóéá èçôåßá. ×ùñéæüôáí óå äÝêá ôìÞìáôá, Ýíá ãéá êÜèå öõëÞ, ìå óõãêåêñéìÝíåò áñìïäéüôçôåò áíÜ ôìÞìá. Éäéáßôåñá íåõñáëãéêüò Þôáí ï ôïìÝáò ôùí ïéêïíïìéêþí, þóôå íá ìðïñÝóåé íá ëåéôïõñãÞóåé óùóôÜ ôï ðïëßôåõìá. ÂÜóç ôùí åéóöïñþí Þôáí ïé ëåéôïõñãßåò: ïé ðëïýóéïé Áèçíáßïé áíáëÜìâáíáí ôéò äáðÜíåò ðïõ Þôáí õðï÷ñåùìÝíç íá êáôáâÜëåé ç ðüëç óå êáèçìåñéíÞ âÜóç. Ôï óýóôçìá áõôü åîõðçñåôïýóå êáé üóïõò áíáëÜìâáíáí ôéò ëåéôïõñãßåò, ãéáôß ôïõò ðñüóöåñå óçìáíôéêÞ äçìüóéá ðñïâïëÞ. Ïé êõñéüôåñåò ëåéôïõñãßåò Þôáí: á) ç ôñéçñáñ÷ßá, ïé äáðÜíåò ãéá ôç óõíôÞñçóç ôïõ óôüëïõ· â) ç ÷ïñçãßá, ïé äáðÜíåò ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ìéáò ðáñÜóôáóçò óå äñáìáôéêïýò áãþíåò· ã) ç åóôßáóç, ôá áðáñáßôçôá ÷ñÞìáôá ãéá ôçí ðáñï÷Þ ãåýìáôïò óå ìÝëç ôçò öõëÞò óå åïñôÝò Þ óå áãþíåò. Ïé ðïëßôåò áõôïß ôéìþíôáé éäéáßôåñá áðü ôéò áñ÷Ýò ãéá ôá ÷ñçìáôéêÜ ðïóÜ ðïõ ðñïóÝöåñáí.

132

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 133

Å´ Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò

ÁëëáãÝò óôç äïìÞ ôïõ ðïëéôåýìáôïò ìåôÜ ôï 462 ð.×. Âáèýôåñïò åêäçìïêñáôéóìüò (479 – 431 ð.×.) Óôïí ðïëéôéêü ôïìÝá • • • •

Êõñßáñ÷ç ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ Áýîçóç áñìïäéïôÞôùí ÂïõëÞò ôùí Ðåíôáêïóßùí Ïé ÅííÝá ¢ñ÷ïíôåò ãßíïíôáé äéáêïóìçôéêïß Ç åîïõóßá óôá ÷Ýñéá ôùí ÄÝêá Óôñáôçãþí

Óôï äéêáóôéêü ôïìÝá • ÐëÞñçò áðïäõíÜìùóç ¢ñåéïõ ÐÜãïõ • Åíßó÷õóç ôçò Çëéáßáò • Ïéêïíïìéêüò ôïìÝáò

Ïé ëåéôïõñãßåò, óçìáíôéêüò ôñüðïò Üìåóçò öïñïëïãßáò • • • • •

Ôñéçñáñ÷ßá ×ïñçãßá Ãõìíáóéáñ÷ßá Åóôßáóç Äçìüóéá ðñïâïëÞ üóùí áíáëáìâÜíïõí ëåéôïõñãßåò

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

462 ð.×.

ÁðïðïìðÞ Êßìùíá

133

05`s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

8:57

Page 134

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Óå ôé óõíßóôáôáé ç áèçíáúêÞ äçìïêñáôßá; Ðïéïé åßíáé ïé êõñéüôåñïé èåóìïß ôçò; á) ÈåìÝëéï ôçò áèçíáúêÞò äçìïêñáôßáò åßíáé ç éóüôçôá ôùí åëåýèåñùí ðïëéôþí êáèþò êáé ç äõíáôüôçôá íá ìåôÝ÷ïõí åíåñãÜ óôçí ðïëéôéêÞ, ïéêïíïìéêÞ, ðïëéôéóôéêÞ æùÞ ôçò ðüëçò. Ç äçìïêñáôßá åßíáé ðïëßôåõìá üëùí ôùí ðïëéôþí, ãé' áõôü ïé ðïëßôåò ìåôÝ÷ïõí åíåñãÜ óôá êïéíÜ, ãåãïíüò ðïõ ôïõò åðéôñÝðåé íá áíáðôýîïõí óôï ìÝãéóôï âáèìü ôéò éêáíüôçôÝò ôïõò, óùìáôéêÝò, äéáíïçôéêÝò êáé ðíåõìáôéêÝò. Ãéá ðñþôç öïñÜ Ýíá êáèåóôþò Ýäùóå ôçí åõêáéñßá óôá êáôþôåñá óôñþìáôá íá ãßíïõí ìÝôï÷ïé åîïõóéþí êáé ðñïíïìßùí ðïõ Þôáí ðñïóéôÜ óôïõò ëßãïõò. Ïé äçìéïõñãéêÝò äõíÜìåéò ôùí ðïëëþí áðïäåóìåýôçêáí, ìå áðïôÝëåóìá áõôÞí ôçí ôüóï ðïëýðëïêç üóï êáé èåáìáôéêÞ áíÜðôõîç ôçò ðüëçò êáôÜ ôïí 5ï áé. ð.×. â) Óå åðßðåäï ðïëéôéêÞò åîïõóßáò: 1. Ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ 2. Ç ÂïõëÞ ôùí Ðåíôáêïóßùí 3. Ïé ÄÝêá Óôñáôçãïß Óå åðßðåäï äéêáóôéêÞò åîïõóßáò: 1. Ç Çëéáßá Óå ïéêïíïìéêü åðßðåäï: 1. Ïé ëåéôïõñãßåò (ôñéçñáñ÷ßá êôë.) 2. Ðïéïò ï áíôßóôïé÷ïò ìå ôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ èåóìüò óôç óýã÷ñïíç äçìïêñáôßá; Ðïéá äéáöïñÜ õðÜñ÷åé óôïí ôñüðï óõììåôï÷Þò; á) ÓÞìåñá óôç èÝóç ôçò Åêêëçóßáò ôïõ ÄÞìïõ õðÜñ÷åé ï èåóìüò ôçò ÂïõëÞò. â) ÊáôÜ ôçí áñ÷áéüôçôá õðÞñ÷å Üìåóç óõììåôï÷Þ ôïõ ëáïý óôá êïéíÜ. Ï ðëçèõóìüò Þôáí ðïëý ìéêñüôåñïò åêåßíç ôçí åðï÷Þ. ÓÞìåñá äåí åßíáé äõíáôü, ëüãù Ýêôáóçò êáé ðëçèõóìïý, íá ëåéôïõñãÞóåé áíôßóôïé÷ï óýóôçìá åëÝã÷ïõ ôçò åîïõóßáò êáé áðïöÜóåùí. Ãé' áõôü Ý÷åé åéóá÷èåß ôï áíôéðñïóùðåõôéêü êïéíïâïõëåõôéêü óýóôçìá. ÊÜèå íïìüò åêëÝãåé áíôéðñïóþðïõò (ÂïõëåõôÝò) ïé ïðïßïé óõãêñïôïýí ôç ÂïõëÞ, êýñéï óþìá ðïõ áðïöáóßæåé ãéá ôá êïéíÜ. 3. Ðïéïí óêïðü åîõðçñåôïýóå ï èåóìüò ôùí ëåéôïõñãéþí óôçí áñ÷áßá ÁèÞíá; Ïé ëåéôïõñãßåò Þôáí ôñüðïò Üìåóçò öïñïëïãßáò êáé åíßó÷õóçò ôùí äçìüóéùí ïéêïíïìéêþí. Ïé ðëïýóéïé ðïëßôåò áíáëáìâÜíïõí ôá Ýîïäá óçìáíôéêþí ëåéôïõñãéþí

134

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 135

ôçò äçìïêñáôßáò. Áðü ôéò ëåéôïõñãßåò ùöåëïýíôáí êáé áõôüò ðïõ ôéò áíáëÜìâáíå, ãéáôß ç äçìüóéá ðñïâïëÞ ôïõ éäßïõ Þôáí ìåãÜëç. 4. Áöïý åðéóôñÝøåôå óôï ðñïçãïýìåíï êåöÜëáéï (Åíüôçôá 5), êáé ìå ôç âïÞèåéá ôùí ðáñáèåìÜôùí, íá óõìðëçñþóåôå ôïí ðßíáêá ðïõ áêïëïõèåß ìå ôá óçìáíôéêüôåñá ðïëéôéêÜ ìÝôñá êÜèå Áèçíáßïõ ðïëéôéêïý. Ìðïñåßôå íá åîçãÞóåôå ãéáôß óôá ÷ñüíéá ôïõ ÐåñéêëÞ ç áèçíáúêÞ äçìïêñáôßá Ýöôáóå óôï áðüãåéü ôçò;

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

á) ÐïëéôéêÜ ìÝôñá Óüëùíá

ÐïëéôéêÜ ìÝôñá ÊëåéóèÝíç

Äéåýñõíóç ñüëïõ Åêêëçóßáò ÄÞìïõ

Äçìéïõñãßá äÝêá öõëþí

ÊáôÜñãçóç åîïõóéþí ôïõ ¢ñåéïõ ÐÜãïõ

ÂïõëÞ ôùí Ðåíôáêïóßùí

ÊáèïëéêÞ óõììåôï÷Þ óå áîéþìáôá

ÂïõëÞ Ôåôñáêïóßùí ÓôÝñçóç äéêáéùìÜôùí üóùí ìåôåß÷áí óôá êïéíÜ Óôá áîéþìáôá ìåôåß÷áí ïé áíþôåñåò ôÜîåéò ÄéáôÞñçóç ðïëéôéêÞò åîïõóßáò ¢ñåéïõ ÐÜãïõ

ÄÝêá óôñáôçãïß Êõñßáñ÷ï óþìá ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ Ïóôñáêéóìüò

ÐïëéôéêÜ ìÝôñá ÅöéÜëôç/ÐåñéêëÞ

ÅíäõíÜìùóç ÂïõëÞò Ðåíôáêïóßùí Áíþôáôïé Üñ÷ïíôåò ïé ÄÝêá Óôñáôçãïß Ïé ÅííÝá ¢ñ÷ïíôåò ãßíïíôáé äéáêïóìçôéêïß

â) Óôá ÷ñüíéá ôïõ ÐåñéêëÞ ôï áèçíáúêü ðïëßôåõìá åîåëßóóåôáé óå óçìáíôéêü âáèìü. Ïé âáóéêÝò åîïõóßåò ìåôáâéâÜæïíôáé ðëÝïí ó÷åäüí áðïêëåéóôéêÜ óôï ëáü. Ôï äçìïêñáôéêü ðïëßôåõìá õðïóôçñßæåé ìéá äõíáìéêÞ ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç. Ï ðëïýôïò ðïõ óõññÝåé óôçí ðüëç áðü ôï åìðüñéï,ôç íáõôéëßá êáé ôï óõììá÷éêü ôáìåßï ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôç óôÞñéîç ôùí èåóìþí êáé ôçò ðïëéôåßáò. Ùóôüóï, üðùò ëÝåé êáé ï Èïõêõäßäçò, ôï ðïëßôåõìá Þôáí «ðñþôïõ áíäñüò áñ÷Þ». Ï ÐåñéêëÞò êéíïýóå ôá íÞìáôá áðü øçëÜ ÷ùñßò íá öáßíåôáé. Áêüìç êáé áõôüò äåí ìðïñïýóå íá îåðåñÜóåé ôá üñéá ôçò íïìéìüôçôáò. ¸ðñåðå íá åêëÝãåôáé êÜèå ÷ñüíï ùò Ýíáò áðü ôïõò ÄÝêá Óôñáôçãïýò. Ôïí 5ï áé. ð.×. ç ÁèÞíá áîéïðïßçóå ôï äõíáìéêü ôçò, Ýìøõ÷ï êáé Üøõ÷ï, ìå õðïäåéãìáôéêü ôñüðï. Åß÷å ôçí ôý÷ç íá âñßóêåôáé õðü ôçí õøçëÞ åðïðôåßá åíüò ðïõ óçìáíôéêïý ðïëéôéêïý (ÐåñéêëÞò), ï ïðïßïò êñáôïýóå ôéò éóïññïðßåò. Áñãüôåñá, ìåôÜ ôï èÜíáôü ôïõ, åðéêñÜôçóáí ïé äçìáãùãïß, ãåãïíüò êáôáóôñïöéêü ãéá ôçí áèçíáúêÞ ðïëéôåßá. 135

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 136

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

(479 – 431 ð.×.)

1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ; Ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ êõñéáñ÷ïýóå ðëÝïí óôçí ðïëéôéêÞ æùÞ ôçò ðüëçò. ÌÝëç ôçò Þôáí üëïé ïé åëåýèåñïé Áèçíáßïé ðïëßôåò. ÊÜèå ðïëßôçò äéÝèåôå ìßá øÞöï. Ôï óþìá áðïöÜóéæå ãéá üëá üóá áöïñïýóáí ôçí áèçíáúêÞ ðïëéôåßá. ÐáñÜëëçëá äéåõñýíèçêáí ïé áñìïäéüôçôåò ôçò ÂïõëÞò ôùí Ðåíôáêïóßùí. Ðñïåôïßìáæå ôïõò íüìïõò ðïõ ðÞãáéíáí ãéá Ýãêñéóç óôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ (ðñïâïýëåõìá). 2. Ðïéïé Þôáí ïé õðüëïéðïé öïñåßò ôçò ðïëéôéêÞò åîïõóßáò; Ïé ÅííÝá ¢ñ÷ïíôåò ïñßæïíôáí ìå êëÞñùóç. ¸÷áóáí ðïëëÝò áðü ôéò åîïõóßåò ôïõò. ÊáôÝëçîáí íá ãßíïõí äéáêïóìçôéêïß ðïëéôéêïß ðáñÜãïíôåò. Ç åîïõóßá ðåñíÜåé óôá ÷Ýñéá ôùí ÄÝêá Óôñáôçãþí. Åõèýíïíôáé ãéá ôçí åóùôåñéêÞ êáé åîùôåñéêÞ áóöÜëåéá ôçò ðüëçò (äéïßêçóç óôñáôïý êáé óôüëïõ) êáèþò êáé ôéò ó÷Ýóåéò ôçò ðüëçò ìå ôéò õðüëïéðåò. Ï ¢ñåéïò ÐÜãïò Ý÷áóå ðïëëÝò áðü ôéò ðáëáéÝò åîïõóßåò ðïõ äéÝèåôå. Ìðïñïýóå íá äéêÜæåé ìüíï ãéá öüíï åê ðñïìåëÝôçò êáé åìðñçóìü. 3. Ðïéåò ïé êõñéüôåñåò ëåéôïõñãßåò; Ïé êõñéüôåñåò ëåéôïõñãßåò Þôáí: á) ç ôñéçñáñ÷ßá, ïé äáðÜíåò ãéá ôç óõíôÞñçóç ôïõ óôüëïõ· â) ç ÷ïñçãßá, ïé äáðÜíåò ãéá ôçí ðñáãìáôïðïßçóç ìéáò ðáñÜóôáóçò óå äñáìáôéêïýò áãþíåò· ã) ç åóôßáóç, ôá áðáñáßôçôá ÷ñÞìáôá ãéá ôçí ðáñï÷Þ ãåýìáôïò óå ìÝëç ôçò öõëÞò óå åïñôÝò Þ óå áãþíåò.

136

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 137

4. Ç ÓÕÃÊÑÏÔÇÓÇ ÔÇÓ ÁÈÇÍÁÚÊÇÓ ÊÏÉÍÙÍÉÁÓ – Ç ÊÁÈÇÌÅÑÉÍÇ ÆÙÇ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

Ðåñßëçøç Ï ðëçèõóìüò ôçò ÁèÞíáò êáôÜ ôï «÷ñõóü áéþíá» áðïôåëïýíôáí áðü: á) ôïõò Áèçíáßïõò ðïëßôåò, â) ôïõò ìÝôïéêïõò, ã) ôïõò äïýëïõò. Ãéá íá õðá÷èåß êÜðïéïò óôçí êáôçãïñßá ôïõ Áèçíáßïõ ðïëßôç Ýðñåðå êáé ïé äýï ãïíåßò íá åßíáé Áèçíáßïé. ¹ôáí ßóïé áðÝíáíôé óôï íüìï, óõììåôåß÷áí óå üëá ôá áîéþìáôá êáé óôçí Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ. â) ÌÝôïéêïé ïíïìÜæïíôáí üóïé êáôÜãïíôáí áðü Üëëåò ðüëåéò êáé åß÷áí åãêáôáóôáèåß óôçí ÁèÞíá ãéá ïéêïíïìéêïýò ëüãïõò. Áó÷ïëïýíôáí êýñéá ìå ôï åìðüñéï êáé ðëÞñùíáí ôï ìåôïßêéï, Ýíá öüñï ï ïðïßïò ôïõò åðÝôñåðå íá æïõí êáé íá åñãÜæïíôáé óôçí ðüëç. Ïé äïýëïé áðïôåëïýóáí êáé ôç ìåãáëýôåñç êïéíùíéêÞ ïìÜäá. ¢ëëïé ðñïÝñ÷ïíôáí áðü áé÷ìáëùóßåò ðïëÝìïõ, Üëëïé åß÷áí áãïñáóôåß êáé Üëëïé Þôáí áðüãïíïé äïýëùí. Áó÷ïëïýíôáí óå ðïéêßëïõò ôïìåßò: óôïõò áãñïýò, óå êñáôéêÝò õðçñåóßåò, ùò ðáéäáãùãïß êôë. ÃåíéêÜ ïé Áèçíáßïé öÝñïíôáí êáëÜ óôïõò äïýëïõò. Ôá óðßôéá Þôáí ãåíéêÜ ìïíïêáôïéêßåò. Ç ãõíáßêá Ýìåíå óôï óðßôé êáé áó÷ïëïýíôáí ìå ôéò äïõëåéÝò ôïõ óðéôéïý êáé ìå ôçí áíáôñïöÞ ôùí ðáéäéþí. Ìüíï éÝñåéá ìðïñïýóå íá ãßíåé. Ï Üíôñáò Þôáí åëåýèåñïò íá ðåñíÜåé ìåãÜëï ìÝñïò ôçò çìÝñáò Ýîù áðü ôï óðßôé. Ìðïñïýóå íá îïäåýåé ôïí åëåýèåñï ÷ñüíï óôá ãõìíáóôÞñéá, óôá ëïõôñÜ êáé áëëïý. Ôá êïñßôóéá åêðáéäåýïíôáí áðü ìéêñÜ óôéò ïéêéáêÝò åñãáóßåò, åíþ ôá áãüñéá óôÝëíïíôáí óå éäéùôéêÜ ó÷ïëåßá üôáí ãßíïíôáí åðôÜ åôþí. ÃåíéêÜ ç äéáôñïöÞ Þôáí ëéôÞ êáé ðåñéïñéæüôáí óå üóá ðáñåß÷å ç ãç êáé ç èÜëáóóá. Ôï êñÝáò Þôáí óðÜíéï. Âáóéêü ñïý÷ï Þôáí ï ÷éôþíáò, ï ïðïßïò äçìéïõñãïýóå ðïëëÝò Þ ëßãåò ðôõ÷þóåéò. ÕðÞñ÷å êáé ôï éìÜôéï, Ýíá æåóôü ìÜëëéíï ðáíùöüñé ôï ïðïßï öïñïýóáí ðÜíù áðü ôï ÷éôþíá. Óôá ðüäéá öïñïýóáí óáíäÜëéá, åíþ ïé ðëïýóéåò Áèçíáßåò áãáðïýóáí ôá êïóìÞìáôá.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ÊïéíùíéêÝò ôÜîåéò ôçò ÁèÞíáò • Áèçíáßïé ðïëßôåò: êõñéáñ÷ïýí óôçí ðüëç • ÌÝôïéêïé • Äïýëïé

Ç èÝóç ôçò ãõíáßêáò • ÐáñáìïíÞ óôï óðßôé • Ãéíüôáí ìüíï éÝñåéá 137

05`s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

8:57

Page 138

Ç èÝóç ôïõ Üíôñá • ÓõæçôÞóåéò, ãõìíáóôÞñéá • Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ • Óõìðüóéá

Ç áíáôñïöÞ ôùí ðáéäéþí • Êïñßôóéá óôï óðßôé • Áãüñéá óå éäéùôéêÜ ó÷ïëåßá áðü åðôÜ åôþí

ÄéáôñïöÞ ôùí Áèçíáßùí • ËéôÞ • Ðñïúüíôá ãçò • ÓðÜíéá êñÝáò

¸íäõóç • Âáóéêü Ýíäõìá ï ÷éôþíáò • ÐÜíù áðü ôï ÷éôþíá ôï éìÜôéï

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Áèçíáßïé ðïëßôåò Ìå ôï ðÝñáóìá ôïõ ÷ñüíïõ êáé ôçí áíÜðôõîç ôçò ïéêïíïìéêÞò êáé óôñáôéùôéêÞò éó÷ýïò ôçò áèçíáúêÞò ðïëéôåßáò ãéíüôáí üëï êáé ðéï äýóêïëï óå êÜðïéïí íá ìðåé ìÝóá óå áõôü ôï óôåíü êýêëï ôïõ Áèçíáßïõ ðïëßôç. Äõóôõ÷þò ôá, ïéêïíïìéêÜ êõñßùò, ðëåïíåêôÞìáôá ðïõ áðïëÜìâáíáí ïé Áèçíáßïé ðïëßôåò (èåùñéêÜ êôë.) åß÷áí ùò áðïôÝëåóìá íá åðéêñáôÞóåé ç Üðïøç óôá öôù÷Ü óôñþìáôá üôé ôï êñÜôïò Þôáí õðï÷ñåùìÝíï íá ôïõò óõíôçñåß ãéá ðÜíôá. Áðü ôçí Üëëç, ç áðñïèõìßá íá áðïíåßìïõí ðëÞñç äéêáéþìáôá óôïõò óõììÜ÷ïõò äçìéïýñãçóå ðïëëÝò äõóáñÝóêåéåò, ïé ïðïßåò èá êïóôßóïõí áêñéâÜ óôïõò Áèçíáßïõò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ. ÌÝôïéêïé Ïé ìÝôïéêïé äå äéÝèåôáí ðïëéôéêÜ äéêáéþìáôá, áí êáé ðïëëÝò öïñÝò õðçñåôïýóáí óôï óôñáôü Þ óôï íáõôéêü.

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ «Ï èåóìüò ôçò äïõëåßáò åßíáé äßêáéïò» Ôé óáò êÜíåé éäéáßôåñá åíôýðùóç óôï êåßìåíï ôïõ ÁñéóôïôÝëç; (óåë. 75 ó÷. âéâëßïõ) Éäéáßôåñç åíôýðùóç êÜíåé ç åðé÷åéñçìáôïëïãßá ôïõ óðïõäáßïõ öéëïóüöïõ õðÝñ ôïõ 138 èåóìïý ôçò äïõëåßáò. Ï ÁñéóôïôÝëçò èåùñåß åî ïñéóìïý üôé ï äïýëïò åßíáé Ýíá æùíôáíü

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 139

åñãáëåßï. Èá ðåñßìåíå êáíåßò íá áíÞêåé óôïõò ðïëÝìéïõò ôïõ èåóìïý. Ùóôüóï, ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá âëÝðïõìå ðùò ðñïóðáèåß íá äéêáéïëïãÞóåé ôç äïõëåßá óôçñéãìÝíïò óå áõèáßñåôïõò ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.) óõëëïãéóìïýò.

Ï ñüëïò ôçò ãõíáßêáò Óõìöùíïýí ôá áãüñéá êáé ôá êïñßôóéá ì’ áõôÝò ôéò áðüøåéò; Ôé Ý÷åé áëëÜîåé áðü ôüôå Ýùò óÞìåñá; (óåë. 76 ó÷. âéâëßïõ) Ïé áðüøåéò ôùí áãïñéþí êáé ôùí êïñéôóéþí ó÷åôéêÜ ìå üóá ðéóôåýåé ï Îåíïöþíôáò Ý÷ïõí áëëÜîåé ðëÝïí ñéæéêÜ. ÓÞìåñá Ý÷ïõí ãßíåé ðïëëÜ âÞìáôá óôïí ôïìÝá ôçò éóüôçôáò ôùí äýï öýëùí êáé áðü íïìéêÞ Üðïøç êáé óå ó÷Ýóç ìå ôç íïïôñïðßá. Ç ãõíáßêá âãáßíåé åëåýèåñá Ýîù áðü ôï óðßôé êáé óõììåôÝ÷åé ðåñéóóüôåñï Þ ëéãüôåñï éóüôéìá óôçí ïéêïíïìéêÞ, êïéíùíéêÞ, ðïëéôéêÞ, ðïëéôéóôéêÞ æùÞ. Óå ðïëëÝò íÝåò ïéêïãÝíåéåò Ý÷åé ãßíåé áðïäåêôÞ ç íïïôñïðßá üôé êáé ï Üíôñáò ðñÝðåé íá áó÷ïëåßôáé ìå ôçí áíáôñïöÞ ôùí ðáéäéþí êáé ôéò ïéêéáêÝò åñãáóßåò. Ç éóüôçôá óôçí åêðáßäåõóç êáé óôç ìüñöùóç åßíáé äåäïìÝíç. Ùóôüóï, åîáêïëïõèïýí íá åðéæïýí ðáëéÝò êáé ðáñù÷çìÝíåò íïïôñïðßåò ðÜíù óå áõôü ôï èÝìá. Óå áñêåôïýò ôïìåßò ïé äéáêñßóåéò äå ëåßðïõí. ÐñÝðåé íá ãßíïõí áêüìç ðïëëÜ ãéá íá åðéôåõ÷èåß êáèåóôþò éóüôçôáò áíÜìåóá óôá äýï öýëá. ÓêçíÞ óôï ãõíáéêùíßôç. Åñõèñüìïñöç ðõîßäá. Ðáñßóé, Ìïõóåßï Ëïýâñïõ. Ï ãõíáéêùíßôçò åßíáé ôï âáóßëåéï ôçò ãõíáßêáò. Ìå ôé áó÷ïëåßôáé ç êýñéá ìïñöÞ ôçò åéêüíáò; (óåë. 76 ó÷. âéâëßïõ) Ç êáèéóôÞ ãõíáéêåßá ìïñöÞ, óôï êÝíôñï ôçò åéêüíáò, áó÷ïëåßôáé ìå ôïí êáëëùðéóìü ôçò. Óôï Ýíá ÷Ýñé êñáôÜåé Ýíáí êáèñÝöôç åíþ óôñÝöåé ôï êåöÜëé ôçò óå ðñïößë ãéá íá äåé ôï ðñüóùðü ôçò. ÓêçíÞ áðü óõìðüóéï (Ñþìç, Ìïõóåßï Âáôéêáíïý). Ôé áðåéêïíßæåé; (óåë. 77 ó÷. âéâëßïõ). Óôï êÝíôñï ôçò ðáñÜóôáóçò âñßóêåôáé Üíôñáò îáðëùìÝíïò óå áíÜêëéíôñï. ÊÜíåé åììåôü óå áããåßï ðïõ âñßóêåôáé óôï ðÜôùìá. Ìéá ãõíáéêåßá ìïñöÞ ðñïóðáèåß íá ôïí óõíåöÝñåé. 1. Óõãêñßíåôå ôç èÝóç ôùí äïýëùí óôçí ÁèÞíá ìå ôçí áíôßóôïé÷ç ôùí åéëþôùí óôçí ÓðÜñôç. á) Ïé åßëùôåò åß÷áí ðåñéðÝóåé óå Ýíá êáèåóôþò åðá÷èïýò äïõëåßáò. Áí êáé óôçí áñ÷Þ Þôáí óôçí ïõóßá äïõëïðÜñïéêïé, Ý÷ïíôáò ôçí õðï÷ñÝùóç íá ðáñáäßäïõí Ýíá ðïóïóôü ôçò óïäåéÜò óôïõò ÓðáñôéÜôåò, áñãüôåñá ç èÝóç ôïõò Ýãéíå ðïëý äõó÷åñÞò. Ï äéáñêÞò öüâïò ãéá åîÝãåñóç ôùí åéëþôùí ïäÞãçóå ôïõò ÓðáñôéÜôåò óôçí õéïèÝôçóç óêëçñþí ìÝôñùí åðéôÞñçóÞò ôïõ. Ìáò åßíáé ãíùóôÞ ç ðñáêôéêÞ ôùí Óðáñôéáôþí íá óêïôþíïõí Ýíáí åßëùôá ãéá êÜèå ãíÞóéï ðïëßôç ðïõ Ýöôáíå óôï üñéï åíçëéêßùóçò. Ôï öÜóìá ôçò åðáíÜóôáóçò ôùí åéëþôùí êáèüñéóå ôï ÷áñáêôÞñá ôïõ óðáñôéáôéêïý êñÜôïõò. ÌåôáâëÞèçêå óå ìéá êëåéóôïöïâéêÞ êïéíùíßá ç ïðïßá 139 áñíïýíôáí íá Ý÷åé óïâáñÝò åðáöÝò ìå ôïí Ýîù êüóìï.

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 140

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò

â) Áíôßèåôá ç èÝóç ôùí äïýëùí óôçí ÁèÞíá Þôáí ðïëý êáëýôåñç. ×ñçóéìïðïéïýíôáí óå ðïéêßëåò åñãáóßåò: óôïõò áãñïýò, óå äéïéêçôéêÝò èÝóåéò, ùò ðáéäáãùãïß êôë. Ïé (479 – 431 ð.×.) Áèçíáßïé ãåíéêÜ ðåñéÝâáëáí ôïõò äïýëïõò ìå óôïñãÞ. Áí êáôÝöåõãáí ùò éêÝôåò óå êÜðïéï éåñü, êáíåßò äåí ìðïñïýóå íá ôïõò ðåéñÜîåé. 2. Ôé Þôáí ïé ìÝôïéêïé êáé ðïéåò áíôéóôïé÷ßåò âñßóêåôå íá õðÜñ÷ïõí ìå ôïõò óçìåñéíïýò ìåôáíÜóôåò óôç ÷þñá ìáò; á) ÌÝôïéêïé ïíïìÜæïíôáí üóïé êáôÜãïíôáí áðü Üëëåò ðåñéï÷Ýò êáé åß÷áí åãêáôáóôáèåß óôçí ÁèÞíá ãéá ïéêïíïìéêïýò ëüãïõò. Ç ðüëç Þôáí ðëïýóéá êáé ðïëëïß ¸ëëçíåò èåùñïýóáí üôé åêåß õðÞñ÷áí åõêáéñßåò ðëïõôéóìïý. ÐëÞñùíáí Ýíá öüñï, ôï ìåôïßêéï, ï ïðïßïò ôïõò åðÝôñåðå íá åñãÜæïíôáé óôçí ÁèÞíá. â) ¼ðùò ïé ìÝôïéêïé, Ýôóé êáé ïé óçìåñéíïß ìåôáíÜóôåò Ý÷ïõí Ýñèåé óôç ÷þñá ìáò áíáæçôþíôáò ìéá êáëýôåñç ìïßñá, ìéá ðéï áîéïðñåðÞ æùÞ, óå ó÷Ýóç ìå ôéò ÷þñåò êáôáãùãÞò ôïõò. â) Ðïëëïß ìåôáíÜóôåò óÞìåñá áó÷ïëïýíôáé ìå ôï åìðüñéï, óõìâÜëëïíôáò ìå ôçí åñãáóßá ôïõò óôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôçò ðåñéï÷Þò. 3. Ðïéïò Þôáí ï ñüëïò ôçò ãõíáßêáò óôçí ÁèÞíá; Ðïéåò äéáöïñÝò äéáðéóôþíåôå óôç èÝóç ôçò ãõíáßêáò óÞìåñá; á) Ç èÝóç ôçò ãõíáßêáò Þôáí óôï óðßôé. Áó÷ïëïýíôáí áðïêëåéóôéêÜ ìå ôéò ïéêéáêÝò åñãáóßåò êáé ôçí áíáôñïöÞ ôùí ðáéäéþí. ¸îù Ýâãáéíå óðÜíéá, êõñßùò êáôÜ ôéò èñçóêåõôéêÝò åïñôÝò. Ìüíï éÝñåéá ìðïñïýóå íá ãßíåé. Ðéï åëåýèåñåò Þôáí ïé åôáßñåò. Ìðïñïýóáí íá ìïñöùèïýí êáé íá óõíáíáóôñáöïýí óôá óõìðüóéá ìå åîÝ÷ïõóåò ðñïóùðéêüôçôåò ôçò åðï÷Þò. â) Ç èÝóç ôçò ãõíáßêáò Ý÷åé áëëÜîåé ðÜñá ðïëý. Áí êáé áêüìç áó÷ïëåßôáé ìå ôá ðáéäéÜ Þ ìå ôéò äïõëåéÝò ôïõ óðéôéïý, åíôïýôïéò åßíáé ðëÝïí åëåýèåñç íá âãáßíåé Ýîù, åñãÜæåôáé, Ý÷åé äéêáßùìá øÞöïõ, äéá÷åéñßæåôáé ìüíç ôçò ôá ÷ñÞìáôá ðïõ êåñäßæåé, Ý÷åé áðïäåßîåé ôçí áíáìöéóâÞôçôç éêáíüôçôÜ ôçò óå ðïëëïýò ôïìåßò. ÌÝíïõí âÝâáéá íá ãßíïõí ðïëëÜ, þóôå íá åîáóöáëéóôåß ç éóüôçôá áíÜìåóá óôá äýï öýëá.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç äéáôñïöÞ êáé ôçí Ýíäõóç; ÃåíéêÜ ç äéáôñïöÞ Þôáí ëéôÞ êáé ðåñéïñéæüôáí óå üóá ðáñåß÷å ç ãç êáé ç èÜëáóóá. Ôï êñÝáò Þôáí óðÜíéï. Âáóéêü ñïý÷ï Þôáí ï ÷éôþíáò, ï ïðïßïò äçìéïõñãïýóå ðïëëÝò Þ ëßãåò ðôõ÷þóåéò. ÕðÞñ÷å êáé ôï éìÜôéï, Ýíá æåóôü ìÜëëéíï ðáíùöüñé ôï ïðïßï öïñïýóáí ðÜíù áðü ôï ÷éôþíá. Óôá ðüäéá öïñïýóáí óáíäÜëéá, åíþ ïé ðëïýóéåò Áèçíáßåò áãáðïýóáí ôá êïóìÞìáôá. 140

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 141

5. Ç ÄÉÁÄÉÊÁÓÉÁ ÌÏÑÖÙÓÇÓ – Ï ÁÈÇÍÁÉÏÓ ÊÁÉ Ç ÅÑÃÁÓÉÁ – Ç ÁÈÇÍÁ ÃÉÏÑÔÁÆÅÉ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

Ðåñßëçøç Éäáíéêü ôçò ðïëéôåßáò Þôáí ç éóïññïðçìÝíç áíÜðôõîç ôùí óùìáôéêþí êáé ôùí ðíåõìáôéêþí éêáíïôÞôùí ôùí ðáéäéþí. Óðïõäáßá Þôáí ç èÝóç ôçò ìïõóéêÞò. Ôï áãüñé óõíïäåõüôáí óôï ó÷ïëåßï áðü ôïí ðáéäáãùãü, Ýíá ìïñöùìÝíï äïýëï óõíÞèùò. Ôï ßäéï ðñüóùðï ôïí âïçèïýóå óôá ìáèÞìáôá. Óôï ó÷ïëåßï ï ãñáììáôéóôÞò äßäáóêå ãñáöÞ, áíÜãíùóç êáé ôá ïìçñéêÜ Ýðç, ï êéèáñéóôÞò äßäáóêå ìïõóéêÞ, ï ðáéäïôñßâçò áó÷ïëïýíôáí ìå ôç ãõìíáóôéêÞ ôïõ ðáéäéïý. ¼óïé áíÞêáí óå ðëïýóéåò ïéêïãÝíåéåò êáé åðéäßùêáí íá áó÷ïëçèïýí ìå ôçí ðïëéôéêÞ äéäÜóêïíôáí ôçí ôÝ÷íç ôçò ñçôïñéêÞò áðü ìïñöùìÝíïõò áíèñþðïõò, ôïõò óïöéóôÝò. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ ç ÁèÞíá ìåôáìïñöþèçêå óå ðíåõìáôéêü êÝíôñï ôçò ÅëëÜäáò (««ÅëëÜäïò ðáßäåõóéí»). ÕðÞñ÷áí ðïëëÝò åõêáéñßåò êáé äõíáôüôçôåò ãéá ôïõò íÝïõò íá áíáðôýîïõí ôéò äåîéüôçôÝò ôïõò. Ïé áãñüôåò, ðïõ åßíáé ç ðïëõðëçèÝóôåñç ôÜîç, êáôÝ÷ïõí ìéêñÜ êïììÜôéá êëÞñïõ. Ôá êáëëéåñãïýí ìå ôç âïÞèåéá ôùí äïýëùí. Ç êôçíïôñïößá äåí åßíáé áíåðôõãìÝíç. Ïé ôå÷íßôåò åñãÜæïíôáé óå êáôáóôÞìáôá ôá ïðïßá åßíáé óõãêåíôñùìÝíá áíÜ åéäéêüôçôá êáé áíïé÷ôÜ áðü ôç ìåñéÜ ôïõ äñüìïõ. Ôï åìðüñéï âñßóêåôáé óå Üíèéóç. ÊÜèå ÷ñüíï åéóÜãïíôáé îõëåßá, äçìçôñéáêÜ, äÝñìáôá, ìÝôáëëá êôë. Óðïõäáßï åîáãþãéìï ðñïúüí åßíáé ôá áôôéêÜ áããåßá. ÓçìáíôéêÞ Üíïäï ãíùñßæïõí ïé ìÝôïéêïé. Óôçí ðüëç äñïõí óðïõäáßïé êáëëéôÝ÷íåò, ñÞôïñåò, öéëüóïöïé, ïé ïðïßïé óõìðëçñþíïõí ôç ÷ñõóÞ åðï÷Þ ôçò ÁèÞíáò. Óðïõäáßá åïñôÞ Þôáí ôá ÐáíáèÞíáéá, ç ïðïßá ôåëïýíôáí êÜèå ôÝóóåñá ÷ñüíéá ðñïò ôéìÞ ôçò ðïëéïý÷ïõ èåÜò ÁèçíÜò. ÓçìáíôéêÜ Þôáí êáé ôá ÌåãÜëá, Þ «åí Üóôåé» Äéïíýóéá, ðñïò ôéìÞ ôïõ Äéïíýóïõ. Ôï Äéüíõóï ôéìïýóáí êáé óôá ÁíèåóôÞñéá åíþ äïêßìáæáí ôï êáéíïýñéï êñáóß. ¢ëëç ìéá óðïõäáßá ãéïñôÞ Þôáí ôá Åëåõóßíéá, ôá ïðïßá ôåëïýíôáí óôéò áñ÷Ýò Ïêôùâñßïõ óôçí Åëåõóßíá ðñïò ôéìÞ ôçò ÄÞìçôñáò êáé ôçò Ðåñóåöüíçò. ÊáôÜ ôç ãéïñôÞ áõôÞ ôåëïýíôáí ôá ðåñßöçìá Åëåõóßíéá ÌõóôÞñéá.

141

05`s.qxp

5/8/2008

8:57

Page 142

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ

(479 – 431 ð.×.)

Ôï áèçíáúêü óýóôçìá åêðáßäåõóçò Óôü÷ïé ôïõ åêðáéäåõôéêïý óõóôÞìáôïò • ÄéäÜóêáëïé → Ðáéäáãùãüò (âïçèüò óôá ìáèÞìáôá) → ÃñáììáôéóôÞò (ãñáöÞ êáé áíÜãíùóç) → Ðáéäïôñßâçò (ãõìíáóôéêÞ). → ÓïöéóôÝò (ñçôïñéêÞ, áíþôåñç åêðáßäåõóç)

ÁãñïôéêÞ ïéêïíïìßá • Ìéêñïß êëÞñïé • Âïçèçôéêïß ïé äïýëïé • ÐåñéïñéóìÝíç ç êôçíïôñïößá

Ïé ôå÷íßôåò • ÓõãêåíôñùìÝíïé áíÜ êáôçãïñßá • Åñãáóßá óå ìéêñÜ åñãáóôÞñéá

Åìðüñéï • Ñáãäáßá áíÜðôõîç • Ðïéêßëåò åéóáãùãÝò • ÅîáãùãÝò óå üëç ôç Ìåóüãåéï

Äéáíüçóç • Óðïõäáßïé öéëüóïöïé, êáëëéôÝ÷íåò, ðïëéôéêïß

ÅïñôÝò • • • •

ÐáíáèÞíáéá ÌåãÜëá Äéïíýóéá ÁíèåóôÞñéá Åëåõóßíéá

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ

142

ÌåãÜëá Äéïíýóéá ÏñãéáóôéêÝò ôåëåôÝò ðñïò ôéìÞ ôïõ Äéïíýóïõ, èåïý ôïõ êñáóéïý êáé ôçò ÷áñÜò. ÄéåîÜãïíôáí ôï ìÞíá Åëáöçâïëéþíá (ìÝóá Ìáñôßïõ - ìÝóá Áðñéëßïõ). ÊáôÜ ôç äéÜñêåéÜ ôïõò äéåîÜãïíôáí êáé äñáìáôéêïß áãþíåò. Áñ÷éêÜ, äéåîÜãïíôáí ìéá ôåëåôÞ üðïõ ðáñïõóéÜæïíôáí ôá äñÜìáôá êáé ïé óõíôåëåóôÝò ôïõò. Ìéá åðéôñïðÞ, áðïôåëïýìåíç áðü äÝêá åðéìåëçôÝò êáé ôïí Åðþíõìï ¢ñ÷ïíôá, åðÝëåãå ôñßá Ýñãá

05`s.qxp

5/8/2008

8:58

Page 143

ãéá ðáñïõóßáóç. Ôçí åðüìåíç ìÝñá áêïëïõèïýóå ðåñéöïñÜ ôïõ áãÜëìáôïò ôïõ ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá Äéïíýóïõ, ôï ïðïßï ôïðïèåôïýóáí óå âùìü. Óôç óõíÝ÷åéá øÜëëïíôáí äéèýñáìâïé ôçò ÁèÞíáò áöéåñùìÝíïé óôï èåü. ÊáôÜ ôéò ôñåéò ôåëåõôáßåò ìÝñåò ðáñïõóéÜæïíôáí ôá ôñßá (479 – 431 ð.×.) åðéëåãìÝíá Ýñãá. ÁíèåóôÞñéá ÅïñôÝò ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò óôéò ïðïßåò ôéìïýíôáí ï Äéüíõóïò êáé ïé íåêñïß. Äéáñêïýóáí ôñåéò ìÝñåò. Ôçí ðñþôç ìÝñá (ÐéèÜãéá) Üíïéãáí ôá ðéèÜñéá ìå ôï êáéíïýñéï êñáóß. Ôç äåýôåñç ìÝñá (×üåò) ãéíüôáí ìéá éåñïôåëåóôßá, ï éåñüò ãÜìïò ôïõ Äéïíýóïõ ìå ôç ãõíáßêá ôïõ ÂáóéëéÜ. Ôï îýëéíï Üãáëìá ôïõ èåïý (îüáíï) ìåôáöåñüôáí óôïõò äñüìïõò ôçò ðüëçò ðÜíù óå Üñìá ðïõ åß÷å ôç ìïñöÞ êáñáâéïý. Ôçí ôñßôç ìÝñá (÷ýôñïé) áðïäéäüôáí ëáôñåßá óôïõò íåêñïýò. Èåùñïýóáí üôé ïé íåêñïß ôñéãõñíïýí óôïí ðÜíù êüóìï. Ïé æùíôáíïß êáôÝöåõãáí óå êáèáñìïýò êáé Ýêáíáí ðñïóöïñÝò óôï Äßá êáé óôïí ÅñìÞ. Åëåõóßíéá Ôåëïýíôáí ôï ìÞíá Âïçäñïìéþíá (ìÝóá Óåðôåìâñßïõ - ìÝóá Ïêôùâñßïõ). ÌåãÜëç ðïìðÞ îåêéíïýóå áðü ôçí ÁèÞíá êáé Ýöôáíå óôçí Åëåõóßíá ìÝóù ôçò ÉåñÜò Ïäïý. Ç ðïìðÞ Ýöôáíå óôïí éåñü ÷þñï ôçò ÄÞìçôñáò ôï âñÜäõ. ÌÝóá Ýìðáéíáí ìüíï ïé ìõçìÝíïé. Ðïëý ëßãá ãíùñßæïõìå ãéá üóá äéáäñáìáôßæïíôáí åêåß. Ôá ÌåãÜëá ÌõóôÞñéá äéáäñáìáôßæïíôáí óôï ÔåëåóôÞñéï. ÎÝñïõìå üôé ïé ôåëåôÝò ðåñéëÜìâáíáí ôá «äñþìåíá», ôá «ëåãüìåíá» êáé ôá «äåéêíýìåíá». Ôá «äñþìåíá» Þôáí ìÜëëïí êÜðïéåò éåñïõñãßåò ó÷åôéêÝò ìå ôç æùÞ ôç ÄÞìçôñáò êáé ôçò Ðåñóåöüíçò. Ôá «ëåãüìåíá» ó÷åôßæïíôáí ìå ôçí áíáöþíçóç êÜðïéùí éåñþí êáé óçìáíôéêþí ëÝîåùí. Áñ÷çãüò ôùí Ìõóôçñßùí Þôáí ï éåñïöÜíôçò. ÐéèáíÜ ïé ôåëåôÝò ó÷åôßæïíôáí ìå ðáëáéÝò áãñïôéêÝò ëáôñåßåò.

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Õðïäçìáôïðïéåßï: ìåëáíüìïñöïò áìöïñÝáò. (Âïóôüíç, Ìïõóåßï Êáëþí Ôå÷íþí). Ìðïñåß íá ðñïóäéïñßóåôå ôï ñüëï ôùí ôñéþí åéêïíéæüìåíùí ðñïóþðùí; ÁñéóôåñÜ åéêïíßæåôáé ï õðïäçìáôïðïéüò, ï ïðïßïò åðéäéïñèþíåé Ýíá õðüäçìá. ÄåîéÜ åéêïíßæåôáé ï ðåëÜôçò, ï ïðïßïò êñáôÜåé Ýíá ñáâäß óôï äåîß ôïõ ÷Ýñé êáé óôçñßæåôáé ðÜíù óå áõôü. Óôç ìÝóç åéêïíßæåôáé ìéá ìïñöÞ ç ïðïßá áêïõìðÜ ôï äåîß ôçò ÷Ýñé óôï êåöÜëé ôïõ õðïäçìáôïðïéïý. Ðñüêåéôáé ìÜëëïí ãéá óõìâïëéêÞ ìïñöÞ, êÜðïéá èåüôçôá ßóùò, ðïõ ðñïóôáôåýåé ôï åðÜããåëìá, ç ïðïßá ìïéÜæåé íá óôåöáíþíåé ôïí ôå÷íßôç êáé íá 143 õðïóôçñßæåé ôï Ýñãï ôïõ.

05`s.qxp

5/8/2008

8:58

Page 144

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò

ÅñãáóôÞñéï áããåéïðëáóôéêÞò: åñõèñüìïñöïò êñáôÞñáò (Ïîöüñäç, Áóìïëåéáíü Ìïõóåßï). (479 – 431 ð.×.) Ìðïñåßôå íá ðåñéãñÜøåôå ôç óêçíÞ; ÄåîéÜ åéêïíßæåôáé ï áããåéïðëÜóôçò (ï êåñáìÝáò). ÊñáôÜåé Ýíá ìåãÜëï áããåßï, ôï ïðïßï ìÜëëïí Ý÷åé âãÜëåé áðü ôï öïýñíï. ÓôñÝöåé ôï êåöÜëé ôïõ ðñïò ôç ìïñöÞ áñéóôåñÜ, ðïõ âñßóêåôáé ï æùãñÜöïò ðïõ äéáêïóìåß Ýíá ðáñüìïéï áããåßï ìå ôï ÷ñùóôÞñá (ðéíÝëï). Ç äåýôåñç ìïñöÞ åßíáé êáèéóôÞ. Ï áããåéïðëÜóôçò åôïéìÜæåôáé íá ôïõ öÝñåé ôï áããåßï ðïõ êñáôÜåé ãéá íá ôï äéáêïóìÞóåé. ÌÜèçìá ó' Ýíá ó÷ïëåßï: Áôôéêü åñõèñüìïñöï áããåßï. (Âåñïëßíï, Êñáôéêü Ìïõóåßï). Ðïéá ìáèÞìáôá äéäÜóêåôáé ï ìáèçôÞò; Áðü ðïéïí óõíïäåýåôáé óôï ó÷ïëåßï; ÁñéóôåñÜ âëÝðïõìå ôïí êéèáñéóôÞ íá äéäÜóêåé ìïõóéêÞ óôï íåáñü áãüñé. Óôç ìÝóç ï ãñáììáôéóôÞò äéäÜóêåé áíÜãíùóç óôïí üñèéï íåáñü, ßóùò êáé ôá ïìçñéêÜ Ýðç. ÄåîéÜ âñßóêåôáé ï ðáéäáãùãüò, ìïñöùìÝíïò äïýëïò, óõíÞèùò, ï ïðïßïò óõíïäåýåé ôï ðáéäß óôï ó÷ïëåßï êáé ôïí âïçèÜåé óôá ìáèÞìáôÜ ôïõ. 1. Ðïéåò ãéïñôÝò óÞìåñá ó÷åôßæïíôáé ìå ôéò áíôßóôïé÷åò áèçíáúêÝò; (ËÜâåôå õðüøç ôá äåäïìÝíá ôïõ ôüðïõ óáò). Ôá ÌåãÜëá Äéïíýóéá êáé ôá ÁíèåóôÞñéá áíôéóôïé÷ïýí ìå ôïí åïñôáóìü ôçò ÁðïêñéÜò. ÐïëëÜ äñþìåíá óå äéÜöïñåò ðåñéï÷Ýò ôçò ÅëëÜäáò åßíáé äéïíõóéáêÜ êáé ï ðõñÞíáò ôïõò áíÜãåôáé óå áíôßóôïé÷åò äéïíõóéáêÝò ôåëåôÝò ôçò áñ÷áéüôçôáò. ÅéäéêÜ ôá ÁíèåóôÞñéá, åðåéäÞ óå áõôÜ ëáôñåýïíôáí ïé íåêñïß, ìðïñïýí íá èåùñçèïýí üôé áíôéóôïé÷ïýí óôá ÷ñéóôéáíéêÜ Øõ÷ïóÜââáôá, ôá ïðïßá åïñôÜæïíôáé ôçí ßäéá åðï÷Þ (ÌÜñôéïò). Ôá Åëåõóßíéá ðáñïõóéÜæïõí ïìïéüôçôåò ìå ôï ×ñéóôéáíéêü ÐÜó÷á. Ç ÄÞìçôñá, üðùò êáé ï Éçóïýò, êáôåâáßíåé óôïí ¢äç êáé áíåâÜæåé ôçí Ðåñóåöüíç óôç ãç ôùí æùíôáíþí. Ï Éçóïýò êáé ç ÄÞìçôñá íéêïýí ôï èÜíáôï. ¢ëëùóôå êáé ç Ýîç ÐÜó÷á óçìáßíåé ðÝñáóìá áðü ôï óêïôÜäé óôï öùò. Ôïí ßäéï óõìâïëéóìü ðÜíôùò Ý÷ïõí êáé ïé ðåñéðÝôåéåò ôïõ Äéüíõóïõ, ï ïðïßïò ðÝèáíå êáé áíáóôÞèçêå. 2. ÕðÜñ÷åé êïíôÜ óôçí ðåñéï÷Þ óáò êÜðïéï ìïõóåßï; Ðïéá ç ÷ñçóéìüôçôÜ ôïõ áðü ðïëéôéóôéêÞ êáé ïéêïíïìéêÞ Üðïøç; á) ¸íá áðü ôá ìïõóåßá åßíáé ôï Åèíéêü Áñ÷áéïëïãéêü Ìïõóåßï. â) Ôá ìïõóåßá áðïôåëïýí éäéáßôåñá óçìáíôéêü èåóìü. ÖÝñíïõí ôïõò áíèñþðïõò óå åðáöÞ ìå ôï ðáñåëèüí êáé ôéò ñßæåò ôïõò. ÌÝóá áðü ôá åêèÝìáôá åíüò ìïõóåßïõ ìðïñåß íá äåé êÜðïéïò óðïõäáßá äåßãìáôá ôïõ áíèñþðéíïõ ðïëéôéóìïý. Ìðïñåß íá êáôáíïÞóåé êáëýôåñá ôç äéêÞ ôïõ öýóç, áëëÜ êáé ôá åëáôôþìáôá. ¸íá ìïõóåßï ìðïñåß áêüìç íá êåíôñßóåé ôï åíäéáöÝñïí ôïõ åðéóêÝðôç ãéá ôç ìÜèçóç êáé ôçí åíáó÷üëçóç ìå êÜðïéïí ôïìÝá ãíþóçò. ÅðéðëÝïí, óçìáíôéêü ðïëéôéóôéêü Ýñãï ðáñÜãïõí êáé ïé Ýñåõíåò ðïõ ÷ñçìáôïäïôïýí ôá ìïõóåßá. ÐïëëÝò áñ÷áéïëïãéêÝò 144

05`s.qxp

5/8/2008

8:58

Page 145

áðïóôïëÝò óôçñßæïíôáé óå ìåãÜëá ìïõóåßá. Ôá ìïõóåßá, áêüìç, äåí áðïôåëïýíôáé ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ìüíï áðü ôéò áßèïõóåò ìå åêèÝìáôá. ÕðÜñ÷åé Ýíáò ïëüêëçñïò áöáíÞò êüóìïò ï ôçò ÁèÞíáò ïðïßïò äïõëåýåé óôá ðáñáóêÞíéá. ÓçìáíôéêÞ åßíáé ç óõìâïëÞ ôùí ìïõóåßùí óôç (479 – 431 ð.×.) óõíôÞñçóç, áíáóôÞëùóç êáé áîéïëüãçóç ôùí ìíçìåßùí ôïõ ðáñåëèüíôïò. ÐïëëÜ áðü áõôÜ (ãñáðôÝò ðçãÝò, ïéêïäïìÞìáôá êôë.) èá åß÷áí êáôáóôñáöåß ÷ùñßò ôç óõíäñïìÞ ôùí ôìçìÜôùí óõíôÞñçóçò. ÓçìáíôéêÞ åßíáé êáé ç óõìâïëÞ ôùí ìïõóåßùí óôïí ïéêïíïìéêü ôïìÝá. Ôá ìïõóåßá áðïôåëïýí ðüëï Ýëîçò ãéá ðïëëïýò ôïõñßóôåò, ãåãïíüò ðïõ ôïíþíåé ôçí ïéêïíïìßá ìéáò ðåñéï÷Þò. Ç ðñïâïëÞ åêèåìÜôùí ìåãÜëùí ìïõóåßùí ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß êáé óå äéáöçìéóôéêÞ êáìðÜíéá ãéá ôçí áýîçóç ôïõ åèíéêïý ôïõñéóìïý.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

1. Ðïéá ç ìüñöùóç ðïõ ëÜìâáíå Ýíáò Áèçíáßïò; Éäáíéêü ôçò ðïëéôåßáò Þôáí ç éóïññïðçìÝíç áíÜðôõîç ôùí óùìáôéêþí êáé ôùí ðíåõìáôéêþí éêáíïôÞôùí ôùí ðáéäéþí. Óðïõäáßá Þôáí ç èÝóç ôçò ìïõóéêÞò. Ôï áãüñé óõíïäåõüôáí óôï ó÷ïëåßï áðü ôïí ðáéäáãùãü, Ýíá ìïñöùìÝíï äïýëï óõíÞèùò. Ôï ßäéï ðñüóùðï ôïí âïçèïýóå óôá ìáèÞìáôá. Óôï ó÷ïëåßï ï ãñáììáôéóôÞò äßäáóêå ãñáöÞ, áíÜãíùóç êáé ôá ïìçñéêÜ Ýðç, ï êéèáñéóôÞò äßäáóêå ìïõóéêÞ, ï ðáéäïôñßâçò áó÷ïëïýíôáí ìå ôç ãõìíáóôéêÞ ôïõ ðáéäéïý. ¼óïé áíÞêáí óå ðëïýóéåò ïéêïãÝíåéåò êáé åðéäßùêáí íá áó÷ïëçèïýí ìå ôçí ðïëéôéêÞ äéäÜóêïíôáí ôçí ôÝ÷íç ôçò ñçôïñéêÞò áðü ìïñöùìÝíïõò áíèñþðïõò, ôïõò óïöéóôÝò. 2. Ðïéåò ïé óðïõäáéüôåñåò åïñôÝò ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò; Óðïõäáßá åïñôÞ Þôáí ôá ÐáíáèÞíáéá, ç ïðïßá ôåëïýíôáí êÜèå ôÝóóåñá ÷ñüíéá ðñïò ôéìÞ ôçò ðïëéïý÷ïõ èåÜò ÁèçíÜò. ÓçìáíôéêÜ Þôáí êáé ôá ÌåãÜëá Äéïíýóéá, ðñïò ôéìÞ ôïõ Äéïíýóïõ. Ôï Äéüíõóï ôéìïýóáí êáé óôá ÁíèåóôÞñéá åíþ äïêßìáæáí ôï êáéíïýñéï êñáóß. ¢ëëç ìéá óðïõäáßá ãéïñôÞ Þôáí ôá Åëåõóßíéá, ôá ïðïßá ôåëïýíôáí óôéò áñ÷Ýò Ïêôùâñßïõ óôçí Åëåõóßíá ðñïò ôéìÞ ôçò ÄÞìçôñáò êáé ôçò Ðåñóåöüíçò. ÊáôÜ ôç ãéïñôÞ áõôÞ ôåëïýíôáí ôá ðåñßöçìá Åëåõóßíéá ÌõóôÞñéá.

145

05`s.qxp

5/8/2008

8:58

Page 146

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ

(479 – 431 ð.×.)

Ðåñßëçøç Ôï Ýôïò 470 ð.×. éäñýåôáé ç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ. Óýíôïìá ìåôáôñÝðåôáé óå üñãáíï ôçò áèçíáúêÞò çãåìïíßáò. Ç ÁèÞíá áíáðôýóóåôáé äñáìáôéêÜ êÜôù áðü ôçí êáèïäÞãçóç ôïõ ÐåñéêëÞ.

ÁÓÊÇÓÇ ÁÕÔÏÁÎÉÏËÏÃÇÓÇÓ ÓõíäÝóôå ìå ìéá ãñáììÞ ôéò ëÝîåéò ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìåôáîý ôïõò 1. Êßìùí 2. ìÝôïéêïò 3. Åëëçíïôáìßáò 4. ÅöéÜëôçò 5. èåùñéêÜ ÷ñÞìáôá 6. ðñïâïýëåõìá 7. ëåéôïõñãßá

á. öüñïò â. ¢ñåéïò ÐÜãïò ã. Ôñéçñáñ÷ßá ä. ÂïõëÞ ôùí Ðåíôáêïóßùí å. ÅõñõìÝäùí óô. ìåôïßêéïí æ. èÝáôñï

ÁðÜíôçóç: 1å, 2óô, 3á, 4â, 5æ, 6ä, 7ã

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÐÅÌÐÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1. Óõìðëçñþóôå ôá ïíüìáôá óôç óôÞëç ÏÍÏÌÁ ÐÑÏÔÁÓÇ 1. Áèçíáßïò ðïëéôéêüò ðïõ ðñùôïóôÜôçóå óôç ÄçëéáêÞ Óõììá÷ßá. 2. ÊÜôù áðü ôéò äéáôáãÝò ôïõ ïé Áèçíáßïé íßêçóáí óôïí ðïôáìü ÅõñõìÝäïíôá ôïõò ÐÝñóåò (467 ð.×.). 3. Áñ÷çãüò ôçò äçìïêñáôéêÞò ìåñßäáò óôçí ÁèÞíá. ÄïëïöïíÞèçêå ôï 461 ð.×. 4. Ï ìÝãéóôïò ôùí ÅëëÞíùí ðïëéôéêþí ôïõ 5ïõ áé. ð.×.

146

5. Áèçíáßïò äéðëùìÜôçò, ðïõ Ýäùóå ôï üíïìÜ ôïõ óå ìéá óðïõäáßá ãéá ôçí ÁèÞíá óõíèÞêç. 6. Áèçíáßïò ðïëéôéêüò ðïõ áñãüôåñá êáôçãïñÞèçêå ãéá ìçäéóìü.

ÏÍÏÌÁ

05`s.qxp

5/8/2008

8:58

Page 147

2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëôå × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò ÐÑÏÔÁÓÇ Ó Ë 1. Áñ÷éêÜ ïé íçóéþôåò æÞôçóáí ðñïóôáóßá áðü ôçí ÁèÞíá. 2. Ç áñ÷éêÞ Ýäñá ôçò ÁèçíáúêÞò Óõììá÷ßáò Þôáí ç ÄÞëïò. 3. Ï ÈåìéóôïêëÞò åîïñßóôçêå ìå ôçí êáôçãïñßá üôé äÝ÷ôçêå ÷ñÞìáôá áðü ôïõò ÓðáñôéÜôåò. 4. Ï Êßìùíáò íßêçóå ôïõò ÐÝñóåò óôïí ðïôáìü ÅõñõìÝäïíôá. 5. Ï ÐåñéêëÞò êáôáãüôáí áðü ôï ãÝíïò ôïõ Áëêìåùíéäþí. 6. Ï ¢ñåéïò ÐÜãïò Þôáí ðñïïäåõôéêü óþìá. 7. Ïé öôù÷üôåñïé ìðïñïýóáí áðåñßóðáóôïé íá ðáñáêïëïõèïýí ôéò óõíåäñéÜóåéò ôçò Åêêëçóßáò ôïõ ÄÞìïõ. 8. Ç ÅéñÞíç ôïõ Êáëëßá äçìéïõñãåß ðïëëÜ ðñïâëÞìáôá óôïõò Áèçíáßïõò. 9. Êõñßáñ÷ï óþìá óôçí áèçíáúêÞ ðïëéôåßá åßíáé ç Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ. 10. Ôá ìÝëç ôçò ÂïõëÞò ôùí Ðåíôáêïóßùí åêëÝãïíôáí ãéá Ýíá ÷ñüíï. 11. Ïé ÅííÝá ¢ñ÷ïíôåò åêëÝãïíôáí áðü ôï ëáü. 12. Áíþôáôïé Üñ÷ïíôåò åßíáé ïé äýï áðü ôïõò åííÝá Üñ÷ïíôåò. 13. Ç Çëéáßá áðïôåëïýíôáí áðü 1.000 äéêáóôÝò. 14. Ïé ëåéôïõñãßåò áíáëáìâÜíïíôáí ðñüèõìá áðü ôïõò ðïëßôåò. 15. ×ïñçãßá ïíïìáæüôáí ç óõíôÞñçóç åíüò ðëïßïõ. 16. Ãéá íá åßíáé êÜðïéïò Áèçíáßïò ðïëßôçò Ýðñåðå êáé ïé äýï ãïíåßò íá åßíáé Áèçíáßïé. 17. Ïé ìÝôïéêïé êáôÜãïíôáí áðü Üëëåò ðüëåéò. 18. Ïé Áèçíáßïé óõìðåñéöÝñïíôáí Üó÷çìá óôïõò äïýëïõò. 19. Ôá Ýðéðëá Þôáí ëéôÜ óå Ýíá áèçíáúêü óðßôé. 20. Ç ãõíáßêá Ýìåíå ìÝóá óôï óðßôé, óðÜíéá Ýâãáéíå Ýîù. 21. Ï Üíäñáò áó÷ïëïýíôáí êáé ìå äïõëåéÝò ôïõ óðéôéïý. 22. Ôá áãüñéá êáé ôá êïñßôóéá ëÜìâáíáí ôçí ßäéá ìüñöùóç. 23. Ôï êñÝáò Þôáí óðÜíéï óôçí áèçíáúêÞ äéáôñïöÞ.

147

05`s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.)

8:58

Page 148

24. Ïé Áèçíáßåò äåí áãáðïýóáí ôá êïóìÞìáôá. 25. Ï ãñáììáôéóôÞò ìÜèáéíå ôï ðáéäß ãñáöÞ êáé áíÜãíùóç. 26. Ïé Áèçíáßïé áãñüôåò Þôáí ïëéãïìåëÞò ôÜîç. 27. Ôá åñãáóôÞñéá âñßóêïíôáí äéáóêïñðéóìÝíá óå äéÜöïñá ìÝñç. 28. Ïé ìÝôïéêïé óõíÝâáëáí éäéáßôåñá óôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôçò ÁèÞíáò.

















3. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ 1. Ôá ìÝëç ôçò ÄçëéáêÞò Óõììá÷ßáò äéÝèåôáí .............. 2. Ï .............. êáèüñéóå ãéá ðñþôç öïñÜ ôï ðïóü ôçò åéóöïñÜò ôùí ìåëþí. 3. Ç ÄçëéáêÞ Óõììá÷ßá ìåôáôñÜðçêå óå ìÝóï áíÜðôõîÞò ôçò ......... 4. Óôçí ðïëéôéêÞ æùÞ ôçò ÁèÞíáò êõñéáñ÷ïýí äýï êüììáôá, ôï ........... êáé ôï ....... 5. Ï Êßìùíáò Þôáí ãíùóôüò ãéá ôç ................. ôïõ. 6. Ï Êßìùíáò Ýóðåõóå íá âïçèÞóåé ôïõò ............... êáôÜ ôçí åðáíÜóôáóç ôùí ......... 7. Ï ÐåñéêëÞò ðñïþèçóå ó÷Ýäéï ............... ôçò ðüëçò. 8. Óôçí ................. êÜèå ðïëßôçò åîÝöñáæå åëåýèåñá ôç ãíþìç ôïõ. 9. Ç ................ åôïßìáæå ôá êåßìåíá ôùí íüìùí ðïõ øÞöéæå ç ................. 10. Ïé .......... ðñïÝñ÷ïíôáí êáé áðü áé÷ìáëùóßåò ðïëÝìïõ. 11. Ôï ìïíáäéêü áîßùìá ôùí ãõíáéêþí Þôáí áõôü ôçò ........ 12. Ç ãõíáßêá áó÷ïëïýíôáí ìå ôéò .............. åñãáóßåò. 13. Ï Üíôñáò óý÷íáæå êáé óôá ........... 14. Ç ìüñöùóç ôùí áãïñéþí Üñ÷éóå áðü ôçí çëéêßá ôùí ............. åôþí. 15. Âáóéêü ñïý÷ï Þôáí ï .............. 16. Ôï ................ Þôáí åßäïò ðáíùöïñßïõ. 4. Áíôéóôïé÷ßóôå ôéò ÷ñïíïëïãßåò ìå ôá ãåãïíüôá ×ÑÏÍÏËÏÃÉÁ

148

ÃÅÃÏÍÏÓ

1

478 ð.×.

á.

ïóôñáêéóìüò Êßìùíá

2

471 ð.×.

â.

ïñéóôéêÞ ðôþóç ôïõ Êßìùí

3

449 ð.×.

ã.

åîïñßá ôïõ ÈåìéóôïêëÞ

4

467 ð.×.

ä.

Ôñéáêïíôáåôåßò ÓðïõäÝò

5

461 ð.×.

å.

ìÜ÷ç óôïí ÅõñõìÝäïíôá

6

446 ð.×.

óô.

áèçíáúêÞ óõììá÷ßá

7

462 ð.×.

æ.

ÅéñÞíç ôïõ Êáëëßá

05`s.qxp

5/8/2008

8:58

Page 149

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ 5. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: Ç çãåìïíßá (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) ôçò ÁèÞíáò (479 – 431 ð.×.) 1. Ôá ïéêïíïìéêÜ èÝìáôá ôçò ÄçëéáêÞò Óõììá÷ßáò äéá÷åéñßæïíôáí ïé: á) Åëëáíïäßêåò, â) Åëëçíïôáìßåò, ã) ÐåíôáêïóéïìÝäéìíïé 2. Ç ÁèçíáúêÞ Óõììá÷ßá ðåñéëÜìâáíå ðåñßðïõ: á) 100 ðüëåéò, â) 200 ðüëåéò, ã) 400 ðüëåéò 3. Ï ÐåñéêëÞò Þôáí ìáèçôÞò ôïõ: á) Áíáîáãüñá, â) ÁíáîéìÝíç, ã) Áíáîßìáíäñïõ 4. Ï Êßìùíáò ðÝèáíå óôçí: á) Áìïñãü, â) ÐÜñï, ã) Êýðñï 5. Ï ÐåñéêëÞò Ýãéíå áñ÷çãüò ôïõ äçìïêñáôéêïý êüììáôïò ìåôÜ ôç äïëïöïíßá ôïõ: á) ÈåìéóôïêëÞ, â) ÅöéÜëôç, ã) Áñéóôåßäç 6. Ëáúêü äéêáóôÞñéï Þôáí: á) ç Çëéáßá, â) ï ¢ñåéïò ÐÜãïò, ã) ç Ðñõôáíåßá 7. Ç ðáñï÷Þ äçìïóßïõ ãåýìáôïò áðü ðëïýóéïõò ðïëßôåò ïíïìáæüôáí: á) ÷ïñçãßá, â) åóôßáóç, ã) ãõìíáóéáñ÷ßá 8. Ï öüñïò ðïõ ðëÞñùíáí ïé ìÝôïéêïé ïíïìáæüôáí: á) åìðïñßá, â) åöïñåßá, ã) ìåôïßêéï 9. Ïé ìïñöùìÝíïé äïýëïé åêôåëïýóáí ÷ñÝç: á) áóôõíïìéêþí, â) åñãáôþí, ã) ðáéäáãùãþí 10. Ï .......... äßäáóêå óôï ðáéäß ìïõóéêÞ: á) óïöéóôÞò, â) êéèáñéóôÞò, ã) ðáéäáãùãüò 11. Ìå ôï ãýìíáóìá ôïõ ðáéäéïý áó÷ïëïýíôáí ï: á) ðáéäïôñßâçò, â) ðáéäáãùãüò, ã) ãñáììáôéóôÞò 12. Ç êôçíïôñïößá óôçí ÁèÞíá åßíáé: á) ðåñéïñéóìÝíç, â) áíáðôõãìÝíç, ã) ðñùôüãïíç 13. Ç ëáìðñüôåñç áèçíáúêÞ ãéïñôÞ Þôáí ôá: á) ËÞíáéá, â) ÐáíáèÞíáéá, ã) Áññçöüñéá 14. ÃéïñôÞ ðñïò ôéìÞ ôïõ Äéïíýóïõ Þôáí ôá: á) Äéïíýóéá, â) Èåóìïöüñéá, ã) Åëåõóßíéá 15. Ôá Åëåõóßíéá Þôáí ãéïñôÞ áöéåñùìÝíç: á) óôïí Åëåõóßíéï Äßá, â) óôçí ¹ñá, ã) óôç ÄÞìçôñá êáé óôçí Ðåñóåöüíç

149

05`s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Å´ Ç çãåìïíßá ôçò ÁèÞíáò

8:58

Page 150

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÐÅÌÐÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ

(479 – 431 ð.×.)

1ç Üóêçóç 1. Áñéóôåßäçò, 2. Êßìùíáò, 3. ÅöéÜëôçò, 4. ÐåñéêëÞò, 5. Êáëëßáò, 6. ÈåìéóôïêëÞò 2ç Üóêçóç 1Ë, 2Ó, 3Ë, 4Ó, 5Ó, 6Ë, 7Ó, 8Ë, 9Ó, 10Ó, 11Ë, 12Ë, 13Ë, 14Ó, 15Ë, 16Ó, 17Ó, 18Ë, 19Ó, 20Ó, 21Ë, 22Ë, 23Ó, 24Ë, 25Ó, 26Ë, 27Ë, 28Ó 3ç Üóêçóç 1. ìßá øÞöï 2. Áñéóôåßäçò 3. áèçíáúêÞò çãåìïíßáò 4. áñéóôïêñáôéêü - äçìïêñáôéêü, 5. íïìéìïöñïóýíç 6. ÓðáñôéÜôåò - åéëþôùí 7. áíïéêïäüìçóçò 8. Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ 9. ÂïõëÞ ôùí Ðåíôáêïóßùí - Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ 10. äïýëïé 11. éÝñåéáò 12. ïéêéáêÝò 13. ãõìíáóôÞñéá 14. åðôÜ 15. ÷éôþíáò 16. éìÜôéï. 4ç Üóêçóç 1óô, 2ã, 3æ, 4å, 5á, 6ä, 7â 5ç Üóêçóç 1â, 2ã, 3á, 4ã, 5â, 6á, 7â, 8ã, 9ã, 10â, 11á, 12á, 13â, 14á, 15ã

150

06s.qxp

5/8/2008

8:59

Page 151

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ ´

ÇÃÅÌÏÍÉÊÏÉ ÁÍÔÁÃÙÍÉÓÌÏÉ ÊÁÉ ÊÁÌØÇ ÔÙÍ ÅËËÇÍÉÊÙÍ ÐÏËÅÙÍ (431 - 362 ð.×.) Ðåñßëçøç Ôçí åðï÷Þ áõôÞ êõñéáñ÷åß ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò. Áí êáé ç ÓðÜñôç êåñäßæåé ôïí ðüëåìï, óôçí ðñáãìáôéêüôçôá Ý÷åé õðïóôåß ìåãÜëåò öèïñÝò. Ç ðåñßïäïò êëåßíåé ìå ôçí áðïôõ÷çìÝíç ðñïóðÜèåéá ôçò ÈÞâáò íá êõñéáñ÷Þóåé óôçí ÅëëÜäá.

1. ÔÁ ÁÉÔÉÁ ÊÁÉ ÏÉ ÁÖÏÑÌÅÓ ÔÏÕ ÐÅËÏÐÏÍÍÇÓÉÁÊÏÕ ÐÏËÅÌÏÕ – Ï ÁÑ×ÉÄÁÌÅÉÏÓ ÐÏËÅÌÏÓ (431 - 421 ð.×.). Ðåñßëçøç Ç çãåìïíéêÞ ðïëéôéêÞ ôçò ÁèÞíáò êáé ôïõ ÐåñéêëÞ óôñÝöåôáé ðñïò ôç Äýóç. ¸ôóé Ýñ÷åôáé óå óýãêñïõóç ìå ôç óöáßñá åðéññïÞò ôùí Êïñéíèßùí. Óçìáíôéêüò ðáñÜãïíôáò áíôéðáñÜèåóçò áíáäåéêíýåôáé ìáêñïðñüèåóìá ç äéáöïñÜ áíÜìåóá óôï ðïëßôåõìá ôçò ÁèÞíáò (äçìïêñáôéêü - áíïé÷ôü) êáé ôçò ÓðÜñôçò (ïëéãáñ÷éêü - êëåéóôïöïâéêü), ç ïðïßá ïäçãåß óå áíÜðôõîç åíôåëþò äéáöïñåôéêÞò íïïôñïðßáò êáé áíôéìåôþðéóçò ôùí êáôáóôÜóåùí. Ðñþôç áöïñìÞ ôïõ ðïëý÷ñïíïõ ðïëÝìïõ áðïôåëåß ç áíÜìåéîç ôùí Áèçíáßùí óôç äéáìÜ÷ç Êåñêõñáßùí êáé Êïñéíèßùí ãéá ôçí Åðßäáìíï. Ïé Êïñßíèéïé, æçôþíôáò åêäßêçóç áðü ôçí ÁèÞíá, åíåñãïýí þóôå íá áðïóôáôÞóåé ç Ðïôßäáéá áðü ôç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ (432 ð.×.). Ï ÐåñéêëÞò áíôéäñÜ ìå ôï ÊáôÜ ÌåãáñÝùí øÞöéóìá: áðáãüñåõå óôá ìåãáñéêÜ êáñÜâéá (ç ðüëç áíÞêå óôç óðáñôéáôéêÞ ðáñÜôáîç) íá áãêõñïâïëïýí óå ëéìÜíéá

151

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:00

Page 152

ôçò Óõììá÷ßáò. Óå óõíÝäñéï óôç ÓðÜñôç åðéêñáôïýí ïé öéëïðüëåìåò áðüøåéò. Ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò ÷ùñßæåôáé óå ôñåéò öÜóåéò: á) Áñ÷éäÜìåéïò ðüëåìïò (431 - 421 ð.×.). â) ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá (415 - 413 ð.×.). ã) Äåêåëåéêüò ðüëåìïò (413 - 404 ð.×.). Ïé å÷èñïðñáîßåò îåêßíçóáí ìå ôçí åéóâïëÞ ôùí Èçâáßùí óôçí ÐëÜôáéá. Ï ðëçèõóìüò ôçò ÁèÞíáò åãêáôáëåßðåé ôçí ýðáéèñï. Ï Áñ÷ßäáìïò åéóâÜëëåé êáé ëåçëáôåß ãéá ëßãï ôéò ãýñù áðü ôçí ÁèÞíá ðåñéï÷Ýò. Ôï 430 ð.×. îåóðÜåé óôçí ÁèÞíá åðéäçìßá ìå ðïëëÜ èýìáôá. ÁíÜìåóá óå áõôÜ åßíáé êáé ï ÐåñéêëÞò (429 ð.×.). Ï èÜíáôüò ôïõ Üöçóå äõóáíáðëÞñùôï êåíü. Ç ðüëç âñßóêåôáé óôï Ýëåïò ôùí äçìáãùãþí. Ç ïéêïíïìéêÞ ðßåóç ôçò ÁèÞíáò ðñïò ôïõò óõììÜ÷ïõò ïäçãåß óôçí áðïóôáóßá ôçò ËÝóâïõ, ç ïðïßá áðïôõã÷Üíåé (428 - 427 ð.×.). Ôï 425 ð.×. ïé Áèçíáßïé êáôáëáìâÜíïõí ôï íçóß Óöáêôçñßá, óôçí Ðýëï, êáé óõëëáìâÜíïõí ðïëëïýò ÓðáñôéÜôåò. Ç ðñüôáóç åéñÞíç ôçò ÓðÜñôçò áðïññßðôåôáé. Ï ðüëåìïò ìåôáöÝñåôáé óôçí ×áëêéäéêÞ. Ï ÓðáñôéÜôçò Âñáóßäáò êáôáëáìâÜíåé ôçí Áìößðïëç. Áñ÷çãüò ôïõ áèçíáúêïý åêóôñáôåõôéêïý óþìáôïò ðïõ óôÜëèçêå åíáíôßïí ôùí Óðáñôéáôþí Þôáí ï äçìáãùãüò ÊëÝùíáò. Óôç ìÜ÷ç ðïõ Ýãéíå ôï 422 ð.×. óêïôþíïíôáé êáé ïé äýï. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÊëÝùíá åðéêñáôåß ôï áñéóôïêñáôéêü êüììá óôçí ÁèÞíá. Ï çãÝôçò ôïõ Íéêßáò õðïãñÜöåé åéñÞíç ãéá 50 ÷ñüíéá ìå ôïõò ÓðáñôéÜôåò (Íéêåßïò ÅéñÞíç, 421 ð.×.).

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Áßôéá Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ • ÂëÝøåéò ôçò ÁèÞíáò óôç Äýóç, óöáßñá åðéññïÞò Êïñéíèßùí • ÄéáöïñÜ ðïëéôåýìáôïò êáé íïïôñïðßáò ÁèÞíáò êáé ÓðÜñôçò

ÁöïñìÝò ðïëÝìïõ • ÄéáìÜ÷ç Êïñéíèßùí êáé Êåñêõñáßùí ãéá ôçí Åðßäáìíï • ÊáôÜ ÌåãáñÝùí øÞöéóìá

Ôñåéò ïé öÜóåéò ôïõ ðïëÝìïõ • Áñ÷éäÜìåéïò ðüëåìïò • ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá • Äåêåëåéêüò ðüëåìïò

Óðïõäáéüôåñá ãåãïíüôá á´ öÜóçò

152

• • • • • • •

Ëåçëáóßá ôçò áôôéêÞò õðáßèñïõ áðü ôïí Áñ÷ßäáìï Ëïéìüò åíóêÞðôåé óôçí ÁèÞíá ÈÜíáôïò ÐåñéêëÞ Áðïóôáóßá ËÝóâïõ ÊáôÜëçøç Óöáêôçñßáò áðü ôïõò Áèçíáßïõò ÌÜ÷ç ôçí Áìößðïëç - èÜíáôïò ÊëÝùíá êáé Âñáóßäá ÅéñÞíç ôïõ Íéêßá

06s.qxp

5/8/2008

9:00

Page 153

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

Ï ðëçèõóìüò åãêáôáëåßðåé ôçí ýðáéèñï Ï ÐåñéêëÞò ðñïóðÜèçóå íá ðéÝóåé ôïõò ÓðáñôéÜôåò êáé ôïõò óõììÜ÷ïõò ôïõò íá áíáãíùñßóïõí ôçí áèçíáúêÞ éó÷ý êáé ôéò áèçíáúêÝò óöáßñåò åðéññïÞò. Áõôüò Þôáí ãéá ôïí ÐåñéêëÞ ï ãåíéêüôåñïò óêïðüò ôïõ áíáðüöåõêôïõ ðïëÝìïõ. Ãé’ áõôü êáé ðñïóðáèïýóå íá áðïöýãåé ôéò Üìåóåò óõãêñïýóåéò, åéäéêÜ óôç óôåñéÜ, üðïõ ï óðáñôéáôéêüò óôñáôüò Þôáí ðïëý êáëýôåñïò. Ç êõñéáñ÷ßá ôùí Áèçíáßùí óôç èÜëáóóá ôïõò åðÝôñåðå íá äéåîÜãïõí Ýíáí ðüëåìï öèïñÜò, ëåçëáôþíôáò ôéò å÷èñéêÝò áêôÝò êáé ðñïêáëþíôáò æçìéÝò óôï åìðüñéï êáé óôç íáõôéëßá. ¹ôáí Ýíá ó÷Ýäéï ðïõ ìáêñï÷ñüíéá ìüíï ìðïñïýóå íá áðïäþóåé ìå ðïëëÝò èõóßåò êáé ÷ùñßò íá õðÜñ÷åé Üìåóï ÷åéñïðéáóôü áðïôÝëåóìá. Ãé’ áõôü öñüíôéóå íá åíéó÷ýóåé ôçí ðüëç, üóï ãéíüôáí êáëýôåñá: á) öñüíôéóå ãéá ôçí ïéêïäüìçóç ôùí Máêñþí Tåé÷þí, ðïõ óõíÝäåáí ôçí ÁèÞíá ìå ôïí ÐåéñáéÜ. ¸ôóé, ï ëáüò ìðïñïýóå íá êáôáöýãåé óôçí ôåé÷éóìÝíç ðüëç, åãêáôáëåßðïíôáò ôçí ýðáéèñï óôéò ëåçëáóßåò ôùí Óðáñôéáôþí. â) Öñüíôéóå ãéá ôçí ïéêïíïìéêÞ åõññùóôßá ôçò ðüëçò. Óôçí áêñüðïëç öõëÜóóïíôáí ó÷åäüí 6.000 ôÜëáíôá, éäéáßôåñá ìåãÜëï ðïóü, ôï ïðïßï ìðïñïýóå íá ÷ñçóéìåýóåé ãéá ôç äéåîáãùãÞ ìáêñï÷ñüíéïõ ðïëÝìïõ. Äçìáãùãïß Ï èÜíáôïò ôïõ ÐåñéêëÞ êáôÜ ôï ëïéìü Þôáí ôñáãéêü ãåãïíüò ãéá ôïõò Áèçíáßïõò. Ï ÐåñéêëÞò ìðïñïýóå, óåâüìåíïò ðÜíôá ôïõò íüìïõò, íá ïäçãåß ìå óýíåóç ôï ðëÞèïò ìå ôñüðï þóôå íá ìçí ðñïêáëåß. ÌåôÜ ôï èÜíáôü ôïõ, üìùò, áðÝêôçóáí éó÷ý óôçí ÁèÞíá Üíèñùðïé áíßêáíïé, ïé ïðïßïé óôü÷åõáí óôçí éêáíïðïßçóç ðñïóùðéêþí óõìöåñüíôùí êáé éäéïôåëþí óêïðþí. ¹èåëáí íá åßíáé áñåóôïß óôï ëáü, ìå áðïôÝëåóìá ôçí åðï÷Þ áêñéâþò ðïõ õðÞñ÷å äñáìáôéêÞ áíÜãêç ãéá åíéáßá êáé ÷ñçóôÞ äéïßêçóç íá äéåîÜãåôáé óôï ðïëéôéêü ðñïóêÞíéï Ýíáò áíçëåÞò åìöýëéïò óðáñáãìüò áíÜìåóá óôïõò äéáäü÷ïõò ôïõ ÐåñéêëÞ ãéá ôçí åîáóöÜëéóç ðëåïíåêôçìÜôùí, ãåãïíüò ðïõ åß÷å êáôáóôñïöéêÝò óõíÝðåéåò. ÅéñÞíç ôïõ Íéêßá Ç ÅéñÞíç ôïõ Íéêßá Þñèå óå ìéá åðï÷Þ ðïõ ïé Áèçíáßïé åß÷áí áðïãïçôåõèåß áðü ôçí ùò ôüôå ðïñåßá ôïõ ðïëÝìïõ. ÁëëÜ êáé ïé ÓðáñôéÜôåò åðéèõìïýóáí äéáêïðÞ ôùí å÷èñïðñáîéþí: á) Óôçí ÁèÞíá êñáôïýíôáí áêüìç áé÷ìÜëùôïé ïé ÓðáñôéÜôåò ïðëßôåò áðü ôç Óöáêôçñßá. â) Áñêåôïß óýììá÷ïé Þôáí äõóáñåóôçìÝíïé ìå ôçí êáôÜóôáóç ìáêñï÷ñüíéïõ ðïëÝìïõ. ã) Ç åéñÞíç ôñéÜíôá ÷ñüíùí ðïõ åß÷å óõíÜøåé ç ÓðÜñôç ìå ôï ¢ñãïò åß÷å ó÷åäüí åêðíåýóåé. ÕðÞñ÷å êßíäõíïò äéìÝôùðïõ áãþíá. Áðïöáóßóôçêå íá ðáñáìåßíåé ôï ßäéï ó÷åäüí åäáöéêü êáèåóôþò ðïõ åðéêñáôïýóå ðñéí ôï 431 ð.×. ÕðÞñ÷áí êáé åîáéñÝóåéò: ç ÐëÜôáéá ðñïóáñôÞèçêå óôïõò Èçâáßïõò, ç ÁèÞíá êñÜôçóå Üëëåò ðüëåéò. Ìå ôçí åéñÞíç ñõèìßóôçêå êáé ôï æÞôçìá ôùí áé÷ìáëþôùí. 153

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:00

Page 154

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ ÊëÝùíáò Áèçíáßïò ðïëéôéêüò, éäéïêôÞôçò âõñóïäåøåßïõ. ÊáôÜöåñå êáé íá ãßíåé áñ÷çãüò ôçò ñéæïóðáóôéêÞò ðáñÜôáîçò, ðïõ áíÝëáâå ôçí åîïõóßá óôçí ÁèÞíá ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÐåñéêëÞ. ¹ôáí öéëïðüëåìïò, êïíôüöèáëìïò êáé áíßêáíïò. ÁðÝññéøå äåëåáóôéêÞ ðñüôáóç ôùí Óðáñôéáôþí ãéá åéñÞíç ìåôÜ ôïí áðïêëåéóìü 180 Óðáñôéáôþí êáé Üëëùí óõììÜ÷ùí ôïõò óôç Óöáêôçñßá. Ç åðé÷åßñçóç êáôÜëçøçò ôïõ íçóéïý Þôáí åðéôõ÷Þò, ìå áñ÷çãü üìùò ôï ÄçìïóèÝíç, ü÷é ôïí ÊëÝùíá. ÊáôÜöåñå íá êåñäßóåé ôçí åýíïéá ôùí Áèçíáßùí, áñãüôåñá üìùò Þñèå ç êáôáóôñïöÞ: ìéá åêóôñáôåßá óôç Âïéùôßá êáôÝëçîå óå êáôáóôñïöÞ óôï ÄÞëéï (424 ð.×.). Áñãüôåñá, ï ÓðáñôéÜôçò Âñáóßäáò êáôÝëáâå ôçí Áìößðïëç (×áëêéäéêÞ). Ï ÊëÝùíáò äåí êáôÜöåñå íá áðïöýãåé ôç óôñáôçãßá êáé ôçí åõèýíç ôçò åðé÷åßñçóçò áíÜêôçóçò ôçò ðüëçò. ÌåôÜ áðü âáóéêÜ óôñáôçãéêÜ ëÜèç ïé Áèçíáßïé çôôÞèçêáí óôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. Ï ÊëÝùíáò óêïôþèçêå. Âñáóßäáò ÓðáñôéÜôçò óôñáôçãüò, ãéïò ôïõ ÔÝëëéäïò. ¹ôáí éäéáßôåñá óõìðáèçôéêÞ öõóéïãíùìßá êáé óðïõäáßïò óôñáôéùôéêüò. Ôï 424 ð.×. Ýöôáóå óôç Ìáêåäïíßá ðñïóðáèþíôáò íá åðéôåèåß óôéò åêåß áèçíáúêÝò êôÞóåéò, áëëÜ êáé íá öÝñåé ôïõò óõììÜ÷ïõò ôçò ÁèÞíáò ìå ôï ìÝñïò ôùí Óðáñôéáôþí. ¢ñ÷éóå íá äéáêçñýóóåé ðùò Þñèå ùò åëåõèåñùôÞò ôùí ÅëëÞíùí áðü ôïí áèçíáúêü æõãü. ÊáôÝëáâå ôçí Áìößðïëç óôç ×áëêéäéêÞ. Óêïôþèçêå óôç ìÜ÷ç ðïõ áêïëïýèçóå åíáíôßïí ôïõ áèçíáúêïý åêóôñáôåõôéêïý óþìáôïò ìå áñ÷çãü ôïí ÊëÝùíá. Íéêßáò Ðïëéôéêüò êáé óôñáôçãüò ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò. ÃåííÞèçêå ôï 469 ð.×. Êáôáãüôáí áðü åðéöáíÞ áèçíáúêÞ ïéêïãÝíåéá. ÌåôÜ ôï 429 ð.×. áíáäåß÷ôçêå çãÝôçò ôïõ áñéóôïêñáôéêïý êüììáôïò. ¹ôáí õðÝñìá÷ïò ôçò åéñÞíåõóçò ìå ôïõò ÓðáñôéÜôåò. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÊëÝùíá (422 ð.×.) åñãÜóôçêå ãéá óýíáøç åéñÞíçò ìå ôç ÓðÜñôç (Íéêåßïò åéñÞíç, 421 ð.×.). Ïñßóôçêå áñ÷çãüò ôçò ÓéêåëéêÞò åêóôñáôåßáò ìáæß ìå ôï ËÜìá÷ï êáé ôïí ÁëêéâéÜäç. ¸ìåéíå ìüíïò ôïõ ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ËÜìá÷ïõ êáé ôçí åîïñßá ôïõ ÁëêéâéÜäç. Ç Üöéîç ôïõ ÓðáñôéÜôç óôñáôçãïý Ãýëéððïõ óôç Óéêåëßá óÞìáíå ôçí áñ÷Þ ôïõ ôÝëïõò ôçò åêóôñáôåßáò. Ïé Áèçíáßïé çôôÞèçêáí êáôÜ êñÜôïò êáé óôç óôåñéÜ êáé óôç èÜëáóóá áðü ôïõò Óõñáêïýóéïõò. Áé÷ìáëùôßóôçêå, êáôáäéêÜóôçêå óå èÜíáôï êáé åêôåëÝóôçêå (413 ð.×.).

154

06s.qxp

5/8/2008

9:00

Page 155

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

432 ð.×.

Áðïóôáóßá Ðïôßäáéáò

431 - 421 ð.×.

Áñ÷éäÜìåéïò Ðüëåìïò

415 - 413 ð.×.

ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá

413 - 411 ð.×.

Äåêåëåéêüò ðüëåìïò

430 ð.×.

Ëïéìüò óôçí ÁèÞíá

428 ð.×.

Áðïóôáóßá ËÝóâïõ

429 ð.×.

ÈÜíáôïò ôïõ ÐåñéêëÞ

425 ð.×.

Áðïêëåéóìüò Ðåëïðïííçóßùí óôç Óöáêôçñßá

422 ð.×.

ÈÜíáôïò ôïõ ÊëÝùíá êáé Âñáóßäá óôçí Áìößðïëç

421 ð.×.

ÅéñÞíç ôïõ Íéêßá

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ôï 1981 Ýãéíå óåéóìüò êáé ç ÐëÜôáéá õðÝóôç ðïëëÝò êáôáóôñïöÝò. Ç ðñþôç ìåãÜëç âïÞèåéá ðïõ Ýöôáóå óôçí ðüëç Þôáí áðü ôçí ÁèÞíá, ìå åðéêåöáëÞò ôïí äÞìáñ÷ü ôçò. Ï äÞìáñ÷ïò ôçò ÐëÜôáéáò êáëùóüñéóå ôçí áðïóôïëÞ ìå ôç öñÜóç: «Óáò ðåñéìÝíáìå». Íá áéôéïëïãÞóåôå ôç öñÜóç óýìöùíá ìå üóá îÝñåôå. Ç ÁèÞíá Þôáí óýììá÷ïò ôçò ÐëÜôáéáò. Ïé Ðëáôáéåßò åß÷áí âïçèÞóåé ôïõò Áèçíáßïõò óôç ìÜ÷ç ôïõ Ìáñáèþíá. ÕðÞñ÷áí áðü ðáëéÜ óôåíïß äåóìïß áíÜìåóá óôçí ÐëÜôáéá êáé óôçí ÁèÞíá. Ç ÁèÞíá ðñüóöåñå ôçí ðñïóôáóßá ôçò óå ìéá ðüëç ðïõ âñéóêüôáí óå áíôéðáëüôçôá ìå ôçí êïíôéíÞ ôçò ÈÞâá. Ãé’ áõôü óôçí áñ÷Þ ôïõ ðïëÝìïõ ïé Èçâáßïé ðñïóðÜèçóáí íá êõñéåýóïõí ôçí ðüëç áéöíéäéáóôéêÜ áëëÜ áðÝôõ÷áí. 155

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:00

Page 156

2. Ôá áßôéá ðïõ ïäÞãçóáí óôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï ìðïñïýí áíáëïãéêÜ êáé óôç óçìåñéíÞ åðï÷Þ íá ðñïêáëÝóïõí ðïëÝìïõò áíÜìåóá óôá êñÜôç; ÄéêáéïëïãÞóôå ôçí ïðïéáäÞðïôå áðÜíôçóÞ óáò ìå ëïãéêÜ åðé÷åéñÞìáôá Þ êáé ðáñáäåßãìáôá. Ôá âáóéêÜ áßôéá ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ (ç áíôéðáëüôçôá ÓðÜñôçò - ÁèÞíáò, äýï õðåñäõíÜìåùí ôçò åðï÷Þò êáé ç åðåêôáôéêÞ ðïëéôéêÞ ôùí Áèçíáßùí) äåí Ý÷ïõí óôáìáôÞóåé íá õößóôáíôáé (áíáëïãéêÜ âÝâáéá ðÜíôá) êáé óÞìåñá. Êáé ìÜëéóôá óå ðáãêüóìéá êëßìáêá. ÅðïìÝíùò êáé óÞìåñá, áí äåí åðéêñáôÞóåé ç óýíåóç êáé ç ëïãéêÞ, åßíáé ðéèáíü ôï îÝóðáóìá åíüò ðïëÝìïõ áíÜìåóá óå äýï êñÜôç Þ óå äýï óõíáóðéóìïýò. ¼óï õðÜñ÷åé Üíèñùðïò, èá õðÜñ÷åé ç áðëçóôßá, åðåêôáôéêüôçôá, ç ëáôñåßá ãéá åîïõóßá êáé åðéâïëÞ ôçò èÝëçóçò ôïõ éó÷õñïý ðÜíù óôïí áäýíáôï. Ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò äåí áðïôåëåß åîáßñåóç. ×áñáêôçñéóôéêü ðáñÜäåéãìá áðïôåëåß ï øõ÷ñüò ðüëåìïò, áíÜìåóá óôéò ÇÐÁ êáé ôéò óõììá÷éêÝò ÷þñåò êáé óôçí ðñþçí ÓïâéåôéêÞ ¸íùóç êáé ôïõò óõììÜ÷ïõò ôçò. ¹ôáí ìéá óýãêñïõóç äýï åíôåëþò äéáöïñåôéêþí ïéêïíïìéêþí, ðïëéôéêþí, êïéíùíéêþí ìïíôÝëùí áíÜðôõîçò êáé íïïôñïðéþí. 3. Ï Çñüäïôïò Ýãñáøå ãéá ôïõò Ðåñóéêïýò ðïëÝìïõò êáé ï Èïõêõäßäçò ãéá ôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï. Ðïéïò, êáôÜ ôç ãíþìç óáò, åß÷å äõóêïëüôåñï Ýñãï êáé ãéáôß; (Âë. êáé ðáñÜèåìá: «Ï Èïõêõäßäçò óêéáãñáöåß ôïí üëåèñï ôïõ ðïëÝìïõ»). Äõóêïëüôåñï Ýñãï åß÷å ï Èïõêõäßäçò. Ï Çñüäïôïò áó÷ïëÞèçêå ìå Ýíáí ðüëåìï ï ïðïßïò êñßèçêå ó÷åôéêÜ óýíôïìá, ìåôÜ áðü ëßãåò áðïöáóéóôéêÝò ìÜ÷åò. Åêôüò áðü ôçí ÁèÞíá, ïé ÐÝñóåò äåí ðñïêÜëåóáí ðïëëÝò êáôáóôñïöÝò óôçí õðüëïéðç ÅëëÜäá. ÅðéðëÝïí, åðñüêåéôï ãéá Ýíáí åèíéêü ðüëåìï: ãéá ðñþôç öïñÜ ïé ¸ëëçíåò åíþèçêáí ãéá íá áìõíèïýí áðÝíáíôé óôï «âÜñâáñï Áíáôïëßôç», ï ïðïßïò åðéäßùêå íá êáôáëýóåé ìå ôç âßá ôçí åëåõèåñßá ôùí ÅëëÞíùí. Ç øõ÷éêÞ áíÜôáóç Þôáí ìåãÜëç. Ï Èïõêõäßäçò, áíôßèåôá, Þôáí õðï÷ñåùìÝíïò íá áó÷ïëçèåß ìå ìéá ïëÝèñéá ãéá ôïõò ¸ëëçíåò åìöýëéá óýññáîç, ç ïðïßá Þôáí áããåëéïöüñïò ðïëëþí ìåëëïíôéêþí êáêþí ãéá ôïõò ¸ëëçíåò: ðïëëÝò ðüëåéò êáôáóôñÜöçêáí, ðïëëÝò ðåñéï÷Ýò åñçìþèçêáí, ôï ìßóïò áëëçëïåîüíôùóçò Ýöåñå óçìáíôéêÞ åîá÷ñåßùóç ôùí çèþí. Ïé ¸ëëçíåò ðïëåìïýóáí ìå ¸ëëçíåò, ÷ýèçêå ðïëý äçëçôÞñéï óôéò ó÷Ýóåéò ìåôáîý ôùí åëëçíéêþí ðüëåùí. Óå áíôßèåóç ìå ôïõò Ðåñóéêïýò ðïëÝìïõò, ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò Þôáí ç áñ÷Þ ôïõ ôÝëïõò ãéá ôçí ðüëç - êñÜôïò.

156

06s.qxp

5/8/2008

9:00

Page 157

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ôá áßôéá ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ; Ç çãåìïíéêÞ ðïëéôéêÞ ôçò ÁèÞíáò êáé ôïõ ÐåñéêëÞ óôñÝöåôáé ðñïò ôç Äýóç. ¸ôóé Ýñ÷åôáé óå óýãêñïõóç ìå ôç óöáßñá åðéññïÞò ôùí Êïñéíèßùí. Óçìáíôéêüò ðáñÜãïíôáò áíôéðáñÜèåóçò áíáäåéêíýåôáé ìáêñïðñüèåóìá ç äéáöïñÜ áíÜìåóá óôï ðïëßôåõìá ôçò ÁèÞíáò (äçìïêñáôéêü - áíïé÷ôü) êáé ôçò ÓðÜñôçò (ïëéãáñ÷éêü - êëåéóôïöïâéêü), ç ïðïßá ïäçãåß óå áíÜðôõîç åíôåëþò äéáöïñåôéêÞò íïïôñïðßáò êáé áíôéìåôþðéóçò ôùí êáôáóôÜóåùí.

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

2. Ðïéá ãåãïíüôá ïäÞãçóáí óôçí åìöýëéá óýññáîç; Ðñþôç áöïñìÞ ôïõ ðïëý÷ñïíïõ ðïëÝìïõ áðïôåëåß ç áíÜìåéîç ôùí Áèçíáßùí óôç äéáìÜ÷ç Êåñêõñáßùí êáé Êïñéíèßùí ãéá ôçí Åðßäáìíï. Ïé Êïñßíèéïé, æçôþíôáò åêäßêçóç áðü ôçí ÁèÞíá, åíåñãïýí þóôå íá áðïóôáôÞóåé ç Ðïôéäáßá áðü ôç Óõììá÷ßá ôçò ÄÞëïõ (432 ð.×.). Ï ÐåñéêëÞò áíôéäñÜ ìå ôï ÊáôÜ ÌåãáñÝùí øÞöéóìá: áðáãüñåõå óôá ìåãáñéêÜ êáñÜâéá (ç ðüëç áíÞêå óôç óðáñôéáôéêÞ ðáñÜôáîç) íá áãêõñïâïëïýí óå ëéìÜíéá ôçò Óõììá÷ßáò. Óå óõíÝäñéï óôç ÓðÜñôç åðéêñáôïýí ïé öéëïðüëåìåò áðüøåéò. Áõôü Þôáí ôï ðñïïßìéï ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ. 3. Íá áíáöåñèåßôå óôá ãåãïíüôá ôçò ðåñéüäïõ 425 - 421 ð.×. Ôï 425 ð.×. ïé Áèçíáßïé êáôáëáìâÜíïõí ôï íçóß Óöáêôçñßá, óôçí Ðýëï, êáé óõëëáìâÜíïõí ðïëëïýò ÓðáñôéÜôåò. Ç ðñüôáóç åéñÞíç ôçò ÓðÜñôçò áðïññßðôåôáé. Ï ðüëåìïò ìåôáöÝñåôáé óôçí ×áëêéäéêÞ. Ï ÓðáñôéÜôçò Âñáóßäáò êáôáëáìâÜíåé ôçí Áìößðïëç. Áñ÷çãüò ôïõ áèçíáúêïý åêóôñáôåõôéêïý óþìáôïò ðïõ óôÜëèçêå åíáíôßïí ôùí Óðáñôéáôþí Þôáí ï äçìáãùãüò ÊëÝùíáò. Óôç ìÜ÷ç ðïõ Ýãéíå ôï 422 ð.×. óêïôþíïíôáé êáé ïé äýï. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÊëÝùíá åðéêñáôåß ôï áñéóôïêñáôéêü êüììá óôçí ÁèÞíá. Ï çãÝôçò ôïõ Íéêßáò õðïãñÜöåé åéñÞíç ãéá 50 ÷ñüíéá ìå ôïõò ÓðáñôéÜôåò (Íéêåßïò ÅéñÞíç, 421 ð.×.).

157

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:00

Page 158

2. Ç ÅÊÓÔÑÁÔÅÉÁ ÓÔÇ ÓÉÊÅËÉÁ (415 - 413 ð.×.) Ï ÄÅÊÅËÅÉÊÏÓ ÐÏËÅÌÏÓ (413 - 404 ð.×.).

Ðåñßëçøç Êõñßáñ÷ïò ìåôÜ ôçí åéñÞíç ôïõ Íéêßá áíáäåéêíýåôáé ï ÁëêéâéÜäçò, ðñüóùðï ðïëý éêáíü, áëëÜ êáé éäéáßôåñá öéëüäïîï. ÕðÞñîå ï åìðíåõóôÞò ôçò ÓéêåëéêÞò åêóôñáôåßáò, ÷ñçóéìïðïéþíôáò ùò ðñüöáóç ôç äéáìÜ÷ç ôùí Åãåóôáßùí êáé ôùí êáôïßêùí ôïõ Óåëéíïýíôá. Áñ÷çãïß ôçò åêóôñáôåßáò ïñßóôçêáí ï ÁëêéâéÜäçò, ï Íéêßáò êáé ï ËÜìá÷ïò. Åíþ ï óôüëïò üäåõå ðñïò ôç Óéêåëßá, îÝóðáóå óêÜíäáëï óôçí ÁèÞíá. Ï ÁëêéâéÜäçò êáôçãïñÞèçêå üôé óå êáôÜóôáóç ìÝèçò ìáæß ìå ôïõò ößëïõò ôïõ êáôÝóôñåøå ôéò åñìáúêÝò óôÞëåò. Ï ÁëêéâéÜäçò êáôáöåýãåé óôïõò ÓðáñôéÜôåò. Ôïõò óõìâïõëåýåé íá âïçèÞóïõí ôïõò Óåëéíïýíôéïõò êáé ôïõò Óõñáêïýóéïõò êáé íá ï÷õñþóïõí ôç ÄåêÝëåéá. Ç ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá êáôáëÞãåé óå êáôáóôñïöÞ. Ï ËÜìá÷ïò óêïôþíåôáé óôç ìÜ÷ç, ôï áèçíáúêü óþìá áé÷ìáëùôßæåôáé ìå óðáñôéáôéêÞ âïÞèåéá (Ãýëéððïò). Ç ï÷ýñùóç ôçò ÄåêÝëåéáò áðü ôïõò ÓðáñôéÜôåò ïäçãåß óå áðïìüíùóç ôçò ÁèÞíáò. Ï ÁëêéâéÜäçò êáôáöåýãåé óôïõò ÐÝñóåò, ïé ïðïßïé åðåìâáßíïõí ðñïóöÝñïíôáò ÷ñÞìáôá óôïõò ÓðáñôéÜôåò, ãéá íá äçìéïõñãÞóïõí óôüëï. Áñ÷çãüò ôïõ óðáñôéáôéêïý óôüëïõ ãßíåôáé ï Ëýóáíäñïò. Ï ÁëêéâéÜäçò åðéóôñÝöåé óôçí ÁèÞíá, áëëÜ öåýãåé ïñéóôéêÜ áðü ôçí ðüëç ýóôåñá áðü ôçí Þôôá ôïõ óôüëïõ óôï Íüôéï, óôç ÓÜìï (407 ð.×.). Óðïõäáßá íßêç ðåôõ÷áßíåé ï Êüíùíáò óôéò Áñãéíïýóåò (406 ð.×.), åíþ ôïí åðüìåíï Áéãüò Ðïôáìïß). ÷ñüíï ï Ëýóáíäñïò êåñäßæåé ðåñßëáìðñç íßêç (Á Ôï ãåãïíüò áõôü êÜíåé ôçí êáôÜóôáóç áðåëðéóôéêÞ ãéá ôçí ÁèÞíá. Ï ÐåéñáéÜò áðïêëåßåôáé áðü ôïõò ÓðáñôéÜôåò. Ïé Áèçíáßïé ðáñáäßíïíôáé (404 ð.×.). Óôï óõíÝäñéï ôùí óõììÜ÷ùí ïé ÓðáñôéÜôåò áñíïýíôáé íá äå÷ôïýí ôçí Üðïøç ôùí Êïñéíèßùí êáé Üëëùí íá êáôáóôñáöåß ç ÁèÞíá. Áðïöáóßæïõí: á) Íá ðáñáäïèïýí üëá ôá ðëïßá ôùí Áèçíáßùí åêôüò áðü äþäåêá. â) Íá êáôåäáöéóôïýí ôá ÌáêñÜ Ôåß÷ç êáé ôá ôåß÷ç ôïõ ÐåéñáéÜ. ã) Íá åðáíáðáôñéóôïýí ïé ðïëéôéêïß åîüñéóôïé. ä) Íá äåèïýí ïé Áèçíáßïé óôï Üñìá ôùí Óðáñôéáôþí. Ïé êáôáóôñïöÝò ôïõ ðïëÝìïõ åßíáé ìåãÜëåò. Ç ýðáéèñïò êáé ðïëëÝò ðüëåéò Ý÷ïõí êáôáóôñáöåß, ïé íåêñïß åßíáé ðïëëïß. Ôá Þèç Ý÷ïõí åîá÷ñåéùèåß, ç èñçóêåßá Þñèå óå äåýôåñç ìïßñá, ï êïéíùíéêüò éóôüò âñÝèçêå óå êñßóç. Ïé ÐÝñóåò áíáìåß÷èçêáí ìå ðëÜãéï ôñüðï óôéò åëëçíéêÝò õðïèÝóåéò. 158

06s.qxp

5/8/2008

9:00

Page 159

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ÏñãÜíùóç ôçò ÓéêåëéêÞò åêóôñáôåßáò • ÁöïñìÞ ç äéáìÜ÷ç Åãåóôáßùí - Óåëéíïõíôßùí • Áñ÷çãïß ôçò åêóôñáôåßáò ï ÁëêéâéÜäçò, ï Íéêßáò êáé ï ËÜìá÷ïò

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

ÁíÜêëçóç ôïõ ÁëêéâéÜäç • ÊáôáóôñïöÞ ôùí åñìáúêþí óôçëþí • Ï ÁëêéâéÜäçò óôç ÓðÜñôç

Ç óéêåëéêÞ êáôáóôñïöÞ • ÊáôáöèÜíïõí óðáñôéáôéêÝò åíéó÷ýóåéò • ÊáôáóôñïöÞ ôùí Áèçíáßùí

Ôï ôÝëïò ôïõ ðïëÝìïõ • • • • •

Ï÷ýñùóç ÄåêÝëåéáò áðü ôïõò ÓðáñôéÜôåò Ïé ÐÝñóåò ðñïóöÝñïõí ÷ñÞìáôá óôïõò ÓðáñôéÜôåò ãéá íáõðÞãçóç óôüëïõ ¹ôôá áèçíáúêïý óôüëïõò óôç ÓÜìï Íßêç Áèçíáßùí óå Áñãéíïýóåò êáé Þôôá óôïõò Áéãüò ðïôáìïýò Ç ÁèÞíá óõíèçêïëïãåß

Ôï óõíÝäñéï ôùí óõììÜ÷ùí ôçò ÓðÜñôçò • • • •

Ïé Áèçíáßïé êñáôïýí ìüíï 12 ðëïßá ÊáôåäÜöéóç Ìáêñþí Ôåé÷þí êáé ôåé÷þí ôïõ ÐåéñáéÜ ÅðÜíïäïò ðïëéôéêþí åîïñßóôùí Ïé Áèçíáßïé óýììá÷ïé ôùí Óðáñôéáôþí

ÁðïôåëÝóìáôá ôïõ ðïëÝìïõ • • • •

ÊáôáóôñïöÞ óå ýðáéèñï êáé ðüëåéò Ðïëëïß ïé íåêñïß ÇèéêÝò æçìéÝò ÁíÜìåéîç Ðåñóþí óôçí ÅëëÜäá

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ Íüôéï ÁêñùôÞñé ôçò ÓÜìïõ. Åêåß åß÷å áãêõñïâïëÞóåé ï áèçíáúêüò óôüëïò ìå áñ÷çãü ôïõ ÁëêéâéÜäç, þóôå íá áðïêëåßóåé ôï Ëýóáíäñï, ðïõ âñéóêüôáí óôï ëéìÜíé ôçò ÅöÝóïõ. Ï Ëýóáíäñïò ãéá áñêåôü êáéñü äåí áðÝöåõãå ôç íáõìá÷ßá, ãé’ áõôü ï ÁëêéâéÜäçò ÷þñéóå ôï óôüëï ôïõ. Ï ßäéïò ìå ìÝñïò ôïõ óôüëïõ ðñï÷þñçóå âüñåéá. Óôï Íüôéï Ýìåéíå ï êõâåñíÞôçò ôçò íáõáñ÷ßäáò Áíôßï÷ïò ìå ôïí õðüëïéðï óôüëï, ìå ôçí ñçôÞ åíôïëÞ íá ìçí åìðëáêåß óå ìÜ÷ç. Ï Áíôßï÷ïò, üìùò, äåí ìðïñïýóå íá óõãêñáôÞóåé ôá êïõñáóìÝíá áðü ôçí ðïëýìçíç áíáìïíÞ ðëçñþìáôá. ÏñéóìÝíá êáñÜâéá åðéôÝèçêáí ÷ùñßò åíôïëÞ åíáíôßïí ôïõ Ëýóáíäñïõ, ï ïðïßïò áíôåðéôÝèçêå ãñÞãïñá êáé äéÝëõóå ôïí áèçíáúêü óôüëï (407 ð.×.).

159

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:00

Page 160

Áñãéíïýóåò ÓõóôÜäá íçóéþí ðïõ âñßóêïíôáé íüôéá ôçò ËÝóâïõ. Åêåß äéåîÞ÷èç ôï 406 ð.×. ç íáõìá÷ßá áíÜìåóá óå áèçíáúêÜ êáé óáìéáêÜ ðëïßá áðü ôç ìéá êáé óôï óðáñôéáôéêü óôüëï, ôïõ ïðïßïõ åðéêåöáëÞò Þôáí ï Êáëëéêñáôßäáò. Ï ÓðáñôéÜôçò íáýáñ÷ïò åß÷å åðéôý÷åé íá êëåßóåé ôïí Êüíùíá êáé ôïõò Áèçíáßïõò óôï ëéìÜíé ôçò ÌõôéëÞíçò. Ç âïÞèåéá ðïõ óôÜëèçêå áðü ôçí ÁèÞíá Þôáí Üìåóç êáé äñáìáôéêÞ. Ïé ÓðáñôéÜôåò õðÝóôçóáí äåéíÞ Þôôá. Ç íßêç ôùí áèçíáúêþí üðëùí áìáõñþèçêå üìùò áðü Üëëá ãåãïíüôá. ÌåôÜ ôç íáõìá÷ßá îÝóðáóå èáëáóóïôáñá÷Þ, ç ïðïßá åìðüäéóå ôçí ðåñéóõëëïãÞ ôùí íåêñþí êáé ôùí íáõáãþí. ¸îé áðü ôïõò äéïéêçôÝò ôïõ óôüëïõ ðáñáðÝìöèçêáí óå äßêç êáé åêôåëÝóôçêáí.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ

160

ÁëêéâéÜäçò ÐïëõôÜñá÷ç ðñïóùðéêüôçôá ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò (452 - 404 ð.×.). ¹ôáí ãéïò ôïõ Êëåéíßá êáé ôçò ÄåéíïìÜ÷çò êáé áíéøéüò ôïõ ÐåñéêëÞ. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ðáôÝñá ôïõ (447 ð.×.) ï ÐåñéêëÞò áíÝëáâå ôçí êçäåìïíßá ôïõ. ¹ôáí éäéáßôåñá Ýîõðíïò áëëÜ êáé öéëüäïîïò. ÐÞñå ìÝñïò óå ìÜ÷ç ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí Ðïôßäáéá (432 ð.×.), üðïõ êáé ôñáõìáôßóôçêå. ÕðÞñîå ôï áãáðçìÝíï ðáéäß ôùí Áèçíáßùí. ¹ôáí ðáóßãíùóôïò ãéá ôç óêáíäáëþäç óõìðåñéöïñÜ ôïõ ðñïò ôïõò óõìðïëßôåò ôïõ. Ôçí Üìåôñç öéëïäïîßá ôïõ ìüíï ï ÓùêñÜôçò êáôÜöåñå íá ìåôñéÜóåé, êáé ìüíï ðñïóùñéíÜ. ¸ðåéóå ôïõò Áèçíáßïõò íá áíáëÜâïõí ôç ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá. Ìå áöïñìÞ ôï óêÜíäáëï ôçò êïðÞò ôùí åñìáúêþí óôçëþí êáôÝöõãå óôç ÓðÜñôç. ¸ðåéóå ôïõò ÓðáñôéÜôåò íá óôåßëïõí ôï Ãýëéððï óôç Óéêåëßá êáé íá áðïêëåßóïõí ôç ÄåêÝëåéá. Áñãüôåñá Ýöõãå êáé áðü ôç ÓðÜñôç êáé êáôÝöõãå óôï óáôñÜðç ÔéóóáöÝñíç, ôïí ïðïßï óõìâïýëåõóå íá êñáôÜåé éóïññïðßåò áíÜìåóá óôçí ÁèÞíá êáé óôç ÓðÜñôç. Ôï 411 ð.×. Ýãéíå ðñïóðÜèåéá ãéá åðéêñÜôçóç ôùí ïëéãáñ÷éêþí óôçí ÁèÞíá. Ï óôüëïò, ðïõ âñéóêüôáí óôç ÓÜìï, åîåãÝñèçêå êáé ìå áñ÷çãü ôïí ÁëêéâéÜäç áîßùóå ôçí åðéóôñïöÞ ôçò äçìïêñáôßáò. ÌåôÜ ôçí ðôþóç ôùí ïëéãáñ÷éêþí óôÜëèçêå åðéêåöáëÞò ôïõ óôüëïõ åíáíôßïí ôùí Ëáêåäáéìïíßùí. ÐÞñå äýï óçìáíôéêÝò íßêåò, óôçí Êýæéêï êáé óôçí ¢âõäï. Ôï 408 ð.×. ãýñéóå ðÜëé óôçí ÁèÞíá· ôïí åðüìåíï ÷ñüíï ïé Áèçíáßïé çôôÞèçêáí óôï Íüôéï ôçò ÓÜìïõ. Ï ÁëêéâéÜäçò, áðü öüâï ìÞðùò êáôçãïñçèåß áõôüò, êáôÝöõãå óôç ÈñÜêç. Áñãüôåñá êáôÝöõãå óôï ÖáñíÜâáæï, óôç Öñõãßá, ï ïðïßïò ôïí äïëïöüíçóå. ËÜìá÷ïò Áèçíáßïò óôñáôçãüò. ÁðåëåõèÝñùóå ôç Óéíþðç áðü ôïí Ôýñáíï Ôéìáóßëáï (453 ð.×.). Óõìöþíçóå íá õðïãñÜøåé ôçí ÅéñÞíç ôïõ Íéêßá (421 ð.×.). ¸ëáâå ìÝñïò óôç ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá, üðïõ óêïôþèçêå áðü ôï Óõñáêïýóéï óôñáôçãü ÊáëëéêñÜôç.

06s.qxp

5/8/2008

9:00

Page 161

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Ëýóáíäñïò Çãåìïíéêïß ÓðáñôéÜôçò ðïëéôéêüò êáé óôñáôéùôéêüò. Áíáäåß÷ôçêå ãñÞãïñá, êáèþò Þôáí éäéáßôåñá Áíôáãùíéóìïß éêáíüò. Ôï 408 ð.×. áíÝëáâå ôçí áñ÷çãßá ôïõ óðáñôéáôéêïý óôüëïõ, ôïí ïðïßï (431 - 362 ð.×.) áíáäéïñãÜíùóå ìå ðåñóéêÜ ÷ñÞìáôá. Áí êáé íßêçóå óôï Íüôéï ôçò ÓÜìïõ ôïí áèçíáúêü óôüëï, ðáñá÷þñçóå ôç íáõáñ÷ßá óôïí Êáëëéêñáôßäá. ÅðáíÞëèå ìåôÜ ôçí Þôôá ôùí Óðáñôéáôþí óôéò Áñãéíïýóåò (406 ð.×.). ¹ôáí ï êýñéïò áßôéïò ôçò áèçíáúêÞò Þôôáò óôïõò Áéãüò ðïôáìïýò (405 ð.×.). Áñãüôåñá êáôÝðëåõóå óôïí ÐåéñáéÜ (404 ð.×.), áðïêëåßïíôáò ôçí ÁèÞíá. Ìå äéêÞ ôïõ õðïóôÞñéîç ðÞñáí ôçí åîïõóßá ïé ÔñéÜêïíôá Ôýñáííïé. ÁðÝêôçóå ìåãÜëç åîïõóßá êáé äýíáìç. ÊáôÝëõå ôá ðïëéôåýìáôá ôùí ðüëåùí ðïõ âñéóêüôáí óôçí êáôï÷Þ ôïõ åãêáèéäñýïíôáò ïëéãáñ÷ßåò, áðïôåëïýìåíåò áðü äÝêá ïëéãáñ÷éêïýò êáé âïçèïýìåíåò áðü ÓðáñôéÜôåò óôñáôéùôéêïýò (äåêáñ÷ßåò). ÐñïóðÜèçóå íá ðÜñåé áõôüò ôçí åîïõóßá óôç ÓðÜñôç êáé íá ãßíåé âáóéëéÜò, ÷ùñßò íá ôï êáôáöÝñåé. ÔåëéêÜ óêïôþèçêå óôç ìÜ÷ç ôçò ÁëéÜñôïõ, óôç Âïéùôßá, óôïí ðüëåìï åíáíôßïí ôùí Âïéùôþí. Êüíùíáò Óôñáôçãüò ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò (444 - 389 ð.×.). ÃñÞãïñá äéáêñßèçêå ùò íáýáñ÷ïò áëëÜ êáé ùò óôñáôçãüò, åéäéêÜ óôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï. Ôï 406 ð.×. áðïêëåßóôçêå óôï ëéìÜíé ôçò ÌõôéëÞíçò. Êáôüñèùóå íá äéáóþóåé ïêôþ êáñÜâéá óôïõò Áéãüò Ðïôáìïýò êáé êáôÝöõãå óôçí Êýðñï. Åêåß êáôÜöåñå íá ôåèåß åðéêåöáëÞò ôïõ ðåñóéêïý íáõôéêïý óôï Áéãáßï. ÈñéÜìâåõóå åíáíôßïí ôùí Óðáñôéáôþí óôçí Êíßäï (394 ð.×.). Ôï 393 ð.×. êáôüñèùóå íá áðïóðÜóåé ÷ñÞìáôá áðü ôïõò ÐÝñóåò, ìå ôá ïðïßá ïéêïäïìÞèçêáí ôá ÌáêñÜ Ôåß÷ç. ¾óôåñá áðü êáôçãïñßåò ôùí Óðáñôéáôþí ãéá ðëÜãéåò ðñïóðÜèåéåò åíßó÷õóçò ôçò áèçíáúêÞò äýíáìçò óõíåëÞöèç óôéò ÓÜñäåéò, üðïõ åß÷å ðÜåé ùò áñ÷çãüò ìéáò áíôéðñïóùðåßáò. ÐÝèáíå óôç öõëáêÞ êáôÜ ìßá Üðïøç.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

415 - 413 ð.×.

ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá

413 - 404 ð.×.

Äåêåëåéêüò ðüëåìïò

407 ð.×.

¹ôôá Áèçíáßùí óôï Íüôéï

406 ð.×.

Íßêç Áèçíáßùí óôéò Áñãéíïýóåò

405 ð.×.

¹ôôá Áèçíáßùí óôïõò Áéãüò Ðïôáìïýò

404 ð.×.

ÐáñÜäïóç Áèçíáßùí óôïõò ÓðáñôéÜôåò 161

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:00

Page 162

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. ÅêäÞëùóç ôçò áíôßèåôçò öùíÞò, ôçò öéëåéñçíéêÞò, áðïôåëåß ôï ðáñáêÜôù ðïßçìá ôçò åðï÷Þò. ÅéñÞíç âáèýðëïõôç ôç ÷áñéôùìÝíç óïõ üøç ðéï üìïñöç áðü ôïõò åõôõ÷åßò èåïýò, êáé üìïñöá ÷ïñåõôéêÜ ôñáãïýäéá ðüóï ó’ åðéèõìþ. Ðüóï áñãåßò! êáé ëáìðñïóôåöÜíùôåò ãéïñôÝò.... ÖïâÜìáé ìç ìå êáôáâÜëïõí (Åõñéðßäçò, áðüóðáóìá 462) ôá ãçñáôåéÜ, ðñéí áíôéêñßóù Áöïý åîçãÞóåôå ôïõò ëüãïõò äçìéïõñãßáò ôïõ ðïéÞìáôïò, íá áíáæçôÞóåôå áíáëïãßåò ìå áíôßóôïé÷á ãåãïíüôá ôçò åðï÷Þò ìáò. á) Ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò ðñïêÜëåóå öïâåñÝò êáôáóôñïöÝò. Ðüëåéò êáôáóôñÜöçêáí, ç ýðáéèñïò ëåçëáôÞèçêå. ×éëéÜäåò Þôáí ïé íåêñïß. Ç çèéêÞ ôùí áíèñþðùí âñéóêüôáí óå êáôÜóôáóç ðôþóçò. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ, Ýãéíáí ðïëëÜ åãêëÞìáôá, åíþ âãÞêáí óôçí åðéöÜíåéá ôá êáôþôåñá Ýíóôéêôá ôïõ áíèñþðïõ. ÌåãÜëç äéáöïñÜ ó÷åôéêÜ ìå ôï êëßìá åõöïñßáò êáé áíÜôáóçò ðïõ åðéêñáôïýóå ìåôÜ ôïõò Ìçäéêïýò ðïëÝìïõò. ¼ëç áõôÞ ç ÷ñüíéá êáôÜóôáóç ðïëåìéêïý êëßìáôïò êáé êáôáóôñïöþí êïýñáóå ôïí ðïéçôÞ, êáé ðïëëïýò Üëëïõò, ìå áðïôÝëåóìá íá õìíåß ôçí åéñÞíç êáé íá åðéèõìåß äéáêáþò óôçí ÝëåõóÞ ôçò, þóôå íá áðáëëáãïýí ïé Üíèñùðïé áðü ôá äåéíÜ ôïõ ðïëÝìïõ. â) Ç åìöÜíéóç áíÜëïãùí Ýñãùí ðáñáôçñåßôáé êáôÜ ôï Ìåóïðüëåìï (1918 - 1939). Ï Ðñþôïò Ðáãêüóìéïò ðüëåìïò åß÷å ó÷åäüí 10.000.000 íåêñïýò. Ðåñéóóüôåñï Ýìåéíå óôçí éóôïñßá ùò ï ðüëåìïò ìå ôéò ìÜôáéåò èõóßåò. Ï áíèüò ôçò Ãåñìáíßáò, ôçò Áõóôñßáò, ôçò Âñåôáíßáò, ôçò Ãáëëßáò êáé ôçò Ñùóßáò èõóéÜóôçêå óôïõò ëáóðüôïðïõò ôïõ äõôéêïý êáé ôïõ áíáôïëéêïý ìåôþðïõ. ÌåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ ðïëÝìïõ ç ëïãïôå÷íßá ôçò åðï÷Þò, áçäéáóìÝíç áðü ôéò óõìöïñÝò ôïõ ðïëÝìïõ, áðÝêôçóå Ýíôïíá áíôéðïëåìéêü ÷áñáêôÞñá. Ïé ðáëéÝò áîßåò ôçò ãåííáéüôçôáò êáé ôïõ çñùéóìïý óôç ìÜ÷ç áìöéóâçôÞèçêáí áðü ôá èåìÝëéá.

162

2. Óôç äéÜñêåéá ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ ïé Áèçíáßïé åß÷áí óôåßëåé êáé Üëëç öïñÜ óôüëï óôç Óéêåëßá, ãéá íá åðéâÜëëïõí ôçí êõñéáñ÷ßá ôïõò. Óå ëüãï ðïõ åêöþíçóå ï ÅñìïêñÜôçò ï Óõñáêïýóéïò ðñïò ôïõò áíôéðñïóþðïõò ôùí ðüëåùí äéáôýðùóå ãéá ðñþôç öïñÜ ôï äüãìá: «Ç Óéêåëßá ãéá ôïõò Óéêåëéþôåò». Ðïéï ôï íüçìá ôïõ äüãìáôïò; Ìðïñåß ãåíéêüôåñá êáé óôçí åðï÷Þ ìáò íá äéáôõðþóïõí ôá êñÜôç ôÝôïéï ìÞíõìá;

06s.qxp

5/8/2008

9:00

Page 163

á) Ôï íüçìá ôïõ äüãìáôïò åßíáé ç Üðïøç üôé êÜèå ëáüò ðñÝðåé íá äéá÷åéñßæåôáé ï ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß ßäéïò ôéò ôý÷åò ôïõ, ôïí ðëïýôï êáé ôçí åõôõ÷ßá ôïõ. Êáíåßò äåí Ý÷åé äéêáßùìá íá Áíôáãùíéóìïß åðåìâáßíåé áðñïêÜëõðôá óôéò æùÝò åíüò Üëëïõò Ýèíïõò êáé íá áðåéëåß Üìåóá Þ (431 - 362 ð.×.) Ýììåóá ôá âáóéêÜ äéêáéþìáôá ôçò åëåõèåñßáò êáé ôçò ëáúêÞò êõñéáñ÷ßáò. Ç åêóôñáôåßá óôç Óéêåëßá åß÷å áðñïêÜëõðôá êáôáêôçôéêïýò óêïðïýò. Ïé Áèçíáßïé ÷ñçóéìïðïßçóáí äéÜöïñåò áöïñìÝò ãéá íá åðéâÜëïõí ôçí êõñéáñ÷ßá ôïõò óôç Óéêåëßá. Ïé ðñïóðÜèåéåò, óõãêáëõììÝíåò êÜôù áðü áóÞìáíôåò áöïñìÝò, Ýðåóáí óôï êåíü, ãéáôß ðñïêÜëåóáí ôçí áíôßäñáóç ôùí êáôïßêùí ôïõ íçóéïý. â) Äõóôõ÷þò, óÞìåñá äåí Ý÷ïõí ëåßøåé óôï ðáñáìéêñü ïé åðåìâÜóåéò ìåãÜëùí êáé éó÷õñþí êñáôþí óôá åóùôåñéêÜ ìéêñüôåñùí. ¢ëëåò öïñÝò áõôü ãßíåôáé Üìåóá (ìå óôñáôéùôéêÞ åðÝìâáóç), Üëëåò öïñÝò Ýììåóá (õðïóôÞñéîç öéëéêþí ðñïò ôïõò éó÷õñïýò êõâåñíÞóåùí, ïéêïíïìéêïß áðïêëåéóìïß êôë.). ÓÞìåñá åßíáé ðåñéóóüôåñï áðü êÜèå Üëëç öïñÜ åðßêáéñï ôï ìÞíõìá ôçò áõôïäéÜèåóçò ôùí ëáþí. 3. Ï ÷þñïò Ýðáéîå áñíçôéêü ñüëï óôçí åîÝëéîç ôçò áèçíáúêÞò åêóôñáôåßáò óôç Óéêåëßá. Ìå ðïéá óôïé÷åßá èá õðïóôçñßæáôå ôçí ïñèüôçôá ôçò ðáñáðÜíù öñÜóçò; (ÁîéïðïéÞóôå ôá äåäïìÝíá ôïõ ó÷åôéêïý ÷Üñôç). á) Ðáñáôçñþíôáò ôï ÷Üñôç, âëÝðïõìå ðüóï ìáêñéÜ âñßóêåôáé ç ÁèÞíá, ç âÜóç, áðü ôç Óéêåëßá, ôï ðåäßï ôùí óôñáôéùôéêþí åðé÷åéñÞóåùí. Áõôü óçìáßíåé üôé ïé ãñáììÝò åöïäéáóìïý ìÜêñáéíáí åðéêßíäõíá. Ôá åöüäéá Ýðñåðå íá ìåôáöÝñïíôáé áðü ôç èÜëáóóá ìå ôá ðëïßá ôçò åðï÷Þò, ôá ïðïßá Þôáí ðïëý ðéï áñãÜ áðü ôá óçìåñéíÜ. Ãéá ôçí åðï÷Þ åêåßíç ç áðüóôáóç Þôáí ðñáãìáôéêÞ ìåãÜëç. Ôçí êáôÜóôáóç äõó÷Ýñáéíå êáé ôï ãåãïíüò üôé ôá ðëïßá ôçò åðï÷Þò åðçñåÜæïíôáí áðü áóôÜèìçôïõò ðáñÜãïíôåò: åíÜíôéïé, Üíåìïé, èáëáóóïôáñá÷Ýò êôë. â) Åßíáé áëÞèåéá üôé ðïëëïß Áèçíáßïé äå ãíþñéæáí ôï ìÝãåèïò ôçò Óéêåëßáò ïýôå ðüóï ìáêñéÜ âñéóêüôáí. Äå äéÝèåôáí óáöÞ ãíþóç ôïõ ôüðïõ ðïõ èá ðïëåìïýóáí. Áõôü óÞìáéíå óôçí ðñÜîç üôé âñßóêïíôáí óôï Ýëåïò êáôáóôÜóåùí êáé óõó÷åôéóìþí ðïõ äåí ìðïñïýóáí íá åëÝãîïõí. ¢ìåóç âïÞèåéá áðü ôçí ÁèÞíá Þôáí áäýíáôç. ¹ôáí óôçí ïõóßá ìüíïé ôïõò. Áêüìç êáé óÞìåñá ìå ôá óýã÷ñïíá ìÝóá ìåôáöïñþí, ôÝôïéï åã÷åßñçìá äå èá Þôáí åýêïëï.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá; Êõñßáñ÷ïò ìåôÜ ôçí åéñÞíç ôïõ Íéêßá áíáäåéêíýåôáé ï ÁëêéâéÜäçò, ðñüóùðï ðïëý éêáíü, áëëÜ êáé éäéáßôåñá öéëüäïîï. ÕðÞñîå ï åìðíåõóôÞò ôçò ÓéêåëéêÞò åêóôñáôåßáò, ÷ñçóéìïðïéþíôáò ùò ðñüöáóç ôç äéáìÜ÷ç ôùí Åãåóôáßùí êáé ôùí êáôïßêùí ôïõ Óåëéíïýíôá. Áñ÷çãïß ôçò åêóôñáôåßáò ïñßóôçêáí ï ÁëêéâéÜäçò, ï Íéêßáò êáé ï ËÜìá÷ïò. Åíþ ï óôüëïò üäåõå ðñïò ôç Óéêåëßá, îÝóðáóå óêÜíäáëï óôçí ÁèÞíá. Ï ÁëêéâéÜäçò 163

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:00

Page 164

êáôçãïñÞèçêå üôé óå êáôÜóôáóç ìÝèçò ìáæß ìå ôïõò ößëïõò ôïõ êáôÝóôñåøå ôéò åñìáúêÝò óôÞëåò. Ï ÁëêéâéÜäçò êáôáöåýãåé óôïõò ÓðáñôéÜôåò. Ôïõò óõìâïõëåýåé íá âïçèÞóïõí ôïõò Óåëéíïýíôéïõò êáé ôïõò Óõñáêïýóéïõò êáé íá ï÷õñþóïõí ôç ÄåêÝëåéá. Ç ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá êáôáëÞãåé óå êáôáóôñïöÞ. Ï ËÜìá÷ïò óêïôþíåôáé óôç ìÜ÷ç, ôï áèçíáúêü óþìá áé÷ìáëùôßæåôáé ìå óðáñôéáôéêÞ âïÞèåéá (Ãýëéððïò). 2. Ðïéïé ïé üñïé ðáñÜäïóçò ôçò ÁèÞíáò; Ðïéåò ïé óõíÝðåéåò ôïõ ðïëÝìïõ; Óôï óõíÝäñéï ôùí óõììÜ÷ùí, ïé ÓðáñôéÜôåò áñíïýíôáé íá äå÷ôïýí ôçí Üðïøç ôùí Êïñéíèßùí êáé Üëëùí íá êáôáóôñáöåß ç ÁèÞíá. Áðïöáóßæïõí: á) Íá ðáñáäïèïýí üëá ôá ðëïßá ôùí Áèçíáßùí åêôüò áðü äþäåêá. â) Íá êáôåäáöéóôïýí ôá ÌáêñÜ Ôåß÷ç êáé ôá ôåß÷ç ôïõ ÐåéñáéÜ. ã) Íá åðáíáðáôñéóôïýí ïé ðïëéôéêïß åîüñéóôïé. ä) Íá äåèïýí ïé Áèçíáßïé óôï Üñìá ôùí Óðáñôéáôþí. – Ïé êáôáóôñïöÝò ôïõ ðïëÝìïõ åßíáé ìåãÜëåò. Ç ýðáéèñïò êáé ðïëëÝò ðüëåéò Ý÷ïõí êáôáóôñáöåß, ïé íåêñïß åßíáé ðïëëïß. Ôá Þèç Ý÷ïõí åîá÷ñåéùèåß, ç èñçóêåßá Þñèå óå äåýôåñç ìïßñá, ï êïéíùíéêüò éóôüò âñÝèçêå óå êñßóç. Ïé ÐÝñóåò áíáìåß÷èçêáí ìå ðëÜãéï ôñüðï óôéò åëëçíéêÝò õðïèÝóåéò.

164

06s.qxp

5/8/2008

9:00

Page 165

3. Ç ÇÃÅÌÏÍÉÁ ÔÇÓ ÓÐÁÑÔÇÓ: ÌÉÁ ÊÕÑÉÁÑ×ÉÁ ÓÅ ÁÌÖÉÓÂÇÔÇÓÇ Ðåñßëçøç

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

Ìå ôï ôÝëïò ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ Ýíáò ïëéãáñ÷éêüò Üíåìïò óÜñùíå ôéò ðüëåéò. Ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôùí Ðåñóþí Þôáí óýíçèåò ôï öáéíüìåíï íá ôïðïèåôåßôáé óðáñôéáôéêÞ öñïõñÜ, ìå åðéêåöáëÞò Ýíáí áñìïóôÞ. ÐáñÜëëçëá ïé ÓðáñôéÜôåò åðÝâáëáí öüñïõò. Óôçí ÁèÞíá åãêáèßóôáôáé Ýíá ôõñáííéêü ïëéãáñ÷éêü êáèåóôþò (ÔÔñéÜêïíôá Ôýñáííïé) ìå áñ÷çãü ôïí Êñéôßá. Ðïëëïß áíôéöñïíïýíôåò åêôåëïýíôáé. Ôï êáèåóôþò êáôáññÝåé ôï 403 ð.×. ìåôÜ áðü åîÝãåñóç ìå áñ÷çãü ôï Èñáóýâïõëï. Ôçí ßäéá åðï÷Þ Üñ÷éóáí íá öáßíïíôáé óôçí ÅëëÜäá ïé áäõíáìßåò ôçò ðåñóéêÞò áõôïêñáôïñßáò. ÁöïñìÞ óôÜèçêå ç êÜèïäïò ôùí «Ìõñßùí», êáôÜ ôçí ïðïßá 13.000 ¸ëëçíåò ìéóèïöüñïé êáôüñèùóáí íá äéáó÷ßóïõí ôç Ì. Áóßá, áðü ôá Êïýíáîá, üðïõ ðïëÝìçóáí åíáíôßïí ôïõ ÁñôáîÝñîç ´, ùò ôïí Åýîåéíï Ðüíôï (Îåíïöþíôáò, «Êýñïõ ÁíÜâáóéò»). ÌåôÜ ôçí áðïôõ÷ßá ôïõ Êýñïõ íá ðñïóåôáéñéóôåß ôï èñüíï áðü ôïí áäåëöü ôïõ, ïé ÐÝñóåò ðßåæáí ôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò ôçò Éùíßáò íá õðïôá÷ôïýí. Ïé ðüëåéò æçôïýí ôç âïÞèåéá ôùí Óðáñôéáôþí. Áñ÷çãüò ôçò åêóôñáôåßáò áíáëáìâÜíåé ï âáóéëéÜò Áãçóßëáïò (395 ð.×.), ï ïðïßïò êáé ðåôõ÷áßíåé áñ÷éêÜ óðïõäáßåò íßêåò. Ùóôüóï ï ðåñóéêüò ÷ñõóüò ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ãéá íá äçìéïõñãÞóåé áíôéðåñéóðáóìü óôçí ÅëëÜäá: Áèçíáßïé, Êïñßíèéïé ê.Ü. óõíáóðßæïíôáé åíáíôßïí ôùí Óðáñôéáôþí. Ï Áãçóßëáïò åðéóôñÝöåé êáé ôïõò íéêÜåé óôçí Êïñþíåéá (394 ð.×.). Ï äçìéïõñãçìÝíïò ìå ðåñóéêÜ ÷ñÞìáôá áèçíáúêüò óôüëïò ìå áñ÷çãü ôïí Êüíùíá íéêÜ êáôÜ êñÜôïò ôïõò ÓðáñôéÜôåò óôç íáõìá÷ßá ôçò Êíßäïõ (394 ð.×.). Ôá áèçíáúêÜ ôåß÷ç îáíá÷ôßæïíôáé ìå ðåñóéêü ÷ñõóü, åíþ ïé ðïëåìéêÝò åðé÷åéñÞóåéò óõíå÷ßæïíôáé ùò ôï 380 ð.×. Ïé ÓðáñôéÜôåò óôÝëíïõí ôïí Áíôáëêßäá óôï âáóéëéÜ ôçò Ðåñóßáò ÁñôáîÝñîç. Ôïí ðåßèåé íá óôçñßîåé ó÷Ýäéï åéñÞíåõóçò (Âáóßëåéïò ÅéñÞíç, 386 ð.×.). Õðåýèõíïé ãéá ôçí ôÞñçóç ôçò åéñÞíçò Ýãéíáí ïé ÓðáñôéÜôåò, åíþ äéáéôçôÝò áíáãïñåýôçêáí ïé ÐÝñóåò. Ôï êåßìåíï ôçò óõíèÞêçò Ýãéíå ôåëéêÜ äåêôü áðü ôéò åîïõèåíùìÝíåò ðüëåéò. Ôï 378 ð.×. éäñýèçêå ç ´ ÁèçíáúêÞ Óõììá÷ßá óôçí ÁèÞíá.

165

06s.qxp

5/8/2008

9:01

Page 166

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç ðïëéôéêÞ êáôÜóôáóç óôçí ÅëëÜäá ìå ôï ôÝëïò ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ • Ïëéãáñ÷éêÜ êáèåóôþôá ìå óðáñôéáôéêÝò öñïõñÝò • ÔñéÜêïíôá ôýñáííïé óôçí ÁèÞíá

Êýñïõ ÁíÜâáóéò • Ç ðïñåßá ôùí Ìõñßùí ðñïò ôçí åëåõèåñßá

Ç êáôÜóôáóç ìÝ÷ñé ôçí Áíôáëêßäåéï åéñÞíç Ï Áãçóßëáïò óôç Ì. Áóßá ðéÝæåé ôïõò ÐÝñóåò Óýóôáóç áíôéóðáñôéáôéêïý óõíáóðéóìïý óôçí ÅëëÜäá • ÌÜ÷ç óôçí Êïñþíåéá êáé íáõìá÷ßá ôçò Êíßäïõ • Äéáñêåßò ðüëåìïé ùò ôï 386 ð.×

Áíôáëêßäåéïò ÅéñÞíç • Ïé ÐÝñóåò äéáéôçôÝò ôùí äéáöïñþí • Õðåýèõíïé ãéá åöáñìïãÞ ôùí üñêùí ïé ÓðáñôéÜôåò

´ ÁèçíáúêÞ Óõììá÷ßá (378 ð.×.)

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ ÔñéÜêïíôá Ôýñáííïé Êáèåóôþò ðïõ åãêáèéäñýèçêå óôçí ÁèÞíá ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôùí Óðáñôéáôþí. ¹ôáí ðïëý ðéï ìåôñéïðáèåßò üôáí áñ÷çãüò ôïõò Þôáí ï ÈçñáìÝíçò. Áñãüôåñá ç åîïõóßá ðÝñáóå óôá ÷Ýñéá ôùí óêëçñïðõñçíéêþí ìå áñ÷çãü ôïí Êñéôßá. Ðïëëïß ðëïýóéïé Áèçíáßïé åêôåëÝóôçêáí, áñãüôåñá êáé ï ßäéïò ï ÈçñáìÝíçò, ï ïðïßïò áíôÝäñáóå óå üóá Ýêáíáí ïé öáíáôéêïß. Ôï 403 ð.×. ï äçìïêñáôéêüò Èñáóýâïõëïò ìå ïðáäïýò ôïõ, åß÷áí êáôáöýãåé óôç ÈÞâá áñ÷éêÜ, êáôÝëáâáí ôï öñïýñéï ÖõëÞ. Áñãüôåñá ï óôñáôüò ôïõ ìåãÜëùóå. Ïé ÔñéÜêïíôá çôôÞèçêáí, ï Êñéôßáò óêïôþèçêå. ¼óïé áðü ôïõò ôõñÜííïõò åðÝæçóáí êáôÝöõãáí óôçí Åëåõóßíá. Ìå ðáñÝìâáóç ôïõ âáóéëéÜ ôùí Óðáñôéáôþí, ç äçìïêñáôßá áðïêáôáóôÜèçêå óôçí ÁèÞíá, åíþ áìíçóôåýèçêáí üóïé åß÷áí üóïé åß÷áí äéáðñÜîåé ðïëéôéêÜ áäéêÞìáôá. ÅéñÞíç ôïõ Áíôáëêßäá Åðñüêåéôï ãéá ìéá åðáßó÷õíôç óõíèÞêç ç ïðïßá ðáãßùíå ôïí ðåñóéêü ðáñåìâáôéóìü óôçí ÅëëÜäá. Ç åöáñìïãÞ ôçò äåí åß÷å êÜðïéï ÷ñïíéêü ðåñéïñéóìü. Ïé åëëçíéêÝò ðüëåéò ôçò ìéêñáóéáôéêÞò áêôÞò, êáèþò êáé ç Êýðñïò, ðáñÝìåíáí óôçí êõñéáñ÷ßá ôïõ ÐÝñóç ÂáóéëéÜ. Ç ºìâñïò, ç Óêýñïò êáé ç ËÞìíïò áíáãíùñßóôçêáí êôÞóåéò ôçò ÁèÞíáò. Ïé õðüëïéðåò ðüëåéò èá ðáñÝìåíáí áõôüíïìåò. ¼óïé äÝ÷ïíôáí ôç óõíèÞêç èá Ýíéùèáí ôï âáñý ÷Ýñé ôùí Ðåñóþí êáé ôùí õðüëïéðùí ðïõ åß÷áí äå÷èåß ôç óõíèÞêç. Ç áõôïíïìßá ôùí ðüëåùí - êñáôþí åõíïïýóå ôïõò ÐÝñóåò êáé ôïõò ÓðáñôéÜôåò. Ïé ðñþôïé èá êÝñäéæáí ðïëëÜ áðü ôïí êåñìáôéóìü ôùí åëëçíéêþí 166

06s.qxp

5/8/2008

9:01

Page 167

ðüëåùí, åöüóïí åß÷áí ïñéóôåß õøçëïß ðñïóôÜôåò ôçò äéáôÞñçóçò ôçò åéñÞíçò. Ïé ÓðáñôéÜôåò áðïêôïýóáí ñüëï åðéôçñçôÞ ôùí Ðåñóþí óôá åëëçíéêÜ ðñÜãìáôá, ãåãïíüò ðïõ áíáâÜèìéæå ôï ñüëï ôïõò. ¹äç ôá åðüìåíá ÷ñüíéá äåí Ýëåéøáí ïé ùìÝò ðáñåìâÜóåéò ôçò ÓðÜñôçò óôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Êñéôßáò Ðïëéôéêüò ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò (460 - 403 ð.×.). Áðü ðëïýóéá ïéêïãÝíåéá, õðÞñîå ìáèçôÞò ôïõ ÓùêñÜôç êáé Üëëùí óïöéóôþí. Áí êáé êáôçãïñÞèçêå ôï 415 ð.×. ãéá ôï óêÜíäáëï ôçò êïðÞò ôùí åñìáúêþí óôçëþí, áèùþèçêå. Áñ÷éêÜ áíÞêå óôç äçìïêñáôéêÞ ìåñßäá, ãéá íá ãßíåé áñãüôåñá ïëéãáñ÷éêüò. Áñãüôåñá åîïñßóôçêå óôç Èåóóáëßá, üðïõ ðñïóðÜèçóå íá ãßíåé ôýñáííïò. Ôï 405 ð.×. åðÝóôñåøå óôçí ÁèÞíá, åíþ ôï 404 ð.×. Ýãéíå Ýíáò áðü ôïõò 30 ÔõñÜííïõò. Èåùñåßôáé ï âáóéêüò áßôéïò ðïëëþí äïëïöïíéþí ìå óêïðü ôçí áðüêôçóç ôùí ðåñéïõóéþí ôùí èõìÜôùí. Áñãüôåñá èáíÜôùóå ôïí ðáëéü óõíåñãÜôç ôïõ êáé ìåôñéïðáèÞ ïëéãáñ÷éêü ÈçñáìÝíç. Óêïôþèçêå áðü ïðáäïýò ôïõ Èñáóýâïõëïõ. Èñáóýâïõëïò Áèçíáßïò óôñáôçãüò (5ïò - 4ïò áé. ð.×.). ÊáôÜ ôï ïëéãáñ÷éêü ðñáîéêüðçìá ôïõ 411 ð.×. õðåñáóðßóôçêå ôï äçìïêñáôéêü ðïëßôåõìá áðü ôç ÓÜìï. ÃåíéêÜ åß÷å áíáäåé÷èåß óå ðïëëÝò ìÜ÷åò. Åîïñßóôçêå óôç ÈÞâá áðü ôïõò ÔñéÜêïíôá ÔõñÜííïõò. Áðü åêåß åñãÜóôçêå ãéá ôçí áðïêáôÜóôáóç ôçò äçìïêñáôßáò óôçí ÁèÞíá. Ìå ôç âïÞèåéá åèåëïíôþí íßêçóå ôïõò ÔñéÜêïíôá êáé åðáíÝöåñå ôï äçìïêñáôéêü ðïëßôåõìá. Ôï 391 ð.×. ðñïóðÜèçóå íá åãêáèéäñýóåé äçìïêñáôéêü ðïëéôåýìáôá óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Ðñïðïíôßäáò. ÓõêïöáíôÞèçêå üôé åß÷å çãåìïíéêÝò ôÜóåéò êáé äïëïöïíÞèçêå óôçí ðüëç ¢óðåíäï. Áãçóßëáïò ÂáóéëéÜò ôçò ÓðÜñôçò (444 - 360 ð.×.). ÐÞñå ôçí åîïõóßá ôï 399 ð.×. ÄéÝèåôå óðÜíéåò óôñáôéùôéêÝò êáé ðïëéôéêÝò éêáíüôçôåò. Ç áõîáíüìåíç ðåñóéêÞ ðßåóç óôéò ðüëåéò ôçò Ì. Áóßáò åß÷å ùò áðïôÝëåóìá íá æçôÞóïõí óðáñôéáôéêÞ âïÞèåéá. ¸íá ìéêñü óþìá ìå áñ÷çãïýò ôï Èßâñùíá êáé ôï Äåñêõëßäá åíéó÷ýèçêå ôï 396 ð.×. áðü Ýíá Üëëï óþìá ìå áñ÷çãü ôïí Áãçóßëáï. Ôï 395 ð.×. êáôáôñüðùóå ðåñóéêÞ óôñáôéÜ óôéò ÓÜñäåéò ìå áñ÷çãü ôïí ÔéóóáöÝñíç. ÅðÝóôñåøå óôçí ÅëëÜäá ãéá íá áíôéìåôùðßóåé áíôéóðáñôéáôéêü óõíáóðéóìü. Ôï 394 ð.×. íßêçóå ôïõò óõíáóðéóìÝíïõò Áèçíáßïõò, Êïñßíèéïõò, Èçâáßïõò ê.Ü. óôçí Êïñþíåéá. Áñãüôåñá Ýóùóå ôç ÓðÜñôç áðü åéóâïëÞ ôùí Èçâáßùí (362 ð.×.) ìå áñ÷çãü ôïí Åðáìåéíþíäá. Ôïí åðüìåíï ÷ñüíï ðÞãå óôçí Áßãõðôï åðéêåöáëÞò ìéóèïöüñùí, üðïõ áíáêáôåýôçêå óå ôïðéêÝò äõíáóôéêÝò Ýñéäåò. ÐÝèáíå ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ. 167

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:01

Page 168

Áíôáëêßäáò Ðïëéôéêüò ôçò áñ÷áßáò ÓðÜñôçò (4ïò áé. ð.×.). ÓôÜëèçêå ôï 393 ð.×. óôï óáôñÜðç ôùí ÓÜñäåùí Ôéñßâáæï íá ôïí ðåßóåé íá äéáêüøåé ôç âïÞèåéá ðñïò ôçí ÁèÞíá. Ïé ÓðáñôéÜôåò ðñïóÝöåñáí ôçí åëåõèåñßá ôùí ðüëåùí ôçò Ì. Áóßáò. Ï ÂáóéëéÜò ôùí Ðåñóþí ôåëéêÜ äÝ÷ôçêå íá õðïãñÜøåé ôçí Áíôáëêßäåéï ÅéñÞíç, ìå ôçí ïðïßá áíáãíùñéæüôáí ç ÓðÜñôç êõñßáñ÷ç äýíáìç óôçí ÅëëÜäá, ìå áíôÜëëáãìá ôçí õðáãùãÞ ôùí åëëçíéêþí ðüëåùí ôçò Ì. Áóßáò óôïõò ÐÝñóåò. Ï Áíôáëêßäáò íßêçóå ôïí áèçíáúêü óôüëï êáé õðï÷ñÝùóå ôéò ðüëåéò ôçò ÅëëÜäáò íá õðïãñÜøïõí ôçí åéñÞíç. Ôï 370 ð.×. Ýãéíå Ýíáò áðü ôïõò ÐÝíôå Åöüñïõò. Áñãüôåñá óôÜëèçêå ðÜëé ùò ðñÝóâçò óôïõò ÐÝñóåò (367 ð.×.), ùóôüóï åêåßíïé ðñïôßìçóáí ôç öéëßá ôùí Èçâáßùí. Áñãüôåñá áõôïêôüíçóå. ÁñôáîÝñîçò ´ ÂáóéëéÜò ôùí Ðåñóþí. ¹ôáí ãéïò ôïõ Äáñåßïõ êáé ôçò ÐáñõóÜôéäáò. Áíôßðáëïò óôçí åíèñüíéóÞ ôïõ óôÜèçêå ï áäåëöüò ôïõ Êýñïò ï Íåüôåñïò. Óôç ãíùóôÞ ìÜ÷ç óôá Êïýíáîá ï Êýñïò óêïôþèçêå. Êáôüñèùóå íá êáôáðïëåìÞóåé ôçí áíáñ÷ßá óôçí áõôïêñáôïñßá. ÕðÝãñáøå ôçí Áíôáëêßäåéï ÅéñÞíç. Ùóôüóï, ôï êñÜôïò ôïõ åß÷å áäõíáôßóåé óçìáíôéêÜ. Áñãüôåñá Ý÷áóå ôçí Áßãõðôï.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ

168

×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

404 ð.×.

ÔñéÜêïíôá Ôýñáííïé óôçí ÁèÞíá

403 ð.×.

ÁíáôñïðÞ ôïõ êáèåóôþôïò áðü ôï Èñáóýâïõëï

401 ð.×.

ÌÜ÷ç óôá Êïýíáîá, ç «ÊÜèïäïò ôùí Ìõñßùí»

395 ð.×.

Ïé ÓðáñôéÜôåò óôç Ì. Áóßá

394 ð.×.

Ç ìÜ÷ç óôçí Êïñþíåéá

394 ð.×.

Ç íáõìá÷ßá ôçò Êíßäïõ

386 ð.×.

Ç Áíôáëêßäåéïò ÅéñÞíç

378 ð.×.

´ ÁèçíáúêÞ Óõììá÷ßá

06s.qxp

5/8/2008

9:01

Page 169

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Åßíáé ãíùóôü üôé êÜèå êñÜôïò åöáñìüæåé ôçí ðïëéôéêÞ ðïõ åîõðçñåôåß ôá óõìöÝñïíôÜ ôïõ. Ôï ßäéï Ýêáíáí êáé ïé ÐÝñóåò ðáñåìâáßíïíôáò óôçí ÅëëÜäá. Ðïéá óöÜëìáôá ôùí åëëçíéêþí ðüëåùí åêìåôáëëåýôçêáí; Íá óõãêñßíåôå ôç èÝóç ôùí åëëçíéêþí ðüëåùí áðÝíáíôé óôçí Ðåñóßá ôïí ðñïçãïýìåíï áéþíá. á) Ïé ¸ëëçíåò ðáñÝìåéíáí âáóéêÜ êáôáêåñìáôéóìÝíïé ìåôÜ ôïõò Ìçäéêïýò ðïëÝìïõò. ÄçìéïõñãÞèçêáí âÝâáéá äýï ìåãÜëïé óõíáóðéóìïß, ç ÁèçíáúêÞ Óõììá÷ßá êáé ç ÐåëïðïííçóéáêÞ Óõììá÷ßá, ìå çãåôéêÞ äýíáìç ôç ÓðÜñôç. Ïé äýï áõôïß óõíáóðéóìïß ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ùò ôï Üñìá ãéá ôçí åðéâïëÞ ôùí äýï ìåãÜëùí ðüëåùí (ÁèÞíáò êáé ÓðÜñôçò) óôïí åëëáäéêü ÷þñï. Ç ÁèçíáúêÞ Óõììá÷ßá ìåôáôñÜðçêå óå áèçíáúêÞ çãåìïíßá. Ïé Áèçíáßïé, êáé åéäéêÜ ï ÐåñéêëÞò, ÷ñçóéìïðïßçóáí ôïõò ðüñïõò ôçò Óõììá÷ßáò ãéá ôçí áíÜäåéîç ôçò ðüëçò ôïõò. Ç ðñïóðÜèåéá ãéá åðÝêôáóç ôùí óöáéñþí åðéññïÞò, åéäéêÜ óôç Äýóç, Ýöåñå ôïõò Áèçíáßïõò óå ôñï÷éÜ óýãêñïõóçò ìå ôïõò ÓðáñôéÜôåò êáé ôïõò óõììÜ÷ïõò ôçò. ÁðïôÝëåóìá Þôáí ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò. Áðü ôç äéáìÜ÷ç áõôÞ êáé ïé äýï âãÞêáí áäõíáôéóìÝíïé: ç ÁèÞíá ùò çôôçìÝíç êáé ç ÓðÜñôç ãéáôß áäõíáôïýóå íá åðéâëçèåß óôï ðáíåëëÞíéï. Áíôß íá óõìöéëéùèïýí ïé åëëçíéêÝò ðüëåéò, Üñ÷éóáí íá ðïëåìïýí óõíå÷þò ìåôáîý ôïõò ìå äéáñêþò ìåôáâáëëüìåíïõò óõíáóðéóìïýò. ÅðéðëÝïí, äÝ÷ôçêáí ï ðåñóéêüò ÷ñõóüò íá êáíïíßæåé ôçí ðïëéôéêÞ ôïõò, áöïý ôïí èåùñïýóáí áðáñáßôçôï, þóôå íá éó÷õñïðïéçèïýí áðÝíáíôé óôïõò áíôéðÜëïõò ôïõò. ¸ôóé üìùò Üíïéîáí ôéò ðüñôåò óôïõò ÐÝñóåò äéÜðëáôá. â) Óå ó÷Ýóç ìå ôïí ðñïçãïýìåíï áéþíá ç êáôÜðôùóç åßíáé ïëïöÜíåñç: 1) ïé ðüëåéò - êñÜôç äÝ÷ïíôáé ôïí 4ï áé. ôçí Ðåñóßá ñõèìéóôÞ ôùí êáôáóôÜóåùí. Áíôßèåôá, ôïí 5ï áé. õðÞñ÷å äéÜ÷õôï ôï ðíåýìá ôïõ åðéèåôéêïý ðïëÝìïõ åíáíôßïí ôçò Ðåñóßáò. Åíþ ôïí 5ï áé. áíáðôýóóåôáé ôï åèíéêü áõôïóõíáßóèçìá (¸ëëçíåò - ÂÜñâáñïé), ôïí 4ï áé. ïé «ÂÜñâáñïé» ãßíïíôáé ðñüèõìá äåêôïß áðü ôéò ðüëåéò - êñÜôç. 2) Åíþ ôïí 5ï áé. õðÜñ÷åé óáöÞò ôÜóç åíïðïßçóçò êáé çèéêÞò áíÜôáóçò, ôïí 4ï áé. ç ðüëç êñÜôïò ðáñáêìÜæåé. ¼ëïé ðïëåìïýí åíáíôßïí üëùí, ç çèéêÞ Ý÷åé ÷áëáñþóåé. Ïé ¸ëëçíåò æïõí óôç óêéÜ êáé óôçí áíÜìíçóç ôùí Ìçäéêþí. 2. ¸÷åé õðïóôçñé÷èåß üôé ïé ÐÝñóåò ðÝôõ÷áí ìå ôç äéðëùìáôßá (âë. ðáñÜèåìá: «Ç ÅéñÞíç ôïõ âáóéëÝùò», 386 ð.×.) ü,ôé äåí ðÝôõ÷áí ìå ôá üðëá. Ìðïñåßôå íá åîçãÞóåôå ôç öñÜóç «Ç äéðëùìáôßá áðïôåëåß óõíÝ÷éóç ôïõ ðïëÝìïõ ìå Üëëá ìÝóá»; 169

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:01

Page 170

Ç ðáñáðÜíù öñÜóç õðïäçëþíåé ôï ãåãïíüò üôé ç ÷ñÞóç ðëÜãéùí ìÝóùí – õðïóôÞñéîç öéëéêþí êáèåóôþôùí, ÷ñçìáôéóìüò ôùí çãåôþí êôë. – ìðïñåß íá ðåôý÷åé ðåñéóóüôåñá ðñÜãìáôá áðü ôç ÷ñÞóç ùìÞò âßáò. ÐñÜãìáôé, ç ÷ñÞóç Üìåóçò âßáò áðü ìåãÜëç äýíáìç åíáíôßïí ìéáò ìéêñÞò ÷þñáò ïäçãåß óôç óõóðåßñùóç üëùí åíáíôßïí ôçò ìåãÜëçò äýíáìçò. Ç óôñáôéùôéêÞ êáôï÷Þ ìéáò ÷þñáò ìðïñåß íá ðõñïäïôÞóåé Ýíá éó÷õñü êßíçìá áíôßóôáóçò, ìå áðïôÝëåóìá ôçí áéìïññáãßá óå Ýìøõ÷ï õëéêü (óôñáôéþôåò) êáé ôçí ïéêïíïìéêÞ åðéâÜñõíóç ôçò ÷þñáò ðïõ ðñáãìáôïðïßçóå ôçí åðÝìâáóç. Ç ßäéá ÷þñá ìðïñåß íá åðéôý÷åé ðéï åýêïëá ôç äéåßóäõóç óôçí ßäéá ÷þñá ÷ñçóéìïðïéþíôáò êëáóéêÝò ìåèüäïõò, üðùò ôç äçìéïõñãßá êëßìáôïò äéáßñåóçò («äéáßñåé êáé âáóßëåõå»), ôçí õðïãñáöÞ ïéêïíïìéêþí óõìöùíéþí (ïéêïíïìéêÞ äéåßóäõóç) ê.Ü. 3. Ðïéá äéáöïñÜ áðü ðëåõñÜò óõíåðåéþí Ý÷åé ï åìöýëéïò ðüëåìïò áðü Ýíáí ðüëåìï ìå åîùôåñéêü å÷èñü; (×ñÞóéìåò ðëçñïöïñßåò ìðïñïýí íá áíôëçèïýí áðü áíèñþðïõò ìåãÜëçò çëéêßáò ìå åìðåéñßåò áðü ôïí ðüëåìï ôïõ 1940 êáé ôïí Åìöýëéï [1946-1949]). Ï ðüëåìïò ìå åîùôåñéêü å÷èñü ìðïñåß íá ïäçãÞóåé óôçí åèíéêÞ áíÜôáóç åíüò êñÜôïõò. ÐñïâÜëëåôáé ç éäåïëïãßá ôçò Üìõíáò êáé ôçò ðñïÜóðéóçò ôçò åäáöéêÞò áêåñáéüôçôáò êáé ôçò åëåõèåñßáò áðÝíáíôé óôï âÜñâáñï å÷èñü. Ôï ôÝëïò ôïõ ðïëÝìïõ óçìáôïäïôåß ìéá ðåñßïäï óõíåñãáóßáò üëùí ôùí äõíÜìåùí ãéá ôçí áíáãÝííçóç êáé ôçí áíüñèùóç ôçò ÷þñáò. Ï ðüëåìïò áõôüò âáóßæåôáé óå óôåñåÜ çèéêÝò êáé éäåïëïãéêÝò âÜóåéò. Áíôßèåôá, ï åìöýëéïò óðáñáãìüò, êáôÜ ôïí ïðïßï áäåëöüò óêïôþíåé áäåëöü, ïäçãåß, ðÝñá áðü ôéò õëéêÝò æçìéÝò, óôç äçëçôçñßáóç ôùí áíèñþðùí áðü ôçí éäåïëïãßá ôïõ ìßóïõò. Ôá ìßóç ïäçãïýí óôç äéÜóðáóç ôùí êïéíùíéêþí äõíÜìåùí, ç óõìâïëÞ ôùí ïðïßùí åßíáé áðáñáßôçôç ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò ÷þñáò. Ç Ýëëåéøç ðíåýìáôïò ïìüíïéáò, ç åðéâïõëÝò êáé ï êáôáôñåãìüò ôùí çôôçìÝíùí áðü ôïõò íéêçôÝò ïäçãïýí óå óçìáíôéêÞ çèéêÞ êáôÜðôùóç êáé öèïñÜ ôùí çèéêþí áîéþí.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ Ðïéåò ïé ðïëéôåéáêÝò ìåôáâïëÝò óôçí ÅëëÜäá ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ; Ìå ôï ôÝëïò ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ, Ýíáò ïëéãáñ÷éêüò Üíåìïò óÜñùíå ôéò ðüëåéò. Ìå ôçí õðïóôÞñéîç ôùí Ðåñóþí Þôáí óýíçèåò ôï öáéíüìåíï íá ôïðïèåôåßôáé óðáñôéáôéêÞ öñïõñÜ ìå åðéêåöáëÞ Ýíáí áñìïóôÞ. ÐáñÜëëçëá ïé ÓðáñôéÜôåò åðÝâáëáí öüñïõò. Óôçí ÁèÞíá åãêáèßóôáôáé Ýíá ôõñáííéêü ïëéãáñ÷éêü êáèåóôþò (ÔñéÜêïíôá Ôýñáííïé) ìå áñ÷çãü ôïí Êñéôßá. Ðïëëïß áíôéöñïíïýíôåò åêôåëïýíôáé. Ôï êáèåóôþò êáôáññÝåé ôï 403 ð.×. ìåôÜ áðü åîÝãåñóç ìå áñ÷çãü ôï Èñáóýâïõëï. 170

06s.qxp

5/8/2008

9:01

Page 171

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

4. Ç ÊÕÑÉÁÑ×ÉÁ ÔÇÓ ÈÇÂÁÓ ÓÔÇÍ ÅËËÁÄÁ Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ ç ÈÞâá, ùò ôüôå óýììá÷ïò ôçò ÓðÜñôçò, óôñÝöåôáé åíáíôßïí ôçò. Óôïí åóùôåñéêü ôïìÝá Ýíôïíåò åßíáé ïé äéáìÜ÷åò áíÜìåóá óå äçìïêñáôéêïýò êáé áñéóôïêñáôéêïýò. Ôï 382 ð.×. ïé ÓðáñôéÜôåò åãêáèéäñýïõí ìå ùìÞ åðÝìâáóç ïëéãáñ÷éêü ðïëßôåõìá. Ôï 379 ð.×. ï Ðåëïðßäáò, åðéêåöáëÞò ôùí äçìïêñáôéêþí, äéþ÷íåé ôïõò ïëéãáñ÷éêïýò. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ áíáóõãêñïôåßôáé ï èçâáúêüò óôñáôüò. ÐõñÞíáò åßíáé ï Éåñüò Ëü÷ïò, ðïõ áðïôåëåßôáé áðü 300 óôñáôéþôåò. Âïçèüò ôïõ Ðåëïðßäá óôÜèçêå ï óðïõäáßïò óôñáôçãüò Åðáìåéíþíäáò. Ôï 371 ð.×. ïé ÓðáñôéÜôåò õößóôáíôáé âáñéÜ Þôôá óôá Ëåýêôñá ôçò Âïéùôßáò. Ï âáóéëéÜò ôùí Óðáñôéáôþí Êëåüìâñïôïò óêïôþíåôáé óôç ìÜ÷ç. Áðïöáóéóôéêüò ðáñÜãïíôáò ôçò íßêçò óôÜèçêå ç åöáñìïãÞ ôçò äéÜôáîçò ôçò ËïîÞò ÖÜëáããáò áðü ôïí Åðáìåéíþíäá. Ïé Èçâáßïé åêóôñáôåýïõí ùò ôç ÓðÜñôç. Ôï 370 ð.×. éäñýåôáé ç Ìåãáëüðïëç, þóôå íá áðïêëåéóôïýí ïé ÓðáñôéÜôåò óôçí Üìåóç ðåñéï÷Þ ôïõò. Áñãüôåñá ï Ðåëïðßäáò èá óêïôùèåß óå ìÜ÷ç óôç Èåóóáëßá. Ï Åðáìåéíþíäáò, ìüíïò ôïõ ðëÝïí, åðé÷åéñåß íÝá åêóôñáôåßá óôçí Ðåëïðüííçóï. Ïé ôý÷åò ôçò ÈÞâáò êáé ôçò ÓðÜñôçò êñßíïíôáé óôç Ìáíôéíåßá (362 ð.×.). Ïé Èçâáßïé íéêïýí, ï Åðáìåéíþíäáò öïíåýåôáé. Ç ìÜ÷ç ôçò Ìáíôéíåßáò óçìáôïäïôåß ôï ôÝëïò ôçò êõñéáñ÷ßáò ôçò ÈÞâáò êáé ôçò ÓðÜñôçò. Ç êáôÜóôáóç öôÜíåé óå ôÝëìá, óôçí ÅëëÜäá êõñéáñ÷åß ç áíáñ÷ßá. Ç þñá Ý÷åé óçìÜíåé ãéá ôïõò Ìáêåäüíåò ôïõ Öéëßððïõ.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç êáôÜóôáóç óôç ÈÞâá óôéò áñ÷Ýò ôïõ 4ïõ áé. ð.×. • Áíôéðáëüôçôá ìå ôç ÓðÜñôç • ÄéáìÜ÷åò áíÜìåóá óå äçìïêñáôéêïýò êáé áñéóôïêñáôéêïýò

Ç åðéêñÜôçóç ôùí äçìïêñáôéêþí Áñ÷éêÜ, êõñéáñ÷ßá ôùí ïëéãáñ÷éêþí • Ï Ðåëïðßäáò áíáôñÝðåé ôïõò ïëéãáñ÷éêïýò • ÏñãÜíùóç óôñáôïý ìå ôç âïÞèåéá ôïõ Åðáìåéíþíäá

Ïé ðñïóðÜèåéåò ãéá èçâáúêÞ çãåìïíßá • ÌÜ÷ç óôá Ëåýêôñá - ËïîÞ ÖÜëáããá • ºäñõóç Ìåãáëüðïëçò • ÈÜíáôïò Ðåëïðßäá • ÌÜ÷ç Ìáíôéíåßáò - ÈÜíáôïò Åðáìåéíþíäá

171

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:01

Page 172

ÌåôÜ ôç Ìáíôéíåßá • Áíáñ÷ßá óôçí ÅëëÜäá • ¸ëåõóç ôùí Ìáêåäüíùí

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Ðåëïðßäáò Èçâáßïò óôñáôçãüò êáé ðïëéôéêüò (410 - 364 ð.×.). ÁíÞêå óôç äçìïêñáôéêÞ ìåñßäá. Ôï 382 ð.×. êáôÝöõãå óôçí ÁèÞíá, üôáí óôç ÈÞâá åãêáôáóôÜèçêå ç óðáñôéÜôéêç öñïõñÜ ìå äéïéêçôÞ ôï Öïéâßäá. ÅðéâëÞèçêå ôõñáííéêÞ äéáêõâÝñíçóç. Ôï 379 ð.×. åðÝóôñåøå, óêïôþíïíôáò ôï ËåïíôéÜäç, ôïí ðéï åðéêßíäõíï áðü ôïõò ôõñÜííïõò. Ôï 378 ð.×. ðÞñå ôï áîßùìá ôïõ ÂïéùôÜñ÷ç. Ôï 375 êáé 371 ð.×. íßêçóå ôïõò ÓðáñôéÜôåò óôïí Ïñ÷ïìåíü êáé óôá Ëåýêôñá áíôßóôïé÷á. Ôï 369 ð.×. óôñÜöçêå ìå åðéôõ÷ßá åíáíôßïí ôïõ ÁëÝîáíäñïõ, ôõñÜííïõ ôùí Öåñþí. Áñãüôåñá Ýöôáóå êáé ùò ôç Ìáêåäïíßá, üðïõ áíÜãêáóå ôï âáóéëéÜ ÁëÝîáíäñï ´ íá õðïôá÷ôåß óôï Âïéùôéêü Êïéíü, ðáßñíïíôáò ùò üìçñï ôï íåáñü Ößëéððï ´. Áñãüôåñá áé÷ìáëùôßóôçêå áðü ôïí ôýñáííï ôùí Öåñþí ÁëÝîáíäñï áëëÜ åëåõèåñþèçêå áðü ôïí Åðáìåéíþíäá. ÐñïóðÜèçóå ÷ùñßò åðéôõ÷ßá íá áíáãíùñßóïõí ïé ÐÝñóåò ôç èçâáúêÞ çãåìïíßá óôçí ÅëëÜäá. Óêïôþèçêå ôï 364 ð.×. óå ìÜ÷ç óôç èÝóç Êõíüò Êåöáëáß, åíáíôßïí ôïõ ôõñÜííïõ ôùí Öåñþí ÁëÝîáíäñïõ. Åðáìåéíþíäáò Èçâáßïò ðïëéôéêüò êáé óôñáôçãüò. Äéáêñéíüôáí ãéá ôéò óôñáôéùôéêÝò éêáíüôçôåò êáé ôçí ðíåõìáôéêÞ ôïõ êáëëéÝñãåéá. ÕðÞñîå ìáèçôÞò ôïõ öéëüóïöïõ Ëýóç. Ôï 385 ð.×. ðïëÝìçóå óôç Ìáíôéíåßá Ý÷ïíôáò ùò óõììÜ÷ïõò ôïõò ÓðáñôéÜôåò. Åêåß ãíùñßóôçêáí ìå ôïí Ðåëïðßäá. Ôï 371 ð.×. áíôéðñïóþðåõóå ôç ÈÞâá óå óõíÝäñéï åéñÞíçò ðïõ Ýãéíå óôç ÓðÜñôç. Åêåß æÞôçóå éóüôéìç ìåôá÷åßñéóç üëùí ôùí ðüëåùí. Ï Áãçóßëáïò èýìùóå êáé êÞñõîå ôïí ðüëåìï óôç ÈÞâá. Ïé ÓðáñôéÜôåò çôôÞèçêáí óôá Ëåýêôñá (371 ð.×.). Ôï 370 ð.×. âïÞèçóå ôïõò ÁñêÜäåò íá ïñãáíùèïýí þóôå íá ìåéùèåß ç äýíáìç ôçò ÓðÜñôçò. Ôï 369 êáé ôï 367 ð.×. ðñáãìáôïðïßçóå Üëëåò äõï åêóôñáôåßåò óôçí Ðåëïðüííçóï, ìå áñêåôÝò åðéôõ÷ßåò. ÐñïóðÜèçóå íá ìåôáôñÝøåé ôç ÈÞâá óå íáõôéêü êñÜôïò, ÷ùñßò åðéôõ÷ßá üìùò. Ôï 362 ð.×. óêïôþèçêå óôç ìÜ÷ç ôçò Ìáíôéíåßáò åíáíôßïí ôùí Óðáñôéáôþí, áí êáé ïé Èçâáßïé åß÷áí êåñäßóåé ôç ìÜ÷ç.

172

06s.qxp

5/8/2008

9:01

Page 173

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

382 ð.×.

ÅðéêñÜôçóç ïëéãáñ÷éêþí óôç ÈÞâá

379 ð.×.

ÁíáôñïðÞ ïëéãáñ÷éêþí äçìïêñáôéêïýò (Ðåëïðßäáò)

371 ð.×.

ÌÜ÷ç ôùí Ëåýêôñùí

370 ð.×.

ºäñõóç Ìåãáëüðïëçò

362 ð.×.

ÌÜ÷ç ôçò Ìáíôéíåßáò

áðü

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

ôïõò

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Å î ç ã Þ ó ô å ð ù ò ç ë ï î Þ ö Ü ë á ã ã á á í Ý ô ñ å ø å ô ç ì Ý ÷ ñ é ô ü ô å ô á ê ô é ê Þ ô ç ò ðáñÜëëçëçò ðáñÜôáîçò. ÌÝ÷ñé ôç ìÜ÷ç ôùí Ëåýêôñùí ç âáóéêÞ ôáêôéêÞ ìÜ÷çò Þôáí ç äéÜóðáóç ôùí ãñáììþí ôçò å÷èñéêÞò öÜëáããáò ìå Üìåóç åðßèåóç. Ï Ýíáò ó÷çìáôéóìüò åðéäßùêå ôç äçìéïõñãßá ñÞãìáôïò óôçí áíôßðáëç öÜëáããá. Ìéá ôÝôïéá äéÜóðáóç Þôáí êáôáóôñïöéêÞ. Ï Åðáìåéíþíäáò äéáßñåóå ãéá ðñþôç öïñÜ ôç öÜëáããá óå åðéèåôéêÞ êáé óå áìõíôéêÞ ðôÝñõãá. Ç åðéèåôéêÞ ðôÝñõãá åß÷å ìåãÜëï âÜèïò, þóôå íá åðéôåõ÷èåß Üìåóç äéÜóðáóç ôùí óðáñôéáôþí ãñáììþí. Ç áóèåíÝóôåñç áìõíôéêÞ ðôÝñõãá Ýðñåðå íá êñáôÞóåé ôéò å÷èñéêÝò ãñáììÝò, ç åðéèåôéêÞ ðåñíïýóå óôçí åðßèåóç êáé ï å÷èñüò âñéóêüôáí áíÜìåóá óôá äýï ðõñÜ. Ãéá ðñþôç öïñÜ ôï áðïôÝëåóìá ôçò ìÜ÷çò åîáñôéüôáí ôüóï Üìåóá áðü ôïõò åëéãìïýò, ôçí ôáêôéêÞ êáé ôç óõíåñãáóßá ôçò öÜëáããáò. Ç ôáêôéêÞ áõôÞ õðåñôåñïýóå óå ó÷Ýóç ìå ôçí ðáñÜëëçëç ðáñÜôáîç, ãéáôß ç åðéèåôéêÞ ðôÝñõãá áðïêôïýóå ìåãÜëç éó÷ý, ç ïðïßá, óå óõíäõáóìü ìå ôçí áóôñáðéáßá ôá÷ýôçôá, ïäçãïýóå óôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ áíôéðÜëïõ. Åìöáíßóôçêå ç åîåéäßêåõóç ôùí ìïíÜäùí, ãåãïíüò ðïõ ïäçãïýóå óå åõêïëüôåñç íßêç. 173

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:01

Page 174

2. Ç È Þ â á , ð á ñ Ü ô é ò ð ñ ï ó ð Ü è å é å ò ô ï õ Å ð á ì å é í þ í ä á , ä å í ê á ô Ü ö å ñ å í á óõãêñïôÞóåé íáõôéêü. Ðïéåò áñíçôéêÝò óõíÝðåéåò åß÷å ç Ýëëåéøç áõôÞ óôçí ðïëéôéêÞ ôçò ãéá çãåìïíßá óôçí ÅëëÜäá; Ôé èá óÞìáéíå óÞìåñá ãéá ôç ÷þñá ìáò ç áíôßóôïé÷ç Ýëëåéøç íáõôéêïý (Þ êáé áåñïðïñßáò); á) Ç Ýëëåéøç íáõôéêïý Þôáí óçìáíôéêüò ðáñÜãïíôáò áðïôõ÷ßáò ôçò çãåìïíéêÞò ðïëéôéêÞò ôçò ÈÞâáò. Ç ÅëëÜäá åßíáé ÷þñá ç ïðïßá ðåñéâÜëëåôáé áðü èÜëáóóá. Ïé èáëÜóóéåò ïäïß Ý÷ïõí æùôéêÞ óçìáóßá ãéá ôç ÷þñá. Ç ýðáñîç íáõôéêïý êáé ç êõñéáñ÷ßá óôç èÜëáóóá èá åðåîÝôåéíå ôçí êõñéáñ÷ßá ôùí Èçâáßùí ùò ôïí ÅëëÞóðïíôï. Ç ÈÞâá èá ìðïñïýóå íá åëÝã÷åé ôçí åéóáãùãÞ óéôçñþí áðü ôï Âüóðïñï. Ç áðïõóßá íáõôéêïý óÞìáéíå üôé ïé Èçâáßïé äåí ìðïñïýóáí íá åîáóöáëßóïõí ãñÞãïñá áðïóôïëÞ äõíÜìåùí êáé åöïäéïðïìðþí üðïõ ÷ñåéáæüôáí. Ìðïñïýóáí íá åðåêôåßíïõí ôçí åðéññïÞ ôïõò ìüíï óôçí çðåéñùôéêÞ ÅëëÜäá. Áêüìç, ï áðïêëåéóìüò å÷èñéêþí ðåñéï÷þí ìÝóù ôçò èÜëáóóáò Þôáí áäýíáôïò. â) Ç ðïëåìéêÞ éó÷ýò ôçò ÅëëÜäáò åßíáé áíÝêáèåí óõíäåäåìÝíç ìå ôï èáëÜóóéï óôïé÷åßï. Ç Ýëëåéøç íáõôéêïý (Þ êáé áåñïðïñßáò) èá óÞìáéíå áðþëåéá óçìáíôéêÞò óôñáôéùôéêÞò éó÷ýïò. ÓÞìåñá, åéäéêÜ ç êõñéáñ÷ßá ôùí áéèÝñùí åßíáé óçìáíôéêÞ ãéá ôçí åðéôõ÷Þ Ýêâáóç åíüò ðïëÝìïõ. Ôá ðëïßá êáé ôá áåñïðëÜíá áðïôåëïýí éäéáßôåñá éó÷õñÝò ðëáôöüñìåò üðëùí êáé ôá÷åßáò áðïóôïëÞò äõíÜìåùí. 3. ÁíáæçôÞóôå óôïé÷åßá ãéá ôç óõãêñüôçóç Éåñïý Ëü÷ïõ óå äýï êñßóéìåò óôéãìÝò ôçò åëëçíéêÞò éóôïñßáò (ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1821 êáé ´ Ðáãêüóìéïò ðüëåìïò). ÄéêáéïëïãÞóôå ôï ãåãïíüò. á) Óþìá áðïôåëïýìåíï áðü 500 åèåëïíôÝò êáé óðïõäáóôÝò ôï ïðïßï óõãêñïôÞèçêå ôï 1821 óôç Ìïëäáâßá áðü ôïí ÁëÝîáíäñï ÕøçëÜíôç. Óôç ìÜ÷ç ôïõ Äñáãáôóáíßïõ (Éïýíéïò 1821) õðÝóôç êáôáóôñïöéêÞ Þôôá. ÅëÜ÷éóôïé êáôüñèùóáí íá óùèïýí. Áñãüôåñá ðïëÝìçóáí óôçí åðáíáóôáôçìÝíç ÅëëÜäá. â) ÌïíÜäá ç ïðïßá éäñýèçêå óôç Ì. ÁíáôïëÞ êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ´ Ðáãêïóìßïõ ðïëÝìïõ (1942) áðü áîéùìáôéêïýò ôïõ óôñáôïý. ÐïëÝìçóå ãåííáßá óôï ðëåõñü ôùí óõììÜ÷ùí êáé óôçí ÁöñéêÞ áëëÜ êáé óôï Áéãáßï. ã) Ï Éåñüò Ëü÷ïò áðïôåëïýíôáí áðü óôñáôéþôåò ïé ïðïßïé åìðíÝïíôáí áðü õøçëÜ öñïíÞìáôá êáé éäáíéêÜ. ¸äéíáí éäéáßôåñï üñéï. Ç óýóôáóÞ ôïõ äéêáéïëïãåßôáé, êáèþò õðÞñ÷å áíÜãêç ãéá ôçí ýðáñîç åíüò óþìáôïò ôï ïðïßï èá áðïôåëïýóå ïäçãü ü÷é ìüíï óôñáôéùôéêü áëëÜ êáé éäåïëïãéêü ãéá ôï õðüëïéðï óôñÜôåõìá. Óôçí ðñþôç ðåñßðôùóç áðïôåëïýóå ôçí éäåïëïãéêÞ óõíÝ÷åéá ôïõ óôñáôïý ôùí Óðáñôéáôþí, ôùí Áèçíáßùí, ôùí ôåëåõôáßùí õðåñáóðéóôþí ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò. Óôï ´ Ðáãêüóìéï ðüëåìï áðïôåëïýóå ìÝóï óõóðåßñùóçò ôùí äéáëõìÝíùí åëëçíéêþí äõíÜìåùí ìåôÜ áðü ôçí óõíèçêïëüãçóç ôçò ÅëëÜäáò ìå ôïõò Ãåñìáíïýò.

174

06s.qxp

5/8/2008

9:01

Page 175

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ãåãïíüôá ðñïåôïßìáóáí ôçí çãåìïíßá ôçò ÈÞâáò óôçí ÅëëÜäá; Ôï 382 ð.×. ïé ÓðáñôéÜôåò åãêáèéäñýïõí ìå ùìÞ åðÝìâáóç ïëéãáñ÷éêü ðïëßôåõìá. Ôï 379 ð.×. ï Ðåëïðßäáò, åðéêåöáëÞò ôùí äçìïêñáôéêþí, äéþ÷íåé ôïõò ïëéãáñ÷éêïýò. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ áíáóõãêñïôåßôáé ï èçâáúêüò óôñáôüò. ÐõñÞíáò åßíáé ï Éåñüò Ëü÷ïò, ðïõ áðïôåëåßôáé áðü 300 óôñáôéþôåò. Âïçèüò ôïõ Ðåëïðßäá óôÜèçêå ï óðïõäáßïò óôñáôçãüò Åðáìåéíþíäáò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

2. Áíáöåñèåßôå óôçí áêìÞ êáé ðáñáêìÞ ôçò èçâáúêÞò éó÷ýïò. Ôï 371 ð.×. ïé ÓðáñôéÜôåò õößóôáíôáé âáñéÜ Þôôá óôá Ëåýêôñá ôçò Âïéùôßáò. Ï âáóéëéÜò ôùí Óðáñôéáôþí Êëåüìâñïôïò óêïôþíåôáé óôç ìÜ÷ç. Áðïöáóéóôéêüò ðáñÜãïíôáò ôçò íßêçò óôÜèçêå ç äéÜôáîç ôçò ËïîÞò ÖÜëáããáò áðü ôïí Åðáìåéíþíäá. Ïé Èçâáßïé åêóôñáôåýïõí ùò ôç ÓðÜñôç. Ôï 370 ð.×. éäñýåôáé ç Ìåãáëüðïëç, þóôå íá áðïêëåéóôïýí ïé ÓðáñôéÜôåò óôçí Üìåóç ðåñéï÷Þ ôïõò. Áñãüôåñá ï Ðåëïðßäáò èá óêïôùèåß óå ìÜ÷ç óôç Èåóóáëßá. Ï Åðáìåéíþíäáò, ìüíïò ôïõ ðëÝïí, åðé÷åéñåß íÝá åêóôñáôåßá óôçí Ðåëïðüííçóï. Ïé ôý÷åò ôçò ÈÞâáò êáé ôçò ÓðÜñôçò êñßíïíôáé óôç Ìáíôéíåßá (362 ð.×.). Ïé Èçâáßïé íéêïýí, ï Åðáìåéíþíäáò öïíåýåôáé.

175

06s.qxp

5/8/2008

9:01

Page 176

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ Ðåñßëçøç Ïé åëëçíéêÝò ðüëåéò öèåßñïíôáé óçìáíôéêÜ ìåôÜ ôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï. Ç çãåìïíßá ôçò ÓðÜñôçò êáé ôçò ÈÞâáò êáôáññÝïõí. Åðéêñáôåß ÷Üïò.

ÁÓÊÇÓÇ ÁÕÔÏÁÎÉÏËÏÃÇÓÇÓ ÊÜíôå ôç óùóôÞ áíôéóôïß÷éóç Áãçóßëáïò óôñáôçãüò Åðáìåéíþíäáò íáýáñ÷ïò ÊëÝùí âáóéëéÜò Ëýóáíäñïò äçìáãùãüò

Áéãüò Ðïôáìüò Êïñþíåéá Ìáíôéíåßá Áìößðïëç

ÁðÜíôçóç: (1) Áãçóßëáïò - âáóéëéÜò - Êïñþíåéá (2) Åðáìåéíþíäáò - óôñáôçãüò - Ìáíôéíåßá (3) ÊëÝùí - äçìáãùãüò - Áìößðïëç (4) Ëýóáíäñïò - íáýáñ÷ïò - Áéãüò ðïôáìü

176

06s.qxp

5/8/2008

9:01

Page 177

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÅÊÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1. Óõìðëçñþóôå ôá ïíüìáôá óôç óôÞëç ÏÍÏÌÁ ÐÑÏÔÁÓÇ

ÏÍÏÌÁ

1.

Éóôïñéêüò ðïõ óõíÝãñáøå ôá ãåãïíüôá ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ.

2.

ÓðáñôéÜôçò óôñáôçãüò, Áìößðïëç (422 ð.×.).

3.

Áñ÷çãüò ôïõ ñéæïóðáóôéêïý êüììáôïò óôçí ÁèÞíá.

4.

Áíéøéüò ôïõ ÐåñéêëÞ, õðåýèõíïò ãéá ôç ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá.

5.

Áèçíáßïò óôñáôçãüò, õðåýèõíïò ãéá ôçí åéñÞíç ôïõ 421 ð.×.

6.

ÓðáñôéÜôçò óôñáôçãüò ðïõ íßêçóå ôïõò Áèçíáßïõò óôç Óéêåëßá.

7.

Áèçíáßïò íáýáñ÷ïò, íéêçôÞò ôçò íáõìá÷ßáò óôéò Áñãéíïýóåò.

8.

ÓðáñôéÜôçò óôñáôçãüò. Óå áõôüí ðáñáäüèçêå ç ÁèÞíá.

9.

Áñ÷çãüò ôùí ÔñéÜêïíôá ÔõñÜííùí.

10.

ÓðáñôéÜôçò âáóéëéÜò, áíôéìåôþðéóå ôïõò ÐÝñóåò êáé ôïõò ¸ëëçíåò óôéò áñ÷Ýò ôïõ 4ïõ áé. ð.×. ÓðáñôéÜôçò äéðëùìÜôçò, õðåýèõíïò ãéá ôç Âáóßëåéï ÅéñÞíç.

11. 12.

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

êáôÝëáâå

ôçí

Óðïõäáßïé Èçâáßïé óôñáôçãïß, èåìåëéùôÝò ôçò èçâáúêÞò êõñéáñ÷ßáò.

177

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

178

9:01

Page 178

2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëôå Ýíá × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò ÐÑÏÔÁÓÇ Ó Ë 1. ÁöïñìÞ ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ Þôáí ç áíôßèåóç Áèçíáßùí êáé Êïñéíèßùí. 2. Ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò êñÜôçóå 27 ÷ñüíéá. 3. Ï ÐåñéêëÞò ðÝèáíå áðü ôçí Ýëëåéøç ôñïöÞò. 4. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ äåí õðÞñîáí áðïóôáóßåò áðü ôçí ÁèçíáúêÞ Óõììá÷ßá. 5. Ïé Áèçíáßïé ðÝôõ÷áí óðïõäáßá íßêç óôç Óöáêôçñßá. 6. Óôç ìÜ÷ç ôçò Áìößðïëçò óêïôþèçêå ìüíï ï ÊëÝùíáò. 7. ÌåôÜ ôï 421 ð.×. óôçí ÁèÞíá êõñéáñ÷åß ï ÁëêéâéÜäçò. 8. Ï ËÜìá÷ïò Þôáí áñ÷çãüò ôùí ÔñéÜêïíôá ôõñÜííùí. 9. Ï ÁëêéâéÜäçò êáôçãïñÞèçêå üôé áêñùôçñßáóå ôéò åñìáúêÝò óôÞëåò. 10. Ï áèçíáúêüò óôüëïò çôôÞèçêå áðü ôï óðáñôéáôéêü óôï áêñùôÞñéï Íüôéï ôçò ÓÜìïõ (407 ð.×.). 11. Óôï óõíÝäñéï åéñÞíçò ïé ÓðáñôéÜôåò èÝëçóáí ôçí êáôáóôñïöÞ ôçò ÁèÞíáò. 12. Ç ÅëëÜäá ãíþñéóå ëßãåò êáôáóôñïöÝò êáôÜ ôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï. 13. Ï Ëõóßáò åðáíÝöåñå ôç äçìïêñáôßá óôçí ÁèÞíá. 14. Ïé Ìýñéïé íßêçóáí óôá Êïýíáîá (401 ð.×.). 15. Ï Áãçóßëáïò ðÝôõ÷å óðïõäáßåò íßêåò óôç Ì. Áóßá. 16. Ïé ÓðáñôéÜôåò áíÝëáâáí ôçí åöáñìïãÞ ôçò Âáóéëåßïõ ÅéñÞíçò. 17. Ï Êëåüìâñïôïò óõãêñüôçóå óôñáôü ìå ðõñÞíá ôïí Éåñü Ëü÷ï. 18. Óôá Ëåýêôñá (371 ð.×.) óêïôþèçêå ï Åðáìåéíþíäáò. 3. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ 1. Ç ÁèÞíá êáé ç ÓðÜñôç åß÷áí äéáöïñåôéêÞ ................ óôçí áíôéìåôþðéóç ôùí ðñáãìÜôùí. 2. ÊáèïñéóôéêÞ Þôáí ç äéáìÜ÷ç Áèçíáßùí - Êïñéíèßùí ãéá ôçí ............... 3. ÌåôÜ ôïí ÐåñéêëÞ óôçí ðïëéôéêÞ óêçíÞ êõñéáñ÷ïýí ïé .................. 4. ÊáôÜ ôçí ðñþôç ðåñßïäï ïé ÓðáñôéÜôåò ìåôáöÝñïõí ôïí ðüëåìï óôç ........... 5. Ï ............ óêïôþèçêå óôç Óéêåëßá. 6. Ï ÁëêéâéÜäçò, ãéá íá óùèåß áðü ôïõò Áèçíáßïõò, êáôÝöõãå óôç ........ 7. Ïé Áéãüò Ðïôáìïß âñßóêïíôáé óôïí .............. 8. Ïé Áèçíáßïé õðï÷ñåþèçêáí íá ãêñåìßóïõí .............. 9. Ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò Ýäùóå ôçí åõêáéñßá óôïõò ........... íá áíáìåé÷èïýí óôçí ÅëëÜäá.

06s.qxp

5/8/2008

9:02

Page 179

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ 10. Ï Êýñïò ï íåüôåñïò óôñÜöçêå åíáíôßïí ôïõ áäåëöïý ôïõ ............. Çãåìïíéêïß 11. Óôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï ïé Èçâáßïé Þôáí óýììá÷ïé ôçò .................. Áíôáãùíéóìïß 12. Ï .............. áíÝôñåøå ôïõò ïëéãáñ÷éêïýò êáé åãêáèßäñõóå äçìïêñáôßá. (431 - 362 ð.×.) 13. Ï ................ ÷ñçóéìïðïßçóå ôç ............ óôç ìÜ÷ç. 14. ÌåôÜ ôç ìÜ÷ç óôç Ìáíôéíåßá óôçí ÅëëÜäá åðéêñÜôçóå ........................

4. Áíôéóôïé÷ßóôå ôéò ÷ñïíïëïãßåò ìå ôá ãåãïíüôá ×ÑÏÍÏËÏÃÉÁ

ÃÅÃÏÍÏÓ

1.

432 ð.×.

á)

ìÜ÷ç óôá Êïýíáîá

2.

431 - 421 ð.×.

â)

Íéêåßïò ÅéñÞíç

3.

413 - 411 ð.×.

ã)

íßêç Áèçíáßùí óôéò Áñãéíïýóåò

4.

422 ð.×.

ä)

ðáñÜäïóç ÁèÞíáò

5.

421 ð.×.

å)

Âáóßëåéïò ÅéñÞíç

6.

415 - 413 ð.×.

óô)

Áñ÷éäÜìåéïò ðüëåìïò

7.

406 ð.×.

æ)

ìÜ÷ç ôçò Ìáíôéíåßáò

8.

404 ð.×.

ç)

Äåêåëåéêüò ðüëåìïò

9.

401 ð.×.

è)

ìÜ÷ç óôá Ëåýêôñá

10.

386 ð.×.

é)

áðïóôáóßá ôçò Ðïôßäáéáò

11.

371 ð.×.

éá)

ìÜ÷ç óôçí Áìößðïëç

12.

362 ð.×.

éâ)

ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá

5. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) 1.

¢ìåóç áöïñìÞ ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ Þôáí: á) ç êáôÜëçøç ôçò ÄåêÝëåéáò, â) ôï Ìåãáñéêü øÞöéóìá, ã) ç áðïóôáóßá ôçò ËÝóâïõ

2. Ç ÁèÞíá áðïäåêáôßóôçêå ôï 430 ð.×. áðü: á) ëïéìü, â) ëéìü ã) èåïìçíßåò 3. Ç Íéêåßïò ÅéñÞíç õðïãñÜöôçêå ãéá: á) 10 ÷ñüíéá, â) 50 ÷ñüíéá, ã) 20 ÷ñüíéá 4. Ðñüöáóç ãéá ôç ÓéêåëéêÞ åêóôñáôåßá Þôáí ç äéáìÜ÷ç: á) Óõñáêïýóéùí - ÃÝëáò, â) ÉìÝñáò - ÊáôÜíçò, ã) ¸ãåóôáò - Óåëéíïýíôá 5. Ïé Áèçíáßïé Ýðáèáí êáôáóôñïöÞ:

179

06s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ ÓÔ´ Çãåìïíéêïß Áíôáãùíéóìïß (431 - 362 ð.×.)

9:02

Page 180

á) óôïõò Áéãüò Ðïôáìïýò, â) óôéò Áñãéíïýóåò, ã) óôç ËÝóâï 6. Ïé ÓðáñôéÜôåò åðÝâáëáí ............... êáèåóôþò óôçí ÁèÞíá. á) äçìïêñáôéêü, â) ïëéãáñ÷éêü, ã) ìïíáñ÷éêü 7. Ç ðïñåßá ôùí Ìõñßùí áíáöÝñåôáé óôï Ýñãï ôïõ Îåíïöþíôá: á) Êýñïõ ÈÜíáôïò, â) Êýñïõ ÊáôÜâáóéò, ã) Êýñïõ ÁíÜâáóéò 8) Ôï 378 ð.×. éäñýåôáé ç: á) ´ ÁèçíáúêÞ Óõììá÷ßá, â) ÄçëéáêÞ Óõììá÷ßá, ã) ÈçâáúêÞ Óõììá÷ßá 9. Ï Éåñüò Ëü÷ïò áðïôåëïýíôáí áðü: á) 100 Üíäñåò, â) 200 Üíäñåò, ã) 300 Üíäñåò 10. Ðñùôåýïõóá ôçò áñêáäéêÞò óõìðïëéôåßáò Ýãéíå ç: á) ÔåãÝá, â) ¹ëéäá, ã) Ìåãáëüðïëç

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÅÊÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1ç Üóêçóç 1. Èïõêõäßäçò, 2. Âñáóßäáò, 3. ÊëÝùíáò, 4. ÁëêéâéÜäçò, 5. Íéêßáò, 6. Ãýëéððïò, 7. Êüíùíáò, 8. Ëýóáíäñïò, 9. Êñéôßáò, 10. Áãçóßëáïò, 11. Áíôáëêßäáò, 12. Ðåëïðßäáò - Åðáìåéíþíäáò

2ç Üóêçóç 1Ó, 2Ó, 3Ë, 4Ë, 5Ó, 6Ë, 7Ó, 8Ë, 9Ó, 10Ó, 11Ë, 12Ë, 13Ë, 14Ó, 15Ó, 16Ó, 17Ë, 18Ë

3ç Üóêçóç 1. íïïôñïðßá, 2. Åðßäáìíï, 3. äçìáãùãïß, 4. Ìáêåäïíßá, 5. ËÜìá÷ïò, 6. ÓðÜñôç, 7. ÅëëÞóðïíäï, 8. ôá ÌáêñÜ Ôåß÷ç, 9. ÐÝñóåò, 10. ÁñôáîÝñîç, 11. ÓðÜñôçò, 12. Ðåëïðßäáò, 13. Åðáìåéíþíäáò - ëïîÞ öÜëáããá, 14. ÷Üïò

4ç Üóêçóç 1é, 2óô, 3ç, 4éá, 5â, 6éâ, 7ã, 8ä, 9á, 10å, 11è, 12æ

5ç Üóêçóç 1â, 2á, 3â, 4ã, 5á, 6â, 7ã, 8á, 9ã, 10ã

180

07s.qxp

5/8/2008

9:03

Page 181

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ ´ Ç ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÔÇÓ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁÓ Ðåñßëçøç Ïé âáóéëéÜäåò ôçò Ìáêåäïíßáò ðïëåìïýóáí óôï âïññÜ, áëëÜ óôñÝöïíôáí ðñïò ôï íüôï. Ï Ößëéððïò ´ èÝôåé ôéò âÜóåéò ôçò ìáêåäïíéêÞò éó÷ýïò êáé ôçò ðáíåëëÞíéáò ðïëéôéêÞò åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí. Ï ãéïò ôïõ ÁëÝîáíäñïò ïäçãåß ôá åëëçíéêÜ óôñáôåýìáôá ùò ôçí Éíäßá.

1. ÔÏ ÊÑÁÔÏÓ ÔÇÓ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁÓ Ðåñßëçøç Ïé Ìáêåäüíåò æïýóáí ãéá áéþíåò óôï âïññÜ ðåñéóôïé÷éóìÝíïé áðü å÷èñéêÜ öýëá. Æþíôáò óå áðïìüíùóç, äéáôÞñçóáí ôï èåóìü ôçò ðáôñéáñ÷éêÞò âáóéëåßáò. Ç íüôéá Ìáêåäïíßá åß÷å áðïéêéóôåß áðü íüôéïõò ¸ëëçíåò. Áðü íùñßò âñÝèçêáí óôçí áíÜãêç íá ðïëåìÞóïõí ìå å÷èñéêÜ öýëá, üðùò ïé Éëëõñéïß êáé ïé Ðáßïíåò. ÌåôÜ ôá ÌçäéêÜ, ïé ó÷Ýóåéò Ìáêåäüíùí êáé ÅëëÞíùí ôçò Í. ÅëëÜäáò ðõêíþíïõí. Ïé Áèçíáßïé åéóÜãïõí îõëåßá áðïêëåéóôéêÜ áðü ôç Ìáêåäïíßá. Ï ÁëÝîáíäñïò Á´ áíáäéïñãÜíùóå ôï êñÜôïò. Óôá ÌçäéêÜ åß÷å ÷ñçóéìåýóåé ùò áããåëéïöüñïò ôïõ Ìáñäüíéïõ, áêïëïõèþíôáò áíáãêáóôéêÜ ôïõò ÐÝñóåò. Áñãüôåñá ïñãÜíùóå ôï éððéêü êáé ôï ðåæéêü. Áñ÷éêÜ ðñùôåýïõóá Þôáí ïé ÁéãÝò . Ï Áñ÷Ýëáïò (áñ÷Ýò 4ïõ áé.) ìåôÝöåñå ôçí ðñùôåýïõóá óôçí ÐÝëëá. Ç Ìáêåäïíßá ãíþñéóå ìåãÜëç áêìÞ óôá ÷ñüíéá ôïõ. ÁíÝêôçóå áèçíáúêÜ åäÜöç ìåôÜ ôçí êáôáóôñïöÞ ôùí ôåëåõôáßùí óôç Óéêåëßá. ÓçìáíôéêÞ áêìÞ ãíþñéóå ôï Äßï, ùò èñçóêåõôéêü êÝíôñï. ÐáñÜëëçëá ï Áñ÷Ýëáïò êÜëåóå óôçí áõëÞ ôïõ ðïëëïýò óçìáíôéêïýò áíèñþðïõò ôïõ ðíåýìáôïò. Áðü ôï èÜíáôï ôïõ Áñ÷Ýëáïõ ùò ôï Ößëéððï ´ óôç Ìáêåäïíßá êõñéáñ÷ïýóå áíáñ÷ßá. 181

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:03

Page 182

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ï ÷áñáêôÞñáò ôùí Ìáêåäüíùí • Æïõí áðïìïíùìÝíïé óôï âïññÜ • Äéáôçñïýí ôï èåóìü ôçò âáóéëåßáò • ¸ñ÷ïíôáé óéãÜ óéãÜ óå åðáöÞ ìå ôïõò íüôéïõò ¸ëëçíåò • Âñßóêïíôáé óå äéáìÜ÷ç ìå ôïõò âüñåéïõò ãåßôïíåò

ÁëÝîáíäñïò Á´ • ÌåóïëáâçôÞò Ðåñóþí êáé Áèçíáßùí • ÏñãÜíùóç ðåæéêïý êáé éððéêïý Ìáêåäüíùí

Áñ÷Ýëáïò • ÌåôáöïñÜ ðñùôåýïõóáò óôçí ÐÝëëá • ÁíÜêôçóç ôìçìÜôùí áðü Áèçíáßïõò • ÁíÜäåéîç ôïõ Äßïõ ùò èñçóêåõôéêü êÝíôñï • Óçìáíôéêïß ðíåõìáôéêïß Üíèñùðïé óôçí áõëÞ ôïõ

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ

182

Ìáêåäüíåò ÊÜðïéåò åðéãñáöÝò ðïõ óþèçêáí, êáé êõñßùò ç ìåëÝôç ôçò èñçóêåßáò êáé ôùí èåóìþí, äåß÷íïõí êáèáñÜ üôé ïé Ìáêåäüíåò Þôáí êáèáñÜ åëëçíéêü öýëï (Ìáêåäíüò = øçëüò). Ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá æïýóáí áðïìïíùìÝíïé óôï âïññÜ áðïôåëþíôáò áóðßäá ãéá ôïõò íüôéïõò ¸ëëçíåò, êáèþò áðÝêñïõáí óõóôçìáôéêÜ åðéäñïìÝò ôùí âüñåéùí ìç åëëçíéêþí öýëùí (Éëëõñéïß, Ðáßïíåò, êôë.). Ç ÷ñüíéá áðïìüíùóç äéêáéïëïãåß ôç äéáôÞñçóç èåóìþí ðïõ åß÷áí åîáöáíéóôåß ðñï ðïëëïý áðü ôïõò õðüëïéðïõò ¸ëëçíåò. ¸ôóé äéáôçñÞèçêå ç ðáëáéÜ ðáôñéáñ÷éêÞ âáóéëåßá. Ï âáóéëéÜò Þôáí ðñþôïò ìåôáîý ßóùí áíÜìåóá óôïõò åõãåíåßò (åôáßñïé). Áíáêçñõóóüôáí âáóéëéÜò áðü ôç óõíÝëåõóç ôïõ óôñáôïý, åíþ åß÷å èñçóêåõôéêÝò êáé äéêáóôéêÝò áñìïäéüôçôåò. ÁéãÝò Ðñþôç ðñùôåýïõóá ôçò áñ÷áßáò Ìáêåäïíßáò. ÓÞìåñá ç èÝóç ôáõôßæåôáé ìå ôï ÷ùñéü Âåñãßíá. Ç ðáñÜäïóç áíáöÝñåé üôé ôï ìÝñïò ïíïìÜóôçêå Ýôóé áðü ôïí Áñ÷Ýëáï, ãéï ôïõ ÔÞìåíïõ, âáóéëéÜ ôïõ ¢ñãïõò. Ï Áñ÷Ýëáïò åß÷å ðÜåé óôç Ìáêåäïíßá ãéá íá âïçèÞóåé ôï âáóéëéÜ ÊéóóÝá. Áõôüò üìùò, ðáôþíôáò ôïõò üñêïõò, ðñïóðÜèçóå íá ôïí óêïôþóåé. Ï Áñ÷Ýëáïò, áöïý ôïí óêüôùóå, áêïëïýèçóå ìéá êáôóßêá (áßãá) ùò ïäçãü, ðñïóðáèþíôáò íá äñáðåôåýóåé. Óôï ìÝñïò ðïõ ç áßãá óôáìÜôçóå áðïöÜóéóå íá éäñýóåé ôçí ïìþíõìç ðüëç. Ç ðüëç ãíþñéóå äüîá êáé áêìÞ ùò ðñþôç ðñùôåýïõóá ôïõ ìáêåäïíéêïý êñÜôïõò. Áí êáé áñãüôåñá ç

07s.qxp

5/8/2008

9:03

Page 183

ðñùôåýïõóá ìåôáöÝñèçêå óôçí ÐÝëëá, óôéò ÁéãÝò óõíÞèéæáí íá èÜâïõí ôïõò âáóéëéÜäåò ôçò Ìáêåäïíßáò. ÐÝëëá Áñ÷áßá ðüëç ôçò Ìáêåäïíßáò êáé äåýôåñç ðñùôåýïõóá ôùí Ìáêåäüíùí. Âñßóêåôáé óôïí êÜìðï ôùí Ãéáííéôóþí, êïíôÜ óôïí ðïôáìü Ëïõäßá. Ç ìåôáöïñÜ ôçò ðñùôåýïõóáò Ýãéíå áðü ôï âáóéëéÜ Áñ÷Ýëáï (áñ÷Ýò 4ïõ áé. ð.×.). ¸êôïôå ãíþñéóå óçìáíôéêÞ áêìÞ. Ç áñ÷áßá ðüëç êáôáóôñÜöçêå óôéò áñ÷Ýò ôïõ 3ïõ áé. ì.×. Ðñþôïò áíáöÝñåé ôçí ðüëç ï Çñüäïôïò, åíþ áíáöïñÝò ãßíïíôáé áðü ôï Èïõêõäßäç êáé ôïí Îåíïöþíôá. Óôç ìáêåäïíéêÞ áõëÞ ðñïóêëÞèçêáí óçìáíôéêïß êáëëéôÝ÷íåò êáé Üíèñùðïé ôïõ ðíåýìáôïò: ï æùãñÜöïò Æåýîçò, ï ×ïéñßëïò, ï Åõñéðßäçò, ï ÁñéóôïôÝëçò áðü ôï Ößëéððï ´. ¹äç êáôÜ ôéò ðñþôåò áíáóêáöÝò âñÝèçêáí óçìáíôéêÜ åõñÞìáôá ðïõ öôÜíïõí ìÝ÷ñé êáé ôçí åðï÷Þ ôïõ ×áëêïý. Óçìáíôéêü áñ÷éôåêôïíéêü ëåßøáíï åßíáé ôï áíÜêôïñï. Áðïôåëåßôáé áðü äéÜöïñá êôßñéá êáé ðëáéóéþíåôáé áðü óôïÝò êáé áõëÝò. Óðïõäáßá åßíáé êáé ç áãïñÜ ôçò ðüëçò. ÂñÝèçêáí ðïëëÜ êáôáóôÞìáôá. ÕðÜñ÷åé åêôåôáìÝíï áðï÷åôåõôéêü äßêôõï, åíþ óçìáíôéêÜ åßíáé êáé ôá øçöéäùôÜ ðïõ âñÝèçêáí. Åéêïíßæïõí: êõíÞãé åëáöéïý, ôï Äéüíõóï ðÜíù óå ðÜíèçñá ê.Ü. Ôá øçöéäùôÜ áõôÜ áíÞêïõí óôéò êáëýôåñåò äçìéïõñãßåò ôçò åðï÷Þò. ÕðÜñ÷åé ç áðüäïóç ôçò ôñßôçò äéÜóôáóçò, åíþ ïé ìïñöÝò ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ÷Üñç, öõóéêüôçôá êáé áñìïíßá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

495 - 450 ð.×.

ÁëÝîáíäñïò Á´

413 - 399 ð.×.

Áñ÷Ýëáïò

Áñ÷Ýò 4ïõ áé. ð.×.

ÌåôáöïñÜ ðñùôåýïõóáò óôçí ÐÝëëá

183

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:03

Page 184

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. ÌåëåôÞóôå ôï ðáñÜèåìá «Ðíåõìáôéêüò âßïò» êáé áíáöÝñåôå ôïõò óôü÷ïõò ôçò ðïëéôéêÞò ôùí ðñþôùí Ìáêåäüíùí âáóéëÝùí óôïí ðíåõìáôéêü ôïìÝá. Ïé ðñþôïé Ìáêåäüíåò âáóéëåßò êáëïýóáí óôçí áõëÞ ôïõò äéÜóçìïõò ðíåõìáôéêïýò áíèñþðïõò áðü ôç íüôéá ÅëëÜäá. Ï ÉððïêñÜôçò, ï æùãñÜöïò Æåýîçò, ï åðéêüò ðïéçôÞò ×ïéñßëïò, ï Åõñéðßäçò êáé ðïëëïß Üëëïé Ýæçóáí êáé äçìéïýñãçóáí óôç ìáêåäïíéêÞ áõëÞ. Óôü÷ïò áõôþí ôùí âáóéëéÜäùí Þôáí ç ðíåõìáôéêÞ Üíïäïò ôïõ âáóéëåßïõ ìÝóá áðü ôçí åéóáãùãÞ ôïõ ðïëéôéóìïý ôùí íüôéùí ÅëëÞíùí. ÐñïóðÜèçóáí ìå êÜèå ôñüðï íá óðÜóïõí ôá äåóìÜ ôçò ÷ñüíéáò áðïìüíùóçò êáé ôçò åðáöÞò ìå ôá å÷èñéêÜ öýëá ôïõ âïññÜ. Ãé’ áõôü êáëïýóáí ü,ôé êáëýôåñï äéÝèåôå ç íüôéá ÅëëÜäá óôïí ðíåõìáôéêü ôïìÝá. Ïé Ìáêåäüíåò áñ÷ßæïõí óéãÜ óéãÜ íá äéåêäéêïýí êáé ïé ßäéïé ìåñßäéï óôá åëëçíéêÜ äñþìåíá óå ðïëëáðëÜ åðßðåäá êáé âÝâáéá êáé óôïí ðíåõìáôéêü ôïìÝá, ï ïðïßïò Ý÷áéñå óçìáíôéêÞò åêôßìçóçò áðü ôïõò ¸ëëçíåò.

184

2. ÁíáæçôÞóôå óôïé÷åßá ãéá ôéò áíáóêáöÝò óôç Âåñãßíá êáé óôï Äßï êáé, áöïý ó÷ïëéÜóåôå ôá åõñÞìáôá, áîéïëïãÞóôå ôç óõìâïëÞ ôçò áñ÷áéïëïãßáò óôç ãíþóç ôïõ ðáñåëèüíôïò. Íá áîéïðïéÞóåôå ãé’ áõôü ôï óêïðü êáé ôéò ó÷åôéêÝò åéêüíåò ôïõ âéâëßïõ. á) Ïé áíáóêáöÝò Üñ÷éóáí óôçí ðåñéï÷Þ áðü ôï ÃÜëëï áñ÷áéïëüãï ÅæÝ. Ôï 1861 áíáêÜëõøå ôï áíÜêôïñï, åíþ áñãüôåñá áíÜóêáøå êáé Ýíá ìáêåäïíéêü ôÜöï. Ôï 1938 áíáêáëýöèçêå áðü ôïí Ê. Ñùìáßï Üëëïò Ýíáò óõëëçìÝíïò ôÜöïò óå ó÷Þìá íáïý. Ôï 1977 áíáêáëýöèçêå áðü ôï Ìáíüëç Áíäñüíéêï ï ôÜöïò ôïõ Öéëßððïõ óå Ýíá ìåãÜëï ôå÷íçôü ëüöï (ôïýìðá). ¸ôóé Ýãéíå äõíáôÞ ç ôáýôéóç ôïõ ÷ùñéïý ìå ôéò ÁéãÝò, ôçí ðñþôç ðñùôåýïõóá ôùí Ìáêåäüíùí (ðñïçãïõìÝíùò ïé ÁéãÝò ôáõôßæïíôáí ìå ôçí ¸äåóóá). Ï ëüöïò áõôüò áðÝôñåøå ôç ëåçëáóßá ôïõ ôÜöïõ áðü ôçí áñ÷áéüôçôá ìÝ÷ñé óÞìåñá. Óôïí ðñïèÜëáìï ôïõ ôÜöïõ âñÝèçêå ìáñìÜñéíç óáñêïöÜãïò êáé äýï ìéêñüôåñåò ëÜñíáêåò. Åêåß âñÝèçêáí ôá ïóôÜ ôçò ÊëåïðÜôñáò, óõæýãïõ ôïõ Öéëßððïõ, êáèþò êáé ÷ñõóü äéÜäçìá ìáæß ìå ðïñöõñü ýöáóìá. Óôïí êåíôñéêü èÜëáìï âñÝèçêå óáñêïöÜãïò ðïõ ðåñéåß÷å ÷ñõóÞ ëÜñíáêá ìå ôá ïóôÜ ôïõ Öéëßððïõ ´. ÐÜíù áðü ôá ïóôÜ âñÝèçêå ÷ñõóü óôåöÜíé, åíþ ãýñù áðü ôç óáñêïöÜãï áíáêáëýöèçêå èþñáêáò, ç ÷ñõóåëåöÜíôéíç áóðßäá, êñÜíïò ìå ôç ìïñöÞ ôçò ÁèçíÜò ê.Ü. åõñÞìáôá. ÂñÝèçêáí áêüìç êáé êåöÜëéá áðü åëåöáíôïóôü. ÊïíôÜ óôïí ôÜöï ôïõ Öéëßððïõ âñßóêåôáé ï ôÜöïò ôçò Ðåñóåöüíçò. ¸÷åé óõëëçèåß, ùóôüóï óþæïíôáé óçìáíôéêÝò ôïé÷ïãñáößåò, üðïõ êõñéáñ÷åß ç áñðáãÞ ôçò Ðåñóåöüíçò.

07s.qxp

5/8/2008

9:03

Page 185

¢ëëï ãíùóôü åýñçìá åßíáé ï ôÜöïò ôïõ Ðñßãêéðá, ï ïðïßïò åßíáé áóýëëçôïò. Åêåß âñÝèçêå óðïõäáßï áíÜãëõöï áðü åëåöáíôïóôü ðïõ ðáñéóôÜíåé ôïí ÐÜíá íá ïäçãåß Ýíáí Üíäñá êáé ìéá ãõíáßêá. ¢ëëá åõñÞìáôá: Íåêñüðïëç áðïôåëïýìåíç áðü ðïëëïýò ôýìâïõò: Ôï Çñþï, ôï ïðïßï Þôáí áöéåñùìÝíï óôï íåêñü Ößëéððï· ôï èÝáôñï, üðïõ äïëïöïíÞèçêå ï Ößëéððïò· ôï áíÜêôïñï ôùí Áéãþí, ôï ïðïßï åßíáé Ýíá ìåãáëïðñåðÝò êôßñéï ðïõ åíþíïíôáí ìå ôï èÝáôñï êáé ôï íáü ê.Ü. Ôá åõñÞìáôá ôçò Âåñãßíáò, êáé åéäéêÜ ï ôÜöïò ôïõ Öéëßððïõ, áðïôåëïýí íýîåéò ôçò áêìÞò ôïõ ìáêåäïíéêïý ðïëéôéóìïý ìåôÜ ôï Ößëéððï ´. Ï ðëïýôïò êáé ç åîáéñåôéêÞ äåîéïôå÷íßá ôùí êáëëéôå÷íþí (áí äåé êáíåßò óôï óôåöÜíé áðü öýëëá âåëáíéäéÜò ìÝíåé Ýêèáìâïò ãéá ôç ëåðôüôçôá êáé ôç ÷Üñç) ìáñôõñïýí ìéá êïéíùíßá ðïõ äåí åß÷å ôßðïôá íá æçëÝøåé áðü ôïí ðïëéôéóìü ôùí íüôéùí ÅëëÞíùí. Ïé Ìáêåäüíåò, üíôáò áðïìïíùìÝíïé ãéá áéþíåò óôï âïññÜ, äéåêäéêïýí åðÜîéá ìåñßäéï êáé óôïí ðïëéôéóìü áðü ôïõò õðüëïéðïõò ¸ëëçíåò. Ôá ïñõ÷åßá ÷ñõóïý óôï Ðáããáßï üñïò åîáóöÜëéóáí ôçí ïéêïíïìéêÞ áíåîáñôçóßá êáé ôçí åõäáéìïíßá óôï âáóßëåéï ôïõ Öéëßððïõ êáé ôïõ ÁëÝîáíäñïõ. Ôá åõñÞìáôá ôçò Âåñãßíáò áðïôåëïýí óôáèìü óôç ìåëÝôç ôçò éóôïñßáò ôùí Ìáêåäüíùí, ùò ôïõ åëëçíéêïý öýëïõ ðïõ Ýíùóå ôïõò õðüëïéðïõò ¸ëëçíåò êáé ìÝóù éäéïöõþí áíäñþí äéÝäùóå ôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü óôá ðÝñáôá ôçò ôüôå ïéêïõìÝíçò. â) Ïé áíáóêáöÝò Üñ÷éóáí áñãÜ óå ó÷Ýóç ìå Üëëåò ðåñéï÷Ýò, ìüëéò ôï 1928. Ç ðüëç Þôáí èñçóêåõôéêü êÝíôñï ôùí Ìáêåäüíùí. ¸îù áðü ôá ôåß÷ç ç áñ÷áéïëïãéêÞ óêáðÜíç Ýöåñå óôï öùò éåñü ôçò ÄÞìçôñáò, éåñÜ åéóáãïìÝíùí (áéãõðôéáêþí) èåþí: ôçò ºóéäáò ê.Ü. ÂñÝèçêå áêüìç Ýíá ñùìáúêü èÝáôñï. Óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ âñÝèçêå ç ëåãüìåíç Ýðáõëç ôïõ Äéïíýóïõ. Óôï äÜðåäï ôçò áßèïõóáò üðïõ äéåîÜãïíôáí ôá óõìðüóéá óþèçêå åîáéñåôéêü øçöéäùôü ðïõ áðåéêïíßæåé ôï èåü Äéüíõóï. Ïé áíáóêáöÝò Ýöåñáí óôï öùò íåêñïôáöåßï, ìáãáæéÜ, Áóêëçðéåßï, Ùäåßï. ÂñÝèçêáí áêüìç ñùìáúêÜ ëïõôñÜ êáé Ýíá ôÝìåíïò áöéåñùìÝíï óôï Äßá (áðü ôïí ïðïßï ðÞñå ôï üíïìá ç ðüëç)· óôï ôÝìåíïò áíáêáëýöèçêáí ðÝôñéíåò óôÞëåò ìå óõíèÞêåò ê.Ü. äçìüóéá êåßìåíá. Ïé áíáóêáöÝò óôï Äßï åßíáé óçìáíôéêÝò áðü åèíéêÞ êáé åèíïëïãéêÞ Üðïøç. Ç ðüëç Þôáí óðïõäáßï èñçóêåõôéêü êÝíôñï. Ôá èñçóêåõôéêÜ áñ÷éôåêôïíéêÜ ëåßøáíá áðïäåéêíýïõí ïñéóôéêÜ êáé áìåôÜêëçôá üôé ïé Ìáêåäüíåò Þôáí åëëçíéêü öýëï. Êáôáññßðôïíôáé Ýôóé ïñéóôéêÜ ïé èåùñßåò ðåñß ìç åëëçíéêüôçôáò ôùí Ìáêåäüíùí, ïé ïðïßåò öÜíçêå üôé Ý÷ïõí êáé ðïëéôéêü õðüâáèñï. Óôçí ðåñßðôùóç ôùí Ìáêåäüíùí õðÞñ÷áí äýï âáóéêÜ ðñïâëÞìáôá: äå óþèçêáí ðáñÜ åëÜ÷éóôá äåßãìáôá ãñáöÞò, åíþ ðáñÜëëçëá ãíùñßæáìå åëÜ÷éóôá ãéá ôéò èñçóêåõôéêÝò ôïõò ðåðïéèÞóåéò êáèþò êáé ãéá ôá Þèç, Ýèéìá êáé ôïí ôñüðï æùÞò ôïõò. Ôá áñ÷áéïëïãéêÜ åõñÞìáôá äåß÷íïõí êáôáöáíþò üôé ëÜôñåõáí åëëçíéêÝò èåüôçôåò êáé áêïëïõèïýóáí Ýíáí ôñüðï æùÞò ðïõ Þôáí áíÜëïãïò ôùí íïôßùí ÅëëÞíùí. ÌÜëéóôá, åðåéäÞ æïýóáí áðïìïíùìÝíïé óôï âïññÜ, äéáôÞñçóáí ðáëáéÝò èñçóêåõôéêÝò óõíÞèåéåò, ëáôñåßåò êáé ðáñáäüóåéò, üðùò ôçí ðáôñéáñ÷éêïý ôýðïõ âáóéëåßá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

185

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:03

Page 186

ã) Ç áñ÷áéïëïãßá åßíáé ìéá åðéóôÞìç ç ïðïßá ìáò âïçèÜåé óçìáíôéêÜ íá êáôáíïÞóïõìå ôï ðáñåëèüí ìÝóá áðü ôçí áíáóêáöÞ êáé åñìçíåßá ôùí ëåéøÜíùí ðïõ Ýñ÷ïíôáé óôï öùò. Ãé’ áõôü êáé ç áñ÷áéïëïãßá èåùñåßôáé âïçèçôéêÞ åðéóôÞìç ôçò éóôïñßáò. Ç áíáóêáöÞ íáþí ìáò âïçèÜåé íá êáôáíïÞóïõìå ôç èñçóêåßá ìéáò åðï÷Þò. Ôï ßäéï óçìáíôéêÝò åßíáé êáé ïé ðáñáóôÜóåéò èñçóêåõôéêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ áðü ôçí áããåéïãñáößá. Ïé áíáóêáöÝò óå íåêñïôáöåßá ìáò äßíïõí ðëçñïöïñßåò ãéá ôá ôáöéêÜ Þèç êáé Ýèéìá. Óðïõäáßá ðçãÞ ðëçñïöïñéþí åßíáé êáé ôá áãÜëìáôá. Ôá èÝáôñá ìáò ðáñÝ÷ïõí ìáñôõñßåò ãéá ôçí ðïëéôéóôéêÞ æùÞ ìéáò åðï÷Þò. Ôá êáôáóôÞìáôá êáé ôá áããåßá ðïõ áíáêáëýðôïíôáé óå áõôÜ ìáò ðáñÝ÷ïõí ðëçñïöïñßåò ãéá ôï åìðüñéï êáé ôçí ïéêïíïìéêÞ æùÞ ìéáò ðåñéï÷Þò. ÓçìáíôéêÜ åßíáé êáé ôá íïìßóìáôá. Ç óýíèåóç ôïõ ìåôÜëëïõ (÷ñõóü, áóçìÝíéï êôë.) ìáò äßíåé Ýììåóåò ìáñôõñßåò ãéá ôçí ïéêïíïìéêÞ êáôÜóôáóç ôùí êñáôþí ôçò åðï÷Þò. ÓçìáíôéêÝò ïéêïíïìéêÝò, èñçóêåõôéêÝò, ðïëéôéêÝò, êïéíùíéêÝò ðëçñïöïñßåò ìáò äßíïõí ïé ðáñáóôÜóåéò óôá íïìßóìáôá êáé óôá áããåßá. Ïé óõíèÞêåò, ôá øçößóìáôá ìáò ìéëïýí ãéá ôçí åîùôåñéêÞ êáé åóùôåñéêÞ êáôÜóôáóç êÜèå åðï÷Þò (êïéíùíéêïß áãþíåò, ó÷Ýóåéò ìåôáîý ðüëåùí - êñáôþí). ÊÜèå åýñçìá Ý÷åé íá ìáò ðåé ôç äéêÞ ôïõ éóôïñßá. Åêåß åßíáé êáé ç ìåãÜëç óõìâïëÞ ôçò áñ÷áéïëïãßáò. ÁöïõãêñÜæåôáé ìå óõíÝðåéá ôïõò Þ÷ïõò ôïõ ðáñåëèüíôïò ðïõ âãáßíïõí áêáôÜðáõóôá áðü ôá áñ÷áéïëïãéêÜ åõñÞìáôá.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ç êáôÜóôáóç ôçò Ìáêåäïíßáò ìÝ÷ñé êáé ôïí ÁëÝîáíäñï Á´; Áðü íùñßò ïé Ìáêåäüíåò âñÝèçêáí óôçí áíÜãêç íá ðïëåìÞóïõí ìå å÷èñéêÜ öýëá, üðùò ïé Éëëõñéïß êáé ïé Ðáßïíåò. ÌåôÜ ôá ÌçäéêÜ, ïé ó÷Ýóåéò Ìáêåäüíùí êáé ÅëëÞíùí ôçò Í. ÅëëÜäáò ðõêíþíïõí. Ïé Áèçíáßïé åéóÜãïõí îõëåßá áðïêëåéóôéêÜ áðü ôç Ìáêåäïíßá. Ï ÁëÝîáíäñïò Á´ áíáäéïñãÜíùóå ôï êñÜôïò. Óôá ÌçäéêÜ åß÷å ÷ñçóéìåýóåé ùò áããåëéïöüñïò ôïõ Ìáñäüíéïõ, áêïëïõèþíôáò ôïõò ÐÝñóåò áíáãêáóôéêÜ. Áñãüôåñá ïñãÜíùóå ôï éððéêü êáé ôï ðåæéêü. 2. Ðïéá ç ðñïóöïñÜ ôïõ Áñ÷Ýëáïõ óôçí áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò; Áñ÷éêÜ ðñùôåýïõóá Þôáí ïé ÁéãÝò. Ï Áñ÷Ýëáïò (áñ÷Ýò 4ïõ áé.) ìåôÝöåñå ôçí ðñùôåýïõóá óôçí ÐÝëëá. Ç Ìáêåäïíßá ãíþñéóå ìåãÜëç áêìÞ óôá ÷ñüíéá ôïõ. ÁíÝêôçóå áèçíáúêÜ åäÜöç ìåôÜ ôçí êáôáóôñïöÞ ôùí ôåëåõôáßùí óôç Óéêåëßá. ÓçìáíôéêÞ áêìÞ ãíþñéóå ôï Äßï ùò èñçóêåõôéêü êÝíôñï. ÐáñÜëëçëá ï Áñ÷Ýëáïò êÜëåóå óôçí áõëÞ ôïõ ðïëëïýò óçìáíôéêïýò áíèñþðïõò ôïõ ðíåýìáôïò. Áðü ôï èÜíáôï ôïõ Áñ÷Ýëáïõ ùò ôï Ößëéððï ´ óôç Ìáêåäïíßá êõñéáñ÷ïýóå 186 áíáñ÷ßá.

07s.qxp

5/8/2008

9:03

Page 187

2. ÔÏ ÊÑÁÔÏÓ ÔÇÓ ÌÁÊÅÄÏÍÉÁÓ ÅÐÅÊÔÅÉÍÅÔÁÉ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

Ðåñßëçøç Ï Ößëéððïò ´ áíÝâçêå óôï èñüíï ìåôÜ ôï èÜíáôï ôï Ðåñäßêêá ô, áñ÷éêÜ ùò åðßôñïðïò ôïõ áíéøéïý ôïõ Áìýíôá. Óðïõäáßï êáôüñèùìá Þôáí ç áíáäéïñãÜíùóç ôïõ óôñáôïý. Áðü ôïõò áãñüôåò êáé ôïõò âïóêïýò äçìéïýñãçóå ôç ìáêåäïíéêÞ öÜëáããá. ÊÜèå óôñáôéþôçò Ýöåñå ìéá ìéêñüôåñç áóðßäá êáé Ýíá ìáêñý äüñõ (6 ìÝôñùí) áðü îýëï êñáíéÜò, ôç óÜñéóá. ÁíáäéïñãÜíùóå ôï ðáëáéü ìáêåäïíéêü éððéêü, ôï ïðïßï áðÝêôçóå ìåãÜëåò éêáíüôçôåò óôç ìÜ÷ç. Ôá äýï áõôÜ âáóéêÜ óþìáôá ðëáéóßùíáí ïé éó÷õñÝò ðïëéïñêçôéêÝò ìç÷áíÝò êáé åëáöñÜ ïðëéóìÝíïé óôñáôéþôåò. Ç åõöõßá ôïõ Öéëßððïõ öÜíçêå êáé óôïí ôïìÝá ôçò óôñáôçãéêÞò. ÅöÜñìïóå éäéáßôåñá åðéäÝîéá ôç äéêÞ ôïõ åêäï÷Þ ôçò ëïîÞò öÜëáããáò. Áíôéìåôþðéóå ìå åðéôõ÷ßá ôïõò Éëëõñéïýò êáé ôïõò Ðáßïíåò êáé êáôÜöåñå íá áíáðôýîåé êáëÝò ó÷Ýóåéò ìå ôç ÈñÜêç. Ç ðáñáêìÞ ôçò ðüëçò - êñÜôïõò óôïí åëëçíéêü íüôï åîáéôßáò ôùí óõíå÷þí ðïëÝìùí êáé ôùí êáôáóôñïöþí áíïßãåé ôï äñüìï óôï Ößëéððï ãéá åðÝêôáóç. Áñ÷ßæïõí êáé áêïýãïíôáé öùíÝò ãéá åéñÞíåõóç êáé Ýíùóç ôùí ÅëëÞíùí (ÉÉóïêñÜôçò). Óôçí ÁèÞíá âñßóêåé óõììÜ÷ïõò áëëÜ êáé öáíáôéêïýò å÷èñïýò. Áñ÷éêÜ ï Ößëéððïò åíóùìáôþíåé óôç äéêÞ ôïõ åðéêñÜôåéá ôá ðáñÜëéá ôçò Ìáêåäïíßáò, óöáßñá åðéññïÞò ôùí Áèçíáßùí. Áñãüôåñá åðåìâáßíåé óôá ðñÜãìáôá ôçò êåíôñéêÞò ÅëëÜäáò ìå áöïñìÞ ôïí éåñü ðüëåìï ðïõ êÞñõîå ôï áìöéêôéïíéêü óõíÝäñéï åíáíôßïí ôùí ÖùêÝùí. Ï Ößëéððïò ïñßæåôáé áñ÷éóôñÜôçãïò. Óôñáôïðåäåýåé óôçí ÅëÜôåéá. Ïé Áèçíáßïé êáé ïé Öùêåßò ðáñáôÜóóïíôáé åíáíôßïí ôïõ óôç ×áéñþíåéá (338 ð.×.). Õößóôáíôáé óõíôñéðôéêÞ Þôôá. Áñ÷çãüò ôçò áñéóôåñÞò ðôÝñõãáò Þôáí ï äåêáïêôÜ÷ñïíïò ãéïò ôïõ ÁëÝîáíäñïò. Ôï 337 ð.×. óõãêáëåß ðáíåëëÞíéï óõíÝäñéï óôçí Êüñéíèï, ìå åîáßñåóç ôç ÓðÜñôç, óôï ïðïßï ï Ößëéððïò áíáêçñý÷ôçêå áñ÷çãüò óôçí åêóôñáôåßá åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí. Ùóôüóï ôï 336 ð.×. ï Ößëéððïò äïëïöïíÞèçêå êáé ç åêóôñáôåßá ìáôáéþèçêå ðñïóùñéíÜ.

187

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:03

Page 188

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç Üíïäïò ôïõ Öéëßððïõ ô êáé ç ïñãÜíùóç ôïõ óôñáôïý • Ï Ößëéððïò ´ âáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò • ÏñãÜíùóç ðåæéêïý • ÏñãÜíùóç éððéêïý • ÁíÜðôõîç óôñáôçãéêÞò - ëïîÞ öÜëáããá

Ðñþôåò åíÝñãåéåò ôïõ Öéëßððïõ • Áíôéìåôþðéóç âïñåßùí öýëùí • ÊáëÝò ó÷Ýóåéò ìå ÈñÜêç • Áñ÷Þ åðåìâÜóåùí óôçí Í. ÅëëÜäá • ÐáñáêìÞ ðüëçò - êñÜôïõò • ÖùíÝò ãéá åéñÞíç êáé Ýíùóç • Ößëïé êáé å÷èñïß óôçí ÁèÞíá

Ï Ößëéððïò êáé ç Í. ÅëëÜäá • ÐñïóÜñôçóç ðáñáëßùí Ìáêåäïíßáò • Ôï áìöéêôéïíéêü óõíÝäñéï êáëåß ôï Ößëéððï ùò áñ÷éóôñÜôçãï • ÌÜ÷ç ×áéñþíåéáò • ÓõíÝäñéï Êïñßíèïõ • ÈÜíáôïò Öéëßððïõ

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ Ìáêåäïíéêü ðåæéêü ÊÜôù áðü ôçí çãåóßá ôïõ Öéëßððïõ ôï ìáêåäïíéêü ðåæéêü èñéÜìâåõóå. Ïé óôñáôéþôåò ôçò öÜëáããáò ïíïìÜæïíôáí ðåæÝôáéñïé. ÁðÝêôçóáí ôá ðñïíüìéá ðïõ åß÷áí ðñïçãïõìÝíùò ïé åõãåíåßò, ïé åôáßñïé. ÄéáéñÝèçêáí óå óõíôÜãìáôá, Þ ôÜîåéò. ÕðÞñ÷áí êáé ðéï åëáöñéÜ ïðëéóìÝíïé óôñáôéþôåò, ïé õðáóðéóôÝò. ËïîÞ ÖÜëáããá Ï Ößëéððïò åß÷å ãíùñßóåé ôçí ôáêôéêÞ ôçò ëïîÞò öÜëáããáò üôáí Þôáí üìçñïò óôç ÈÞâá. Ùóôüóï ðñïÝâç óå áíáãêáßåò áëëáãÝò: ç åðéèåôéêÞ êßíçóç äéåíåñãïýíôáí áðü ôï åîáéñåôéêÜ åõÝëéêôï éððéêü, åíþ ç âáñéÜ ïðëéóìÝíç öÜëáããá åß÷å áìõíôéêü ñüëï. Ç åðßèåóç äéåíåñãïýíôáí áðü ôçí áñéóôåñÞ Þ áðü ôç äåîéÜ ðôÝñõãá, áíÜëïãá ìå ôéò óõíèÞêåò. ÐïëéïñêçôéêÝò ìç÷áíÝò ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç óõìâïëÞ ôùí ðïëéïñêçôéêþí ìç÷áíþí. Óêïðüò ôçò ÷ñÞóçò ôïõò Þôáí ç ðëÞñçò êáé ïëïêëçñùôéêÞ íßêç. ÓõìðëÞñùíáí åðÜîéá ôç ãåíéêüôåñç óôñáôéùôéêÞ ïñãÜíùóç ôùí Ìáêåäüíùí. Ç ÷ñÞóç ôùí ìç÷áíþí áõôþí äéåõêüëõíå ðïëý ôçí ðïëéïñêßá ôùí ðüëåùí. ÓçìáíôéêÝò ó÷åôéêÜ ìå ôç ÷ñÞóç ðïëéïñêçôéêþí 188 ìç÷áíþí Þôáí ïé ðïëéïñêßåò ôïõ Âõæáíôßïõ êáé ôçò Ðåñßíèïõ: áðïôÝëåóìá ôçò

07s.qxp

5/8/2008

9:03

Page 189

åêôåôáìÝíçò ÷ñÞóçò ôçëåâüëùí êáé Üëëùí ìç÷áíþí Þôáí ç áíôéêáôÜóôáóç ôùí ðëßèéíùí ôåé÷þí áðü ðÝôñéíá. Éëëõñéïß Ëáüò ôçò Â.Ä. ÂáëêáíéêÞò. Ç êáôáãùãÞ ôïõò äåí åßíáé ãíùóôÞ. ºóùò íá ðñïÝñ÷ïíôáé áðü ìåßîç éíäïåõñùðáúêþí êáé áõôï÷èüíùí öõëþí. ÅëÜ÷éóôá åßíáé ôá ãëùóóéêÜ ëåßøáíá. Ùóôüóï îÝñïõìå üôé ìéëïýóáí éíäïåõñùðáúêÞ ãëþóóá. Ôï ðïëéôéóôéêü åðßðåäï äåí Þôáí õøçëü. Áó÷ïëïýíôáí êõñßùò ìå ôçí ðåéñáôåßá. Ï Ößëéððïò ´ êáé ï ÁëÝîáíäñïò õðÝôáîáí ôéò ðïëõðëçèåßò éëëõñéêÝò öõëÝò êáé ðñïóÜñôçóáí ôç ÷þñá ôïõò óôï ìáêåäïíéêü âáóßëåéï. ÐáñÜ ôïõò óõíå÷åßò ðïëÝìïõò, ùóôüóï, ç ðåñéï÷Þ õðïôÜ÷ôçêå ïñéóôéêÜ óôïõò Ñùìáßïõò êáôÜ ôá ôÝëç ôïõ 1ïõ áé. ð.×., áí êáé ïé åîåãÝñóåéò äåí Ýëåéøáí. Ôïí 6ï áé. ç ðåñéï÷Þ êáôïéêÞèçêå áðü óëáâéêÜ öýëá. Ðáßïíåò Öýëï èñáêéêÞò ðñïÝëåõóçò. Êáôïéêïýóáí óå ìéá ðåñéï÷Þ åêôåéíüìåíç áíÜìåóá óôï Ðáããáßï üñïò êáé óôçí Çìáèßá. ÁíáöïñÜ óôï ëáü áõôü õðÜñ÷åé Þäç áðü ôçí ÉëéÜäá. Åêåß áíáöÝñïíôáé óýììá÷ïé ôùí Ôñþùí. ÕðïôÜ÷ôçêáí óôïõò Ìáêåäüíåò ïñéóôéêÜ óôá ìÝóá ôïõ 3ïõ áé. ð.×. ×áéñþíåéá Ç ìÜ÷ç ôçò ×áéñþíåéáò óçìáôïäïôåß ôçí ïñéóôéêÞ íßêç ôçò ìïíáñ÷ßáò Ýíáíôé ôçò ðüëçò - êñÜôïõò. Ç ÈÞâá ôéìùñÞèçêå ìå ôï íá äå÷ôåß õðï÷ñåùôéêÜ ìáêåäïíéêÞ öñïõñÜ óôçí Êáäìåßá. Óôïõò Áèçíáßïõò öÜíçêå éäéáßôåñá åðéåéêÞò: áíáãíþñéóå ôçí áõôïíïìßá ôçò ðüëçò êáé óõìöþíçóå íá ãßíåé áðåëåõèÝñùóç ôùí áé÷ìáëþôùí ÷ùñßò ÷ñçìáôéêü áíôßôéìï. Ç íáõôéêÞ óõììá÷ßá ôùí Áèçíáßùí äéáëýèçêå. Óêïðüò áõôÞò ôçò ðïëéôéêÞò Þôáí ç äçìéïõñãßá ðáíåëëÞíéáò óõììá÷ßáò åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí, ìå ôç óõììåôï÷Þ âÝâáéá êáé ôçò ÁèÞíáò. Ïé ÓðáñôéÜôåò ðåñéïñßóôçêáí óôá äéêÜ ôïõò åäÜöç. ÏñéóôéêÜ ðëÝïí ç äýíáìç ôçò ÓðÜñôçò êáôáóôñÜöçêå. ÓõíÝäñéï ôçò Êïñßíèïõ Óôï óõíÝäñéï óõììåôåß÷áí ôá íüôéá êáé êåíôñéêÜ åëëçíéêÜ öýëá åêôüò áðü ôç ÓðÜñôç. Áðïöáóßóôçêå íá äçìéïõñãçèåß êïéíüò ïñãáíéóìüò ìå ôï üíïìá ¸ëëçíåò. Ïé ðüëåìïé èá óôáìáôïýóáí êáé èá õðÞñ÷å êïéíÞ åéñÞíç. Ç óõíèÞêç åéñÞíçò ðñïÝâëåðå ôçí áõôïíïìßá ôùí åëëçíéêþí ðüëåùí ðïõ óõììåôåß÷áí êáèþò êáé ôçí ðáñï÷Þ åããýçóçò ãéá äéáôÞñçóç ôùí ðïëéôåõìÜôùí ôïõò. ÐáñÜëëçëá, äçëþèçêå ç ðñüèåóç ãéá áóöÜëåéá óôéò èáëÜóóéåò ìåôáöïñÝò ìå ôçí êáôáðïëÝìçóç ôçò ðåéñáôåßáò. Âáóéêü üñãáíï Þôáí Ýíá óõìâïýëéï ðïõ áðïôåëïýíôáí áðü ôá êñÜôç - ìÝëç. ÊÜèå ìÝëïò Ýóôåëíå ïñéóìÝíï áñéèìü áíôéðñïóþðùí. Ç åêôåëåóôéêÞ åîïõóßá ðÜíôùò áóêïýíôáí áðü ôï Ößëéððï, ï ïðïßïò áóêïýóå áðåõèåßáò Ýëåã÷ï óôï óôñáôü êáé óôéò ó÷Ýóåéò ôçò Óõììá÷ßáò ìå ôá õðüëïéðá êñÜôç. Áðþôåñïò óêïðüò áõôÞò ôçò óõììá÷ßáò Þôáí ç áíÜëçøç ðïëÝìïõ åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí áðü üëåò ôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò, ìå ôï ìáêåäïíéêü óôñáôü êáé ôïí ßäéï íá âñßóêïíôáé óå ðåñßïðôç èÝóç. Ãé’ áõôü ï Ößëéððïò ðñïóðÜèçóå íá ðáñïõóéÜóåé ôïí ðüëåìï áõôü ùò óõíÝ÷åéá ôùí Ìçäéêþí ðïëÝìùí.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

189

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:03

Page 190

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

338 ð.×.

ÌÜ÷ç ×áéñþíåéáò

337 ð.×.

ÓõíÝäñéï Êïñßíèïõ

336 ð.×.

Äïëïöïíßá Öéëßððïõ

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ï Ößëéððïò áíÝèåóå óôïí ÁñéóôïôÝëç ôç äéáðáéäáãþãçóç ôïõ ãéïõ ôïõ ÁëÝîáíäñïõ. Íá êñßíåôå ôçí åíÝñãåéá áõôÞ. Ï Ößëéððïò ðñïüñéæå ôï äéÜäï÷ü ôïõ íá ãßíåé çãÝôçò üëùí ôùí ÅëëÞíùí. Ï ßäéïò ðñïåôïßìáóå ôï Ýäáöïò, Ýèåóå ôéò âÜóåéò, ãéá ôç äçìéïõñãßá ìéáò áõôïêñáôïñßáò. ÊáôÜöåñå, Üëëïôå ìå ôçí ðïíçñéÜ, Üëëïôå ìå ôç äýíáìç êáé ôçí åõåëéîßá ôùí ìáêåäïíéêþí üðëùí, íá äçìéïõñãÞóåé ôï ìåãáëýôåñï ìÝ÷ñé ôüôå åëëçíéêü ïñãáíéóìü. ÏðùóäÞðïôå ç áíÜäåéîç ôïõ ìáêåäïíéêïý Åëëçíéóìïý ùò êéíçôÞñéá äýíáìç õðÞñ÷å óôï ìõáëü ôïõ Öéëßððïõ áðü ôçí áñ÷Þ. Æþíôáò ùò üìçñïò óôç ÈÞâá åßäå áðü êïíôÜ ôéò áäõíáìßåò ôçò ðüëçò - êñÜôïõò. ÐáñÜëëçëá óõíåéäçôïðïßçóå ôá ðëåïíåêôÞìáôá ôçò ìïíáñ÷ßáò áðÝíáíôé óôïõò Þäç õðÜñ÷ïíôåò ðïëéôåéáêïýò ó÷çìáôéóìïýò. Ãéá íá åßíáé áðïôåëåóìáôéêÞ üìùò ç ìïíáñ÷ßá, Ýðñåðå ç êåöáëÞ, ï âáóéëéÜò, íá åßíáé Üíèñùðïò ðïëýðëåõñïò, éêáíüò ü÷é ìüíï óå óôñáôéùôéêü åðßðåäï. Ï êáëüò óôñáôçãüò åßíáé ç ìßá ìüíï ðôõ÷Þ åíüò ìåãÜëïõ çãÝôç. Áõôüò èá ðñÝðåé íá äéáèÝôåé ðëáôéÜ ìüñöùóç êáé êáëëéÝñãåéá, áëëÜ êáé äéåéóäõôéêüôçôá, áíïé÷ôü ìõáëü, ãíþóç ôùí áíèñþðùí êáé ôùí ðñáãìÜôùí. Èá ÷ñåéáæüôáí íá äéáèÝôåé ôçí áðáñáßôçôç ðíïÞ, þóôå íá ïñáìáôßæåôáé ìåãáëåðÞâïëá ó÷Ýäéá ãéá ôï ìÝëëïí ôçò ÷þñáò. Ï äéÜäï÷üò ôïõ Ýðñåðå íá Ý÷åé äÜóêáëï êÜðïéïí ï ïðïßïò èá Þôáí áíôÜîéïò áõôþí ôùí ìåãÜëùí ðñïóäïêéþí. Ï Ößëéððïò Ýêñéíå üôé ï ÁñéóôïôÝëçò åêðëçñïýóå üëåò ôéò ðñïûðïèÝóåéò êáé ç éóôïñßá ôïí äéêáßùóå. 2. 405 ð.×., 371 ð.×. êáé 338 ð.×.: Ðïéá ãåãïíüôá Ýëáâáí ÷þñá êáôÜ ôá Ýôç áõôÜ êáé ðþò åðçñÝáóáí ôçí ðïëéôéêÞ æùÞ ôùí ÅëëÞíùí; 190 á) 405 ð.×.: ¹ôôá ôïõ áèçíáúêïý óôüëïõ óôïõò Áéãüò Ðïôáìïýò áðü ôï ÓðáñôéÜôç

07s.qxp

5/8/2008

9:03

Page 191

Ëýóáíäñï. Ïé Áèçíáßïé ÷Üíïõí ôï óôüëï ôïõò. Ï ÐåéñáéÜò áðïêëåßåôáé áðü ôïõò ÓðáñôéÜôåò. Ôï ôÝëïò öôÜíåé ãéá ôçí ÁèÞíá. Ïé Áèçíáßïé ðáñáäßäïíôáé êáé ï Ðåëïðïííçóéáêüò ðüëåìïò ôåëåéþíåé. â) 371 ð.×.: ÌÜ÷ç óôá Ëåýêôñá ôçò Âïéùôßáò. Ï Åðáìåéíþíäáò êáé ï Ðåëïðßäáò åöáñìüæïõí ôç ëïîÞ öÜëáããá (åðéèåôéêÞ ðôÝñõãá: ìåãÜëï âÜèïò, áìõíôéêÞ: ìéêñü âÜèïò) êáé óõíôñßâïõí ôïõò ÓðáñôéÜôåò. Áñ÷Þ ôïõ ôÝëïõò ôçò óðáñôéáôéêÞò ðïëåìéêÞò éó÷ýïò. ã) 338 ð.×.: ÌÜ÷ç ôçò ×áéñþíåéáò. Ïé Ìáêåäüíåò ôïõ Öéëßððïõ êáé ôïõ ÁëåîÜíäñïõ êáôáôñïðþíïõí ôçí áíôéìáêåäïíéêÞ óõììá÷ßá, óôçí ïðïßá ìåôÝ÷ïõí âáóéêÜ ïé Áèçíáßïé êáé ïé Èçâáßïé. ÏñéóôéêÞ åðéêñÜôçóç ôïõ Öéëßððïõ êáé ôçò ìïíáñ÷ßáò áðÝíáíôé óôçí ðáñçêìáóìÝíç áðü ôïõò äéáñêåßò ðïëÝìïõò ðüëç - êñÜôïò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

3. « Ë Ý ã ù õ ì ß í ç ô ï é ò ü ð ë ï é ò ê ñ á ô å ß í ç ô ï é ò ê ñ á ô ï ý ó é ( ì å ô ï õ ò éó÷õñïýò) ößëïõò åßíáé»: (Ðëïýôáñ÷ïò Öùêßùí, 21): ÁîéïëïãÞóôå ôéò óõìâïõëÝò ðïõ Ýäéíå ï óôñáôçãüò Öùêßùí óôïõò Áèçíáßïõò ãéá ôç óôÜóç ðïõ Ýðñåðå íá ôçñÞóïõí áðÝíáíôé óôï Ößëéððï êáé íá äéêáéïëïãÞóåôå ôï ÷áñáêôçñéóìü «óõíåôüò» ðïõ áðïäéäüôáí ó’ áõôüí. á) Ïé óõìâïõëÝò ôïõ Öùêßùíá áêïõìðïýí óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ôçò åðï÷Þò. ¼óï êé áí Þôáí äõóÜñåóôï ãéá ôçí ÁèÞíá, ïé ìÝñåò ôçò äüîáò êáé ôçò ðáíôïäõíáìßáò Ý÷ïõí ðåñÜóåé ãéá ôçí ðüëç. Éó÷õñüò Üíäñáò ðéá åßíáé ï Ößëéððïò. Ïé Áèçíáßïé ðñÝðåé íá Ý÷ïõí öéëéêÝò ó÷Ýóåéò ìå ôïõò éó÷õñïýò, þóôå íá ìðïñÝóåé íá åðéâéþóåé ç ðüëç. Áëëéþò ôï ìüíï ðïõ Ý÷ïõí íá êåñäßóïõí åßíáé ç êáôáóôñïöÞ êáé ç ëåçëáóßá ôùí ðåñéïõóéþí ôïõò. ÂÝâáéá, ìéá ôÝôïéá óõìâïõëÞ äåí ìðïñåß íá ãßíåé åýêïëá êáôáíïçôÞ áðü åêåßíïõò ôùí ïðïßùí ç ðüëç ðñùôáãùíéóôïýóå óôï åëëçíéêü ãßãíåóèáé ôïí ðñïçãïýìåíï åíÜìéóé áéþíá. Ùóôüóï, êÜôé ôÝôïéï Þôáí áðáñáßôçôï, ãéáôß ïé êáôáóôÜóåéò Ý÷ïõí áëëÜîåé ðëÝïí, ôï ßäéï êáé ïé éóïññïðßåò äõíÜìåùí. â) Ï Öùêßùíáò Þôáí ñåáëéóôÞò. ÎÝñåé ôç äýíáìç ôïõ Öéëßððïõ êáé ôçí áäõíáìßá ôçò ÁèÞíáò. Ç ðüëç äåí åßíáé ðëÝïí ç êñáôáéÜ ðñïóôÜôéäá ôçò ÁèçíÜò. Ïé óõíå÷åßò êáé áéìáôçñïß ðüëåìïé ôçí Ý÷ïõí öèåßñåé óçìáíôéêÜ. Ï Öùêßùíáò óêÝöôåôáé ìå ôï ìõáëü êáé ü÷é ìå ôçí êáñäéÜ ôïõ, üðùò ï ÄçìïóèÝíçò. Åßíáé ñåõóôüò, ðñïóáñìïóôéêüò. ÓêÝöôåôáé ìå âÜóç ôï ðáñüí êáé ü÷é ôéò êáôáóôÜóåéò ôïõ ðáñåëèüíôïò. Êáé ç ëïãéêÞ õðáãïñåýåé íá åßíáé ößëïé ïé Áèçíáßïé ìå ôïõò äõíáôïýò.

191

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:04

Page 192

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ç óõìâïëÞ ôïõ Öéëßððïõ ´ óôçí ïñãÜíùóç ôïõ ìáêåäïíéêïý óôñáôïý; Óðïõäáßï êáôüñèùìá Þôáí ç áíáäéïñãÜíùóç ôïõ óôñáôïý. Áðü ôïõò áãñüôåò êáé ôïõò âïóêïýò äçìéïýñãçóå ôç ìáêåäïíéêÞ öÜëáããá. ÊÜèå óôñáôéþôçò Ýöåñå ìéá ìéêñüôåñç áóðßäá êáé Ýíá ìáêñý äüñõ (6 ìÝôñùí) áðü îýëï êñáíéÜò, ôç óÜñéóá. ÁíáäéïñãÜíùóå ôï ðáëáéü ìáêåäïíéêü éððéêü, ôï ïðïßï áðÝêôçóå ìåãÜëåò éêáíüôçôåò óôç ìÜ÷ç. Ôá äýï áõôÜ âáóéêÜ óþìáôá ðëáéóßùíáí ïé éó÷õñÝò ðïëéïñêçôéêÝò ìç÷áíÝò êáé åëáöñÜ ïðëéóìÝíïé óôñáôéþôåò. Ç åõöõßá ôïõ Öéëßððïõ öÜíçêå êáé óôïí ôïìÝá ôçò óôñáôçãéêÞò. ÅöÜñìïóå éäéáßôåñá åðéäÝîéá ôç äéêÞ ôïõ åêäï÷Þ ôçò ëïîÞò öÜëáããáò. 2. Ðïéá ç ðïñåßá ôïõ Öéëßððïõ ìÝ÷ñé ôï ÓõíÝäñéï ôçò Êïñßíèïõ; Áñ÷éêÜ ï Ößëéððïò åíóùìáôþíåé óôç äéêÞ ôïõ åðéêñÜôåéá ôá ðáñÜëéá ôçò Ìáêåäïíßáò, óöáßñá åðéññïÞò ôùí Áèçíáßùí. Áñãüôåñá åðåìâáßíåé óôá ðñÜãìáôá ôçò êåíôñéêÞò ÅëëÜäáò ìå áöïñìÞ ôïí éåñü ðüëåìï ðïõ êÞñõîå ôï áìöéêôéïíéêü óõíÝäñéï åíáíôßïí ôùí ÖùêÝùí. Ï Ößëéððïò ïñßæåôáé áñ÷éóôñÜôçãïò. Óôñáôïðåäåýåé óôçí ÅëÜôåéá. Ïé Áèçíáßïé êáé ïé Öùêåßò ðáñáôÜóóïíôáé åíáíôßïí ôïõ óôç ×áéñþíåéá (338 ð.×.). Õößóôáíôáé óõíôñéðôéêÞ Þôôá. Áñ÷çãüò ôçò áñéóôåñÞò ðôÝñõãáò Þôáí ï äåêáïêôÜ÷ñïíïò ãéïò ôïõ ÁëÝîáíäñïò. Ôï 337 ð.×. óõãêáëåß ðáíåëëÞíéï óõíÝäñéï óôçí Êüñéíèï, ìå åîáßñåóç ôç ÓðÜñôç, óôï ïðïßï ï Ößëéððïò áíáêçñý÷ôçêå áñ÷çãüò óôçí åêóôñáôåßá åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí.

192

07s.qxp

5/8/2008

9:04

Page 193

3. ÁËÅÎÁÍÄÑÏÓ. Ç ÊÁÔÁÊÔÇÓÇ ÔÇÓ ÁÍÁÔÏËÇÓ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

Ðåñßëçøç Ï ÁëÝîáíäñïò áíáêçñýóóåôáé âáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò óå çëéêßá åßêïóé åôþí. ÌáèçôÞò ôïõ ÁñéóôïôÝëç, èáõìÜæåé êõñßùò ôïí ¼ìçñï, ôïí Ðßíäáñï êáé Üëëïõò. Óõììåñßæåôáé ôï üñáìá ôïõ ðáôÝñá ôïõ ãéá ðáãêüóìéá êõñéáñ÷ßá ôïõ Åëëçíéóìïý. Áñ÷éêÜ ôáêôïðïéåß ôá ðñÜãìáôá óôçí ÅëëÜäá, üðïõ îåóðïýí ôáñá÷Ýò ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ Öéëßððïõ. Ôï ÓõíÝäñéï ôçò Êïñßíèïõ ôïõ áðïíÝìåé ôïí ôßôëï ôïõ «óóôñáôçãïý áõôïêñÜôïñá». ÂáóéëéÜò ôçò Ðåñóßáò åßíáé ï Äáñåßïò ï ô ï Êïäïìáíüò. Ôï 334 ð.×. ï ÁëÝîáíäñïò åéóâÜëëåé ìå ëéãïóôïýò ðüñïõò, ìÝôñéï óå áñéèìü óôñáôü êáé áêëüíçôç ðßóôç óôç íßêç. Ïé óáôñÜðåò ôçò Ì. Áóßáò ôïí áíôéìåôùðßæïõí óôï Ãñáíéêü ðïôáìü (334 ð.×.). Ç íßêç ôïõ ÁëÝîáíäñïõ åßíáé ïëïêëçñùôéêÞ. Ç Ì. Áóßá ðÝöôåé óôá ÷Ýñéá ôïõ. Ïé ÐÝñóåò çôôþíôáé êáé óôçí Éóóü (333 ð.×.). Ï ÁëÝîáíäñïò öôÜíåé ùò ôçí Áßãõðôï áêïëïõèþíôáò ôá ðáñÜëéá. Åêåß éäñýåé ôçí ðåñßöçìç ÁëåîÜíäñåéá. Ç åðüìåíç óçìáíôéêÞ ìÜ÷ç äéåîÜãåôáé óôá ÃáõãÜìçëá ôçò Ìçäåßáò. Ïé ÐÝñóåò ðáèáßíïõí íÝá ðáíùëåèñßá. Ï Äáñåßïò äéáöåýãåé áëëÜ ôåëéêÜ äïëïöïíåßôáé. Ï ÁëÝîáíäñïò êáôáëáìâÜíåé üëåò ôéò ìåãÜëåò ðüëåéò ôçò Ðåñóßáò. ÌåôÜ áðü óêëçñïýò Áñåßá, Âáêôñßá, ÄñáããéáíÞ) ï ÁëÝîáíäñïò êáôåõèýíåôáé ðñïò áãþíåò óôá áíáôïëéêÜ (Á ôïí Éíäü ðïôáìü (326 ð.×.). Ç ôåëåõôáßá óçìáíôéêÞ ìÜ÷ç Ýëáâå ÷þñá åíáíôßïí ôïõ âáóéëéÜ Ðþñïõ óôïí ðïôáìü ÕäÜóðç. Ôï ìáêåäïíéêü óôñÜôåõìá Ýöôáóå ìÝ÷ñé ôïí ¾öáóç, ðáñáðüôáìï ôïõ Éíäïý. Åêåß ïé óôñáôéþôåò áñíÞèçêáí íá ðñï÷ùñÞóïõí, üðùò Þèåëå ï ÁëÝîáíäñïò. Ç åðéóôñïöÞ óôá Óïýóá (324 ð.×.) åßíáé äýóêïëç. Ðåèáßíåé ôï 323 ð.×. óôç Âáâõëþíá áðü áíåîé÷íßáóôá áßôéá. ÌÝóá óå ëßãá ÷ñüíéá äçìéïõñãåßôáé ìéá ôåñÜóôéá áõôïêñáôïñßá. Ï ÁëÝîáíäñïò ìõèïðïéåßôáé.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç öõóéïãíùìßá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ • ÌáèçôÞò ôïõ ÁñéóôïôÝëç • ÈáõìÜæåé ôïí ¼ìçñï, ôïí Ðßíäáñï ê.Ü. • Ïíåéñåýåôáé ôç óõíôñéâÞ ôùí Ðåñóþí êáé ôçí ðíåõìáôéêÞ åðéêñÜôçóç ôùí ÅëëÞíùí

Ïé ðñþôåò åíÝñãåéåò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ • Ôáêôïðïßçóç ôçò êáôÜóôáóçò óôçí ÅëëÜäá • ÅéóâïëÞ óôçí Áóßá • ÌÜ÷ç óôï Ãñáíéêü • ÌÜ÷ç óôçí Éóóü 193

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:04

Page 194

• ÅéóâïëÞ óôçí Áßãõðôï ìÝóù ôùí ðáñáëßùí • ºäñõóç ÁëåîÜíäñåéáò

Ï ÁëÝîáíäñïò ðñï÷ùñåß áêÜèåêôïò óôçí Áóßá • ÌÜ÷ç óôá ÃáõãÜìçëá • ÕðïôáãÞ ôùí áíáôïëéêþí åðáñ÷éþí Ï ÁëÝîáíäñïò óôçí Éíäßá • ÌÜ÷ç ìå ôï âáóéëéÜ Ðþñï • Ï óôñáôüò öôÜíåé óôçí ¾öáóç. Áñ÷ßæåé ç åðéóôñïöÞ

Ôï ôÝëïò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ • Äýóêïëç ðïñåßá ìÝ÷ñé ôá Óïýóá • ÈÜíáôïò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ óôç Âáâõëþíá • Ìõèïðïßçóç ôïõ ÁëåîÜíäñïõ

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ Ãñáíéêüò ðïôáìüò Ïé ÐÝñóåò äéÝèåôáí Ýíá ðïëý êáëÜ åêðáéäåõìÝíï óþìá ÅëëÞíùí ìéóèïöüñùí. Ùóôüóï óôç äéÜñêåéá ôçò ìÜ÷çò áõôïß âñßóêïíôáí ðßóù êáé äåí ðñüëáâáí íá áðïêñïýóïõí ôçí ïñìçôéêÞ åðßèåóç ôïõ ÁëåîÜíäñïõ. Ï ßäéïò Þôáí åðéêåöáëÞò ôçò äåîéÜò åðéèåôéêÞò ðôÝñõãáò, ç åðßèåóç ôçò ïðïßáò Ýêñéíå êáé ôçí Ýêâáóç ôçò ìÜ÷çò. Óôï Ãñáíéêü ï ÁëÝîáíäñïò ðáñáëßãï íá óêïôùèåß. Ïé ¸ëëçíåò ìéóèïöüñïé ôéìùñÞèçêáí óêëçñÜ, åíþ Ýóôåéëå óôçí ÁèÞíá 300 ðáíïðëßåò ùò áíáèÞìáôá óôç èåÜ ÁèçíÜ. Éóóüò ¹äç áðü ôçí Üíïéîç ôï 333 ð.×. ï ÁëÝîáíäñïò êáôÝëáâå ÷ùñßò áíôßóôáóç ôç äéÜâáóç ôïõ Ôáýñïõ (Í.Á. Ôïõñêßá). Ï Äáñåßïò êéíÞèçêå åíáíôßïí ôïõ ÁëåîÜíäñïõ óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Êéëéêßáò. Áñ÷éêÜ ïé äýï óôñáôïß êéíïýíôáí ðáñÜëëçëá ðñïò äéáöïñåôéêÞ êáôåýèõíóç ÷ùñßò íá Ý÷åé ðÜñåé åßäçóç ôï Ýíá óôñáôüðåäï ôéò êéíÞóåéò ôïõ Üëëïõ. Ìüëéò ðëçñïöïñÞèçêå ï Äáñåßïò üôé ï ÁëÝîáíäñïò êéíïýíôáí íüôéá, óôñÜöçêå êáé áõôüò ðñïò ôçí ßäéá êáôåýèõíóç. Ç èÝóç ôçò ìÜ÷çò åõíïïýóå ôïí ÁëÝîáíäñï: Þôáí ìéá óôåíÞ ðåäéÜäá áíÜìåóá óôï üñïò ¢ìáíïò êáé óôç èÜëáóóá. ¸ôóé, ï Äáñåßïò äåí ìðüñåóå íá áíáðôýîåé ôéò äõíÜìåéò ôïõ üðùò èá Þèåëå. Åöáñìüóôçêå ðÜëé ç ôáêôéêÞ ôçò ëïîÞò öÜëáããáò. ÄçìéïõñãÞèçêå Ýíá êåíü óôç öÜëáããá ðïõ åñ÷üôáí ðßóù áðü ôïí ÁëÝîáíäñï. Ó’ áõôü ðñïóðÜèçóáí íá äéåéóäýóïõí ïé ¸ëëçíåò ìéóèïöüñïé. Ùóôüóï ç åðßèåóç ôïõ ÁëåîÜíäñïõ Þôáí ôüóï åðéôõ÷çìÝíç, þóôå ïé ¸ëëçíåò ìéóèïöüñïé áðïêñïýóôçêáí. Ï Äáñåßïò õðï÷þñçóå Üôáêôá, ç ïéêïãÝíåéÜ ôïõ ðéÜóôçêå áé÷ìÜëùôç. Ï ÁëÝîáíäñïò áñ÷ßæåé óéãÜ óéãÜ íá ðáñïõóéÜæåôáé ü÷é ìüíï ùò áñ÷çãüò ôçò ðáíåëëÞíéáò åêäéêçôéêÞò åêóôñáôåßáò, áëëÜ êáé ùò åðßäïîïò âáóéëéÜò ôçò ðåñóéêÞò áõôïêñáôïñßáò. ÁëåîÜíäñåéá Ç ðéï óðïõäáßá ðüëç áðü ôï üíïìÜ ôïõ ðïõ ßäñõóå ï ÁëÝîáíäñïò. ×ôßóôçêå ôï 194

07s.qxp

5/8/2008

9:04

Page 195

331 ð.×. óôï äõôéêü âñá÷ßïíá ôïõ äÝëôá ôïõ Íåßëïõ áíÜìåóá óôï íçóß ÖÜñïò êáé óôç ëßìíç Ìáñåþôéäá. Ôï óçìåßï Þôáí éäáíéêü ãéá ôçí ßäñõóç áõôÞò ôçò åìðïñéêÞò ðüëçò. Ôá íåñÜ Þôáí êáèáñÜ óå åêåßíï ôï óçìåßï êáèþò ôá ñåýìáôá ôçò Ìåóïãåßïõ áðïìÜêñõíáí ôç ëÜóðç ðïõ êáôÝâáæå ï Íåßëïò. Áñãüôåñá ãíþñéóå ëáìðñÞ áíÜðôõîç êÜôù áðü ôçí çãåóßá ôùí Ðôïëåìáßùí. Áíáäåß÷ôçêå óå óðïõäáßá åìðïñéêÞ, ïéêïíïìéêÞ, ðíåõìáôéêÞ ìçôñüðïëç ôçò ÁíáôïëÞò. ¹ôáí éäéáßôåñá ãíùóôÞ ãéá ôï Ìïõóåßï êáé ôç ÂéâëéïèÞêç. Ìå ôçí ßäñõóç ôçò ÁëåîÜíäñåéáò ðáãéþíåôáé ç åëëçíéêÞ ðáñïõóßá óôçí Áßãõðôï. ÃáõãÜìçëá Ç ìÜ÷ç óôá ÃáõãÜìçëá (1/10/331 ð.×.) Ýêñéíå óôçí ïõóßá ôç ìïßñá ôçò áõôïêñáôïñßáò. Ï Äáñåßïò åß÷å áíôéðáñáôÜîåé Ýíáí ôåñÜóôéï óôñáôü. Éäéáßôåñá åðéêßíäõíá Þôáí ôá äñåðáíïöüñá Üñìáôá êáé ïé ðïëåìéêïß åëÝöáíôåò ôùí Ðåñóþí. Ç ìÜ÷ç êñßèçêå ðÜëé áðü ôçí ïñìçôéêÞ åðßèåóç ôçò äåîéÜò ðôÝñõãáò ôïõ éððéêïý, ðïõ äéïéêïýóå. Óáí êåñáõíüò Ýðåóå ðÜíù óôï ðåñóéêü êÝíôñï, åêìåôáëëåõüìåíïò ðñïóðÜèåéá êõêëùôéêÞò êßíçóçò ôçò áñéóôåñÞò ðåñóéêÞò ðôÝñõãáò. ÓçìáíôéêÞ ðßåóç äÝ÷ôçêå ç áñéóôåñÞ ìáêåäïíéêÞ ðôÝñõãá· ùóôüóï ìå ôç âïÞèåéá ôùí Èåóóáëþí éððÝùí ïé å÷èñïß áðùèÞèçêáí. Ï Äáñåßïò õðï÷þñçóå Üôáêôá ðÜëé áðü ôï ðåäßï ôçò ìÜ÷çò. Áñåßá, Âáêôñßá, ÄñáããéáíÞ Ðåñéï÷Ýò ôçò áíáôïëéêÞò ðåñóéêÞò áõôïêñáôïñßáò. ÓÞìåñá áíÞêïõí óôï Í. êáé Â. ÁöãáíéóôÜí, óôï Ä. ÐáêéóôÜí êáé óôï ÔïõñêåóôÜí. Óôéò ðåñéï÷Ýò áõôÝò ï ÁëÝîáíäñïò äéåîÞãáãå óêëçñïýò ðïëÝìïõò ãéá ôñßá ÷ñüíéá (330 - 327 ð.×.). Ï ÁëÝîáíäñïò ßäñõóå ðïëëÝò ðüëåéò ìå ôï üíïìá ÁëåîÜíäñåéá, þóôå íá ðñïùèçèåß ï áðïéêéóìüò áðü ôïõò ¸ëëçíåò. Ï ÁëÝîáíäñïò åß÷å íá áíôéìåôùðßóåé ôï äýóêïëï Ýäáöïò, áíôßîïåò êëéìáôïëïãéêÝò óõíèÞêåò êáé ôïõò ðïëåìéêïýò êáé áíåîÜñôçôïõò ëáïýò ôçò ðåñéï÷Þò. Ãé’ áõôü ðñïôßìçóå íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé åëáöñÜ ïðëéóìÝíïõò Ýöéððïõò óôñáôéþôåò (Ýöéððïõò ôïîüôåò êõñßùò). ¾öáóçò Ðñüêåéôáé ãéá ðáñáðüôáìï ôïõ Éíäïý. ÖôÜíïíôáò åêåß ï ÁëÝîáíäñïò, èÝëçóå íá ôïí ðåñÜóåé êáé íá ðñï÷ùñÞóåé óôçí éíäéêÞ ÷åñóüíçóï. Åäþ öÜíçêå êáèáñÜ ç áíåîÜíôëçôç öéëïäïîßá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ. Ïé óôñáôéþôåò üìùò åîåãÝñèçêáí ãéá ðñþôç êáé ôåëåõôáßá öïñÜ. Åß÷áí öôÜóåé ðëÝïí óôá üñéÜ ôïõò. Ï öüâïò ãéá ôï Üãíùóôï êáé ç ìåãÜëç êüðùóç õðÞñîáí áíáóôáëôéêïß ðáñÜãïíôåò. Ï ÁëÝîáíäñïò õðÜêïõóå ãéá ðñþôç êáé ôåëåõôáßá öïñÜ. ÈÜíáôïò ÁëåîÜíäñïõ Ï Áññéáíüò äéçãåßôáé ðùò ôéò ôåëåõôáßåò ìÝñåò ôçò æùÞò ôïõ ï ÁëÝîáíäñïò åìöÜíéóå Ýíôïíï ðõñåôü. ÐÝèáíå ÷ùñßò íá ãßíåé ôåëéêÜ áíôéëçðôÞ ç áéôßá èáíÜôïõ ôïõ. ¢ëëïé õðïóôçñßæïõí ðùò ðÝèáíå áðü öõóéêÜ áßôéá, åíþ Üëëïé üôé äçëçôçñéÜóôçêå áðü Âáâõëþíéïõò éåñåßò, Þ áêüìç êáé áðü ôïí ÁñéóôïôÝëç. ÓõãêéíçôéêÞ åßíáé ç ôåëåõôáßá åéêüíá: ïé óõìðïëåìéóôÝò ôïõ ðåñíïýí êáé ÷áéñåôïýí ìå êëÜìáôá ôïí åôïéìïèÜíáôï ÁëÝîáíäñï óôçí êëßíç ôïõ.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

195

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:04

Page 196

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ ¼ìçñïò ¸íáò áðü ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò ¸ëëçíåò ðïéçôÝò. ÃåííçìÝíïò êÜðïõ óôçí Éùíßá óõíÝèåóå ôá ðáëáéüôåñá åõñùðáúêÜ Ýðç: ôçí ÉëéÜäá êáé ôçí Ïäýóóåéá. Ïé éóôïñßåò ôçò ÉëéÜäáò êáé ôçò Ïäýóóåéáò öáßíåôáé ðùò êõêëïöïñïýóáí êáôÜ êýêëïõò êáé ðñéí áðü áõôüí. Ç ìåãáëïöõßá ôïõ öáßíåôáé áðü ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï óõíÝäåóå áõôïýò ôïõò åðéêïýò êýêëïõò, äßíïíôÜò ôïõò íÝá ðíïÞ êáé êÜíïíôÜò ôïõò áèÜíáôïõò. Ôá Ýðç ôïõ ÏìÞñïõ õðÞñîáí åíïðïéçôéêü óôïé÷åßï áíÜìåóá óôïõò ¸ëëçíåò, êáèþò ðñþôïò áíáöÝñèçêå óå åêóôñáôåßá ôùí åíùìÝíùí á÷áúêþí âáóéëåßùí óôçí áíáôïëÞ. Óôïí ¼ìçñï êáé óôïí Çóßïäï ïöåßëåôáé ç äéáìüñöùóç ôçò ëáôñåßáò ôùí Ïëõìðßùí èåþí: óôá Ýðç ôïõò ãéá ðñþôç öïñÜ ãßíåôáé óáöÞò ÷ùñéóìüò ôïõ ðåäßïõ äñÜóçò êÜèå èåüôçôáò. Ðþñïò ÂáóéëéÜò ðåñéï÷Þò ôïõ óçìåñéíïý ÐáêéóôÜí. ÍéêÞèçêå áðü ôïí ÁëÝîáíäñï óå ìéá óðïõäáßá ìÜ÷ç ôï 326 ð.×. Ï ÁëÝîáíäñïò êáôÜöåñå íá íéêÞóåé åêôåëþíôáò õðïäåéãìáôéêÞ êõêëùôéêÞ êßíçóç. ÐáñïõóéÜæåôáé ùò Ýíôéìïò Üíèñùðïò. Áñãüôåñá äÞëùóå õðïôáãÞ óôïí ÁëÝîáíäñï, ìÝíïíôáò ðéóôüò óôïí ìåãÜëï óôñáôçëÜôç. Ï ÁëÝîáíäñïò ôïí áíôÜìåéøå êÜíïíôÜò ôïí Üñ÷ïíôá ôçò ðåñéï÷Þò óôçí ïðïßá Þôáí ðñïçãïõìÝíùò âáóéëéÜò.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ

196

×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

336 ð.×.

Äïëïöïíßá Öéëßððïõ

336 ð.×.

ÂáóéëéÜò ôçò Ðåñóßáò ï Äáñåßïò ô Êïäïìáíüò

334 ð.×.

Ï ÁëÝîáíäñïò îåêéíÜ ôçí åêóôñáôåßá ôïõ

334 ð.×.

ÌÜ÷ç ôïõ Ãñáíéêïý ðïôáìïý

333 ð.×.

ÌÜ÷ç ôéò Éóóïý

331 ð.×.

ºäñõóç ôçò ÁëåîÜíäñåéáò óôçí Áßãõðôï

331 ð.×.

ÌÜ÷ç óôá ÃáõãÜìçëá

326 ð.×.

Ç ìÜ÷ç ìå ôïí Ðþñï

324 ð.×.

Ï ÁëÝîáíäñïò óôá Óïýóá

323 ð.×.

ÈÜíáôïò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ óôç Âáâõëþíá

07s.qxp

5/8/2008

9:04

Page 197

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ç êôßóç ôçò ÁëåîÜíäñåéáò Ôé óçìáßíåé, êáôÜ ôç ãíþìç óïõ, üôé ï ÁëÝîáíäñïò Ý÷ôéóå íáü óôçí ºóéäá; (óåë. 100 ó÷. âéâëßïõ) Ï ÁëÝîáíäñïò Þôáí Ýíáò Üíèñùðïò ìå ðëáôéïýò ïñßæïíôåò. ¹îåñå üôé åß÷å ðÜåé ùò êáôáêôçôÞò óå îÝíç ãç. ÐñïóðÜèçóå ìå êÜèå ôñüðï íá åíôÜîåé ïñãáíéêÜ ôïõò ¸ëëçíåò êáé ôïí ðïëéôéóìü ôïõò óôïí áíôßóôïé÷ï áéãõðôéáêü. ÂáóéêÞ ðïëéôéêÞ ôïõ Þôáí ç áñìïíéêÞ óõìâßùóç ôùí êáôáêôçôþí ÅëëÞíùí ìå ôïõò õðïôáãìÝíïõò ëáïýò. Ï íáüò ôçò ºóéäáò, áíÜìåóá óôïõò åëëçíéêïýò, Þôáí Ýíáò ôñüðïò óõãêåñáóìïý ôùí ðßóôåùí êáé Ýíäåéîç óåâáóìïý óôçí áñ÷áßá áéãõðôéáêÞ èñçóêåßá. ¹èåëå íá äåßîåé üôé ïé èåïß, üðùò êáé ïé ëáïß, ôçò áíáôïëÞò ìðïñïýí íá æÞóïõí ìáæß ìå ôïõò êáôáêôçôÝò ¸ëëçíåò. 1. ÌåëÝôçóå ôï ÷Üñôç êáé ðñïóäéüñéóå ôéò ÷þñåò ðïõ êáôÝêôçóå ï ÁëÝîáíäñïò. Ï ÁëÝîáíäñïò êáôÜêôçóå ôç Ì. Áóßá, ôç Óõñßá, ôçí Ðáëáéóôßíç, ôçí Áßãõðôï, ôç Ìåóïðïôáìßá (óçìåñéíü ÉñÜê), ôçí Ðåñóßá (ôï ÉñÜí) êáèþò êáé óçìáíôéêÜ åäÜöç ðïõ áíÞêïõí óÞìåñá óôï ÁöãáíéóôÜí, ÔïõñêåóôÜí êáé ÐáêéóôÜí, öôÜíïíôáò ùò ôá üñéá ôçò óçìåñéíÞò Éíäßáò. 2. Ðïéåò ìÜ÷åò Ýêñéíáí ôçí åêóôñáôåßá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ; á) Ç ìÜ÷ç ôïõ Ãñáíéêïý ðïôáìïý (334 ð.×.): êñßèçêå ç ôý÷ç ôçò Ì. Áóßáò. â) Ç ìÜ÷ç ôçò Éóóïý (333 ð.×.): êñßèçêå ç ôý÷ç ôçò Ðáëáéóôßíçò, ôçò Áéãýðôïõ êáé ðñïåôïéìÜóôçêå ôï Ýäáöïò ãéá ôçí åéóâïëÞ ôïõ óôç Ìåóïðïôáìßá. ã) Ç ìÜ÷ç óôá ÃáõãÜìçëá (331 ð.×.): êñßèçêå ç ôý÷ç ôïõ êñÜôïõò ôùí Á÷áìåíéäþí êáé ôçò Ìåóïðïôáìßáò. ä) Ç ìÜ÷ç ìå ôï âáóéëéÜ Ðþñï: êñßèçêå ç ôý÷ç ôïõ éíäéêïý Êáýêáóïõ êáé ôùí áíáôïëéêþí åó÷áôéþí ôçò áõôïêñáôïñßáò.

197

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:04

Page 198

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ç äñÜóç ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ìÝ÷ñé êáé ôçí êáôÜêôçóç ôçò Áéãýðôïõ; Áñ÷éêÜ ôáêôïðïéåß ôá ðñÜãìáôá óôçí ÅëëÜäá, üðïõ îåóðïýí ôáñá÷Ýò ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ Öéëßððïõ. Ôï ÓõíÝäñéï ôçò Êïñßíèïõ ôïõ áðïíÝìåé ôïí ôßôëï ôïõ «óôñáôçãïý áõôïêñÜôïñá». ÂáóéëéÜò ôçò Ðåñóßáò åßíáé ï Äáñåßïò ï ô ï Êïäïìáíüò. Ôï 334 ð.×. ï ÁëÝîáíäñïò åéóâÜëëåé ìå ëéãïóôïýò ðüñïõò, ìÝôñéï óå áñéèìü óôñáôü êáé áêëüíçôç ðßóôç óôç íßêç. Ïé óáôñÜðåò ôçò Ì. Áóßáò ôïí áíôéìåôùðßæïõí óôï Ãñáíéêü ðïôáìü. Ç íßêç ôïõ ÁëÝîáíäñïõ åßíáé ïëïêëçñùôéêÞ. Ç Ì. Áóßá ðÝöôåé óôá ÷Ýñéá ôïõ. Ïé ÐÝñóåò çôôþíôáé êáé óôçí Éóóü (333 ð.×.). Ï ÁëÝîáíäñïò öôÜíåé ùò ôçí Áßãõðôï áêïëïõèþíôáò ôá ðáñÜëéá. Åêåß éäñýåé ôçí ðåñßöçìç ÁëåîÜíäñåéá. 2. Ç ðïñåßá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ áðü ôá ÃáõãÜìçëá ùò ôï èÜíáôü ôïõ. Ç åðüìåíç óçìáíôéêÞ ìÜ÷ç äéåîÜãåôáé óôá ÃáõãÜìçëá ôçò Ìçäåßáò. Ïé ÐÝñóåò ðáèáßíïõí íÝá ðáíùëåèñßá. Ï Äáñåßïò äéáöåýãåé áëëÜ ôåëéêÜ äïëïöïíåßôáé. Ï ÁëÝîáíäñïò êáôáëáìâÜíåé üëåò ôéò ìåãÜëåò ðüëåéò ôçò Ðåñóßáò. ÌåôÜ áðü óêëçñïýò áãþíåò óôá áíáôïëéêÜ (Áñåßá, Âáêôñßá, ÄñáããéáíÞ) ï ÁëÝîáíäñïò êáôåõèýíåôáé ðñïò ôïí Éíäü ðïôáìü (326 ð.×.). Ç ôåëåõôáßá óçìáíôéêÞ ìÜ÷ç Ýëáâå ÷þñá åíáíôßïí ôïõ âáóéëéÜ Ðþñïõ óôïí ðïôáìü ÕäÜóðç. Ôï ìáêåäïíéêü óôñÜôåõìá Ýöôáóå ìÝ÷ñé ôïí ¾öáóç, ðáñáðüôáìï ôïõ Éíäïý. Åêåß ïé óôñáôéþôåò áñíÞèçêáí íá ðñï÷ùñÞóïõí, üðùò Þèåëå ï ÁëÝîáíäñïò. Ç åðéóôñïöÞ óôá Óïýóá (324 ð.×.) åßíáé äýóêïëç. Ðåèáßíåé ôï 323 ð.×. óôç Âáâõëþíá áðü áíåîé÷íßáóôá áßôéá.

198

07s.qxp

5/8/2008

9:04

Page 199

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

4. ÔÏ ÅÑÃÏ ÔÏÕ ÁËÅÎÁÍÄÑÏÕ Ðåñßëçøç Ï ÁëÝîáíäñïò äçìéïýñãçóå Ýíá åíéáßï êñÜôïò ðïõ Ýöôáíå áðü ôçí ÁäñéáôéêÞ ùò ôéò Éíäßåò. Óôá üñéá ôïõ êñÜôïõò æïýóå ðëÞèïò ëáþí ìå äéáöïñåôéêÜ Þèç êáé Ýèéìá. Ãéá íá åßíáé âéþóéìï áõôü ôï êñÜôïò Ýðñåðå íá åöáñìïóôåß ìéá áðïäåêôÞ áðü üëïõò ðïëéôéêÞ. Ï ÁëÝîáíäñïò îåêßíçóå áðü ôï óôñáôü. ÓéãÜ óéãÜ Üñ÷éóáí íá ìðáßíïõí óôï óôñÜôåõìá êáé ÐÝñóåò. ÄéáôçñÞèçêå ç äéïéêçôéêÞ äéáßñåóç ôùí Ðåñóþí, õéïèåôÞèçêáí êÜðïéá Ýèéìá ôçò áõëÞò ôùí Ðåñóþí, åíþ Ýãéíáí êáé ðïëëïß ìéêôïß ãÜìïé. Óçìáíôéêü Þôáí ôï ãåãïíüò ôçò ß ä ñ õ ó ç ò ð ü ë å ù í óôçí áõôïêñáôïñßá ôïõ. ÌåôáôñÜðçêáí óå ïéêïíïìéêÝò êáé ðïëéôéóôéêÝò êõøÝëåò ôïõ Åëëçíéóìïý. Ï åëëçíéêüò ðïëéôéóìüò äéáäüèçêå óôá âÜèç ôçò Áóßáò. Ï ÁëÝîáíäñïò ðñïóðÜèçóå íá äçìéïõñãÞóåé Ýíá áñìïíéêü ìßãìá ëáþí. ÅíèÜññõíå ôïõò ìéêôïýò ãÜìïõò. Ï ßäéïò ðáíôñåýåôáé ôç ÑùîÜíç, ç ïðïßá Þôáí åõãåíÞò áðü ôç ÂáêôñéáíÞ. Ðïëëïß ¸ëëçíåò ðáíôñåýïíôáé Ðåñóßäåò óå ëáìðñÞ ôåëåôÞ, åíþ ðïëëÜ ðáéäéÜ ôùí Ðåñóþí (40.000) äéäÜóêïíôáé ôá åëëçíéêÜ. ÊÜëåóå óçìáíôéêïýò êáëëéôÝ÷íåò íá äïîÜóïõí ôá Ýñãá ôïõ, ïñãÜíùíå ãõìíáóôéêïýò êáé ìïõóéêïýò áãþíåò. ÐáñÜëëçëá ðñïùèåß ôçí éäÝá ôçò áíåîéèñçóêåßáò. Ï ÁëÝîáíäñïò êáôáëáâáßíåé ôç æùôéêÞ áîßá ôùí áíôáëëáãþí ãéá ôçí åîáóöÜëéóç ôïõ ïìáëïý âßïõ ôçò áõôïêñáôïñßáò. ÊáôáóêåõÜæåé Ýñãá õðïäïìÞò (ãÝöõñåò, äñüìïõò êôë.), þóôå ôá áãáèÜ íá öôÜíïõí ùò ôá Ýó÷áôá óýíïñá. Êïéíü íüìéóìá ãßíïíôáé óéãÜ óéãÜ ôá ìáêåäïíéêÜ íïìßóìáôá. Åíïðïéåßôáé Ýôóé ïéêïíïìéêÜ ìéá ôåñÜóôéá ðåñéï÷Þ. Óôïí ðïëéôåéáêü ôïìÝá, ôá ÷ñüíéá ôçò âáóéëåßáò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ åðçñÝáóáí óçìáíôéêÜ ôçí åëëçíéêÞ íïïôñïðßá: åéóÜãåôáé ç ëáôñåßá ôïõ çãåìüíá êáèþò êáé Ýíá íÝï óõãêåíôñùôéêü óýóôçìá. Ï åëëçíéêüò ôñüðïò æùÞò äéáäßäåôáé óå ìéá ôåñÜóôéá ðåñéï÷Þ êáé ãßíåôáé ôï Üëáò ôçò ïéêïõìÝíçò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ï ÷áñáêôÞñáò ôïõ êñÜôïõò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ • ÅêôåôáìÝíá óýíïñá • ÐëÞèïò ëáþí • ÅöáñìïãÞ ðïëéôéêÞò áñìïíéêÞò óõìâßùóçò ôùí ðëçèõóìþí • ¸íôáîç Ðåñóþí óôï ìáêåäïíéêü óôñáôü • ºäñõóç ðüëåùí • Ìéêôïß ãÜìïé 199

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:04

Page 200

• Ïé ÐÝñóåò ãßíïíôáé ìÝôï÷ïé ôçò åëëçíéêÞò ðáéäåßáò

ÌÝôñá ãéá ôçí ðñïþèçóç ôïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò • ÊáëëéôÝ÷íåò Ýñ÷ïíôáé óôçí Áóßá • ÏñãÜíùóç áãþíùí • Åðßäåéîç áíåîéèñçóêßáò

ÏéêïíïìéêÜ ìÝôñá • ÏéêïíïìéêÞ åíïðïßçóç ôçò áõôïêñáôïñßáò • ÊáôáóêåõÞ õðïäïìþí • ÅðéâïëÞ êïéíïý íïìßóìáôïò

Ç äéáìüñöùóç ôïõ ðïëéôåýìáôïò êáé ôïõ ðïëéôéóìïý • Óõãêåíôñùôéêü ðïëßôåõìá • ÄéÜäïóç åëëçíéêïý ðíåýìáôïò óôçí Áóßá

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ç Ýíùóç ôçò Åõñþðçò ìå ôçí Áóßá Ãéáôß äßíåé ôüóç óçìáóßá ï Ðëïýôáñ÷ïò óôïõò ìéêôïýò ãÜìïõò; (óåë. 102 ó÷. âéâëßïõ) Ïé ìéêôïß ãÜìïé óõìâïëßæïõí ôçí Ýíùóç äýï éó÷õñþí öõëþí, ôçò åëëçíéêÞò êáé ôçò ðåñóéêÞò. Ôçò öõëÞò ðïõ áðïôåëïýóå ôç âÜóç ôçò ðáëéÜò áõôïêñáôïñßáò êáé ôïõ íÝïõ êõñßáñ÷ïõ, ôùí ÅëëÞíùí. Ïé ãÜìïé áõôïß óõìâïëßæïõí ôçí Ýíùóç äýï äéáöïñåôéêþí ðïëéôéóìþí, çèþí êáé åèßìùí. Ç íÝá öõëÞ ðïõ èá ðñïêýøåé èá åßíáé ðñïïñéóìÝíç íá äéïéêÞóåé ìå ôñüðï ëáìðñü ôç íÝá áõôïêñáôïñßá. Ç Ýíùóç áõôÞ óçìáôïäïôåß ìéá íÝá ëáìðñÞ åðï÷Þ áêìÞò, óôçí ïðïßá èá åíùèïýí ôá ðåðñùìÝíá ôçò ÅëëÜäáò êáé ôçò áíáôïëÞò ãéá ðñþôç öïñÜ. Óêéáãñáößá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ Óçìåßùóå ôá êýñéá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ äéáìïñöþíïõí ôïí ôÝëåéï óôñáôéùôéêü çãÝôç. (óåë. 103 ó÷. âéâëßïõ) á) Ç åñãáôéêüôçôá, ç ãåííáéüôçôá êáé ç ðåñéöñüíçóç óôïõò êéíäýíïõò. â) ÕðïìïíÞ óôéò óôåñÞóåéò. ã) ÄéÜêñéóç óùóôïý - ëÜèïõò. 200 ä) ÓùóôÞ ïñãÜíùóç êáé åîïðëéóìüò ôïõ óôñáôïý.

07s.qxp

5/8/2008

9:04

Page 201

å) ÐñÝðåé íá åìðíÝåé åìðéóôïóýíç óôï óôñÜôåõìá, íá äßíåé ï ßäéïò ôï ðáñÜäåéãìá êáé íá åîõøþíåé ôï çèéêü ôïõ óôñáôïý êáé ãåíéêÜ íá êáôáíïåß ôçí øõ÷ïëïãßá ôïõ óôñáôåýìáôïò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

1. Ãéáôß ïé ðüëåéò ðïõ ßäñõóå ï ÁëÝîáíäñïò áðïôåëïýí ôï áðïêïñýöùìá ôïõ åêðïëéôéóôéêïý ôïõ Ýñãïõ; Ïé åëëçíéêÝò ðüëåéò ôçò áíáôïëÞò áðïôÝëåóáí öÜñïõò ðïõ äéÝäùóáí ôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü óôá âÜèç ôçò Áóßáò. Ôéò ðüëåéò áõôÝò áðïßêçóáí ðïëëïß ¸ëëçíåò áðü ôç Ì. Áóßá êáé ôçí ÅëëÜäá, áíáæçôþíôáò íÝåò åõêáéñßåò êáé íÝïõò ïñßæïíôåò. Ï åëëçíéêüò ôñüðïò æùÞò ñßæùóå ãéá ðïëëïýò áéþíåò âáèéÜ ìÝóá óôï Ýäáöïò ôçò Áóßáò. Óå ðïëëÝò ðåñéðôþóåéò ôá åëëçíéêÜ Þèç êáé Ýèéìá åíþèçêáí ìå ôá íôüðéá. Õðïëåßììáôá ôïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý óõíáíôÜìå áêüìç êáé óÞìåñá óå áõôÝò ôéò ðåñéï÷Ýò. 2. Ôé ïíïìÜæïõìå óÞìåñá ðïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá êáé ðïéá ç ó÷Ýóç ôçò ìå ôçí ðïëéôéêÞ ðïõ åöÜñìïóå ï ÁëÝîáíäñïò áðÝíáíôé óôïõò ëáïýò ôçò áíáôïëÞò; á) ÐïëõðïëéôéóìéêÞ êïéíùíßá ïíïìÜæïõìå ôçí êïéíùíßá üðïõ æïõí ìáæß êáé óõíõðÜñ÷ïõí áñìïíéêÜ ëáïß ìå äéáöïñåôéêü ôñüðï æùÞò, Þèç êáé Ýèéìá, èñçóêåßá. â) Âáóéêüò Üîïíáò ôçò ðïëéôéêÞò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ Þôáí ç äçìéïõñãßá ìéáò ðïëõðïëéôéóìéêÞò êïéíùíßáò, üðïõ ïé ëáïß ôçò áõôïêñáôïñßáò èá æïýóáí åéñçíéêÜ êáé áñìïíéêÜ ìåôáîý ôïõò. Èåùñïýóå üôé ìüíï Ýôóé èá åðéâßùíå ç áõôïêñáôïñßá ôïõ. 3. Ôï åêðïëéôéóôéêü Ýñãï ôïõ ÁëÝîáíäñïõ äéáðíÝåôáé áðü ôï ðíåýìá ôçò åëëçíéêÞò ðáéäåßáò. Áðïäåßîôå üôé ç Üðïøç åßíáé ïñèÞ. Ï ÁëÝîáíäñïò áðïäåß÷ôçêå ãíÞóéïò ìáèçôÞò ôïõ ìåãÜëïõ öéëïóüöïõ ÁñéóôïôÝëç, ï ïðïßïò ôïí åéóÞãáãå, íåáñü áêüìç, óôï ðíåýìá ôïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý êáé ðáéäåßáò. Ï ÁëÝîáíäñïò èáýìáæå ôïí ¼ìçñï, ôïí Ðßíäáñï ê.Ü. ¸ëëçíåò ðïéçôÝò. ¸êöñáóç áõôïý ôïõ èáõìáóìïý õðÞñîå êáé ôï åêðïëéôéóôéêü ôïõ Ýñãï. Ï ìåãÜëïò êáôáêôçôÞò ðßóôåõå óôçí áóôåßñåõôç äýíáìç ôçò åëëçíéêÞò ðáéäåßáò. Èåùñïýóå üôé ôï åëëçíéêü ðíåýìá èá áíáæùïãïíïýóå êáé ôéò äýï ðëåõñÝò, ðñïóèÝôïíôáò íÝá äõíáìéêÞ êáé ïñìÞ óôïí åëëçíéêü êüóìï. Ç áíåêôéêüôçôá (èñçóêåõôéêÞ, öõëåôéêÞ), ðïõ áðïôåëåß ìéá áðü ôéò âÜóåéò ôçò åëëçíéêÞò ðáéäåßáò, Ýãéíå ï óôýëïò êáé ôçò äéêÞò ôïõ ðïëéôéêÞò. Óôçí ïõóßá, ç êáôÜêôçóç ôçò Áóßáò Þôáí Ýíá ðïëéôéóôéêü ðåßñáìá ôåñÜóôéáò Ýêôáóçò: ï íåáñüò êáôáêôçôÞò ðñïóðÜèçóå íá ãßíåé ü÷é ìüíï êáôáêôçôÞò ôùí óùìÜôùí, áëëÜ êáé êáôáêôçôÞò øõ÷þí. Êáé ùò ü÷çìá ÷ñçóéìïðïßçóå ôçí åëëçíéêÞ ðáéäåßá.

201

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:04

Page 202

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ìå ðïéï ôñüðï åöÜñìïóå ï ÁëÝîáíäñïò ôçí ðïëéôéêÞ áñìïíéêÞò óõìâßùóçò ÅëëÞíùí êáé íôüðéùí; Ï ÁëÝîáíäñïò îåêßíçóå áðü ôï óôñáôü. ÓéãÜ óéãÜ Üñ÷éóáí ìðáßíïõí óôï óôñÜôåõìá êáé ÐÝñóåò. ÄéáôçñÞèçêå ç äéïéêçôéêÞ äéáßñåóç ôùí Ðåñóþí, õéïèåôÞèçêáí êÜðïéá Ýèéìá ôçò áõëÞò ôùí Ðåñóþí, åíþ Ýãéíáí êáé ðïëëïß ìéêôïß ãÜìïé. Óçìáíôéêü Þôáí ôï ãåãïíüò ôçò ßäñõóçò ðüëåùí óôçí áõôïêñáôïñßá ôïõ. ÌåôáôñÜðçêáí óå ïéêïíïìéêÝò êáé ðïëéôéóôéêÝò êõøÝëåò ôïõ Åëëçíéóìïý. Ï åëëçíéêüò ðïëéôéóìüò äéáäüèçêå óôá âÜèç ôçò Áóßáò. Ï ÁëÝîáíäñïò ðñïóðÜèçóå íá äçìéïõñãÞóåé Ýíá áñìïíéêÜ ôïðïèåôçìÝíï ìßãìá ëáþí. ÅíèÜññõíå ôïõò ìéêôïýò ãÜìïõò. Ï ßäéïò ðáíôñåýåôáé ôç ÑùîÜíç, ç ïðïßá Þôáí åõãåíÞò áðü ôç ÂáêôñéáíÞ. Ðïëëïß ¸ëëçíåò ðáíôñåýïíôáé Ðåñóßäåò óå ëáìðñÞ ôåëåôÞ, åíþ ðïëëÜ ðáéäéÜ ôùí Ðåñóþí (40.000) äéäÜóêïíôáé ôá åëëçíéêÜ. 2. Ðïéåò ïé åîåëßîåéò óôïõò ôïìåßò ôçò ïéêïíïìßáò êáé ôïõ ðïëéôåýìáôïò; Ï ÁëÝîáíäñïò êáôáëáâáßíåé ôç æùôéêÞ áîßá ôùí áíôáëëáãþí ãéá ôçí åîáóöÜëéóç ôïõ ïìáëïý âßïõ ôçò áõôïêñáôïñßáò. ÊáôáóêåõÜæåé Ýñãá õðïäïìÞò (ãÝöõñåò, äñüìïõò êôë.), þóôå ôá áãáèÜ íá öôÜíïõí ùò ôá Ýó÷áôá óýíïñá. Êïéíü íüìéóìá ãßíïíôáé óéãÜ óéãÜ ôá ìáêåäïíéêÜ íïìßóìáôá. Åíïðïéåßôáé Ýôóé ïéêïíïìéêÜ ìéá ôåñÜóôéá ðåñéï÷Þ. Óôïí ðïëéôåéáêü ôïìÝá, ôá ÷ñüíéá ôçò âáóéëåßáò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ åðçñÝáóáí óçìáíôéêÜ ôçí åëëçíéêÞ íïïôñïðßá: åéóÜãåôáé ç ëáôñåßá ôïõ çãåìüíá êáèþò êáé Ýíá íÝï óõãêåíôñùôéêü óýóôçìá. Ï åëëçíéêüò ôñüðïò æùÞò äéáäßäåôáé óå ìéá ôåñÜóôéá ðåñéï÷Þ êáé ãßíåôáé ôï Üëáò ôçò ïéêïõìÝíçò.

202

07s.qxp

5/8/2008

9:04

Page 203

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

5. ÏÉ ÔÕ×ÅÓ ÔÇÓ ÊÕÐÑÏÕ Ðåñßëçøç Ç Êýðñïò âñéóêüôáí ìáêñéÜ áðü ôçí êõñßùò ÅëëÜäá. Ãé’ áõôü êáé áðïôåëïýóå èýìá åðßèåóçò áðü îÝíïõò ëáïýò. ÃåíéêÜ ôá åííÝá âáóßëåéá ôïõ íçóéïý êáôüñèùíáí íá ìÝíïõí áõôüíïìá: Üëëïôå ðïëåìïýóáí åíùìÝíá, Üëëïôå ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôç äéðëùìáôßá. Áðü ôï 721 ð.×. ôï íçóß åîïõóéáæüôáí áðü ôïõò Áóóýñéïõò, ùóôüóï ïé Êýðñéïé äéáôçñïýóáí ôçí áíåîáñôçóßá ôïõò ðëçñþíïíôáò öüñï. Ôïõò Áóóýñéïõò äéáäÝ÷ôçêáí ïé Áéãýðôéïé êáé ïé ÐÝñóåò. Ïé Êýðñéïé åðáíáóôáôïýí êáôÜ ôçí ÉùíéêÞ åðáíÜóôáóç ÷ùñßò åðéôõ÷ßá. ÐñïóùñéíÝò ìüíï åðéôõ÷ßåò Ý÷åé êáé ï Êßìùíáò (450 ð.×.). Ôï 410 ð.×. ðáßñíåé ôçí åîïõóßá óôï âáóßëåéï ôçò Óáëáìßíáò ï Åõáãüñáò. ¹ôáí ëáìðñüò ìïíÜñ÷çò. Äçìéïýñãçóå ëáúêü óôñáôü, ìå åëåýèåñç óõììåôï÷Þ ôùí ðïëéôþí. ÓéãÜ óéãÜ êõñßåõóå üëç ôçí Êýðñï. ÅéóÞãáãå ôçí åëëçíéêÞ ðáéäåßá êáé ôïí åëëçíéêü ôñüðï æùÞò. Ï Åõáãüñáò âïÞèçóå ôïõò Áèçíáßïõò óôç íáõìá÷ßá ôçò Êíßäïõ ìå 100 ðëïßá. Ùóôüóï, ïé ÐÝñóåò åðáíÝñ÷ïíôáé ìå áöïñìÞ ôç «Âáóßëåéï ÅéñÞíç». Ï Åõáãüñáò áíôéóôÝêåôáé, ôåëéêÜ üìùò óõíÜðôåé åéñÞíç (376 ð.×.), äéáôçñþíôáò ôçí áõôïíïìßá ôïõ íçóéïý, ðëçñþíïíôáò üìùò öüñï. ÌåôÜ ôç äïëïöïíßá ôïõ Åõáãüñá (374 ð.×.) óôï èñüíï áíåâáßíåé ï ãéïò ôïõ ÍåïêëÞò. Ôï 323 ð.×. ç Êýðñïò áðåëåõèåñþíåôáé áðü ôïí ÁëÝîáíäñï.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç åóùôåñéêÞ êáôÜóôáóç ôçò Êýðñïõ • ×ùñéóìÝíç óå åííÝá âáóßëåéá • ÄéáôÞñçóç áõôïíïìßáò Ýíáíôé ôùí îÝíùí äõíáóôþí • Ôá âáóßëåéá ðïëåìïýí åíùìÝíá • ×ñÞóç äéðëùìáôßáò

ÎÝíïé äõíÜóôåò • Áóóýñéïé (áðü 721 ð.×.) • Áéãýðôéïé (550 - 525 ð.×.) • ÐÝñóåò, ìå äéáêïðÝò

Ç âáóéëåßá ôïõ Åõáãüñá • Ëáìðñüò ìïíÜñ÷çò • Äçìéïõñãßá ëáúêïý óôñáôïý 203

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:04

Page 204

• ÅéóáãùãÞ åëëçíéêÞò ðáéäåßáò • ÕðïóôÞñéîç ôçò ÁèÞíáò • Ðüëåìïò ìå ôïõò ÐÝñóåò - óõíèÞêç åéñÞíçò ìå áíôÜëëáãìá ðëçñùìÞ öüñùí

ÌåôÜ ôïí Åõáãüñá • Äéáäï÷Þ áðü ôï ãéï ôïõ ÍåïêëÞ • ÁðåëåõèÝñùóç Êýðñïõ áðü ôïí ÁëÝîáíäñï

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ Áóóýñéïé Ïé Áóóýñéïé Ýèåóáí ôéò âÜóåéò ôçò áõôïêñáôïñßáò ôïõò ìå ôïí ÁóóïõñíáóéñðÜë ´. Ïé Áóóýñéïé áñãüôåñá ðñï÷þñçóáí êáôáêôþíôáò ôç Âáâõëþíá, åíþ Ýöôáóáí ùò ôç Óõñßá. Êõñéáñ÷ïýóáí ôïí 8ï áé. ð.×. óôç Ìåóïðïôáìßá, óôç Óõñßá, óôç Ìçäåßá êáé óôï ÉóñáÞë. Óôïí êïëïöþíá ôçò äýíáìÞò ôïõò Ýöôáóáí íá áðëþóïõí ôçí êõñéáñ÷ßá ôïõò ùò ôçí Êýðñï. Äéáêñßèçêáí ãéá ôç âáñâáñüôçôá ðïõ åðÝäåéîáí áðÝíáíôé óôïõò õðüäïõëïõò ëáïýò áëëÜ êáé ãéá ôïí ùìü ôñüðï ìå ôïí ïðïßï áíôéìåôþðéæáí ôéò åîåãÝñóåéò. Ôï êñÜôïò ôùí Áóóõñßùí Üñ÷éóå íá ðáñáêìÜæåé óôéò áñ÷Ýò ôïõ 7ïõ áé. ð.×. åîáéôßáò åóùôåñéêþí äõíáóôéêþí áíôéðáëïôÞôùí. Ïé Âáâõëþíéïé êáé ïé ÌÞäïé óõíáóðßóôçêáí åíáíôßïí ôùí Áóóõñßùí óôá ôÝëç ôïõ 7ïõ áé. ð.×. Ï ÌÞäïò ÊõáîÜñçò êáôÝëáâå êáé êáôÝóôñåøå ôçí Áóóïýñ (614 ð.×.) êáé ôç Íéíåõß (612 ð.×.).

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ

204

×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

721 ð.×.

Ç Êýðñïò êÜôù áðü áóóõñéáêÞ åîïõóßá

550 - 525 ð.×.

Ç Êýðñïò óôïõò Áéãýðôéïõò

450 ð.×.

Åêóôñáôåßá ôïõ Êßìùíá

410 ð.×.

ÂáóéëéÜò ôçò Êýðñïõ ï Åõáãüñáò

394 ð.×.

Íáõìá÷ßá ôçò Êíßäïõ

376 ð.×.

ÅéñÞíç Åõáãüñá êáé Ðåñóþí

374 ð.×.

Äïëïöïíßá Åõáãüñá

323 ð.×.

ÁðåëåõèÝñùóç Êýðñïõ áðü ôïí ÁëÝîáíäñï

07s.qxp

5/8/2008

9:04

Page 205

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

1. Ì å ð ï é ï í ô ñ ü ð ï ç Ê ý ð ñ ï ò ê á ô ü ñ è ù ó å í á ä é á ô ç ñ å ß , ï õ ó é á ó ô é ê Ü , ô ç í áíåîáñôçóßá ôçò; Ç Êýðñïò ÷ñçóéìïðïéïýóå êõñßùò ôç äéðëùìáôßá ãéá íá äéáôçñåß ôçí áõôïíïìßá ôçò. Ðëçñþíïíôáò öüñï õðïôÝëåéáò, ïé âáóéëéÜäåò äéáôçñïýóáí áëþâçôç ôçí åîïõóßá ôïõò. 2. ÌåëåôÞóôå ôï ðáñÜèåìá ôïõ ÉóïêñÜôç ãéá ôïí Åõáãüñá êáé êáôáãñÜøôå ôá óôïé÷åßá ôá ïðïßá äåß÷íïõí üôé Þôáí Ýíáò áãáèüò çãåìüíáò. á) Êõâåñíïýóå ìå èåïóåâÞ êáé öéëÜíèñùðï ôñüðï. â) Äåí áäéêïýóå êáíÝíá, ôéìïýóå ôïõò êáëïýò êáé ôéìùñïýóå ôïõò åíü÷ïõò. ã) Óõæçôïýóå ôéò õðïèÝóåéò ìå ôïõò ößëïõò ôïõ. ä) ¹ôáí Üøïãïò óôç äéáãùãÞ ôïõ, ôéìïýóå ôéò óõìöùíßåò. 3. ÓõíäÝóôå ôçí Êýðñï ìå üóá ãíùñßæåôå, ðñüóùðá êáé ãåãïíüôá, ìÝ÷ñé ôçí áðåëåõèÝñùóÞ ôçò áðü ôïí ÁëÝîáíäñï. 721 ð.×. Ç Êýðñïò õðü ôçí åîïõóßá ôùí Áóóõñßùí. 550 - 525 ð.×. Ç Êýðñïò âñßóêåôáé êÜôù áðü áéãõðôéáêÞ êçäåìïíßá. 525 ê. åîÞò Ïé ÐÝñóåò êõñéáñ÷ïýí óôçí Êýðñï. 450 ð.×. Ç åêóôñáôåßá ôïõ Êßìùíá. ÐñïóùñéíÞ áðïìÜêñõíóç ôùí Ðåñóþí. 410 ð.×. Ï Åõáãüñáò âáóéëéÜò ôçò Óáëáìßíáò. 394 ð.×. Ï Åõáãüñáò âïçèÜåé ôïõò Áèçíáßïõò ìå 100 ðëïßá. 376 ð.×. ÅéñÞíç ìå ôïõò ÐÝñóåò, ïé Êýðñéïé ðëçñþíïõí öüñïõò. 374 ð.×. Äïëïöïíßá Åõáãüñá. Ôïí äéáäÝ÷åôáé ï ãéïò ôïõ ÍåïêëÞò. 323 ð.×. Ï ÁëÝîáíäñïò áðåëåõèåñþíåé ôçí Êýðñï.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç âáóéëåßá ôïõ Åõáãüñá; Ôï 410 ð.×. ðáßñíåé ôçí åîïõóßá óôï âáóßëåéï ôçò Óáëáìßíáò ï Åõáãüñáò. ¹ôáí ëáìðñüò ìïíÜñ÷çò. Äçìéïýñãçóå ëáúêü óôñáôü, ìå åëåýèåñç óõììåôï÷Þ ôùí ðïëéôþí. ÓéãÜ óéãÜ êõñßåõóå üëç ôçí Êýðñï. ÅéóÞãáãå ôçí åëëçíéêÞ ðáéäåßá êáé ôïí åëëçíéêü ôñüðï æùÞò. Ï Åõáãüñáò âïÞèçóå ôïõò Áèçíáßïõò óôç íáõìá÷ßá ôçò Êíßäïõ ìå 100 ðëïßá. Ùóôüóï, ïé ÐÝñóåò åðáíÝñ÷ïíôáé ìå áöïñìÞ ôç «Âáóßëåéï ÅéñÞíç». Ï Åõáãüñáò áíôéóôÝêåôáé, ôåëéêÜ üìùò óõíÜðôåé åéñÞíç (376 ð.×.), äéáôçñþíôáò ôçí áõôïíïìßá ôïõ íçóéïý, ðëçñþíïíôáò üìùò öüñï. ÄïëïöïíÞèçêå ôï 374 ð.×.

205

07s.qxp

5/8/2008

9:05

Page 206

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ Ðåñßëçøç Ï åëëçíéêüò ÷þñïò åíþèçêå ôï â´ ìéóü ôïõ 4ïõ áé. ð.×. êÜôù áðü ôçí çãåóßá ôùí Ìáêåäüíùí. Ï Ößëéððïò ´ äçìéïýñãçóå ìéá ðáíåëëÞíéá óõììá÷ßá êáé Ýèåóå ôéò âÜóåéò ôïõ êáôáêôçôéêïý ðïëÝìïõ óôçí Ðåñóßá. Ï ÁëÝîáíäñïò óõíÝ÷éóå ôï Ýñãï ôïõ öôÜíïíôáò óôá ðÝñáôá ôçò ôüôå ïéêïõìÝíçò. Ï åëëçíéêüò ðïëéôéóìüò äéáäüèçêå óôçí ÁíáôïëÞ, ç Êýðñïò óõíäÝèçêå Üìåóá ìå ôïí çðåéñùôéêü åëëáäéêü ÷þñï.

ÁÓÊÇÓÇ ÁÕÔÏÁÎÉÏËÏÃÇÓÇÓ ÓõíäÝóôå ìå ìéá ãñáììÞ ôéò ëÝîåéò ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìåôáîý ôïõò 1. Ößëéððïò á. Êýðñïò 2. ÄçìïóèÝíçò â. ÁëåîÜíäñåéá 3. Äáñåßïò ô ã. Ãñáíéêüò ðïôáìüò 4. Áßãõðôïò ä. ñÞôïñáò 5. ÁñéóôïôÝëçò å. Ðåñóßá 6. ÁëÝîáíäñïò óô. äéäÜóêáëïò ÁëÝîáíäñïõ 7. Åõáãüñáò æ. ×áéñþíåéá ÁðÜíôçóç: 1æ, 2ä, 3å, 4â, 5óô, 6ã, 7á

206

07s.qxp

5/8/2008

9:05

Page 207

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÅÂÄÏÌÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1. Óõìðëçñþóôå ôá ïíüìáôá óôç óôÞëç ÏÍÏÌÁ ÐÑÏÔÁÓÇ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

ÏÍÏÌÁ

1. Ìáêåäüíáò âáóéëéÜò, ìåôÝöåñå ôçí ðñùôåýïõóá óôçí ÐÝëëá. 2. Óðïõäáßïò âáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò, áíáäéïñãáíùôÞò ôïõ ìáêåäïíéêïý óôñáôïý. 3. Áèçíáßïò ñÞôïñáò, öáíáôéêüò å÷èñüò ôùí Ìáêåäüíùí. 4. ÑÞôïñáò ôçò ÁèÞíáò, õðïóôçñéêôÞò ôçò ðáíåëëÞíéáò éäÝáò. 5. Ï ôåëåõôáßïò âáóéëéÜò ôùí Ðåñóþí. 6. Éíäüò âáóéëéÜò, åíáíôßïí ôïõ ï ÁëÝîáíäñïò Ýäùóå ôçí ôåëåõôáßá ìåãÜëç ìÜ÷ç. 7. Óðïõäáßïò ¸ëëçíáò óôñáôçëÜôçò. ÄéÝäùóå ôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü óôçí ôüôå ïéêïõìÝíç. 8. Ãõíáßêá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ êáôáãüôáí áðü ôç Âáêôñßá. 9. Óðïõäáßïò âáóéëéÜò ôçò Êýðñïõ. 10. ÂáóéëéÜò ôçò Êýðñïõ, äéÜäï÷ïò ôïõ Åõáãüñá.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëôå Ýíá × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò ÐÑÏÔÁÓÇ Ó Ë Ôá ðáñÜëéá ôçò Ìáêåäïíßáò áðïéêßóôçêáí áðü ôïõò âüñåéïõò ¸ëëçíåò. Ïé ó÷Ýóåéò Ìáêåäüíùí êáé íüôùí ÅëëÞíùí Ýãéíáí óôåíüôåñåò ìåôÜ ôá ÐåñóéêÜ. Ïé Ìáêåäüíåò ôéìïýóáí éäéáßôåñá ôïí Äßá. Ï Ößëéððïò áíÝâçêå óôï èñüíï áñ÷éêÜ ùò åðßôñïðïò ôïõ èåôïý ãéïý ôïõ. ÂÜóç ôïõ ìáêåäïíéêïý ðåæéêïý Þôáí ïé åõãåíåßò. Ï ìáêåäïíéêüò óôñáôüò äå äéÝèåôå, ðÜíôùò, ðïëéïñêçôéêÝò ìç÷áíÝò. ÊáôÜ ôçí åðï÷Þ ôïõ Öéëßððïõ, ïé åëëçíéêÝò ðüëåéò ôïõ íüôïõ åß÷áí áñ÷ßóåé íá ðáñáêìÜæïõí.

207

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

8. 9. 10. 11.

12. 13. 14. 15. 16.

9:05

Page 208

ï Ößëéððïò ôÞñçóå áðü ôçí áñ÷Þ óôÜóç áõôïáðïìüíùóçò. Ï Éåñüò ðüëåìïò Ýãéíå ãéá èÝìáôá ó÷åôéêÜ ìå ôï Ìáíôåßï ôùí Äåëöþí. Ï ÁëÝîáíäñïò êáôÝëáâå ÷ùñßò áíôßóôáóç ôçí ÐåñóÝðïëç. Ï ÁëÝîáíäñïò èåùñïýóå ëáíèáóìÝíç ôçí ðïëéôéêÞ ôïõ Öéëßððïõ ãéá ðáíåëëÞíéá åêóôñáôåßá åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí. Ï ÁëÝîáíäñïò îåêßíçóå ãéá ôçí Ðåñóßá ìå ðïëý éó÷õñÝò äõíÜìåéò. Ï Äáñåßïò äïëïöïíÞèçêå ôåëéêÜ. Ï ÁëÝîáíäñïò ðñïâëÞèçêå ùò ï íüìéìïò äéÜäï÷ïò ôïõ Äáñåßïõ. Åðéèõìßá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ Þôáí íá öôÜóåé ìÝ÷ñé ôá ÅêâÜôáíá. Ç áõôïêñáôïñßá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ Þôáí ðïëõöõëåôéêÞ.



3. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ Óôá ÷ñüíéá ôïõ Áñ÷Ýëáïõ ç ............... ãíþñéóå áíÜðôõîç. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ Áñ÷Ýëáïõ áêïëïýèçóå ðåñßïäïò ......... Ç ìáêåäïíéêÞ öÜëáããá Þôáí åîïðëéóìÝíç åðéèåôéêÜ ìå ôç ........ Ï Ößëéððïò åöÜñìïóå ôç ................ ìå ìåãÜëç åðéôõ÷ßá. Ïé öùíÝò ãéá .............. óôçí ÅëëÜäá äåí Ýðáøáí. Ôï áìöéêôéïíéêü óõíÝäñéï óôñÜöçêå åíáíôßïí ôùí ........... Ïé Èçâáßïé êáé ïé Áèçíáßïé áíôéìåôþðéóáí ôï Ößëéððï óôç ........... Ôï ðáíåëëÞíéï óõíÝäñéï Ýãéíå óôçí .............. Ï ÁëÝîáíäñïò ëÜôñåøå ôïí ................ Ï ÁëÝîáíäñïò ãíþñéæå ôéò äõó÷Ýñåéåò ôïõ ................ Ç ðñþôç ðüëç ìå ôï üíïìÜ ôïõ éäñýèçêå óôçí ............. Ï ÁëÝîáíäñïò ãíþñéóå éäéáßôåñá óêëçñÞ áíôßóôáóç óôéò .............. åðáñ÷ßåò ôïõ ðåñóéêïý óôñáôïý. 13. Ï ÁëÝîáíäñïò ðñïóðÜèçóå íá åöáñìüóåé ðïëéôéêÜ ................ ìå ôïõò êáôáêôçìÝíïõò ëáïýò. 14. Ç êõñéüôåñç ôïõ ÁëÝîáíäñïõ óôç äéÜäïóç ôïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý óôçí ÁíáôïëÞ Þôáí ç ............... 15. Ðïëëïß ¸ëëçíåò ôç ìçôñïðïëéôéêÞò ÅëëÜäáò åãêáôáóôÜèçêáí ............. 16. ÌÝóá óå ìéá çìÝñá 10.000 óôñáôéþôåò ðáíôñåýôçêáí ............ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

1. 2. 3. 208 4.

4. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ Óôá ÷ñüíéá ôïõ Áñ÷Ýëáïõ ç ............... ãíþñéóå áíÜðôõîç. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ Áñ÷Ýëáïõ áêïëïýèçóå ðåñßïäïò ......... Ç ìáêåäïíéêÞ öÜëáããá Þôáí åîïðëéóìÝíç åðéèåôéêÜ ìå ôç ........ Ï Ößëéððïò åöÜñìïóå ôç ................ ìå ìåãÜëç åðéôõ÷ßá.

07s.qxp

5/8/2008

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

9:05

Page 209

Ïé öùíÝò ãéá .............. óôçí ÅëëÜäá äåí Ýðáøáí. Ôï áìöéêôéïíéêü óõíÝäñéï óôñÜöçêå åíáíôßïí ôùí ........... Ïé Èçâáßïé êáé ïé Áèçíáßïé áíôéìåôþðéóáí ôï Ößëéððï óôç ........... Ôï ðáíåëëÞíéï óõíÝäñéï Ýãéíå óôçí .............. Ï ÁëÝîáíäñïò ëÜôñåøå ôïí ................ Ï ÁëÝîáíäñïò ãíþñéæå ôéò äõó÷Ýñåéåò ôïõ ................ Ç ðñþôç ðüëç ìå ôï üíïìÜ ôïõ éäñýèçêå óôçí ............. Ï ÁëÝîáíäñïò ãíþñéóå éäéáßôåñá óêëçñÞ áíôßóôáóç óôéò .............. åðáñ÷ßåò ôïõ ðåñóéêïý êñÜôïõò. Ï ÁëÝîáíäñïò ðñïóðÜèçóå íá åöáñìüóåé ðïëéôéêÞ ................ ìå ôïõò êáôáêôçìÝíïõò ëáïýò. Ç êõñéüôåñç óõìâïëÞ ôïõ ÁëÝîáíäñïõ óôç äéÜäïóç ôïõ åëëçíéêïý ðïëéôéóìïý óôçí ÁíáôïëÞ Þôáí ç ............... Ðïëëïß ¸ëëçíåò ôç ìçôñïðïëéôéêÞò ÅëëÜäáò åãêáôáóôÜèçêáí ............. ÌÝóá óå ìéá çìÝñá 10.000 óôñáôéþôåò ðáíôñåýôçêáí ............

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

5. Áíôéóôïé÷ßóôå ôéò ÷ñïíïëïãßåò ìå ôá ãåãïíüôá ×ÑÏÍÏËÏÃÉÁ

ÃÅÃÏÍÏÓ

1. 495 - 450 ð.×.

á) ìÜ÷ç ôçò ×áéñùíåßáò

2. 413 - 499 ð.×.

â) ìÜ÷ç óôçí Éóóü

3. 338 ð.×.

ã) ìÜ÷ç ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ìå ôïí Ðþñï

4. 337 ð.×.

ä) ìÜ÷ç óôá ÃáõãÜìçëá

5. 334 ð.×.

å) ÁëÝîáíäñïò Á'

6. 333 ð.×.

óô) ÓõíÝäñéï Êïñßíèïõ

7. 326 ð.×.

æ) Áñ÷Ýëáïò

8. 331 ð.×.

ç) åðéóôñïöÞ ÁëÝîáíäñïõ óôá Óïýóá

9. 323 ð.×.

è) ìÜ÷ç óôï Ãñáíéêü ðïôáìü

10. 324 ð.×.

é) èÜíáôïò ÁëÝîáíäñïõ

6. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) 1. 2.

Áñ÷éêÞ ðñùôåýïõóá ôçò Ìáêåäïíßáò Þôáí: á) ïé ÁéãÝò, â) ôï Äßï, ã) ç Áìößðïëç Áñãüôåñá ç ðñùôåýïõóá ìåôáöÝñèçêå: á) óôçí ¼ëõíèï, â) óôçí Ðýäíá, ã) óôçí ÐÝëëá

209

07s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

9:05

Page 210

3.

ÉåñÞ ðüëç ôùí Ìáêåäüíùí Þôáí: á) ôï Äßï, â) ç ÐÝëëá, ã) ç Ðïôßäáéá

4.

Ï Ößëéððïò áíôéìåôþðéóå ìå åðéôõ÷ßá ôéò åðéäñïìÝò ôùí: á) Âïôôéáßùí, â) Éëëõñéþí, ã) Óáñìáôþí

5.

Ï ............... Þôáí õðÝñìá÷ïò ôçò åéñÞíçò óôçí ÅëëÜäá. á) ÉóïêñÜôçò, â) Éóáßïò, ã) ÄçìïóèÝíçò

6.

Óôç ìÜ÷ç ôçò ×áéñùíåßáò äéáêñßèçêå ï: á) Ðôïëåìáßïò, â) Áìýíôáò, ã) ÁëÝîáíäñïò

7.

Ìå ôç ìÜ÷ç ôïõ Ãñáíéêïý ï ÁëÝîáíäñïò ãßíåôáé êýñéïò ôçò: á) Öñõãßáò, â) Ì. Áóßáò, ã) Ðáìöõëßáò Ç äåýôåñç ìåãÜëç óýãêñïõóç ÅëëÞíùí - Ðåñóþí ðñáãìáôïðïéåßôáé: á) óôçí Ôáñóü, â) óôç Öïéíßêç, ã) óôçí Éóóü Ï ÁëÝîáíäñïò Ýöôáóå ìÝ÷ñé ôïí ðïôáìü: á) ¾öáóç, â) ÃÜããç, ã) Éíäü Ï ÁëÝîáíäñïò Þèåëå íá ãßíåé: á) êáôáêôçôÞò, â) áãáèüò çãåìüíáò, ã) äéêôÜôïñáò Ç ÑùîÜíç êáôáãüôáí áðü ôçí: á) ÓïãäéáíÞ, â) Áñá÷ùóßá, ã) Âáêôñßá ÌÝóï óõìöéëßùóçò ÅëëÞíùí êáé Ðåñóþí Þôáí: á) ïé ìéêôïß ãÜìïé, â) ç ðáñá÷þñçóç äéêáéùìÜôùí óôïõò ÐÝñóåò, ã) ç äéáíïìÞ ôùí ãáéþí óôïõò ÐÝñóåò áêôÞìïíåò Ï ÁëÝîáíäñïò óôïí ôïìÝá ôçò èñçóêåßáò ðñïþèçóå: á) ôçí åðéâïëÞ ôùí åëëçíéêþí äïîáóéþí â) ôçí áíåîéèñçóêåßá,ã) ôéò áíáôïëéêÝò ëáôñåßåò Ç Êýðñïò áñ÷éêÜ Þôáí ÷ùñéóìÝíç óå: á) ðÝíôå âáóßëåéá, â) ïêôþ âáóßëåéá, ã) åííÝá âáóßëåéá Ç Êýðñïò óôá ôÝëç ôïõ 8ïõ áé. ð.×. ðëÞñùíå öüñï õðïôÝëåéáò óôïõò: á) Áéãõðôßïõò, â) Áóóýñéïõò, ã) ÐÝñóåò Ôï 410 ð.×. áíÝâçêå óôï èñüíï ôïõ âáóéëåßïõ ôçò ........... ï: á) Óáëáìßíáò - Åõáãüñáò, â) ÐÜöïõ - Åõáãüñáò, ã) Óáëáìßíáò - ÍåïêëÞò Ï Åõáãüñáò ðñïþèçóå ôç äçìéïõñãßá: á) ëáúêþí åðéôñïðþí, â) ëáúêïý èåÜôñïõ, ã) ëáúêïý óôñáôïý Óôç íáõìá÷ßá ôçò Êíßäïõ ï Åõáãüñáò âïÞèçóå ôïõò: á) Áèçíáßïõò, â) ÓðáñôéÜôåò, ã) Èçâáßïõò Ôïí Åõáãüñá äéáäÝ÷ôçêå ï: á) ÉöéêëÞò, â) ÍåïêëÞò, ã) ÐåñéêëÞò Ôï íçóß áðåëåõèåñþèçêå ôåëéêÜ áðü ôïí: á) Êüíùíá, â) Ëýóáíäñï, ã) ÁëÝîáíäñï

8. 9. 10. 11. 12.

13.

14. 15. 16. 17. 18. 19. 210 20.

07s.qxp

5/8/2008

9:05

Page 211

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÅÂÄÏÌÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´ Ç áíÜðôõîç ôçò Ìáêåäïíßáò

1ç Üóêçóç 1. Áñ÷Ýëáïò, 2. Ößëéððïò ´, 3. ÄçìïóèÝíçò, 4. ÉóïêñÜôçò, 5. Äáñåßïò ô, 6. Ðþñïò, 7. ÁëÝîáíäñïò, 8. ÑùîÜíç, 9. Åõáãüñáò, 10. ÍåïêëÞò 2ç Üóêçóç 1Ë, 2Ó, 3Ó, 4Ë, 5Ë, 6Ë 7Ó, 8Ë, 9Ó, 10Ó, 11Ë 12Ë, 13Ó, 14Ó, 15Ë, 16Ó 3ç Üóêçóç 1. Ìáêåäïíßá, 2. áíáóöÜëåéáò, 3. óÜñéóóá, 4. ëïîÞ öÜëáããá, 5. åéñÞíåõóç, 6. ÁìöéóóÝùí, 7. ×áéñþíåéá, 8. Êüñéíèï, 9. ¼ìçñï, 10. Äáñåßïõ, 11. Áßãõðôï, 12. áíáôïëéêÝò, 13. óõíåñãáóßáò, 14. ßäñõóç åëëçíéêþí ðüëåùí, 15. óôçí Áóßá, 16. Ðåñóßäåò 4ç Üóêçóç 1å, 2æ, 3á, 4óô, 5è, 6â, 7ã, 8ä, 9é, 10ç 5ç Üóêçóç 1á, 2ã, 3á, 4â, 5á, 6ã, 7â, 8ã, 9á, 10â, 11ã, 12á, 13â, 14ã, 15â, 16á, 17ã, 18á, 19â, 20ã

211

07s.qxp

5/8/2008

9:05

Page 212

08s.qxp

5/8/2008

9:06

Page 213

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ ÏÉ ÔÅ×ÍÅÓ ÊÁÉ ÔÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ ÔÇÍ ÊËÁÓÉÊÇ ÅÐÏ×Ç Ðåñßëçøç ÊáôÜ ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ ðáñïõóéÜæåôáé æùçñÞ Üíèéóç ôùí ãñáììÜôùí êáé ôùí ôå÷íþí. Óôïí åéêáóôéêü ôïìÝá áðïêôÜ áäéáöéëïíßêçôç çãåôéêÞ èÝóç ç ÁèÞíá.

1. ÔÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ Ðåñßëçøç Ôçí åðï÷Þ áõôÞ èåìåëéþíåôáé ç éóôïñßá. Ï Çñüäïôïò, ï ðáôÝñáò ôçò éóôïñßáò, áöçãåßôáé ôçí éóôïñßá ôùí Ìçäéêþí ðïëÝìùí, äéáíèßæïíôáò ôï Ýñãï ôïõ ìå éóôïñßåò åèíïëïãéêïý êáé çèïãñáöéêïý ÷áñáêôÞñá ôùí ëáþí ôçò áíáôïëÞò. ÊáèáñÜ éóôïñéêÞ åßíáé ç ãñáöÞ ôïõ È ï õ ê õ ä ß ä ç (460 - 400 ð.×.), ðïõ áó÷ïëÞèçêå ìå ôç óõããñáöÞ ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ. Áñíåßôáé ôéò èåúêÝò åðåìâÜóåéò êáé ðñïóðáèåß íá áíáêáëýøåé ôçí áëÞèåéá, äéá÷ùñßæïíôáò ôá áßôéá áðü ôéò áöïñìÝò. Ï Îåíïöþíôáò ï Áèçíáßïò (430/25 - 355 ð.×.) åîéóôïñåß ôá ãåãïíüôá, âÜæïíôáò ìÝóá êáé ðñïóùðéêÝò áðüøåéò. Óôïí ôïìÝá ôçò ö é ë ï ó ï ö ß á ò îå÷ùñßæåé ï ÓùêñÜôçò (470 - 399 ð.×.). ¹ôáí õðïóôçñéêôÞò ôçò äéáëåêôéêÞò ìåèüäïõ êáé ôçò çèéêÞò äéáâßùóçò. ÐáñÜëëçëá äñïýóáí êáé ïé óïöéóôÝò. ÌáèçôÞò ôïõ ÓùêñÜôç Þôáí ï ÐëÜôùíáò (427 - 347 ð.×.), ï èåìåëéùôÞò ôçò èåùñßáò ôùí éäåþí. Ï ìáèçôÞò ôïõ ÐëÜôùíá ÁñéóôïôÝëçò áó÷ïëÞèçêå ìå ôç öéëïóïößá áëëÜ êáé ìå ðïëëÝò Üëëåò åðéóôÞìåò. ÐáôÝñáò ôçò óýã÷ñïíçò éáôñéêÞò åßíáé ï ÉððïêñÜôçò áðü ôçí Êù (460 - 370 ð.×.). Ôáîéíüìçóå ôéò éáôñéêÝò ãíþóåéò êáé ßäñõóå ðñüôõðç ó÷ïëÞ. ÓçìáíôéêÞ áíÜðôõîç ãíùñßæåé êáé ç ñçôïñéêÞ êáé ôïí 4ï áé. ð.×. Ïé èåóìïß ôïõ äçìïêñáôéêïý ðïëéôåýìáôïò (óõíåëåýóåéò Åêêëçóßáò ôïõ ÄÞìïõ, äéêáóôÞñéá) áðïôÝëåóáí ôï ãüíéìï ÷þìá ìÝóá óôï ïðïßï Üðëùóå ôéò ñßæåò êáé Üíèéóå áõôÞ ç ôÝ÷íç.

213

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:06

Page 214

Óðïõäáßïé ñÞôïñáò Þôáí ï Ëõóßáò (445 - 380 ð.×.), ï ÉóïêñÜôçò (436 - 338 ð.×.), ï ÄçìïóèÝíçò (384 - 322 ð.×.). ÊáôÜ ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ Üíèéóå êáé ôï èÝáôñï (ôñáãéêÞ ðïßçóç) êáé óôá ôñßá åßäç ìå ôá ïðïßá ðáñïõóéÜóôçêå: ôñáãùäßá, óáôõñéêü äñÜìá, êùìùäßá. Óðïõäáßá Þôáí ç ðåñßöçìç ôñéÜäá ôùí ôñáãéêþí ðïéçôþí: Áéó÷ýëïò (525 - 456 ð.×.), ÓïöïêëÞò (496 406 ð.×.) êáé Åõñéðßäçò. Ôçí ôñéÜäá áõôÞ ðëáéóßùíå ï ìÝãéóôïò êùìéêüò ðïéçôÞò ÁñéóôïöÜíçò (445 - 386 ð.×.), ï ïðïßïò äéáêñßèçêå ãéá ôçí áèõñüóôïìç êñéôéêÞ ôçò óýã÷ñïíçò ðñáãìáôéêüôçôáò. Ïé Áèçíáßïé ðïëßôåò Ýðáéñíáí áðü ôï êñÜôïò ôï áíôßôéìï ôïõ åéóéôçñßïõ (èåùñéêÜ), ãéáôß ôï èÝáôñï èåùñïýíôáí ùò óðïõäáßï ìÝóï äéáðáéäáãþãçóçò ôïõ ëáïý.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç åîÝëéîç ôçò éóôïñßáò • Çñüäïôïò, ï ðáôÝñáò ôçò éóôïñßáò • Èïõêõäßäçò, ï èåìåëéùôÞò ôçò éóôïñéêÞò Ýñåõíáò • Îåíïöþíôáò, âÜæåé õðïêåéìåíéêÜ óôïé÷åßá óôï Ýñãï ôïõ

Ç åîÝëéîç ôçò öéëïóïößáò • ÓùêñÜôçò: äéáêëåêôéêÞ ìÝèïäïò • ÐëÜôùíáò: èåùñßá ôùí éäåþí • ÁñéóôïôÝëçò: èåìåëéùôÞò ôçò ëïãéêÞò êáé ðïëëþí åðéóôçìþí

Ç éáôñéêÞ • ÉððïêñÜôçò ï Êåßïò: ðáôÝñáò ôçò éáôñéêÞò

Ç ñçôïñéêÞ êáôÜ ôïí 4ï áé. ð.×. • Ëõóßáò • ÉóïêñÜôçò • ÄçìïóèÝíçò

Ç åîÝëéîç ôïõ èåÜôñïõ ÔñáãéêÞ ðïßçóç: • Áéó÷ýëïò: ìåãáëïðñåðÞò • ÓïöïêëÞò: áñìïíßá êáé ÷Üñç, åîåéäáíßêåõóç • Åõñéðßäçò: ñåáëéóìüò êáé åîåñåõíçôÞò ôçò áíèñþðéíçò øõ÷Þò

Êùìùäßá • ÁñéóôïöÜíçò: áèõñüóôïìç óÜôéñá ðñïóþðùí êáé ðñáãìÜôùí ôçò åðï÷Þò

ÁÍAÐÔÕÎÇ OÑÙÍ 214

ÓïöéóôÝò

08s.qxp

5/8/2008

9:06

Page 215

Öéëüóïöïé ôçò áñ÷áéüôçôáò ïé ïðïßïé ìåôáêéíïýíôáí áðü ðüëç óå ðüëç êáé äßäáóêáí ìå ÷ñçìáôéêÞ áìïéâÞ öéëïóïößá êáé ñçôïñéêÞ. ÄÝ÷ôçêáí áõóôçñÞ êñéôéêÞ, ãéáôß ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôçí ôÝ÷íç ôïõò ãéá ôçí áíÜäåéîç ðïëéôéêþí ðñïóùðéêïôÞôùí, ïé ïðïßåò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôç äýíáìç ôïõ ëüãïõ ãéá íá ðñïâëçèïýí äçìüóéá. Ïé ÓïöéóôÝò õðïóôÞñéæáí üôé äåí õðÜñ÷åé áíôéêåéìåíéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ïýôå áéþíéåò êáé óôáèåñÝò áîßåò. Äßäáóêáí üôé üëá õðüêåéíôáé óôïí õðïêåéìåíéêü ðáñÜãïíôá. ÊÜèå Üíèñùðïò äçìéïõñãåß ôç äéêÞ ôïõ áëÞèåéá êáé ìðïñåß íá ôçí åðéâÜëåé ìå ôç ÷ñÞóç ôïõ ëüãïõ. Äåí åíäéáöÝñïíôáí ãéá ôçí áíáæÞôçóç ôïõ êáëïý êáé ôïõ êáêïý, ôçò áëÞèåéáò, ôçò çèéêÞò, ôçò áñåôÞò. Ç êõñéáñ÷ßá ôïõ õðïêåéìåíéêïý óôïé÷åßïõ èá óÞìáéíå ôçí åðéêñÜôçóç åíüò áðßóôåõôïõ çèéêïý ÷Üïõò, êáèþò äå èá õðÞñ÷áí óôáèåñÜ óôçñßãìáôá ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò áíèñþðéíçò çèéêÞò. Óêëçñüò ðïëÝìéïò ôùí óïöéóôþí áíáäåß÷èçêå ï ÓùêñÜôçò, åíþ ôïõò äéáêùìùäåß ìå êáõóôéêü ôñüðï ï ÁñéóôïöÜíçò óôéò «ÍåöÝëåò». Ùóôüóï, ðïëëïß áðü áõôïýò Þôáí óðïõäáßïé ãíþóôåò ôçò ãëþóóáò êáé éäéáßôåñá êáëëéåñãçìÝíïé Üíèñùðïé. Ãíùóôïß óïöéóôÝò Þôáí: ï Ãïñãßáò, ï Ðñùôáãüñáò, ï Ðñüäéêïò ê.Ü. Ôñáãùäßá Èåáôñéêü Ýñãï ôï ïðïßï áó÷ïëåßôáé ìå ôïí Üíèñùðï êáé ôá ëÜèç ôïõ. ÊáôÜãåôáé áðü ôéò èñçóêåõôéêÝò åêäçëþóåéò êáôÜ ôç ëáôñåßá ôïõ Äéïíýóïõ (ôñáãùäßá = ôñÜãùí ùäÞ). Ïé ðéóôïß ôñáãïõäïýóáí ôñáãïýäéá áöéåñùìÝíïé óôï èåü Äéüíõóï (äéèýñáìâïé). Áñ÷éêÜ ïé äéèýñáìâïé Þôáí Üôå÷íá ôñáãïýäéá. ÓçìáíôéêÞ þèçóç Ýäùóå ï Áñßïíáò áðü ôç ËÝóâï. Áõôüò Ýæçóå óôçí Êüñéíèï (6ïò áé. ð.×.) êáé óõíÝâáëå ïõóéáóôéêÜ óôçí ôå÷íéêÞ áðüäïóç ôïõ ôñáãïõäéïý: ÷ïñåýïíôáí áðü ïìÜäá ÷ïñåõôþí ôçí ïðïßá åß÷å ãõìíÜóåé ï ßäéïò. Ôïí 6ï áé. ð.×., óôçí ÁèÞíá ôïõ Ðåéóßóôñáôïõ, ï ÈÝóðçò ðáñåíÝâáëå Ýíá ðñüóùðï ðïõ áðïêñéíüôáí óôï ÷ïñü, ôïí õðïêñéôÞ. ÃåííÞèçêå Ýôóé ôï âáóéêü ÷áñáêôçñéóôéêü ôïõ èåÜôñïõ, ï äéÜëïãïò. Óðïõäáßïé áíáìïñöùôÝò ôçò ôñáãùäßáò êáé ôïõ èåÜôñïõ Þôáí ç äéÜóçìç ôñéÜäá: Áéó÷ýëïò, ÓïöïêëÞò, Åõñéðßäçò. Ìå ôçí ôñáãùäßá áó÷ïëÞèçêå ï ÁñéóôïôÝëçò, ï ïðïßïò áðïôåëåß ôï èåìåëéùôÞ ôçò èåùñçôéêÞò ðñïóÝããéóçò ôïõ èåÜôñïõ. Ç ôñáãùäßá ïäçãïýóå ôïõò èåáôÝò, ìÝóá áðü ôçí ôáýôéóÞ ôïõò ìå ôïõò Þñùåò ôïõ Ýñãïõ, óå êáôáóôÜóåéò ïäýíçò êáé øõ÷éêÞò Ýíôáóçò, ãéá íá Ýñèåé áñãüôåñá, ðñïò ôï ôÝëïò ôïõ Ýñãïõ, ç «êÜèáñóç», ç ëýóç ôçò õðüèåóçò êáé ç áðïêáôÜóôáóç ôçò èåßáò ôÜîçò. Óáôõñéêü äñÜìá Èåáôñéêü Ýñãï óôï ïðïßï êõñéáñ÷ïýóå ÷ïñüò áðïôåëïýìåíïò áðü ÓÜôõñïõò, ôïõò áêüëïõèïõò ôïõ Äéïíýóïõ. Ôá èÝìáôÜ ôïõ ó÷åôßæïíôáí ìå ôéò ÷áñÝò ôçò æùÞò êáé ôç äýíáìç ôïõ Ýñùôá. Óðïõäáßïò óáôõñéêüò ðïéçôÞò Þôáí ï Áéó÷ýëïò: «Ðñùôåýò» êáé Üëëá Ýñãá. Êùìùäßá Èåáôñéêü åßäïò ðïõ áó÷ïëåßôáé ìå ôçí áóôåßá êáé ÷áñïýìåíç ðñïóÝããéóç ôùí ðñáãìÜôùí (êþìïò = ïìÜäá ðïõ ìéëïýóå áèõñüóôïìá êáé îåóôüìéóå ðïëëÝò Üóåìíåò

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

215

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:06

Page 216

ëÝîåéò). ÐïëëÝò öïñÝò ç êùìùäßá áó÷ïëÞèçêå ìå óïâáñÜ æçôÞìáôá, ðñïóðáèþíôáò íá êáõôçñéÜóåé ôéò áäõíáìßåò ôùí áíèñþðùí ìÝóá áðü ôçí ðáñïõóßáóç áóôåßùí êáôáóôÜóåùí. Ç êùìùäßá êáôÜãåôáé áðü ôá Üóåìíá ôñáãïýäéá ðïõ ôñáãïõäïýóáí óôéò äéïíõóéáêÝò ôåëåôÝò. ×ùñßæåôáé óå ôñåéò ðåñéüäïõò: á) Áñ÷áßá êùìùäßá (486 - 400 ð.×.). Ï ðïéçôÞò óôñÝöåôáé åíáíôßïí óõãêåêñéìÝíùí ðñïóþðùí, ôá ïðïßá èåùñåß öïñåßò áðáñÜäåêôùí öáéíïìÝíùí êáé ðáñáêìÞò. Åðéóôñáôåýïíôáé âùìïëï÷ßåò, âñéóéÝò êáé Üóåìíá èåÜìáôá. ×áñáêôçñéóôéêüò åêðñüóùðïò åßíáé ï ÁñéóôïöÜíçò. â) ÌÝóç êùìùäßá (400 - 330 ð.×.). ¢íèéóå ìåôÜ ôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï. Äéáêùìùäåßôáé ç êáèçìåñéíüôçôá, ãåíéêÜ ïé óõìðåñéöïñÝò ôùí áíèñþðùí, ìõèéêÜ ðñüóùðá. ÃåíéêÜ, ç ÌÝóç Êùìùäßá åßíáé ðéï Þðéá óå ó÷Ýóç ìå ôï ðáñåëèüí. ã) ÍÝá êùìùäßá (330 - 262 ð.×.). Ùò ðñïò ôç äïìÞ, ìïéÜæåé ðïëý ìå ôç ÌÝóç Êùìùäßá. Ïé ðïéçôÝò äéáêùìùäïýí êáèçìåñéíÝò êáôáóôÜóåéò, ùóôüóï ç äïìÞ ôùí Ýñãùí åßíáé ðåñéóóüôåñï óôÝñåç, ç ôå÷íéêÞ áíÜðôõîçò åßíáé êáëýôåñç. Óðïõäáéüôåñïò åêðñüóùðïò ôçò ÍÝáò Êùìùäßáò åßíáé ï ÌÝíáíäñïò.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Çñüäïôïò Óðïõäáßïò Ýëëçíáò éóôïñéïãñÜöïò (484 - 425 ð.×.). ÃåííÞèçêå óôçí Áëéêáñíáóóü (Í.Ä. ÌéêñÜ Áóßá). Ï èåßïò ôïõ Þôáí åðéêüò ðïéçôÞò êáé ïíïìáæüôáí Ðáíýáóéò. Óå íåáíéêÞ çëéêßá áíáìåß÷èçêå ìå ôçí ðïëéôéêÞ. Óõììåôåß÷å óôçí ðñïóðÜèåéá áíáôñïðÞò ôïõ ôõñÜííïõ Ëýãäáìç. Åîïñßóôçêå óôç ÓÜìï. Áñãüôåñá åðÝóôñåøå óôçí Áëéêáñíáóóü (455 ð.×.). ÄÝêá ÷ñüíéá áñãüôåñá åãêáôáóôÜèçêå óôçí ÁèÞíá. ¸ãéíå ößëïò ìå ôïí ÐåñéêëÞ. Áñãüôåñá áêïëïýèçóå ôïõò Áèçíáßïõò óôç Óéêåëßá êáôÜ ôïí áðïéêéóìü ôùí Èïõñßùí. Ôáîßäåøå óå ðïëëÜ ìÝñç, öôÜíïíôáò ìÝ÷ñé ôç Ìåóïðïôáìßá. Ï Çñüäïôïò Ýäéíå äéáëÝîåéò óôï êïéíü ôçò ÁèÞíáò ó÷åôéêÜ ìå ü,ôé åß÷å äåé óôá ôáîßäéá ôïõ. Èåùñåßôáé ï ðáôÝñáò ôçò éóôïñßáò. ×áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ Ýñãïõ ôïõ åßíáé: á) ôï æùíôáíü ýöïò, ôï ïðïßï åíßïôå åß÷å ëïãïôå÷íéêÞ ÷ñïéÜ. â) Ïé óõ÷íÝò ðáñåìâÜóåéò ðïõ êÜíåé ìå âÜóç êÜðïéï ãåãïíüò ðïõ áöçãåßôáé. ã) Ç áöÞãçóç ôùí ãåãïíüôùí. Ðñïóðáèåß íá åîé÷íéÜóåé ôá âáèýôåñá áßôéá ôùí ãåãïíüôùí. ×ñçóéìïðïéåß ùò ðçãÝò áõôüðôåò ìÜñôõñåò, êñáôéêÜ áñ÷åßá ê.Ü. Ôï Ýñãï ôïõ ÷ùñßæåôáé óå åííÝá âéâëßá, Ýíá ãéá êÜèå ìïýóá: Êëåéþ, ÅõôÝñðç, ÈÜëåéá, ÌåëðïìÝíç, Ôåñøé÷üñç, Åñáôþ, Ðïëýìíéá, Ïõñáíßá êáé Êáëëéüðç. Èïõêõäßäçò Áèçíáßïò óôñáôçãüò êáé éóôïñéêüò (460 - 400 ð.×.). ¹ôáí ãéïò ôïõ ¼ëïñïõ êáé ãåííÞèçêå óôï äÞìï Áëéìïýíôá. ¹ôáí óõããåíÞò ôïõ ÌéëôéÜäç. ÄéÝèåôå áîéüëïãç ðåñéïõóßá óôç ÈñÜêç. Ç áñéóôïêñáôéêÞ ôïõ êáôáãùãÞ êáèüñéóå êáé ôç ìüñöùóÞ ôïõ: äÝ÷ôçêå ôá öþôá äéÜóçìùí óïöéóôþí ôçò åðï÷Þò. ¸æçóå áðü êïíôÜ ôá 216 ãåãïíüôá ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ. ÅðåéäÞ áðÝôõ÷å íá öôÜóåé Ýãêáéñá óôçí

08s.qxp

5/8/2008

9:06

Page 217

Áìößðïëç êáôÜ ôçí ðïëéïñêßá ôïõ Âñáóßäá åîïñßóôçêå áðü ôçí ÁèÞíá. Ôá ÷ñüíéá ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôçò åîïñßáò ôáîßäåøå óôç ÓðÜñôç, óôéò Óõñáêïýóåò, óôç Ìáêåäïíßá. ÅðÝóôñåøå ôá ãñÜììáôá óôçí ÁèÞíá ìå ôï ôÝëïò ôïõ ðïëÝìïõ. ÐÝèáíå îáöíéêÜ ôï 400 ð.×. ðåñßðïõ. Ï ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ Èïõêõäßäçò åðçñåÜóôçêå áðü ôç æùçñÞ ðíåõìáôéêÞ êßíçóç ôçò ÁèÞíáò ôïí 5ï áé. ð.×. Ôï Ýñãï ôïõ áðïôåëåß óõíéóôáìÝíç ôçò åðßäñáóçò ôùí öõóéêþí öéëïóüöùí ôçò Éùíßáò (ó÷Ýóç áéôßáò - áðïôåëÝóìáôïò) êáé ôùí áðüøåùí ôùí óïöéóôþí, ðïõ áó÷ïëÞèçêáí ìå ôçí åðßäñáóç ôïõ áéôßïõ êáé ôïõ áðïôåëÝóìáôïò óôéò áíèñþðéíåò ó÷Ýóåéò. Ï Èïõêõäßäçò èåùñïýóå üôé ïé óõìðåñéöïñÝò ôùí áíèñþðùí åíôÜóóïíôáé óå Ýíá åðáíáëáìâáíüìåíï êýêëï êáô’ áíáëïãßá ãåãïíüôùí. Ïé Üíèñùðïé ìðïñïýí íá ðñïâëÝðïõí, ùò Ýíá âáèìü, ôá ìåëëïýìåíá. Áõôüò Þôáí êáé ï âáóéêüò ëüãïò óõããñáöÞò ôïõ Ýñãïõ. Ï Èïõêõäßäçò äéá÷ùñßæåé ôéò âáèýôåñåò áéôßåò áðü ôéò áöïñìÝò. Ç åðÝìâáóç ôïõ èåßïõ áðïññßðôåôáé êáôçãïñçìáôéêÜ. ÄÝ÷åôáé ìüíï ôçí åðßäñáóç ôùí ôõ÷áßùí ãåãïíüôùí, ðïõ äßíïõí ìç ðñïâëÝøéìç ðïñåßá óôá ãåãïíüôá. Ôï Ýñãï ôïõ óôáìáôÜ áðüôïìá óôï Ýôïò 411 ð.×. Îåíïöþíôáò Áèçíáßïò óôñáôçãüò êáé éóôïñéêüò (430/25 - 355 ð.×.). ÁíÞêå óå åýðïñç ïéêïãÝíåéá. Ôï 401 ð.×. ðÞãå óôéò ÓÜñäåéò ãéá íá ãíùñßóåé ôïí Êýñï ôï Íåüôåñï, ôïí áäåëöü ôïõ âáóéëéÜ ôçò Ðåñóßáò ÁñôáîÝñîç. ÄÝ÷ôçêå íá áêïëïõèÞóåé ôïõò ¸ëëçíåò ìéóèïöüñïõò ðïõ èá ðïëåìïýóáí åíáíôßïí ôïõ áäåëöïý ôïõ Êýñïõ. Ç ìÜ÷ç Ýãéíå óôá Êïýíáîá, ïé ¸ëëçíåò óôñáôçãïß äïëïöïíÞèçêáí ýóôåñá áðü ðñïäïóßá. Ï ßäéïò åêëÝ÷ôçêå óôñáôçãüò êáé ìáæß ìå Üëëïõò ïäÞãçóå ôïõò óôñáôéþôåò, ôïõò «Ìýñéïõò», ìÝóá áðü ôçí Áñìåíßá óôéò áêôÝò ôïõ Åýîåéíïõ Ðüíôïõ. Ï Îåíïöþíôáò Þôáí ëÜôñçò ôùí Óðáñôéáôþí, êáé åéäéêÜ ôïõ âáóéëéÜ Áãçóßëáïõ, ôïí ïðïßï áêïëïýèçóå óôçí ÅëëÜäá, üôáí åðÝóôñåøå ãéá íá áíôéìåôùðßóåé ôïí áíôéóðáñôéáôéêü ó÷çìáôéóìü. Ïé Áèçíáßïé ôïí åîüñéóáí åîáéôßáò ôçò öéëïóðáñôéáôéêÞò óôÜóçò. Ï Îåíïöþíôáò Ýëáâå ùò ôéìçôéêü äþñï áðü ôïõò ÓðáñôéÜôåò Ýíá êôÞìá óôçí Çëåßá. ÌåôÜ ôç ìÜ÷ç ôùí Ëåýêôñùí êáôÝöõãå óôçí Êüñéíèï. Áñãüôåñá ôïõ äüèçêå ÷Üñç áðü ôïõò Áèçíáßïõò. Äåí îÝñïõìå ôïí áêñéâÞ ôñüðï èáíÜôïõ ôïõ. ¸÷åé ãñÜøåé éóôïñéêÜ Ýñãá: á) «Êýñïõ ÁíÜâáóéò», óôçí ïðïßá áöçãåßôáé ôá ãåãïíüôá ôçò Êáèüäïõ ôùí Ìõñßùí. â) «ÅëëçíéêÜ», éóôïñéêü Ýñãï ðïõ óõíå÷ßæåé ôçí áöÞãçóç ôïõ Èïõêõäßäç (411 - 362 ð.×.), óå 7 âéâëßá. ã) ÐïëéôéêÜ Ýñãá åßíáé: ï «Ïéêïíïìéêüò», ïé «Ðüñïé, Þ ðåñß ðñïóüäùí» ê.Ü. Ôï ýöïò ôïõ åßíáé áðëü, ðåñéåêôéêü êáé êáèáñü. Äéáêñßíåôáé ãéá ôç óáöÞíåéá êáé ôçí Ýëëåéøç óôüìöïõ. ÓùêñÜôçò Áèçíáßïò öéëüóïöïò (470 - 399 ð.×.). Êáôáãüôáí áðü ïéêïãÝíåéá êáëëéôå÷íþí. Ï ðáôÝñáò ôïõ ëåãüôáí Óùöñïíßóêïò êáé Þôáí ãëýðôçò. ¸èåóå óêïðü ôçò æùÞò ôïõ ôç ìåôÜäïóç ôùí öéëïóïöéêþí áëçèåéþí óôïõò óõìðïëßôåò ôïõ. Ç öéëïóïöéêÞ ôïõ ðáéäåßá äåí åßíáé éäéáßôåñá ãíùóôÞ. Äéáêñßèçêå ùò óôñáôéþôçò êáôÜ ôïí Ðåëðïííçóéáêü ðüëåìï (á´ öÜóç). Óôç äßêç ôùí óôñáôçãþí ìåôÜ ôç íáõìá÷ßá óôéò Áñãéíïýóåò, ôï 406 ð.×., (êáôçãïñïýíôáí üôé äå óõíÝëåîáí ôïõò íåêñïýò åîáéôßáò 217

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:06

Page 218

ôçò èáëáóóïôáñá÷Þò) áñíÞèçêå íá ôïõò êáôáäéêÜóåé. ÁñíÞèçêå íá óõíåñãáóôåß ìå ôïõò ÔñéÜêïíôá ÔõñÜííïõò. Áñãüôåñá, êáôçãïñÞèçêå Üäéêá áðü ôï ÌÝëçôï, ôïí ¢íõôï êáé ôï Ëýêùíá üôé åéóÞãáãå óôçí ðüëç «êïéíÜ äáéìüíéá», äéáöèåßñïíôáò ôïõò íÝïõò. ÊáôáäéêÜóôçêå óå èÜíáôï. ÁñíÞèçêå íá äñáðåôåýóåé êáé ðÝèáíå ðßíïíôáò êþíåéï. Öáßíåôáé ðùò ïé Áèçíáßïé äåí ôïõ óõã÷þñåóáí ôï ãåãïíüò üôé ï ôýñáííïò Êñéôßáò Þôáí ìáèçôÞò ôïõ. Ãéá ôç öéëïóïößá ôïõ ÓùêñÜôç ìáèáßíïõìå áðü äéÜöïñåò ðçãÝò, êõñßùò áðü ôá Ýñãá ôïõ ÐëÜôùíá, ôïí «Êñßôùíá», ôçí «Áðïëïãßá» ê.Ü. Ï ÓùêñÜôçò ðñïóðáèïýóå íá âñåé ôçí áëÞèåéá êáé ôï çèéêü êáëü. ÌÝóï áíáæÞôçóçò Þôáí ç äéáëåêôéêÞ ìÝèïäïò êáé ç óùêñáôéêÞ åéñùíåßá. Îåêéíïýóå áðü ôç èÝóç üôé äå ãíþñéæå ôßðïôá ãéá êÜðïéï æÞôçìá. ÌÝóá áðü ëïãéêÜ åðé÷åéñÞìáôá Ýâãáæå óôçí åðéöÜíåéá ôá áäýíáôá óçìåßá ôùí áðüøåùí ôùí Üëëùí. ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç ãíþóç óôç äéäáóêáëßá ôïõ ÓùêñÜôç. Èåùñïýóå üôé ãíþóç êáé áñåôÞ ðÜíå ìáæß ÷Ýñé ÷Ýñé. Åß÷å ðïëëïýò ìáèçôÝò, áðü ôïõò ïðïßïõò îå÷þñéóå ï ÐëÜôùíáò. ÐëÜôùíáò Óðïõäáßïò Áèçíáßïò öéëüóïöïò (427 - 347 ð.×.). Êáôáãüôáí áðü ðáëéÜ êáé áñéóôïêñáôéêÞ ãåíéÜ ôçò ÁèÞíáò. Ðïëëïß óõããåíåßò ôïõ Þôáí åîÝ÷ïíôåò ðïëéôéêïß ôçò ðüëçò. Áñ÷éêÜ åß÷å áêïýóåé ôéò äéäáóêáëßåò ôïõ öéëüóïöïõ Êñáôýëïõ. Ôï 408 ð.×. ãíþñéóå ôï ÓùêñÜôç êáé Ýãéíå éäéáßôåñá ðéóôüò ìáèçôÞò ôïõ. ¸ìåéíå ãéá áñêåôü äéÜóôçìá óôçí ÁèÞíá (10 ÷ñüíéá) ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÓùêñÜôç. Áñãüôåñá ðÞãå óôç Óéêåëßá. Ï ôýñáííïò ôùí Óõñáêïõóþí Äéïíýóéïò Á´ ôïí Ýäéùîå. ÌåôÜ áðü ðåñéðÝôåéåò Ýöôáóå óôçí ÁèÞíá. Ôï 387 ð.×. éäñýèçêå ç Áêáäçìßá. Îáíáãýñéóå óôéò Óõñáêïýóåò ôï 367 êáé ôï 361 ð.×., ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ Äéïíýóéïõ Á´. Åêåß üìùò êéíäýíåõóå áðü ôï ãéï ôïõ Äéïíýóéï ´. ÔåëéêÜ, äåí åßäå íá ðñáãìáôþíïíôáé ïé éäÝåò ôïõ ðåñß äéáêõâÝñíçóçò. ¸ãñáøå ðïëëÜ êáé óðïõäáßá Ýñãá, ìå óðïõäáéüôåñï ôçí «Ðïëéôåßá». Óå áõôü ïñáìáôßæåôáé ôç äçìéïõñãßá ìéáò ðïëéôåßáò áðïôåëïýìåíç áðü ôñåßò ôÜîåéò. Êõñßáñ÷ç ôÜîç Þôáí áõôÞ ôùí öéëïóüöùí - êõâåñíçôþí. Éäéáßôåñç èÝóç óôçí êïóìïèåùñßá ôïõ êáôÝ÷åé ï «êüóìïò ôùí éäåþí». Ðßóôåõå üôé ï äéêüò ìáò êüóìïò åßíáé ìéá áíôáíÜêëáóç åíüò áéþíéïõ êüóìïõ, ôïõ êüóìïõ ôùí éäåþí. ÁñéóôïôÝëçò Óðïõäáéüôáôïò ¸ëëçíáò öéëüóïöïò (384 - 322 ð.×.). Êáôáãüôáí áðü ôá ÓôÜãéñá ôçò ×áëêéäéêÞò. Ï ðáôÝñáò ôïõ Þôáí ï âáóéëéêüò ãéáôñüò ôïõ âáóéëéÜ Áìýíôá ´. Óå íåáñÞ çëéêßá ðÞãå óôçí ÁèÞíá, üðïõ öïßôçóå ãéá 20 ÷ñüíéá óôçí Áêáäçìßá ôïõ ÐëÜôùíá. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ äáóêÜëïõ ôïõ åãêáôáóôÜèçêå óôçí ¢óóï ôçò ÔñùÜäáò, üðïõ ßäñõóå ó÷ïëÞ. Ï Ößëéððïò ´ ôïí êÜëåóå óôçí áõëÞ ôïõ ãéá íá äéäÜîåé ôï ãéï ôïõ ÁëÝîáíäñï. ÌåôÜ ôçí Üíïäï ôïõ ÁëÝîáíäñïõ óôï èñüíï ôçò Ìáêåäïíßáò ï ÁñéóôïôÝëçò åãêáôáóôÜèçêå óôçí ÁèÞíá, üðïõ ßäñõóå äéêÞ ôïõ ó÷ïëÞ, ôï Ëýêåéïí. Ç äéåýèõíóç ôçò ó÷ïëÞò åß÷å áíáôåèåß óôïõò ìáèçôÝò. Ï öéëüóïöïò áó÷ïëÞèçêå êáé ìå ôç äçìéïõñãßá óðïõäáßáò âéâëéïèÞêçò. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ Áëåîáíäñïõ áðïóýñèçêå óôç ×áëêéäéêÞ, åðåéäÞ ç áôìüóöáéñá óôçí 218 ÁèÞíá Þôáí éäéáßôåñá å÷èñéêÞ ãé’ áõôüí. Åêåß ðÝèáíå. Ôï Ýñãï ôïõ åßíáé ôåñÜóôéï.

08s.qxp

5/8/2008

9:06

Page 219

Èåùñåßôáé üôé Ýãñáøå ôåôñáêüóéá Ýñãá. Ï ÁñéóôïôÝëçò äéáöïñïðïéåßôáé áðü ôïí ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ÐëÜôùíá, èåùñþíôáò üôé ïé éäÝåò åíõðÜñ÷ïõí óôïí áéóèçôü êüóìï êáé áðïôåëïýí ôá ãñÜììáôá ôç âÜóç ôïõ. Èåùñåßôáé ï èåìåëéùôÞò ôçò ËïãéêÞò. Óôïí ôïìÝá ôçò çèéêÞò ðßóôåõå ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ üôé ôá áãáèÜ åßíáé ìÝóï ãéá ôçí áñåôÞ êáé ôçí åõäáéìïíßá êáé ü÷é áõôïóêïðüò. Óôïí ôïìÝá ôçò ðïëéôéêÞò ðßóôåõå üôé ôï éäáíéêü ðïëßôåõìá Ýðñåðå íá äçìéïõñãåß åíÜñåôïõò êáé Ýíôéìïõò ðïëßôåò. ÉððïêñÜôçò ¸ëëçíáò ãéáôñüò, ï ðáôÝñáò ôçò éáôñéêÞò (460 - 370 ð.×.). ÂñÝèçêå êïíôÜ óå óðïõäáßïõò öéëïóüöïõò, üðùò ï Ãïñãßáò, ï Äçìüêñéôïò. ÌáèÞôåõóå óôéò ðåñßöçìåò éáôñéêÝò ó÷ïëÝò ôçò Êíßäïõ êáé ôçò Êù. Ôáîßäåøå ðïëý. ÔåëéêÜ åãêáôáóôÜèçêå óôç Èåóóáëßá. Åêåß áðÝêôçóå ìåãÜëç öÞìç. ¸óùóå ðïëëÝò ðåñéï÷Ýò áðü áññþóôéåò. Éäéáßôåñá âïÞèçóå ôïõò Èåóóáëïýò êáé ôïõò Áèçíáßïõò. ÌõÞèçêå ìÜëéóôá óôá Åëåõóßíéá ÌõóôÞñéá. ÐÝèáíå óå ìåãÜëç çëéêßá óôç ËÜñéóá. Ðñïóðáèïýóå íá ìÜèåé áíáôïìßá êÜíïíôáò ôïìÝò óå æþá, ãéáôß óå áíèñþðïõò áðáãïñåõüôáí. Áêüìç êáé ìå áõôü ôïí ôñüðï ãíþñéæå ðïëëÜ ïóôÜ êáé üñãáíá ôïõ áíèñþðïõ. Èåùñïýóå üôé óôï óþìá ôïõ áíèñþðïõ õðÜñ÷åé ç «öýóéò», ìéá ïõóßá ðïõ ñõèìßæåé ôçí êáëÞ ëåéôïõñãßá ôïõ óþìáôïò. Èåùñïýóå óçìáíôéêÜ öÜñìáêá ôç äßáéôá êáé ôçí åãêñÜôåéá. ×ñçóéìïðïéïýóå áðïôåëåóìáôéêÜ åñãáëåßá ãéá ôéò åã÷åéñßóåéò. Åß÷å ðïëëÝò ãíþóåéò ìáéåõôéêÞò êáé ãõíáéêïëïãßáò. Ðñþôïò áõôüò ôáîéíüìçóå óõóôçìáôéêÜ ôéò ãíþóåéò ó÷åôéêÜ ìå ôç äéÜãíùóç êáé ôç èåñáðåßá ôïõ áíèñþðéíïõ óþìáôïò. Åðßóçò, ðñþôïò áõôüò äßäáîå üôé ïé áéôßåò ôùí áóèåíåéþí ðñïÝñ÷ïíôáé áðü öõóéêÜ áßôéá êáé ü÷é áðü êÜðïéá èåüôçôá Þ áðü êÜðïéá õðåñâáôéêÞ ïíôüôçôá. Ëõóßáò ÑÞôïñáò ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò (445 - 380 ð.×.). Ï ðáôÝñáò ôïõ êáôáãüôáí áðü ôéò Óõñáêïýóåò. Åß÷å éäñýóåé âéïôå÷íßá êáôáóêåõÞò áóðßäùí. Ïé ÔñéÜêïíôá Ôýñáííïé ôïí êõíÞãçóáí. Ðáñáëßãï íá óêïôùèåß. ÊáôÝöõãå óôá ÌÝãáñá. Ç ðåñéïõóßá ôïõ äçìåýôçêå. ÂïÞèçóå ôï Èñáóýâïõëï êáé ôïõò äçìïêñáôéêïýò íá áíáôñÝøïõí ôïõò ÔñéÜêïíôá. Ãé’ áõôü ï Èñáóýâïõëïò ðñüôåéíå íá ôïõ áðïíåìçèåß ôï äéêáßùìá ôïõ Áèçíáßïõ ðïëßôç, ÷ùñßò åðéôõ÷ßá üìùò. Ãéá íá áíôéìåôùðßóåé ôï ïéêïíïìéêü ðñüâëçìá Ýãéíå ëïãïãñÜöïò. ¸ãñáöå ôïõò ëüãïõò ðïõ åêöùíïýóáí ïé äéÜäéêïé óôï äéêáóôÞñéï. ¸ãéíå äéÜóçìïò ìå ôïõò ëüãïõò ôïõ. ¸ãñáøå ëüãïõò äéêáíéêïýò (ãéá ôï äéêáóôÞñéï), áëëÜ êáé óõìâïõëåõôéêïýò êáé åðéäåéêôéêïýò. Ï ëüãïò ôïõ åßíáé ëéôüò üðïõ ÷ñåéáæüôáí, Üëëåò öïñÝò ÷ñçóéìïðïéïýóå ñçôïñéêÜ ó÷Þìáôá. ÕðÜñ÷åé ìéá áðëüôçôá ðïõ ôïõò äßíåé áìåóüôçôá. ÉóïêñÜôçò Áèçíáßïò ñÞôïñáò (436 - 338 ð.×.). Ï ðáôÝñáò ôïõ Þôáí åýðïñïò. Ï ÉóïêñÜôçò Ýãéíå ëïãïãñÜöïò, åîáéôßáò ïéêïíïìéêþí äõóðñáãéþí. Óôç Èåóóáëßá ðÞñå ìáèÞìáôá áðü ôï ñÞôïñá Ãïñãßá. Ôï 390 ð.×. áíáöÝñåôáé íá Ý÷åé áíïßîåé ó÷ïëÞ ñçôïñéêÞò óôçí ÁèÞíá, üðïõ öïéôïýóáí ðëçñþíïíôáò óåâáóôü ÷ñçìáôéêü ðïóü. Ç ó÷ïëÞ Ýãéíå äéÜóçìç óå ïëüêëçñç ôçí ÅëëÜäá. Ðïëëïß óðïõäáßïé ñÞôïñåò 219

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:06

Page 220

öïßôçóáí óå áõôÞí. Ïé ëüãïé ôïõ êõñéáñ÷ïýíôáé áðü ôçí éäÝá ôçò ïìüíïéáò êáé ôçò åéñÞíçò áíÜìåóá óôïõò ¸ëëçíåò êáé ôçò áíÜëçøçò ðáíåëëÞíéáò åêóôñáôåßáò åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí. Áñ÷éêÜ óôñÜöçêå óôéò éó÷õñÝò ðüëåéò - êñÜôç ôçò åðï÷Þò: ÁèÞíá, ÓðÜñôç êôë. Áñãüôåñá áðåõèýíèçêå ðñïò ôï Ößëéððï ´. ÐÝèáíå ôï 338 ð.×., ìåôÜ ôç ìÜ÷ç ôçò ×áéñþíåéáò. ÄçìïóèÝíçò ÑÞôïñáò ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò (384 - 322 ð.×.). Ï ðáôÝñáò ôïõ åß÷å áñêåôÜ ìåãÜëç ðåñéïõóßá. Óå ìéêñÞ çëéêßá Ýìåéíå ïñöáíüò áðü ðáôÝñá. Ïé êçäåìüíåò ôïõ îüäåøáí ôá ÷ñÞìáôá ðïõ ðñïïñßæïíôáí ãéá ôï ÄçìïóèÝíç. Áñ÷éêÜ åß÷å ðïëëÜ óùìáôéêÜ êáé ãëùóóéêÜ åëáôôþìáôá, åß÷å üìùò êáé éó÷õñÞ èÝëçóç. Ìüëéò åíçëéêéþèçêå, óôñÜöçêå äéêáóôéêÜ åíáíôßïí ôùí êçäåìüíùí ôïõ. Áñãüôåñá Ýãéíå êáé áõôüò ëïãïãñÜöïò. Áñãüôåñá (ìåôÜ ôï 355 ð.×.) áó÷ïëÞèçêå ìå ôçí ðïëéôéêÞ. ÓôñÝöåôáé ìå ìáíßá åíáíôßïí ôïõ Öéëßððïõ ´. Óðïõäáßïé åßíáé ïé ôñåéò Ïëõíèéáêïß ëüãïé, ðïõ åêöùíÞèçêáí õðÝñ ôçò áðïóôïëÞò âïÞèåéáò óôçí áðåéëïýìåíç áðü ôï Ößëéððï ¼ëõíèï. Áñãüôåñá ðáßñíåé ìÝñïò óôçí ðñåóâåßá ðïõ ðçãáßíåé óôç Ìáêåäïíßá. ÁðïôÝëåóìá áõôÞò ôçò áðïóôïëÞò åßíáé ç õðïãñáöÞ åéñÞíçò ìå ôï Ößëéððï (ÖéëïêñÜôåéïò ÅéñÞíç), ôçí ïðïßá áñãüôåñá ï Ößëéððïò èá ðáôÞóåé. Ïé ðñïóäïêßåò ôïõ ãêñåìßæïíôáé óôç ×áéñþíåéá (338 ð.×.). Ç öÞìç üôé ï ÁëÝîáíäñïò åß÷å ðåèÜíåé óôçí Éëëõñßá êÜíåé ôï ÄçìïóèÝíç íá ðñïôåßíåé áíôáñóßá óôïõò Èçâáßïõò. Ï ÁëÝîáíäñïò üìùò ðáñïõóéÜæåôáé æùíôáíüò êáé áðáéôåß ôçí ðáñÜäïóç ôïõ ÄçìïóèÝíç, áíÜìåóá óå Üëëïõò. Ï ÄçìïóèÝíçò üìùò ãëéôþíåé. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ðñïóðÜèçóå ðÜëé íá õðïêéíÞóåé åðáíÜóôáóç, ç ïðïßá óõíôñßöôçêå (322 ð.×.). Ï ÄçìïóèÝíçò áõôïêôüíçóå. Ïé ëüãïé ôïõ äéáêñßíïíôáé ãéá ôçí áêñßâåéá êáé ôçí êáôáëëçëüôçôá ôùí ëÝîåùí, ãéá íá åêöñÜóåé ôéò éäÝåò ôïõ. Ïé éäÝåò ôïõ êåéìÝíïõ õðïóôçñßæïíôáé ìå ðÜèïò, åíþ ðáñïõóéÜæïíôáé éäéáßôåñá óùóôÜ áðü ôå÷íéêÞ Üðïøç. Áéó÷ýëïò Ï ðñþôïò áðü ôçí ôñéÜäá ôùí ìåãÜëùí Áèçíáßùí ôñáãùäþí (525 - 456 ð.×.). ÃåííÞèçêå óôçí Åëåõóßíá áðü áñéóôïêñáôéêÞ ïéêïãÝíåéá. ÐïëÝìçóå óôïõò ìåãÜëïõò ðïëÝìïõò ãéá ôçí áíåîáñôçóßá (Ìáñáèþíáò, Óáëáìßíá, ÐëáôáéÝò). Êõñéáñ÷ïýóå óôïõò äñáìáôéêïýò áãþíåò ìåôÜ ôï 484 ð.×. Óþèçêáí ìüíï åðôÜ ôñáãùäßåò. Ôá Ýñãá ôïõ äéáðíÝïíôáé áðü ôï Ýíôïíï ðáôñéùôéóìü êáé õøçëÝò éäÝåò, óáí áõôÝò ðïõ ïäÞãçóáí ôïõò ¸ëëçíåò óôçí åðïðïéßá ôùí Ìçäéêþí ðïëÝìùí. ×ñçóéìïðïéåß äõíáôÝò åêöñÜóåéò. Ïé Þñùåò äéáðíÝïíôáé áðü õøçëÝò éäÝåò. Êõñéáñ÷ïýí ôá âáèéÜ, ìå óçìáóßá íïÞìáôá. Ç ãëþóóá ôïõ áðïôåëåß ìíçìåßï ôåëåéüôçôáò. Ï Áéó÷ýëïò Ýäùóå ìåãáëýôåñç âáñýôçôá óôï äéÜëïãï, ðñïóèÝôïíôáò äåýôåñï õðïêñéôÞ. ¸ñãá ôïõ: «ÉêÝôéäåò», «ÐÝñóåò» ê.Ü. ÓïöïêëÞò Óðïõäáßïò áñ÷áßïò Áèçíáßïò ôñáãùäüò (496 - 406 ð.×.). Ï ðáôÝñáò ôïõ Þôáí 220 åýðïñïò. Åß÷å ðïëý êáëÞ ìüñöùóç. ÃñÞãïñá îå÷þñéóå. ¹ôáí éäéáßôåñá óõìðáèÞò

08s.qxp

5/8/2008

9:06

Page 221

óôïõò Áèçíáßïõò. Äåí åíäéáöÝñèçêå éäéáßôåñá ãéá ôçí ðïëéôéêÞ. Ôï 420 ð.×. Ýãéíå ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé éåñÝáò ôïõ Áóêëçðéïý. ÔéìÞèçêå éäéáßôåñá áðü ôïõò Áèçíáßïõò. Áðü ôï 469 ð.×. ôá ãñÜììáôá êõñéáñ÷ïýóå óôïõò äñáìáôéêïýò áãþíåò. Áðü ôéò ðïëëÝò ôñáãùäßåò ðïõ Ýãñáøå ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ óþæïíôáé ðïëý ëßãåò. Ï ÓïöïêëÞò åêöñÜæåé ôç ÷Üñç ôïõ åëëçíéêïý - áèçíáúêïý ðíåýìáôïò êáôÜ ôï «÷ñõóü áéþíá». ÐáñïõóéÜæåé ôïõò Þñùåò ùò éäáíéêÜ, ùò ðñüôõðá, Ýôóé üðùò Ýðñåðå íá åßíáé. Ï ìýèïò ôùí Ýñãùí ôïõ ÓïöïêëÞ äéáèÝôåé åóùôåñéêÞ óõíï÷Þ· ôá ðÜèç, ç Ýêâáóç ôùí ãåãïíüôùí êáé ôï ôÝëïò åîáñôþíôáé áðü ôéò åóùôåñéêÝò äõíÜìåéò ôùí çñþùí. Ïé èåïß êáèñåöôßæïíôáé ìÝóá áðü ôïõò áíèñþðïõò. Ç Ýêöñáóç åßíáé áðëÞ, ëéôÞ áëëÜ êáé éäéáßôåñç éó÷õñÞ êáé Üìåóç üôáí ÷ñåéÜæåôáé. Ï ÓïöïêëÞò ðñüóèåóå Üëëïí Ýíáí õðïêñéôÞ, åíþ áýîçóå ôá ìÝëç ôïõ ÷ïñïý. ¸ñãá ôïõ: «ÇëÝêôñá», «Áíôéãüíç», «Ïéäßðïõò Ôýñáííïò», «ÖéëïêôÞôçò» ê.Ü. Åõñéðßäçò Óðïõäáßïò ôñáãùäüò ôçò áñ÷áéüôçôáò (485/84 - 406 ð.×.). Ç åðéìåëÞò ìüñöùóç ôïõ ðïéçôÞ äåß÷íåé üôé ïé ãïíåßò ôïõ Þôáí ìÜëëïí åýðïñïé. Äå ãíùñßæïõìå ôï áêñéâÝò Ýôïò ãÝííçóÞò ôïõ. ÐÞñå êáëÞ ìüñöùóç: Üêïõóå ôïí Ðñùôáãüñá, ôïí Áíáîáãüñá ê.Ü. ÐáñÜëëçëá ðÞñå êáé ìáèÞìáôá æùãñáöéêÞò. Ðñþôç öïñÜ äéáêñßèçêå ôï 441 ð.×. Ï Åõñéðßäçò äåí Þôáí êïéíùíéêüò Üíèñùðïò. Ç ðáñÜäïóç áíáöÝñåé üôé ï ðïéçôÞò óõíÝãñáøå ôá Ýñãá ôïõ ìÝóá óå ìéá óðçëéÜ ôçò Óáëáìßíáò. Óôá 408 ð.×. ðåñßðïõ åãêáôáóôÜèçêå óôç íÝá ðñùôåýïõóá ôïõ Ìáêåäïíéêïý âáóéëåßïõ, ôçí ÐÝëëá, êáëåóìÝíïò ôïõ âáóéëéÜ Áñ÷Ýëáïõ. Åêåß êáé ðÝèáíå äýï ÷ñüíéá áñãüôåñá. Ï Åõñéðßäçò ðáñïõóéÜæåôáé áíáíåùôÞò ôçò äñáìáôéêÞò ôÝ÷íçò. Óôïí ðñüëïãï áíáöÝñåôáé óå óôïé÷åßá ôïõ ðáñåëèüíôïò. Ôá ÷ïñéêÜ Ý÷ïõí ìåéùèåß óå Ýêôáóç· ðáñÜëëçëá Ý÷ïõí áíåîáñôçôïðïéçèåß óå ìåãÜëï âáèìü. Ôï ôÝëïò ôïõ Ýñãïõ, «ç ëýóç» ôïõ äñÜìáôïò, Ýñ÷åôáé ìå ôç âïÞèåéá åíüò áðü ìç÷áíÞò èåïý. Óôá Ýñãá ôïõ êõñéáñ÷åß ç êñéôéêÞ - óáôéñéêÞ äéÜèåóç áðÝíáíôé óôïõò ðáôñïðáñÜäïôïõò èåóìïýò êáé áíôéëÞøåéò. Ï Åõñéðßäçò ðáñïõóéÜæåé ôá ðñÜãìáôá üðùò Þôáí ðñáãìáôéêÜ. ÓêÜâåé ìå åõëÜâåéá êáé áíé÷íåýåé ôçí øõ÷Þ ôùí áíèñþðùí êáé ðéï ðïëý ôç ãõíáéêåßá øõ÷Þ. Ïé ÞñùÝò ôïõ óõãêëïíßæïíôáé áðü ôá ðÜèç êáé ôá ëÜèç ôïõò. ¸ñãá ôïõ: «ÌÞäåéá», «ÇëÝêôñá», «Éððüëõôïò», «ÔñùÜäåò», «Öïßíióóáé» ê.Ü. ÁñéóôïöÜíçò Óðïõäáéüôáôïò êùìéêüò ðïéçôÞò ôçò áñ÷áéüôçôáò (445 - 386 ð.×.). ÃåííÞèçêå óôçí ÁèÞíá êáé Ýæçóå ðïëëÜ ÷ñüíéá óôçí Áßãéíá. Äéáêñßèçêå ãéá ôç âáèéÜ êáé ðïëýðëåõñç ìüñöùóç ðïõ äéÝèåôå. ÐÞñå ôï ðñþôï âñáâåßï ôï 425 ð.×. Ï ÁñéóôïöÜíçò áíôëåß ôá èÝìáôÜ ôïõ áðü ôçí ïéêïíïìéêÞ, ðïëéôéêÞ, ðïëéôéóôéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ôçò åðï÷Þò ôïõ. ×áñáêôçñßæåôáé áðü áêáôÜó÷åôåò âùìïëï÷ßåò êáé áñìïíéêü ôñüðï óôç äïìÞ ôïõ Ýñãïõ. Ï ÁñéóôïöÜíçò ðñïêáëåß ìå ôá èÝìáôá êáé ôéò ëÝîåéò ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß· üìùò ÷ñçóéìïðïéåß ôï ëüãï ôïõ ü÷é ùò áõôïóêïðü, áëëÜ ãéá íá óáôéñßóåé ðñüóùðá êáé êáôáóôÜóåéò ôçò óýã÷ñïíçò áèçíáúêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò. Óôá Ýñãá ôïõ ðáñïõóéÜæåôáé íá êÜíåé êñéôéêÞ óôéò áäõíáìßåò ôçò äçìïêñáôßáò êáé óôá íåïôåñéóôéêÜ - ñéæïóðáóôéêÜ óôïé÷åßá ôçò êïéíùíßáò. ¸íôïíç 221

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:06

Page 222

êñéôéêÞ áóêåß áðÝíáíôé óôïõò óïöéóôÝò êáé óôéò äéáêçñýîåéò ôïõò. Óôï ßäéï êáëÜèé âÜæåé êáé ôï ÓùêñÜôç, ëáèåìÝíá âÝâáéá. ¸ñãá ôïõ: «ÉððÞò», «ÍåöÝëáé», «Á÷áñíÞò», «ÂÜôñá÷ïé», «ËõóéóôñÜôç», «ÅéñÞíç» ê.Ü.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ

×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

Éóôïñßá 484-425 ð.×. 460-400 ð.×. 430/25-355 ð.×.

Çñüäïôïò Èïõêõäßäçò Îåíïöþíôáò ï Áèçíáßïò

Öéëïóïößá 470-399 ð.×. 427-347 ð.×.

ÓùêñÜôçò ÐëÜôùíáò

ÉáôñéêÞ 460-370 ð.×.

ÉððïêñÜôçò

ÑçôïñéêÞ 445-380 ð.×. 436-338 ð.×. 384-322 ð.×.

Ëõóßáò ÉóïêñÜôçò ÄçìïóèÝíçò

ÈÝáôñï 525-456 ð.×. 496-406 ð.×. 485/84-406 ð.×. 445-386 ð.×.

222

Áéó÷ýëïò ÓïöïêëÞò Åõñéðßäçò ÁñéóôïöÜíçò

08s.qxp

5/8/2008

9:07

Page 223

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Íá áíáöÝñåôå ôñáãùäßåò êáé êùìùäßåò ðïõ Ý÷åôå ðáñáêïëïõèÞóåé êáé ôá óôïé÷åßá ðïõ óáò ãïÞôåõóáí óå áõôÜ ôá Ýñãá. Åðßóçò íá óõãêñßíåôå ôï ñüëï ôïõ èåÜôñïõ óôçí áñ÷áßá êáé óôç óýã÷ñïíç êïéíùíßá. á) Ôñáãùäßåò: Ïéäßðïõò Ôýñáííïò, Áíôéãüíç, ÌÞäåéá. Êùìùäßåò: ÍåöÝëåò, ÅéñÞíç, ËõóéóôñÜôç. Ïéäßðïõò Ôýñáííïò, Áíôéãüíç : Äéáêñßíïíôáé ãéá ôç ÷Üñç êáé ôçí áñìïíßá ôùí äéáëüãùí. ÌÝóá áðü áõôïýò ï ÓïöïêëÞò õìíåß ôïí Üíèñùðï êáé ôéò äõíáôüôçôÝò ôïõ, êáêÝò êáé êáëÝò. ÎåêéíÜåé áðü ôïí ýìíï óôïí Ýñùôá «Ýñùô’ áíßêáôå ìÜ÷áí ....» (Áíôéãüíç), óõíå÷ßæåé ìå ôç íïçôéêÞ ðñþôá êáé ýóôåñá óùìáôéêÞ ôýöëùóç ôïõ Ïéäßðïäá. Ç Ýêâáóç ôçò ðëïêÞò åîáñôéÝôáé êáé óôéò äýï ôñáãùäßåò áðü ôéò åóùôåñéêÝò äõíÜìåéò ôùí çñþùí, ü÷é áðü ôçí åðÝìâáóç êÜðïéïõ èåïý. Ï Ïéäßðïäáò îå÷ùñßæåé ãéá ôéò óïöÝò êáé Ýíôïíåò åíáëëáãÝò ôçò øõ÷éêÞò êáé øõ÷ïëïãéêÞò äéÜèåóçò ôùí çñþùí (êáíïíéêü øõ÷ïãñÜöçìá) êáèþò êáé ãéá ôç äåîéïôå÷íéêÞ áíÜðôõîç ôïõ èÝìáôïò. Ç Áíôéãüíç ìáò ìáãíçôßæåé ìå ôç äýíáìç ôùí äéáëüãùí, ôçí ðñïóÞëùóç óôéò ôéôáíéêÝò äõíÜìåéò ôçò áíèñþðéíçò øõ÷Þò êáé ôïõò ðõêíïûöáóìÝíïõò üóï êáé óïöÜ äïìçìÝíïõò äéáëüãïõò. ÌÞäåéá : Îå÷ùñßæåé ãéá ôï ñåáëéóìü êáé ôç ãíÞóéá äñáìáôïõñãéêÞ Ýíôáóç. Ï Åõñéðßäçò êáôüñèùóå íá áðïäþóåé ôÝëåéá ôéò ðéï á÷íÝò áðï÷ñþóåéò ôùí äéáêõìÜíóåùí ôçò øõ÷Þò ôçò çñùßäáò. Ç áíõðÝñâëçôç äýíáìç ôùí óõíáéóèçìÜôùí ìáò êáèçëþíåé êõñéïëåêôéêÜ óôï êÜèéóìá. Êõñéáñ÷åß ï ðåæüò áôôéêüò ëüãïò, ï ïðïßïò åêöñÜæåé ôéò äéáèÝóåéò ôùí çñþùí ìå ìéá áîåðÝñáóôç ëåðôüôçôá. Ôï Ýñãï êáôáöÝñíåé êÜôé ðïëý óçìáíôéêü: íá âÜëåé ôï èåáôÞ áðü ôçí áñ÷Þ ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò óôç èÝóç ôùí çñþùí. Ï èåáôÞò óõìðÜó÷åé ìå ôá ðñüóùðá, åéäéêÜ ìå ôçí ìçôÝñá, ôï ôñáãéêüôåñï ßóùò óýìâïëï ôçò ðáãêüóìéáò ëïãïôå÷íßáò. ÍåöÝëåò, ÅéñÞíç, ËõóéóôñÜôç: Ï ðïéçôÞò äéáêùìùäåß áñéóôïõñãçìáôéêÜ ðñüóùðá êáé êáôáóôÜóåéò ôçò åðï÷Þò ôïõ. Ç óÜôéñá åßíáé áìåßëéêôç, ïé öñÜóåéò ôóáêßæïõí êüêáëá. ÏôéäÞðïôå öáßíåôáé óôñáâü óôïí ðïéçôÞ óôçëéôåýåôáé ÷ùñßò ïßêôï. â) Ôï èÝáôñï óôçí áñ÷áéüôçôá, üðùò êáé óÞìåñá, åß÷å ðáéäåõôéêü ÷áñáêôÞñá. ×ñçóßìåõå óôçí áíýøùóç ôïõ ðíåõìáôéêïý åðéðÝäïõ ôïõ ëáïý, ìÝóá áðü ôçí ðáñïõóßáóç õøçëþí íïçìÜôùí êáé áðï÷ñþóåùí ôçò áíèñþðéíçò øõ÷Þò êáé ôùí êáôáóôÜóåùí. Ï èåáôÞò óõìðÜó÷åé ìå ôïõò Þñùåò, ðáñáêïëïõèåß ôéò øõ÷ïëïãéêÝò ôïõò ìåôáðôþóåéò, óôï ôÝëïò «êáèáßñåôáé», åîáãíßæåôáé ìÝóá áðü ôç ëýóç ðïõ äßíåôáé. 223

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:07

Page 224

2. Ï Ó ù ê ñ Ü ô ç ò ä ß ä á î å Þ è ï ò ê á é ó õ í Ý ð å é á ë ü ã ù í ê á é Ý ñ ã ù í . Ð þ ò ô ï áíôéëáìâÜíåóôå áõôü; Ï ÓùêñÜôçò äßäáóêå ôçí áíÜãêç ãéá áíáæÞôçóç ôçò áñåôÞò êáé ãéá çèéêÞ äéáâßùóç. Ç óõíÝðåéá ôùí ëüãùí ôïõ öÜíçêå êõñßùò óå äýï ðåñéðôþóåéò: á) ÌåôÜ ôç ìÜ÷ç óôéò Áñãéíïýóåò ïé óôñáôçãïß äå ìÜæåøáí ôïõ íåêñïýò ëüãù èáëáóóïôáñá÷Þò. ÐáñáðÝìöèçêáí óå äßêç ãéá áóÝâåéá. Ï ÓùêñÜôçò áñíÞèçêå íá øçößóåé ôç èáíáôéêÞ ôïõò êáôáäßêç, üðùò ïé Üëëïé äéêáóôÝò. â) ¼ôáí êáôáäéêÜóôçêå óå èÜíáôï, ðÞãáí ïé ößëïé ôïõ êáé ôïõ ðñüôåéíáí íá ôïí âïçèÞóïõí íá äñáðåôåýóåé. Ï ÓùêñÜôçò üìùò áñíÞèçêå. Ðñïôßìçóå íá ìåßíåé ðéóôüò óôïõò èåóìïýò ôçò äçìïêñáôßáò, Ýóôù êé áí áñêåôÝò öïñÝò äå ëåéôïõñãïýóáí óùóôÜ. 3. Óå ðïéïõò ëüãïõò ïöåßëåôáé ç ýðáñîç ðñïóùðéêþí áðüøåùí óôç óõããñáöÞ ôçò éóôïñßáò; Ï éóôïñéêüò åßíáé Üíèñùðïò ôçò åðï÷Þò. Æåé ìÝóá óôçí êïéíùíßá, ìïéñÜæåôáé ìå ôïõò õðüëïéðïõò áíèñþðïõò ìéá êïéíÞ ðñáãìáôéêüôçôá. Äå æåé áðïìïíùìÝíïò óå ãõÜëéíï óðßôé. ¸÷åé êÜðïéåò áðüøåéò êáé êÜðïéï õðüâáèñï, åßíáé æùíôáíü êýôôáñï ôçò êïéíùíéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò. Åßíáé ìéá óýíèåôç ðñïóùðéêüôçôá. ¼ôáí ëïéðüí ãñÜöåé Ýíá âéâëßï ãéá ôá äñþìåíá ìéáò ðåñéüäïõ, áíáðüöåõêôá åðçñåÜæåôáé áðü üëá ôá ðáñáðÜíù. 4. Ðïéåò íïìßæåôå üôé åßíáé ïé âáóéêÝò äéáöïñÝò áíÜìåóá óôçí áñ÷áßá êáé óôç óýã÷ñïíç éáôñéêÞ; á) Óôçí áñ÷áéüôçôá (ùò Ýíá óçìåßï) áðÝäéäáí ôéò áññþóôéåò óôç äñÜóç èåïôÞôùí. Äå èåùñïýóáí üôé Ý÷ïõí öõóéêÜ áßôéá. â) ÓÞìåñá õðÜñ÷åé ìåãÜëç åîåéäßêåõóç ôùí ãéáôñþí êáé ðïëý ðåñéóóüôåñá ôå÷íéêÜ ìÝóá. Ç áíÜðôõîç ôçò ôå÷íïëïãßáò Ý÷åé ïäçãÞóåé óôçí êáôáóêåõÞ ðïëýðëïêùí éáôñéêþí ìç÷áíçìÜôùí. ã) Ïé ãíþóåéò ìáò ó÷åôéêÜ ìå ôá áßôéá ôùí áññùóôåéþí êáé ôç äïìÞ êáé ôéò ëåéôïõñãßåò ôïõ áíèñþðéíïõ óþìáôïò åßíáé ðïëý ðåñéóóüôåñåò áðü ü,ôé Þôáí óôçí áñ÷áéüôçôá.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ Ðïéá Þôáí ç ðïñåßá ôïõ èåÜôñïõ ôïí 5ï êáé 4ï áé. ð.×.; ÊáôÜ ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ Üíèéóå êáé ôï èÝáôñï (ôñáãéêÞ ðïßçóç) êáé óôá ôñßá åßäç ìå ôá ïðïßá ðáñïõóéÜóôçêå: ôñáãùäßá, óáôõñéêü äñÜìá, êùìùäßá. Óðïõäáßá Þôáí ç ðåñßöçìç ôñéÜäá ôùí ôñáãéêþí ðïéçôþí: Áéó÷ýëïò, ÓïöïêëÞò êáé Åõñéðßäçò. Ôçí ôñéÜäá áõôÞ ðëáéóßùíå ï ìÝãéóôïò êùìéêüò ðïéçôÞò ÁñéóôïöÜíçò, ï ïðïßïò äéáêñßèçêå ãéá ôçí áèõñüóôïìç êñéôéêÞ ôçò óýã÷ñïíçò ðñáãìáôéêüôçôáò. Ïé Áèçíáßïé ðïëßôåò Ýðáéñíáí áðü ôï êñÜôïò ôï áíôßôéìï ôïõ åéóéôçñßïõ (èåùñéêÜ), ãéáôß ôï èÝáôñï 224 èåùñïýíôáí ùò óðïõäáßï ìÝóï äéáðáéäáãþãçóçò ôïõ ëáïý.

08s.qxp

5/8/2008

9:07

Page 225

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

2. ÏÉ ÔÅ×ÍÅÓ Ðåñßëçøç Ç êëáóéêÞ ôÝ÷íç õðÞñîå ãéá ðïëëïýò áéþíåò ìÝôñï óýãêñéóçò ãéá ôá Ýñãá êÜèå åðï÷Þò. Ç ëÝîç êëáóéêüò äçëþíåé ôï áéþíéï, ôï Üöèáñôï óôï ÷ñüíï, ôï äéá÷ñïíéêü. Äßíåé Ýìöáóç óôçí åîéäáíéêåõìÝíç ïìïñöéÜ, óôçí áñìïíßá. Ç êßíçóç, ç óôÜóç ôïõ óþìáôïò, ç Ýêöñáóç ôïõ ðñïóþðïõ ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü çñåìßá. Äéáêñßíïíôáé ôñåéò ðåñßïäïé: á) Ç ðñþéìç êëáóéêÞ ôÝ÷íç, Þ ôÝ÷íç ôïõ áõóôçñïý ñõèìïý (480 - 450 ð.×.). â) Ç þñéìç êëáóéêÞ ðåñßïäïò (450 - 390 ð.×.). Ç óôÜóç ôùí ìïñöþí åßíáé Þñåìç, ôá ãõíáéêåßá åíäýìáôá ãßíïíôáé ðåñéóóüôåñï äéÜöáíá. ã) Ç ýóôåñç êëáóéêÞ åðï÷Þ (390 - 323 ð.×.). Ç êëáóéêÞ ôÝ÷íç áíôëåß ôá èÝìáôÜ ôçò áðü ôç ìõèïëïãßá, ç ïðïßá ðïëëÝò öïñÝò áðåéêüíéæå óõìâïëéêÜ ôç óýã÷ñïíç ðñáãìáôéêüôçôá, êáé èñçóêåõôéêÜ èÝìáôá. Ç åðéññïÞ ôçò êëáóéêÞò ôÝ÷íçò åßíáé ðáãêüóìéá. Öïñåßò ôçò äéÜäïóÞò ôçò Þôáí ïé Ñùìáßïé êáé ç ÄõôéêÞ ôÝ÷íç. Ç áñ÷áßá åëëçíéêÞ ãëõðôéêÞ Üóêçóå Ýíôïíç åðéññÞ óôç Äýóç, üðùò êáé ç ìéêñïôå÷íßá. ÕðÞñ÷áí åðï÷Ýò (ÁíáãÝííçóç) êáôÜ ôïí ïðïßï êõñéáñ÷ïýóáí ôÜóåéò áðïìßìçóçò ôçò áñ÷áßáò ôÝ÷íçò (êê ë á ó é ê é ó ì ü ò ). Ôá Ýñãá ïíïìÜæïíôáé êëáóéêéóôéêÜ. Óôçí ÅëëÜäá ÷ôßóôçêáí ðïëëÜ íåïêëáóéêÜ êôßñéá ìåôÜ ôçí áðåëåõèÝñùóç áðü ôïõò Ôïýñêïõò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ×áñáêôçñéóôéêÜ êëáóéêÞò ôÝ÷íçò • Äéá÷ñïíéêüôçôá, áîåðÝñáóôç ëÜìøç • ÌÝôñï, áñìïíßá, åîåéäáíéêåõìÝíç ïìïñöéÜ

Ðåñßïäïé êëáóéêÞò ôÝ÷íçò • Ðñþéìç êëáóéêÞ ôÝ÷íç • ¿ñéìç êëáóéêÞ ðåñßïäïò • ¾óôåñç êëáóéêÞ åðï÷Þ

Èåìáôïãñáößá êëáóéêÞò ôÝ÷íçò • ÌõèïëïãéêÜ èÝìáôá • Áñ÷éêÜ óðÜíéá áðåéêïíßóåéò ðñïóþðùí êáé ãåãïíüôùí • Áñãüôåñá óôÞóéìï ðïñôñÝôùí

Ðáãêüóìéá åðéññïÞ ôçò êëáóéêÞò ôÝ÷íçò ìÝóù ôùí Ñùìáßùí êáé ôçò óýã÷ñïíçò ÄõôéêÞò ôÝ÷íçò

225

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:07

Page 226

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Êëáóéêéóìüò Ç ôÜóç ãéá ìßìçóç êëáóéêþí ðñïôýðùí óôçí ôÝ÷íç. Ï êëáóéêéóìüò ùò êßíçìá áíÜãåôáé óôï 17ï áé. (Ãáëëßá). Áñãüôåñá ç êßíçóç áõôÞ, áðüññïéá ôïõ èáõìáóìïý óôçí åëëçíéêÞ áñ÷áéüôçôá, äéáäüèçêå óå ïëüêëçñç ôçí Åõñþðç. Ïé ôïìåßò ôçò ëïãïôå÷íßáò (ÌïëéÝñïò, Ãêáßôå ê.Ü.), ôçò ìïõóéêÞò, ôçò áñ÷éôåêôïíéêÞò (ÌðñáìÜíôå ê.Ü.), ôçò æùãñáöéêÞò (Íôáâßíô ê.Ü.) åðçñåÜóôçêáí áðü ôá áñ÷áßá åëëçíéêÜ Ýñãá.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

480 - 450 ð.×.

Ðñþéìç êëáóéêÞ åðï÷Þ

450 - 390 ð.×.

¿ñéìç êëáóéêÞ ðåñßïäïò

390 - 323 ð.×.

¾óôåñç êëáóéêÞ åðï÷Þ

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ãéá ðïéá ðñÜãìáôá êáé êáôáóôÜóåéò ÷ñçóéìïðïéïýìå óÞìåñá ôïí üñï «êëáóéêüò»; Ç ëÝîç «êëáóéêüò» ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá íá äçëþóïõìå êáôáóôÜóåéò üðùò: á) ç ïìïñöéÜ åíüò áíèñþðïõ Þ åíüò áíôéêåéìÝíïõ. â) Ôï óôéë åíüò êôéñßïõ êáé ãåíéêÜ åíüò áñ÷éôåêôïíÞìáôïò. ã) Ôï óôéë, êáé ãåíéêÜ ï ôñüðïò óõìðåñéöïñÜò Þ ôñüðïò Ýíäõóçò åíüò áíèñþðïõ. ä) Ôï óôéë åíüò åðßðëïõ Þ åíüò äùìáôßïõ. 2. ÁíáæçôÞóôå íåïêëáóéêÜ êôßñéá êáé Üëëá êëáóéêéóôéêÜ Ýñãá ðïõ ôõ÷üí õðÜñ÷ïõí óôï Üìåóï ðåñéâÜëëïí óáò Þ êôßñéá êáé Ýñãá ðïõ ãíùñßæåôå áðü ôçí ðñùôåýïõóá êáé Üëëåò ðüëåéò. ÐïëëÜ éäéùôéêÜ íåïêëáóéêÜ êôßñéá Ý÷ïõí ÷ôéóôåß óôçí ÁèÞíá, êáé åéäéêüôåñá óôçí 226

08s.qxp

5/8/2008

9:07

Page 227

ðåñéï÷Þ ôçò ÐëÜêáò, ðïõ âñßóêåôáé êÜôù áðü ôçí Áêñüðïëç. Óðïõäáßá êôßñéá åßíáé ôá ÐáëáéÜ áíÜêôïñá (ç óçìåñéíÞ ÂïõëÞ), ðáëáéÜ ÂïõëÞ, ôï ÆÜððåéï ÌÝãáñï (Ýñãï ôïõ Èåüöéëïõ ×Üíóåí), ôï ôñßðôõ÷ï ÂéâëéïèÞêç, Áêáäçìßá, ÐáíåðéóôÞìéï, ôï Åèíéêü èÝáôñï, ôï Ìåôóüâåéï Ðïëõôå÷íåßï, ôï Åèíéêü Áñ÷áéïëïãéêü Ìïõóåßï, ç ÃåííÜäåéïò ÂéâëéïèÞêç, ôï ÌðåíÜêåéï Ìïõóåßï.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Óå ðïéåò ðåñéüäïõò ÷ùñßæåôáé ç ôÝ÷íç ôçò êëáóéêÞò ðåñéüäïõ; á) Ç ðñþéìç êëáóéêÞ ôÝ÷íç, Þ ôÝ÷íç ôïõ áõóôçñïý ñõèìïý (480 - 450 ð.×.). Ïé ìïñöÝò ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü áõóôçñüôçôá, óïâáñüôçôá êáé Ýíôïíá óôéãìéáßá êßíçóç. â) Ç þñéìç êëáóéêÞ ðåñßïäïò (450 - 390 ð.×.). Ç óôÜóç ôùí ìïñöþí åßíáé Þñåìç, ôá ãõíáéêåßá åíäýìáôá ãßíïíôáé ðåñéóóüôåñï äéÜöáíá. ã) Ç ýóôåñç êëáóéêÞ åðï÷Þ (390 - 323 ð.×.). 2. Áðü ðïý áíôëåß ôç èåìáôïëïãßá ôçò ç êëáóéêÞ åðï÷Þ; Ç êëáóéêÞ ôÝ÷íç áíôëåß ôá èÝìáôÜ ôçò áðü ôç ìõèïëïãßá, ç ïðïßá ðïëëÝò öïñÝò áðåéêüíéæå óõìâïëéêÜ ôç óýã÷ñïíç ðñáãìáôéêüôçôá, êáé áðü èñçóêåõôéêÜ èÝìáôá. ÓðÜíéá áðåéêïíßæïíôáí ðñüóùðá Þ ãåãïíüôá ôçò åðï÷Þò. ÓêçíÝò ôçò êáèçìåñéíüôçôáò áðåéêïíßæïíôáí óõíÞèùò óôá áããåßá. Áñãüôåñá ðÜíôùò Ýóôçíáí áñêåôÜ óõ÷íÜ ðïñôñÝôá äçìïóßùí ðñïóþðùí.

227

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:07

Page 228

3.Ç ÁÑ×ÉÔÅÊÔÏÍÉÊÇ ÔÙÍ ÊËÁÓÉÊÙÍ ×ÑÏÍÙÍ Ðåñßëçøç ÊáôÜ ôïõò êëáóéêïýò ÷ñüíïõò ÷ôßæïíôáé óðïõäáßá êôßñéá (íáïß, äçìüóéá êôßñéá): èüëïé, óôïÝò, èÝáôñá êôë. Óðïõäáßï ãåãïíüò åßíáé ç áíáêÜëõøç ôïõ êïñéíèéáêïý êéïíüêñáíïõ: ìïéÜæåé ìå êáëÜèé ðïõ ðåñéôñéãõñßæåôáé áðü Üêáíèåò (áãêÜèéá). Óôçí Áêñüðïëç ôçò ÁèÞíáò ÷ôßæïíôáé ôá Ðñïðýëáéá, ç åßóïäïò ðñïò ôï óýìðëåãìá ôùí íáþí. Áñ÷éôÝêôïíáò Þôáí ï ÌíçóéêëÞò êáé áðïôåëïýíôáí áðü ðÝíôå åéóüäïõò. Óðïõäáßï êôßñéï, ðïõ äÝóðïæå óôïí éåñü âñÜ÷ï, Þôáí ï íáüò ðïõ åß÷å áöéåñùèåß óôçí ÁèçíÜ ÐáñèÝíï, ï Ðáñèåíþíáò. Áñ÷éôÝêôïíåò Þôáí ï Éêôßíïò êáé ï ÊáëëéêñÜôçò. Ôá êéïíüêñáíá Þôáí äùñéêÜ· ðÜíù áðü áõôÜ äÝóðïæå ç æùïöüñïò ìå ôçí ðåñßöçìç ðïìðÞ ôùí ÐáíáèÞíáéùí. Éäéáßôåñá äéÜóçìá åßíáé êáé ôá áãÜëìáôá ôïõ íáïý, üðùò ôï ÷ñõóåëåöÜíôéíï Üãáëìá ôçò ÁèçíÜò, Ýñãï ôïõ Öåéäßá. Ï ÊáëëéêñÜôçò Þôáí õðåýèõíïò ãéá ôïí êïìøü éùíéêü íáü ôçò ÁèçíÜò Íßêçò. Ôçí ßäéá åðï÷Þ ÷ôßóôçêå êáé ôï Åñå÷èåßï. Ôïí 5ï áé. ð.×. ÷ôßæïíôáé ëßèéíá èÝáôñá· ðáëéüôåñá Þôáí îýëéíá. Óðïõäáéüôåñï Þôáí ôï èÝáôñï ôçò Åðéäáýñïõ . Ôá èÝáôñá ÷ôßæïíôáé óå öõóéêÜ êïéëþìáôá. Åêåß êáôáóêåõÜæïíôáé ôá áìöéèåáôñéêÜ êáèßóìáôá (êêïßëïí). ÕðÞñ÷áí ïñéæüíôéïé äéÜäñïìïé (ääéáæþìáôá) êáé óôåíÝò êÜèåôåò óêÜëåò ïé ïðïßåò äéáìüñöùíáí áêôéíùôÜ ôéò êåñêßäåò. Åêåß êÜèïíôáí ïé èåáôÝò. ÁðÝíáíôé áðü ôï êïßëïí âñéóêüôáí ï êõêëéêüò åðßðåäïò ÷þñïò ðïõ åêôõëßóóïíôáí ôï Ýñãï (ïïñ÷Þóôñá). Ðßóù âñéóêüôáí ç óêçíÞ, åíþ áêñéâþò ìðñïóôÜ õðÞñ÷å ôï ðñïóêÞíéï, üðïõ óôÞíïíôáí ôá óêçíéêÜ. ÁñéóôåñÜ êáé äåîéÜ Ý÷ïõí ÷ôéóôåß äýï Üëëïé ÷þñïé, ôá ðáñáóêÞíéá. Óôï ðëÜé ôçò ïñ÷Þóôñáò õðÞñ÷áí, áñéóôåñÜ êáé äåîéÜ, äýï äéÜäñïìïé, ïé ðÜñïäïé.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç êáôÜóôáóç êáôÜ ôïí 5ï áé. êáé 4ï áé. ð.×. • ×ôßæïíôáé ëáìðñÜ êôßñéá • ÅìöÜíéóç êïñéíèéáêïý êéïíüêñáíïõ

Êôßñéá ôçò Áêñüðïëçò ôçò ÁèÞíáò

228

• Ðñïðýëáéá • Ðáñèåíþíáò • Íáüò ôçò ÁèçíÜò Íßêçò • ÅñÝ÷èåéï

08s.qxp

5/8/2008

9:07

Page 229

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

Ôï áñ÷áßï èÝáôñï • Îå÷ùñßæåé ôï èÝáôñï ôçò Åðéäáýñïõ

Ôá ìÝñç ôïõ èåÜôñïõ • Ôï êïßëïí. ×áñáêôçñéóôéêÜ: → äéáæþìáôá (ïñéæüíôéá äéáäñüìïõò) → êåñêßäåò • Ïñ÷Þóôñá • ÓêçíÞ • ÐñïóêÞíéï • ÐáñáóêÞíéá • ÐÜñïäïé

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Êïñéíèéáêü êéïíüêñáíï Êéïíüêñáíï ðïõ ÷áñáêôçñßæåé ôïí ôñßôï áñ÷éôåêôïíéêü ñõèìü, ôïí êïñéíèéáêü. Áðïôåëåßôáé áðü ôïí êÜëáèï (ôï êõñßùò êéïíüêñáíï) êáé ôïí Üâáêá, ðïõ âñßóêåôáé ôñéãýñù. Ãýñù áðü ôïí Üâáêá áíáðôýóóïíôáé öýëëá Üêáíèáò êáèþò êáé Ýëéêåò, âëáóôïß ê.Ü. ÌåôÜ ôïí 4ï áé. ð.×. äéáäüèçêå éäéáßôåñá, êõñßùò ãéáôß ìðïñåß íá óõíäõáóôåß ìå êßïíåò êáé ôùí Üëëùí ñõèìþí. Ôï ðëåïíÝêôçìá áõôü óõíÝôåéíå óôç äéáôÞñçóç ôïõ ôýðïõ áõôïý ìÝ÷ñé êáé ôï ÂõæÜíôéï. Ðáñèåíþíáò Áñéóôïýñãçìá ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò íáïäïìßáò. ×ôßóôçêå óôá ìÝóá ôïõ 5ïõ áé. ð.×. (447 - 432 ð.×.) õðü ôçí õøçëÞ åðïðôåßá ôïõ ÐåñéêëÞ. Áðïôåëåß óÞìá êáôáôåèÝí ôçò áèçíáúêÞò äçìïêñáôßáò. Ðñüêåéôáé ãéá íáü ðïõ êáëýðôåôáé áðü êßïíåò áðü üëåò ôéò ðëåõñÝò (ðåñßðôåñïò íáüò). Ïé êßïíåò åßíáé äùñéêïý ñõèìïý. ¹ôáí áöéåñùìÝíïò óôçí ÁèçíÜ ÐáñèÝíï. Ï ãëõðôüò äéÜêïóìïò öéëïôå÷íÞèçêå áðü ôï Öåéäßá êáé ôïõò ìáèçôÝò ôïõ. Ôï 530 ì.×. ìåôáôñÜðçêå óå ÷ñéóôéáíéêÞ åêêëçóßá. Áöéåñþèçêå óôçí Áãßá Óïößá êáé óôçí Ðáíáãßá áñãüôåñá. ÊáôÜ ôçí Ôïõñêïêñáôßá Ýãéíå ôæáìß êáé ìðáñïõôáðïèÞêç. Ôï 1687 ï Ìïñïæßíé ðñïêÜëåóå ìåãÜëç êáôáóôñïöÞ. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19ïõ áé. ðïëëÜ ôìÞìáôá ôçò æùïöüñïõ åêëÜðçóáí áðü ôï Ëüñäï ¸ëãéí. Íáüò ÁèçíÜò Íßêçò Ðñüêåéôáé ãéá éùíéêü íáü ï ïðïßïò ÷ôßóôçêå óôéò áñ÷Ýò ôïõ Ðåëïðïííçóéáêïý ðïëÝìïõ. ¹ôáí áöéåñùìÝíïò óôçí ÁèçíÜ Íßêç, ðïõ åßíáé õðåýèõíç ãéá ôç äüîá ôçò ðüëçò. ÊáôÜ ôçí Ôïõñêïêñáôßá ï íáüò äéáëýèçêå êáé ôá ìÝëç ôïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí óôéò ï÷õñþóåéò ôïõ âñÜ÷ïõ. ÅñÝ÷èåéï Íáüò éùíéêïý ñõèìïý. ×ñïíïëïãåßôáé óôï ôåëåõôáßï ôÝôáñôï ôïõ 5ïõ áé. ð.×. ¹ôáí áöéåñùìÝíïò óôçí ÁèçíÜ ÐïëéÜäá êáé óôïí Ðïóåéäþíá Åñå÷èÝùíá, ï ïðïßïò 229

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:07

Page 230

ôáõôßæåôáé ìå ôï ìõèéêü âáóéëéÜ Åñå÷èÝá. Óôï óçìåßï üðïõ ÷ôßóôçêå ï íáüò, óýìöùíá ìå ôç ìõèïëïãßá, âñßóêïíôáí ôï ìÝñïò üðïõ öéëïíßêçóáí ïé äýï èåïß ãéá ôçí ïíïìáóßá ôçò ðüëçò. Óôï óçìåßï áõôü âñéóêüôáí ç éåñÞ åëéÜ êáé ç «Åñå÷èçßò èÜëáóóá», ç ðçãÞ ìå ôï áëìõñü íåñü, ôï äþñï ôïõ Ðïóåéäþíá. Ôï ÅñÝ÷èåéï åßíáé äéÜóçìï êáé ãéá ôç óõóôÜäá ôùí ÊáñõÜôéäùí. ÁõôÝò Þôáí ãõíáéêåßåò ìïñöÝò ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ùò êßïíåò. Ïé ÷ñéóôéáíïß ìåôÝôñåøáí ôï íáü óå åêêëçóßá. ÈÝáôñï Åðéäáýñïõ Áðïôåëåß ìÝñïò ôïõ Áóêëçðéåßïõ. ×ôßóôçêå ôïí 4ï áé. ð.×. áðü ôïí áñ÷éôÝêôïíá Ðïëýêëåéôï ôï Íåüôåñï. Ïé áíáóêáöÝò äéåîÞ÷èçóáí óôá ôÝëç ôïõ 19ïõ áé. Ôï èÝáôñï ÷ùñÜåé ðåñßðïõ 14.000 èåáôÝò. Åßíáé ôï êáëýôåñá äéáôçñçìÝíï èÝáôñï ôçò ÅëëÜäáò. Ç ïñ÷Þóôñá äéÝèåôå âùìü (äéïíõóéáêü êáôÜëïéðï) êáé ç óêçíÞ åßíáé äéþñïöç. Ïé ðÜñïäïé áðïôåëïýíôáí áðü ìåãáëïðñåðåßò åéóüäïõò. Ôï èÝáôñï åßíáé äéÜóçìï ãéá ôçí åîáéñåôéêÞ áêïõóôéêÞ ôïõ. ÓÞìåñá êÜèå êáëïêáßñé äéåîÜãïíôáé èåáôñéêÝò ðáñáóôÜóåéò.

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Íá ðåñéãñÜøåôå ôï êáèÝíá îå÷ùñéóôÜ êáé óôç óõíÝ÷åéá íá óõãêñßíåôå ôï ÅñÝ÷èåéï ìå ôïí Ðáñèåíþíá. á) Ï Ðáñèåíþíáò åßíáé íáüò äùñéêïý ñõèìïý. Ïé êßïíåò êáëýðôïõí üëï ôï íáü (ðåñßðôåñïò íáüò). ÐÜíù áðü ôá êéïíüêñáíá õðÜñ÷ïõí ôñßãëõöá êáé åíäéÜìåóá ìåôüðåò. Óôéò ìåôüðåò õðÜñ÷ïõí ðëÜêåò ìå áíÜãëõöåò ðáñáóôÜóåéò. ÐÜíù áðü ôéò ìåôüðåò âñßóêåôáé ç æùïöüñïò ìå óêçíÝò êõñßùò áðü ôá ÐáíáèÞíáéá. ÐÜíù áðü ôç æùïöüñï âñßóêïíôáé ôá áåôþìáôá. ÕðÜñ÷ïõí äýï áåôþìáôá ìå ãëõðôÝò ðáñáóôÜóåéò. Êßïíåò õðÜñ÷ïõí êáé óôïí ðñüíáï êáèþò êáé óôïí ïðéóèüäïìï. Ôï ÅñÝ÷èåéï åßíáé Ýíáò éùíéêüò íáüò. Áðïôåëåßôáé áðü äýï íáïýò, ôï íáü ôçò ÁèçíÜò êáé ôï íáü ôïõ Ðïóåéäþíá. Áðïôåëåßôáé áðü êßïíåò éùíéêïý ñõèìïý. Ç ìßá åßóïäïò ðåñéâÜëëåôáé áðü óôïÜ ç ïðïßá óôçñßæåôáé óå óåéñÜ áðü êßïíåò, ôéò ðåñßöçìåò ÊáñõÜôéäåò. ÕðÜñ÷ïõí äýï óåéñÝò áðü ðÝíôå êßïíåò óôéò äýï óôåíÝò ðëåõñÝò ôïõ íáïý. Ôï ðÜíù ìÝñïò ôïõ Ý÷åé êáôáóôñáöåß. â) ÄéáöïñÝò: Ï Ðáñèåíþíáò åßíáé íáüò äùñéêïý ñõèìïý, ðéï ëéôüò. Ôï ÅñÝ÷èåéï åßíáé ðåñßôå÷íïò êáé ðïëõôåëÞò íáüò éùíéêïý ñõèìïý. Ôï ÅñÝ÷èåéï äéáèÝôåé êáé êßïíåò áíèñùðüìïñöïõò (ÊáñõÜôéäåò). Åßíáé óýìðëåãìá äýï íáþí, ôçò ÁèçíÜò êáé ôïõ Ðïóåéäþíá. Ï Ðáñèåíþíáò åßíáé áöéåñùìÝíïò óôçí ÁèçíÜ ÐáñèÝíï. ÐÜíù áðü 230 ôïõò êßïíåò ôïõ Ðáñèåíþíá õðÜñ÷ïõí ôñßãëõöá, ìåôüðåò êáé æùïöüñïò. Áõôü äå

08s.qxp

5/8/2008

9:07

Page 231

óõìâáßíåé óôï ÅñÝ÷èåéï. Ïé êßïíåò ôïõ Ðáñèåíþíá äéáêñßíïíôáé ãéá ôï öïýóêùìá óôç ìÝóç (ñáäéíüôçôá). Ôï éùíéêü êéïíüêñáíïõ åßíáé ßóéï. ÃåíéêÜ ï Ðáñèåíþíáò åßíáé ðéï áðëü óå ó÷Þìá êôßñéï, åíþ ôï ÅñÝ÷èåéï åßíáé Ýíá ðéï ðïëýðëïêï óýìðëåãìá íáþí. Ïìïéüôçôåò: Ðñüêåéôáé ãéá äýï êôßñéá - ïñüóçìá óôçí áñ÷áßá êáé ãåíéêÜ óôçí ðáãêüóìéá áñ÷éôåêôïíéêÞ. Êáé ïé äýï íáïß ÷ôßóôçêáí ãéá íá óôåãÜóïõí óçìáíôéêÝò èåüôçôåò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

2. Íá ðåñéãñÜøåôå óýã÷ñïíåò èñçóêåõôéêÝò ðïìðÝò (ëéôáíåßåò) êáé íá ôéò óõãêñßíåôå ìå ôçí ðáñÜóôáóç ôçò ðïìðÞò ôùí Ðáíáèçíáßùí óôç æùïöüñï ôïõ Ðáñèåíþíá. Ç ëéôáíåßá åßíáé ìéá ðïìðÞ èñçóêåõôéêïý ÷áñáêôÞñá. Áðïôåëåßôáé áðü ôç èñçóêåõôéêÞ áñ÷Þ (éåñÝáò - åêðñüóùðïò ôïõ Èåïý) êáé ôçí ðïìðÞ ôùí ðéóôþí ðïõ áêïëïõèïýí. Óôçí êåöáëÞ ôçò ðïìðÞò âñßóêïíôáé ï éåñÝáò, ðïõ øÝëíåé äéÜöïñïõò øáëìïýò, þóôå íá åõïäùèåß ï óêïðüò ôçò ëéôáíåßáò. Áêïëïõèåß ç åéêüíá ôçò Ðáíáãßáò Þ êÜðïéïõ Áãßïõ, ç ïðïßá ìåôáöÝñåôáé åßôå áðü ðéóôïýò åßôå áðü éåñåßò. ÓõíÞèùò õðÜñ÷ïõí êáé êÜðïéïé ïé ïðïßïé ëéâáíßæïõí ôç äáöíïóôïëéóìÝíç åéêüíá. Ç ðïìðÞ áêïëïõèåß óå óåéñÜ. Ïé ðéóôïß äÝïíôáé êáé áõôïß õðÝñ ôïõ óêïðïý ôçò ëéôáíåßáò êáé ðñïóåý÷ïíôáé. ÄéáöïñÝò: Ç ðïìðÞ ôùí Ðáíáèçíáßùí ôåëïýíôáí êÜèå ôÝóóåñá ÷ñüíéá. Ç ëéôáíåßá åßíáé ìéá Ýêôáêôç ðïìðÞ ç ïðïßá ãßíåôáé ãéá êÜðïéï ëüãï, ð.÷. ãéá ôç ëÞîç ôçò îçñáóßáò. Óôçí ðïìðÞ ôùí Ðáíáèçíáßùí ôïõ Ðáñèåíþíá êõñéáñ÷ïýí ïé éððåßò êáé ü÷é ïé ðåæïß, üðùò óôéò óýã÷ñïíåò ëéôáíåßåò. Ïìïéüôçôåò: Êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò óôçí êåöáëÞ ôçò ðïñåßáò âñßóêïíôáé éåñÜ áíôéêåßìåíá (åéêüíá - ðÝðëï ôçò ÁèçíÜò). Êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò ôçí ðåñéöïñÜ ôïõ éåñïý óõìâüëïõ áêïëïõèåß êÜðïéá ðïìðÞ. Êáé ïé äýï ðïìðÝò ãßíïíôáé ãéá íá ôéìÞóïõí êÜðïéï óçìáíôéêü ðñüóùðï, þóôå íá õðÜñ÷åé åõçìåñßá. 3. Ðïéá åßíáé ôá ëåãüìåíá «åëãßíåéá ìÜñìáñá» êáé ãéáôß ïíïìÜóôçêáí Ýôóé; Åëãßíåéá ìÜñìáñá ïíïìÜæïíôáé ôá ôìÞìáôá ôùí áñ÷éôåêôïíéêþí ìåëþí ðïõ áðÝóðáóå ðáñÜíïìá ï ëüñäïò ¸ëãéí óôéò áñ÷Ýò ôïõ 19ïõ áé. áðü ôçí Áêñüðïëç. Ï ¸ëãéí êáé ïé åñãÜôåò ôïõ áðÝóðáóáí, ðïëëÝò öïñÝò ìå âßáéï ôñüðï, ðñïêáëþíôáò ðïëëÝò æçìéÝò, êïììÜôéá áðü ôá áåôþìáôá ôïõ Ðáñèåíþíá êáèþò áðü ôéò ìåôüðåò ôïõ íáïý. Áêüìç ðÞñå ìéá ÊáñõÜôéäá áðü ôï ÅñÝ÷èåéï, ìáñìÜñéíåò ðëÜêåò áðü ôï íáü ôçò ÁèçíÜò Íßêçò ê.Ü. Ôá êïììÜôéá áõôÜ ðïõëÞèçêáí óôï Âñåôáíéêü Ìïõóåßï (Ëïíäßíï). Áêüìç êáé óÞìåñá áðïôåëïýí áíôéêåßìåíá äéåêäßêçóçò áðü ôï åëëçíéêü êñÜôïò. 4. Ôé óçìáßíåé ï üñïò «÷ñõóüò áéþíáò» ôïõ ÐåñéêëÞ; Ï üñïò «÷ñõóüò áéþíáò» ôïõ ÐåñéêëÞ äçëþíåé ôá ôåëåõôáßá 30 ÷ñüíéá ðñéí áðü ôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï (áðïêïñýöùìá ç ôåëåõôáßá äåêáðåíôáåôßá). Ç ðåñßïäïò 231

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:07

Page 232

áõôÞ áðïôåëåß ìéá áðü ôéò ëáìðñÝò óôéãìÝò ôçò ðáãêüóìéáò éóôïñßáò. Ç ãëõðôéêÞ, ç æùãñáöéêÞ, ç áñ÷éôåêôïíéêÞ (ìå áðïêïñýöùìá ôïí Ðáñèåíþíá), ç öéëïóïößá, ç ñçôïñéêÞ, ôï èÝáôñï Ýöôáóáí óå ôÝôïéï åðßðåäï áêìÞò êáé ôåëåéüôçôáò, þóôå ðïëëïß ôïìåßò íá èåùñïýíôáé áîåðÝñáóôïé áêüìç êáé óÞìåñá. Êáé íá óêåöôåß êÜðïéïò üôé ç ðñüïäïò áõôÞ óõíôåëÝóôçêå ìåôÜ óôá üñéá ôçò ðüëçò - êñÜôïõò ôçò ÁèÞíáò. Ôá ïíüìáôá ôïõ Öåéäßá, ôïõ ÓùêñÜôç, ôïõ ÐëÜôùíá, ôïõ ÓïöïêëÞ, ôïõ Éêôßíïõ êáé ÊáëëéêñÜôç êáé ðïëëþí Üëëùí ëÜìðñõíáí ôïõò áéþíåò êáé ìáò öùôßæïõí áêüìç êáé óÞìåñá. Óôïí ôïìÝá ôçò ïéêïíïìßáò ç ÁèÞíá ìåôáôñÝðåôáé óå çãåìïíéêÞ äýíáìç. Óôïí ðïëéôéêü ôïìÝá ç äçìïêñáôßá éó÷õñïðïéåßôáé êáé ðáãéþíåôáé, ï ëáüò áðïêôÜ üëï êáé ðåñéóóüôåñá äéêáéþìáôá, ç áèçíáúêÞ ðïëéôåßá ãßíåôáé ôï áéþíéï óýìâïëï éóïíïìßáò êáé åëåõèåñßáò. Õðåýèõíïò ãéá üëá áõôÜ åßíáé ï ÐåñéêëÞò. ÊÜôù áðü ôçí êáèïäÞãçóÞ ôïõ ç ÁèÞíá ìåôáâÜëëåôáé óå ðáíåëëÞíéï êÝíôñï ìå ôåñÜóôéá äýíáìç. Ç éó÷õñÞ ôïõ ðñïóùðéêüôçôá åß÷å ôç äýíáìç íá åðéâÜëëåôáé óôï ëáü êáé íá ôïí êáèïäçãåß áðü øçëÜ. Áõôüò Þôáí ç êñõöÞ äýíáìç ôçò áèçíáúêÞò äçìïêñáôßáò. Ç ÁèÞíá êáé ï ÐåñéêëÞò äÝèçêáí ôüóï óôåíÜ, þóôå íá áðïôåëïýí áéþíéá óýìâïëá ëÜìøçò êáé äýíáìçò, ôïõ ìõáëïý êáé ôïõ óþìáôïò.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôïí Ðáñèåíþíá; Óðïõäáßï êôßñéï, ðïõ äÝóðïæå óôïí éåñü âñÜ÷ï, Þôáí ï íáüò ðïõ åß÷å áöéåñùèåß óôçí ÁèçíÜ ÐáñèÝíï, ï Ðáñèåíþíáò. Áñ÷éôÝêôïíåò Þôáí ï Éêôßíïò êáé ï ÊáëëéêñÜôçò. Ôá êéïíüêñáíá Þôáí äùñéêÜ: ðÜíù áðü áõôÜ äÝóðïæå ç æùïöüñïò ìå ôçí ðåñßöçìç ðïìðÞ ôùí ÐáíáèÞíáéùí. Éäéáßôåñá äéÜóçìá åßíáé êáé ôá áãÜëìáôá ôïõ íáïý, üðùò ôï ÷ñõóåëåöÜíôéíï Üãáëìá ôçò ÁèçíÜò, Ýñãï ôïõ Öåéäßá. 2. Áðü ðïéá ôìÞìáôá áðïôåëïýíôáí ôï áñ÷áßï èÝáôñï; Ôá èÝáôñá ÷ôßæïíôáé óå öõóéêÜ êïéëþìáôá. Åêåß êáôáóêåõÜæïíôáé ôá áìöéèåáôñéêÜ êáèßóìáôá (êïßëïí). ÕðÞñ÷áí ïñéæüíôéïé äéÜäñïìïé (äéáæþìáôá) êáé óôåíÝò êÜèåôåò óêÜëåò ïé ïðïßåò äéáìüñöùíáí áêôéíùôÜ ôéò êåñêßäåò. Åêåß êÜèïíôáí ïé èåáôÝò. ÁðÝíáíôé áðü ôï êïßëïí âñéóêüôáí ï êõêëéêüò åðßðåäïò ÷þñïò ðïõ åêôõëßóóïíôáí ôï Ýñãï (ïñ÷Þóôñá). Ðßóù âñéóêüôáí ç óêçíÞ, åíþ áêñéâþò ìðñïóôÜ õðÞñ÷å ôï ðñïóêÞíéï, üðïõ óôÞíïíôáí ôá óêçíéêÜ. ÁñéóôåñÜ êáé äåîéÜ Ý÷ïõí ÷ôéóôåß äýï Üëëïé ÷þñïé, ôá ðáñáóêÞíéá. Óôï ðëÜé ôçò ïñ÷Þóôñáò õðÞñ÷áí, áñéóôåñÜ êáé äåîéÜ, äýï äéÜäñïìïé, ïé ðÜñïäïé. 232

08s.qxp

5/8/2008

9:07

Page 233

4. Ç ÃËÕÐÔÉÊÇ ÊÁÉ Ç ÆÙÃÑÁÖÉÊÇ ÔÙÍ ÊËÁÓÉÊÙÍ ×ÑÏÍÙÍ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôá ÌçäéêÜ ïé êáëÝò ôÝ÷íåò öôÜíïõí óå áîéïóçìåéùôç áêìÞ (5ïò áé. êáé 4ïò áé. ð.×.). Ïé êáëëéôÝ÷íåò äïõëåýïõí êõñßùò ôï ìÜñìáñï êáé ôïí ïñåß÷áëêï. ÊáôáóêåõÜæïíôáé ôåñÜóôéá áãÜëìáôá èåþí óôá ïðïßá ôá ãõìíÜ ìÝñç áðïôåëïýíôáé áðü åëåöáíôïóôü êáé ôá åíäýìáôá áðü öýëëá ÷ñõóïý (÷÷ñõóåëåöÜíôéíá áãÜëìáôá). Óôç èÝóç ôùí êïýñùí åìöáíßæïíôáé ãõìíïß áèëçôÝò óå äéÜöïñåò óôÜóåéò, ðïëåìéóôÝò, íôõìÝíïé Þ ãõìíïß Þñùåò. Áðåéêïíßæïíôáé ïé èåïß ôïõ Ïëýìðïõ êáé ìõèïëïãéêÝò ìïñöÝò. Áðü ôá ãñáðôÜ ìíçìåßá ìáò åßíáé ãíùóôÜ ïíüìáôá äéÜóçìùí êáëëéôå÷íþí. Óôç ãëõðôéêÞ îå÷ùñßæïõí ï Áèçíáßïò Ìýñùí êáé ï Öåéäßáò, ï Ðïëýêëåéôïò áðü ôï ¢ñãïò, ï ÐñáîéôÝëçò êáé ï Ëåù÷Üñçò áðü ôçí ÁèÞíá, ï Óêüðáò (ÐÜñïò) êáé ï Ëýóéððïò áðü ôç Óéêõþíá. Óôïí ôïìÝá ôçò æùãñáöéêÞò îå÷ùñßæïõí: ï Ðïëýãíùôïò (ÈÜóïò), ï ÐáññÜóéïò (¸öåóïò), ï Æåýîéò (Ì. ÅëëÜäá), ï ÁðåëëÞò (Êïëïöþí). Ïé ðßíáêÝò ôïõò óôçí Ðïéêßëç ÓôïÜ (ÁèÞíá) êáé óôç ËÝó÷ç ôùí Êíéäßùí (Äåëöïß) åðçñÝáóáí ôïõò æùãñÜöïõò ôùí áããåßùí. Ç áããåéïãñáößá áêìÜæåé êáèþò ïé ìïñöÝò ìáò ðáñïõóéÜæïíôáé ìåãáëüðñåðåò, åîéäáíåéêåõìÝíåò áëëÜ êáé ìå óõãêñáôçìÝíï ýöïò. Åäþ ðñÝðåé íá ðáñáôçñÞóïõìå üôé ïé áðåéêïíßóåéò ôùí áããåßùí äéáóþæïõí ôå÷íéêÝò ôçò ìíçìåéáêÞò æùãñáöéêÞò.

Ó×ÅÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ÕëéêÜ ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ç ãëõðôéêÞ • ÌÜñìáñï • Ïñåß÷áëêïò • Åëåöáíôïóôü • Öýëëá ÷ñõóïý

Èåìáôïëïãßá áãáëìÜôùí • ÁèëçôÝò • ÐïëåìéóôÝò • ¹ñùåò • Ïëýìðéïé èåïß • ÌõèïëïãéêÝò ìïñöÝò 233

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:07

Page 234

Ãëýðôåò ôçò Áñ÷áéüôçôáò • Ìýñùíáò, Öåéäßáò (ÁèÞíá) • Ðïëýêëåéôïò (¢ñãïò) • ÐñáîéôÝëçò, Ëåù÷Üñçò (ÁèÞíá) • Óêüðáò (ÐÜñïò) • Ëýóéððïò (Óéêõþíá)

ÆùãñÜöïé ôçò áñ÷áéüôçôáò • Ðïëýãíùôïò (ÈÜóïò) • Ìßêùí, Áðïëëüäùñïò, Íéêßáò (ÁèÞíá) • ÐáññÜóéïò (¸öåóïò) • Æåýîéò (Ì. ÅëëÜäá)

Ç áíÜðôõîç ôçò áããåéïãñáößáò • ÅðéññïÞ áðü ìíçìåéáêÞ æùãñáöéêÞ • Äéáóþæåé ôï óôéë ôçò æùãñáöéêÞò ôïõ 5ïõ áé. ð.×.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ

234

Ìýñùí Óðïõäáßïò ãëýðôçò ôçò áñ÷áéüôçôáò (5ïò áé. ð.×.). ÃåííÞèçêå óôçí ÁôôéêÞ. Ôá ðåñéóóüôåñá Ýñãá ôïõ åßíáé ÷Üëêéíá. Óðïõäáßï Ýñãï åßíáé ï ðåñßöçìïò «Äéóêïâüëïò» (ìÝóá 5ïõ áé. ð.×.), ôï ïðïßï óþæåôáé, üðùò êáé üëá ôá Ýñãá ôïõ, áðü ñùìáúêü áíôßãñáöï. Åéêïíßæåôáé Ýíáò äéóêïâüëïò ôç óôéãìÞ ðïõ åôïéìÜæåôáé íá ñßîåé ôï äßóêï. Ôï Ýñãï áõôü áããßæåé ôá üñéá ôçò ôåëåéüôçôáò. Åß÷å öôéÜîåé êáé ðïëëÜ Üëëá áãÜëìáôá ôá ïðïßá êïóìïýóáí ðïëëÝò ðüëåéò ôçò áñ÷áßáò ÅëëÜäáò. Öåéäßáò Ðïëý ãíùóôüò áñ÷áßïò ãëýðôçò. ÃåííÞèçêå óôçí ÁèÞíá. Ç ïéêïãÝíåéÜ ôïõ åß÷å óôåíÞ ó÷Ýóç ìå êáëëéôÝ÷íåò. Áñ÷éêÜ óôñÜöçêå óôç æùãñáöéêÞ êáé áñãüôåñá ìå ôç ãëõðôéêÞ. ¸ãéíå óôåíüò ößëïò ìå ôïí ÐåñéêëÞ, ï ïðïßïò ôïõ áíÝèåóå ôçí êáëëéôå÷íéêÞ äéåýèõíóç êáôÜ ôçí ðåñßïäï ôçò êáôáóêåõÞò ôïõ Ðáñèåíþíá. Ôï ÷ñõóåëåöÜíôéíï Üãáëìá ôçò ÁèçíÜò áíÞêåé óôá áñéóôïõñãÞìáôÜ ôïõ. Åðßóçò öéëïôÝ÷íçóå êáé ìÝñïò ôùí áíáãëýöùí ôçò æùïöüñïõ ôïõ Ðáñèåíþíá. ÊáôçãïñÞèçêå ãéá áóÝâåéá (ãéáôß ôÜ÷á óôçí áóðßäá ôçò ÁèçíÜò öéëïôÝ÷íçóå ôá ðïñôñÝôá ôïõ ßäéïõ êáé ôïõ ÐåñéêëÞ) áëëÜ êáé ãéá êëïðÞ ÷ñõóïý ðïõ ðñïïñéæüôáí ãéá ìÝñïò ôïõ áãÜëìáôïò· öáßíåôáé üìùò üôé Þèåëáí íá ðëÞîïõí Ýììåóá ôïí ÐåñéêëÞ. Êñßèçêå Ýíï÷ïò ãéá áóÝâåéá, öõëáêßóôçêå: ùóôüóï áñãüôåñá êáôÝöõãå óôçí Ïëõìðßá. Åêåß êáôáóêåýáóå ôï ×ñõóåëåöÜíôéíï Üãáëìá ôïõ Äßá. Ï Öåéäßáò öéëïôÝ÷íçóå óåéñÜ Üëëùí óðïõäáßùí Ýñãùí, ôá ïðïßá ãíùñßæïõìå ìüíï áðü ðåñéãñáöÝò. Ç ôå÷íéêÞ ôïõ Öåéäßá áðïôåëåß ôï êïñýöùìá ôçò êëáóéêÞò ðåñéüäïõ.

08s.qxp

5/8/2008

9:07

Page 235

Ïé ìïñöÝò åßíáé áñìïíéêÝò, åîéäáíåéêåýïíôáé, åíþ ðáñïõóéÜæïíôáé ìå áðáñÜìéëëç ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé öõóéêüôçôá êáé ÷Üñç. ôá ãñÜììáôá ÐñáîéôÝëçò ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ ÄéÜóçìïò ãëýðôçò ôçò áñ÷áéüôçôáò (4ïò áé. ð.×.). Êáôáãüôáí áðü ïéêïãÝíåéá ãëõðôþí. Áðü íåáñÞ çëéêßá åñãÜóôçêå êïíôÜ óôïí ðáôÝñá ôïõ, ðïõ Þôáí êáé áõôüò ãëýðôçò. Äïýëåøå ôï ìÜñìáñï êáé ôï ÷áëêü. Óðïõäáßï Ýñãï åßíáé ç «Áöñïäßôç» êáèþò êáé ç «Êíßäéá Áöñïäßôç», ðïõ äéáêñßíïíôáé ãéá ôç æùíôÜíéá êáé ôç ÷Üñç ôïõò. ¢ëëï óðïõäáßï Ýñãï åßíáé ï «Óáõñïêôüíïò Áðüëëùíáò» êáèþò êáé ï ðåñßöçìïò «ÅñìÞò». Ôá Ýñãá ôïõ ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü áéóèçôéêÞ ôåëåéüôçôá êáé áðüäïóç ôïõ óõíáéóèçìáôéêïý êüóìïõ ôùí ìïñöþí. Ëåù÷Üñçò Ãëýðôçò ôçò áñ÷áßáò ÁèÞíáò (4ïò áé. ð.×.). ÎÝñïõìå üôé öéëïôÝ÷íçóå ìÝñïò ôùí ãëõðôþí áðü ôï Ìáõóùëåßï ôçò Áëéêáñíáóóïý. Áñãüôåñá åñãÜóôçêå ãéá ôïõò âáóéëåßò ôçò Ìáêåäïíßáò. ¸ñãá ôïõ: ï «Áðüëëùíáò Belvedere» ê.Ü. Óêüðáò ÄéÜóçìïò Ðáñéáíüò ãëýðôçò (4ïò áé. ð.×.). Áñ÷éêÜ ðáñáêïëïýèçóå ìáèÞìáôá óôï ¢ñãïò êáé óôç Óéêõþíá. ÌÝñïò ôùí ãëõðôþí ôïõ Ìáõóùëåßïõ ôçò Áëéêáñíáóóïý åßíáé äéêÜ ôïõ. Óðïõäáßá åßíáé êáé ôá ãëõðôÜ ôçò ÁëÝáò ÁèçíÜò (ÔåãÝá). Ôï Ýñãï ôïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôá ãåìÜôá ìå ðÜèïò ìÜôéá êáé áðü ôçí óýóðáóç ðïõ õðÜñ÷åé óôï ðñüóùðï ôùí ìïñöþí. Ëýóéððïò ÄéÜóçìïò Óéêõþíéïò ãëýðôçò (4ïò áé. ð.×.). ¸æçóå êïíôÜ óôï Ößëéððï ´ êáé óôïí ÁëÝîáíäñï. ËÝãåôáé üôé Ýìáèå ôçí ôÝ÷íç ôçò ãëõðôéêÞò ìüíïò ôïõ. Ëßãá Ýñãá ôïõ óþèçêáí áðü ôá ðïëëÜ ðïõ áíáöÝñåôáé üôé Ý÷åé öéëïôå÷íÞóåé. Ôï Ýñãï ôïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü öõóéêüôçôá êáé áðü ôá ìéêñÜ óå ìÝãåèïò êåöÜëéá. Ðïëýãíùôïò ÆùãñÜöïò ôçò áñ÷áéüôçôáò áðü ôç ÈÜóï (5ïò áé. ð.×.). Êáôáãüôáí áðü ïéêïãÝíåéá æùãñÜöùí. Äïýëåøå óå áñêåôÝò ðüëåéò ôçò ÅëëÜäáò êáé óôçí ÁèÞíá. Ðåñßöçìç åßíáé ç äïõëåéÜ ôïõ óôçí Ðïéêßëç ÓôïÜ. Ïé ìïñöÝò åßíáé ðáèéáóìÝíåò, õðÜñ÷åé ç áðüäïóç ôçò ôñßôçò äéÜóôáóçò. Ïé ìïñöÝò ôïðïèåôïýíôáé áíÜ åðßðåäá. ÐáññÜóéïò ÆùãñÜöïò ôçò áñ÷áéüôçôáò. Êáôáãüôáí áðü ôçí ¸öåóï. ÅñãÜóôçêå óôçí ÁèÞíá êáôÜ ôïí Ðåëïðïííçóéáêü ðüëåìï. Äå óþèçêáí Ýñãá ôïõ. Ïé ðåñéãñáöÝò ìáò ìéëÜíå ãéá ðëáóôéêÞ êáé ñåáëéóôéêÞ áðüäïóç ôùí ìïñöþí. Æåýîéò Óðïõäáßïò áñ÷áßïò ¸ëëçíáò æùãñÜöïò áðü ôç Ì. ÅëëÜäá. ÄÜóêáëüò ôïõ Þôáí ï æùãñÜöïò Áðïëëüäùñïò. ÐïëëÜ åßíáé ôá Ýñãá ðïõ áíáöÝñïõí áñ÷áßïé óõããñáöåßò. ¹ôáí ðåñßöçìïò ãéá ôçí áðüäïóç ôïõ âÜèïõò êáèþò êáé éäéáßôåñá ëåðôïëüãïò êáé ôåëåéïìáíÞò. ÁðåëëÞò ÄéÜóçìïò áñ÷áßïò ¸ëëçíáò æùãñÜöïò áðü ôçí Êïëïöþíá. ÌáèÞôåõóå óôçí 235

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:07

Page 236

¸öåóï, êïíôÜ óôï æùãñÜöï ¸öïñï. Áñãüôåñá åãêáôáóôÜèçêå óôç ìáêåäïíéêÞ áõëÞ, üðïõ Ýãéíå ößëïò êáé æùãñÜöïò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ. Äïýëåøå óå ðïëëÝò åëëçíéêÝò ðüëåéò. Áó÷ïëÞèçêå ìå ôçí ðñïóùðïãñáößá êáé ôéò æùãñáöéêÝò óõíèÝóåéò.

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Íá óõãêñßíåôå: á) ôï Üãáëìá åíüò êïýñïõ ìå ôï Üãáëìá ôïõ Äéáäïýìåíïõ ôïõ Ðïëýêëåéôïõ, â) ôï Üãáëìá ìéáò êüñçò ìå ôï Üãáëìá ôçò ÊáñõÜôõäáò ôïõ Åñå÷èåßïõ, ã) ôï Üãáëìá ôçò ÊáñõÜôéäáò ìå ôï Üãáëìá ôçò Íßêçò ôïõ Ðáéùíßïõ. á) Ï êïýñïò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ìéá óõãêñáôçìÝíç óôáôéêüôçôá óôçí êßíçóç. Ëåéðåé ç öõóéêüôçôá êáé ç áßóèçóç ôçò áëçèïöÜíåéáò, üðùò ðáñïõóéÜæåôáé óôï Äéáäïýìåíï. Ïé áíáëïãßåò ôïõ óþìáôïò ôïõ ÄéáäïõìÝíïõ åßíáé ðïëý êáëýôåñåò áðü ôéò áíáëïãßåò åíüò êïýñïõ. Óôïí êïýñï õðÜñ÷ïõí ðïëëÜ ãñáììéêÜ óôïé÷åßá (ð.÷. áðüäïóç ôùí ìõþí ôçò êïéëéÜò), åíþ ï Äéáäïýìåíïò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ðëáóôéêüôçôá êáé öõóéêÝò óùìáôéêÝò áíáëïãßåò. Ôï ðñüóùðï åíüò êïýñïõ åßíáé êáé áõôü ãñáììéêü, áíÝêöñáóôï, åéäéêÜ óôá ìÜôéá, ðïõ åßíáé øõ÷ñÜ, áðüìáêñá. Óôçí ðåñßðôùóç ôïõ Äéáäïýìåíïõ ôï êåöÜëé óõíôåëåß óçìáíôéêÜ óôçí áßóèçóç ìéáò ãíÞóéáò ðëáóôéêüôçôáò. Ôï êåöÜëé ãÝñíåé åëáöñéÜ ðñïò ôá áñéóôåñÜ, ôá ìÜôéá ôïíßæïõí ôç ãáëÞíç êáé ôçí åîéäáíßêåõóç ôçò ìïñöÞò. Ôá ìáëëéÜ ôïõ êïýñïõ åßíáé óôéëéæáñéóìÝíá, åíþ ôïõ Äéáäïýìåíïõ öõóéêÜ, óå êáëïýí íá ôá áããßîåéò. â) Ç êüñç ÷áñáêôçñßæåôáé áðü óôáôéêüôçôá. ÁðëÜ õðÜñ÷åé óôï ÷þñï. Ç ÊáñõÜôéäá âñßóêåôáé óå üñèéá óôÜóç, õðÜñ÷åé üìùò ìÝóá ôçò ç áßóèçóç ôçò êßíçóçò. Ôá ìáëëéÜ ôçò êüñçò åßíáé (üðùò êáé óôïí êïýñï) óôéëéæáñéóìÝíá. Äå ìáò äßíïõí ôçí áßóèçóç ôïõ öõóéêïý, ôïõ ðëáóôéêïý, üðùò óôçí ÊáñõÜôéäá (ùò Ýíá âáèìü êáé åäþ). Ôï öüñåìá ôçò êüñçò åßíáé ðåñéóóüôåñï ãñáììéêü, äå äßíåé ôçí áßóèçóç ôçò êßíçóçò êáé ôçò öõóéêüôçôáò. Åßíáé ðåñéóóüôåñï Üôå÷íï êáé óôáôéêü. Áíôßèåôá, ôï öüñåìá ôçò ÊáñõÜôéäáò ÷áñáêôçñßæåôáé áðü áñìïíßá. Ïé ðôõ÷Ýò ðÝöôïõí öõóéêÜ êáé áñìïíéêÜ, åßíáé ðïëý ðåñéóóüôåñï áðôÝò êáé ôñéóäéÜóôáôåò. Âñßóêïíôáé óå áñìïíéêÞ óõíï÷Þ êáé åóùôåñéêÞ óýíäåóç ìå ôçí çñåìßá ôçò ìïñöÞò. ã) Ìå ôç Íßêç ôïõ Ðáéùíßïõ âñéóêüìáóôå óôï ìåôáß÷ìéï áíÜìåóá óôçí êëáóéêÞ êáé åëëçíéóôéêÞ áðüäïóç ôùí ìïñöþí. Ç Íßêç ðáñéóôÜíåôáé ôç óôéãìÞ ðïõ åôïéìÜæåôáé íá ðñïóãåéùèåß. Óôá ðüäéá ðáñéóôÜíåôáé áåôüò ìå áíïéãìÝíá öôåñÜ. Ôï ãëõðôü ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôçí Ýíôïíç êáé æùçñÞ êßíçóç. Ç èåÜ ìïéÜæåé óáí áëçèéíÞ. Áíôßèåôá 236

08s.qxp

5/8/2008

9:08

Page 237

ç ÊáñõÜôéäá åßíáé ðïëý ðåñéóóüôåñï áêßíçôç, Ýóôù êé áí õðÜñ÷åé ç ðñïâïëÞ ôïõ áñéóôåñïý ðïäéïý, ìéá õðïøßá êßíçóçò. Ôï öüñåìá óôçí ÊáñõÜôéäá ðÝöôåé áñìïíéêÜ. Óôç Íßêç ÷áñáêôçñßæåôáé áðü Ýíôïíç êáé æùçñÞ êßíçóç ðñïò ôá ðßóù. Ïé ðôõ÷Ýò åßíáé ðïëý Ýíôïíåò, ôï ñïý÷ï áíåìßæåé óôïí áÝñá. Ç ðëáóôéêüôçôá ôçò ìïñöÞò êáé ôïõ ñïý÷ïõ åßíáé Ýíôïíá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

2. Íá áíáæçôÞóåôå ðáñáóôÜóåéò áñ÷áßùí áããåßùí ìå óêçíÝò áðü ôç èñçóêåõôéêÞ êáé êáèçìåñéíÞ æùÞ êáèþò êáé áðü ôç ìõèïëïãßá. Íá ðåñéãñáöïýí êáé íá óõæçôçèïýí óå ó÷Ýóç ìå áíôßóôïé÷åò óêçíÝò ôçò óýã÷ñïíçò æùÞò. á) ÓêçíÞ áðü åñõèñüìïñöï êñáôÞñá ðïõ ðáñéóôÜíåé óêçíÞ áðü ôá ÌéêñÜ Äéïíýóéá. Ôñåéò íÝïé êéíïýíôáé åýèõìá áðü áñéóôåñÜ ðñïò ôá äåîéÜ. Ï ðñþôïò êáé ï ôñßôïò êñáôÜíå ìåãÜëá ðéèÜñéá, ôá ïðïßá åßíáé ãåìÜôá êñáóß. Ç äéÜèåóÞ ôïõò åßíáé ÷áñïýìåíç. ÁôôéêÞ åñõèñüìïñöç õäñßá. Áðïôåëåßôáé áðü ôÝóóåñéò êåíôñéêÝò ìïñöÝò. Ç áñéóôåñÞ ìïñöÞ åßíáé äÜóêáëïò ìïõóéêÞò. ÊïéôÜæåé ðñïò ôá äåîéÜ, ðñïò Ýíá íåáñü. Ï íåáñüò óôÝêåôáé üñèéïò. ÄåîéÜ ôïõ âñßóêåôáé Üëëç ìéá êáèéóôÞ ìïñöÞ. ÊïéôÜåé ðñïò ôï íåáñü. Óôç äåîéÜ ðëåõñÜ âñßóêåôáé ï ðáéäáãùãüò, äïýëïò óõíÞèùò ðïõ óôÝêåôáé üñèéïò êñáôþíôáò ñáâäß êáé êïéôÜåé üëïõò ôïõò õðüëïéðïõò. ÓêçíÞ áðü ãõíáéêùíßôç, åñõèñüìïñöç ðõîßäá. Óôï êÝíôñï âñßóêåôáé ãõíáßêá ôïõ óðéôéïý, ç ïéêïäÝóðïéíá. ÊÜèåôáé óå êáñÝêëá. Óôï äåîß ôçò ÷Ýñé êñáôÜåé êáèñÝöôç êáé ðåñéðïéåßôáé ôá ìáëëéÜ ôçò. ÓôñÝöåé ôï êåöÜëé ðñïò ôï èåáôÞ. ÁñéóôåñÜ öáßíåôáé ìéá áíïé÷ôÞ ðüñôá. ÄåîéÜ õðÜñ÷åé üñèéá äïýëá ç ïðïßá êïéôÜåé ðñïò ôçí êåíôñéêÞ ìïñöÞ. Ìåëáíüìïñöïò áìöïñÝáò ôïõ áããåéïðëÜóôç êáé æùãñÜöïõ Åîçêßá (530 ð.×.). ÁñéóôåñÜ åéêïíßæåôáé ï êáèéóôüò Á÷éëëÝáò íá ðáßæåé êÜðïéï ðáé÷íßäé åðéôñáðÝæéï ìå ôïí åðßóçò êáèéóôü Áßáíôá. Óôç ìÝóç âñßóêåôáé ìéêñü ôñáðÝæé. Ï Á÷éëëÝáò öïñÜåé êíçìßäåò êáé ðåñéêåöáëáßá. ÁñéóôåñÜ êáé äåîéÜ áðü ôéò ìïñöÝò âñßóêïíôáé ôÝóóåñá áêüíôéá. Åñõèñüìïñöïò êñáôÞñáò (480 ð.×.). ÁñéóôåñÜ åéêïíßæåôáé ï Ðïóåéäþíáò ìå ìáêñéÜ ìáëëéÜ (âïóôñß÷ïõò). ÊñáôÜåé ôñßáéíá. ÅôïéìÜæåôáé íá ÷ôõðÞóåé ôï ãßãáíôá ÅöéÜëôç êáôÜ ôç Ãéãáíôïìá÷ßá. Ï ÅöéÜëôçò åßíáé ãïíáôéóôüò, öïñÜåé êñÜíïò êáé êñáôÜåé óðáèß, ðñïóðáèþíôáò íá ôïí áðïêñïýóåé. â) Ïé èñçóêåõôéêÝò êáé ïé êáèçìåñéíÝò óêçíÝò äå äéáöÝñïõí ðïëý áðü áíôßóôïé÷åò êáèçìåñéíÝò óêçíÝò. Ç óêçíÞ áðü ôá Äéïíýóéá èá ìðïñïýóå íá áíáöÝñåôáé óå êÜðïéá ÷ñéóôéáíéêÞ ãéïñôÞ. Ôï ßäéï êáé ç óêçíÞ áðü ôï ãõíáéêùíßôç. Èá ìðïñïýóå íá áöïñÜ (óôá âáóéêÜ óçìåßá) ôçí áðïôýðùóç ôïõ êáëëùðéóìïý ìéáò óýã÷ñïíçò ãõíáßêáò. Ç áðïôýðùóç ôùí ìõèïëïãéêþí óêçíþí ðáñáðÝìðåé óôçí ðáñïõóßá öáíôáóôéêþí óêçíþí (öùôïãñáößåò áðü âéâëßá åðéóôçìïíéêÞò öáíôáóßáò êôë.). Ïé êáèçìåñéíÝò åêäçëþóåéò ôùí áíèñþðùí ìÝóá óôïõò áéþíåò ðáñáìÝíïõí ïé ßäéåò óôç âÜóç ôïõò, üóï êáé áí ç áíÜðôõîç ôçò ôå÷íïëïãßáò êáé ïé ãåíéêüôåñåò óõíèÞêåò Ý÷ïõí äéáöïñïðïéÞóåé ðïëý ôç óýã÷ñïíç æùÞ óå ó÷Ýóç ìå ôçí áñ÷áéüôçôá. Ï Üíèñùðïò ðÜíôá èá áó÷ïëåßôáé ìå ôç èñçóêåßá, ìå ôçí êáèçìåñéíüôçôá êáé ìå ôï öáíôáóôéêü. 237

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:08

Page 238

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Áðü ðïý áíôëïýí ôá èÝìáôÜ ôïõò ïé ãëýðôåò ôùí êëáóóéêþí ÷ñüíùí; Óôç èÝóç ôùí êïýñùí åìöáíßæïíôáé ãõìíïß áèëçôÝò óå äéÜöïñåò óôÜóåéò, ðïëåìéóôÝò, íôõìÝíïé Þ ãõìíïß Þñùåò. Áðåéêïíßæïíôáé ïé èåïß ôïõ Ïëýìðïõ êáé ìõèïëïãéêÝò ìïñöÝò.

2. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç æùãñáöéêÞ ôïõ 5ïõ êáé 4ïõ áé. ð.×.;

Óôïí ôïìÝá ôçò æùãñáöéêÞò îå÷ùñßæïõí ï Ðïëýãíùôïò (ÈÜóïò), ï ÐáññÜóéïò (¸öåóïò), ï Æåýîéò (Ì. ÅëëÜäá), ï ÁðåëëÞò (Êïëïöþí). Ïé ðßíáêÝò ôïõò óôçí Ðïéêßëç ÓôïÜ (ÁèÞíá) êáé óôç ËÝó÷ç ôùí Êíéäßùí (Äåëöïß) åðçñÝáóáí ôïõò æùãñÜöïõò ôùí áããåßùí. Ç áããåéïãñáößá áêìÜæåé êáèþò ïé ìïñöÝò ìáò ðáñïõóéÜæïíôáé ìåãáëüðñåðåò, åîéäáíåéêåõìÝíåò áëëÜ êáé ìå óõãêñáôçìÝíï ýöïò. Åäþ ðñÝðåé íá ðáñáôçñÞóïõìå üôé ïé áðåéêïíßóåéò ôùí áããåßùí äéáóþæïõí ôå÷íéêÝò ôçò ìíçìåéáêÞò æùãñáöéêÞò, äåßãìáôá ôçò ïðïßáò óþæïíôáé ìüíï óôïõò ìáêåäïíéêïýò ôÜöïõò ôçò Âåñãßíáò (4ïò áé. ð.×.).

238

08s.qxp

5/8/2008

9:08

Page 239

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

Ðåñßëçøç ÊáôÜ ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ãíþñéóáí áíõðÝñâëçôç áêìÞ. Ç éóôïñßá, ç öéëïóïößá, ôï èÝáôñï åóôéÜæïõí óôïí Üíèñùðï. Ç êëáóéêÞ ôÝ÷íç ãßíåôáé ðñüôõðï ãéá áéþíåò.

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÏÃÄÏÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1. Óõìðëçñþóôå ôá ïíüìáôá óôç óôÞëç ÏÍÏÌÁ ÐÑÏÔÁÓÇ

ÏÍÏÌÁ

1. ÈåìåëéùôÞò ôçò éóôïñßáò áðü ôçí Áëéêáñíáóóü. 2. Öéëüóïöïò, ï èåìåëéùôÞò ôçò äéáëåêôéêÞò ìåèüäïõ. 3. Óðïõäáßïò öéëüóïöïò, åìðíåõóôÞò ôçò èåùñßáò ôùí éäåþí. 4. ÐáôÝñáò ôçò ÉáôñéêÞò, áðü ôçí Êù. 5. Ôñáãéêüò ðïéçôÞò, ðïõ åéóÞãáãå ôïí ñåáëéóìü óôï äñÜìá. 6. Áñ÷éôÝêôïíåò ôïõ Ðáñèåíþíá. 7. Áèçíáßïò áñ÷éôÝêôïíáò, ößëïò ôïõ ÐåñéêëÞ êáé õðåýèõíïò ãéá ôï êáëëéôå÷íéêü ðñüãñáììá ôïõ Ðáñèåíþíá. 8. Óðïõäáßïò ãëýðôçò ôçò êëáóéêÞò åðï÷Þò áðü ôçí ÐÜñï. 9. ÄéÜóçìïò æùãñÜöïò áðü ôç ÈÜóï. 10. ÄéÜóçìïò æùãñÜöïò áðü ôç Ì. ÅëëÜäá. 11. ÆùãñÜöïò êáôáãüìåíïò áðü ôçí ¸öåóï. 12. ÆùãñÜöïò êáôáãüìåíïò áðü ôçí Êïëïöþíá. 13. Óðïõäáßïò Áèçíáßïò êùìéêüò ðïéçôÞò.

239

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:08

Page 240

2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëôå × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò. ÐÑÏÔÁÓÇ Ó Ï Çñüäïôïò óõíäõÜæåé ôçí áöÞãçóç áëçèéíþí êáé ìõèïëïãéêþí ãåãïíüôùí. 2. Ï Èïõêõäßäçò ðñïóðáèåß íá áíáêáëýøåé ôçí ðñáãìáôéêÞ áëÞèåéá. 3. Ï Îåíïöþíôáò åéóÜãåé õðïêåéìåíéêÝò áðüøåéò óôá Ýñãá ôïõ. 4. Ï ÐëÜôùíáò ðñüâáëå ôï óõëëïãéêü óôïé÷åßï óå âÜèïò ôïõ áôïìéêïý. 5. Ï ÓùêñÜôçò äåí Üöçóå ãñáðôÜ Ýñãá. 6. Ï ÓùêñÜôçò õðÞñîå õðåñáóðéóôÞò ôùí áðüøåùí ôùí Óïöéóôþí. 7. Ï ÓùêñÜôçò äéáêÞñõôôå ôçí éäÝá ôçò çèéêÞò äéáâßùóçò. 8. Ï ÁñéóôïôÝëçò áó÷ïëÞèçêå ìüíï ìå ôéò åðéóôÞìåò. 9. Ï 5ïò áé. åßíáé áéþíáò ñáãäáßáò áíÜðôõîçò ôçò ñçôïñéêÞò. 10. Ç êùìùäßá äåí áíÞêåé óôçí ôñáãéêÞ ðïßçóç. 11. Ï ÓïöïêëÞò ðáñïõóßáæå ôïõò áíèñþðïõò êáëýôåñïõò áðü ü,ôé Þôáí. 12. ×áñáêôçñéóôéêü ôïõ áõóôçñïý ñõèìïý åßíáé ïé óôéâáñÝò ìïñöÝò. 13. ¸íá ÷áñáêôçñéóôéêü ôçò êëáóéêÞò ôÝ÷íçò åßíáé ç äçìéïõñãßá Ýíôïíá óõíáéóèçìáôéêþí ðñïóþðùí. 14. Ç êëáóéêÞ ôÝ÷íç Ýãéíå ôåëéêÜ ðáãêüóìéá. 15. Ç ìéêñïôå÷íßá Ý÷åé åðçñåáóôåß áðü ôçí ÅëëçíéóôéêÞ ôÝ÷íç. 16. Ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ åöåõñßóêåôáé ôï êïñéíèéáêü êéïíüêñáíï. 17. Ôá Ðñïðýëáéá óõíäõÜæïõí ôïí éùíéêü êáé ôï äùñéêü ñõèìü. 18. Óôç ìåãÜëç æùïöüñï ôïõ Ðáñèåíþíá êõñéáñ÷åß ç Ãéãáíôïìá÷ßá. 19. Ôá áñ÷áßá èÝáôñá ÷ôßæïíôáé óôéò Üêñåò ôùí ëüöùí. 20. Ç áããåéïãñáößá åðçñåÜóôçêå áðü ôç ìåãÜëç æùãñáöéêÞ.

Ë

1.

240



3. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ 1. Óçìáíôéêü ñüëï óôçí áíÜðôõîç ôçò ñçôïñéêÞò Ýðáéîáí ïé ......... 2. Ç ëÝîç êëáóéêüò äçëþíåé ôï .......... 3. ÊáôÜ ôçí þñéìç êëáóéêÞ ðåñßïäï ôá ãõíáéêåßá åíäýìáôá ........... 4. Ôá ìõèïëïãéêÜ èÝìáôá óõìâüëéæáí ôç ..............

08s.qxp

5/8/2008

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

9:08

Page 241

Ç êëáóéêÞ ôÝ÷íç åðçñÝáóå êáé ôïõò ............. Ôïí 5ï êáé 4ï áé. ð.×. ÷ôßóôçêáí ëáìðñïß .......... Ï Ðáñèåíþíáò áðïôÝëåóå ôï óÞìá êáôáôåèÝí ôçò ........... Ôï Åñå÷èåßï Þôáí íáüò ........... ñõèìïý. Óå éäéáßôåñá êáëÞ êáôÜóôáóç äéáôçñåßôáé ôï èÝáôñï ......... ÁñéóôåñÜ êáé äåîéÜ áðü ôçí ïñ÷Þóôñá âñßóêïíôáí äýï ìéêñïß ÷þñïé, ..... Ôá ëáôñåõôéêÜ áãÜëìáôá ôùí èåþí Ý÷ïõí êÜðïôå ............ Ïé êïýñïé Þôáí áãÜëìáôá ôçò .............. ðåñéüäïõ. Óõ÷íÝò åßíáé ïé áðåéêïíßóåéò ôïõ ........... Ç ................ äéáêïóìïýíôáí ìå èÝìáôá ôçò ìåãÜëçò æùãñáöéêÞò. Óôç .............. âñÝèçêáí óðïõäáßïé ìáêåäïíéêïß ôÜöïé. Ôá Ðñïðýëáéá Þôáí ç ìíçìåéáêÞ ................ ôçò Áêñüðïëçò.

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

4. Áíôéóôïé÷ßóôå ôéò ÷ñïíïëïãßåò ìå ôá ãåãïíüôá ×ÑÏÍÏËÏÃÉÁ

ÃÅÃÏÍÏÓ

1. 484 - 425 ð.×.

á) Áõóôçñüò ñõèìüò

2. 427 - 347 ð.×.

â) Ëõóßáò

3. 436 - 338 ð.×.

ã) Áéó÷ýëïò

4. 445 - 386 ð.×.

ä) ÓùêñÜôçò

5. 480 - 450 ð.×.

å) Èïõêõäßäçò

6. 390 - 323 ð.×.

óô) ÓïöïêëÞò

7. 427 - 347 ð.×.

æ) ÐëÜôùíáò

8. 460 - 400 ð.×.

ç) Åõñéðßäçò

9. 470 - 399 ð.×.

è) Çñüäïôïò

10. 496 - 406 ð.×.

é) ÁñéóôïöÜíçò

11. 485 - 406 ð.×.

éá) ÉóïêñÜôçò

12. 445 - 380 ð.×.

éâ) ¾óôåñç êëáóéêÞ åðï÷Þ

241

08s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

9:08

Page 242

5. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) 1. Êýñéá èÝìáôá ôùí èåáôñéêþí Ýñãùí Þôáí: á) ç ðñáãìáôéêüôçôá, â) ïé ìýèïé, ã) ç éóôïñßá 2. Ï ............. ßäñõóå ôçí ðñþôç óðïõäáßá éáôñéêÞ ó÷ïëÞ óôçí ÅëëÜäá. á) ÉððïêñÜôçò, â) ÄåéíïêñÜôçò, ã) ÁíôéóèÝíçò 3. Óôçí êëáóéêÞ ôÝ÷íç êõñéáñ÷åß: á) ç óôÜóç, â) ç åîåéäáíßêåõóç, ã) ï ñåáëéóìüò 4. Óôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ áñ÷ßæïõí êáé óôÞíïíôáé ïëïÝíá êáé ðåñéóóüôåñï áíäñéÜíôåò: á) çñþùí, â) èåþí, ã) óýã÷ñïíùí ðñïóþðùí 5. ÐïëëÜ óôïé÷åßá áðü ôçí êëáóéêÞ ôÝ÷íç Ý÷ïõí äáíåéóôåß ôá ............... êôßñéá. á) ôá íåïêëáóéêÜ, â) ìïíôÝñíá, ã) áñ÷áßá 6. Ôá ëáìðñüôåñá êôßñéá ôçò ÁèÞíáò ÷ôßæïíôáé óôçí: á) Áêáäçìßá, â) Áêñüðïëç, ã) ÁãïñÜ 7. Ïé ïñéæüíôéïé äéÜäñïìïé ôïõ èåÜôñïõ ïíïìÜæïíôáé: á) ðåñéæþìáôá, â) âáèìßäåò, ã) äéáæþìáôá 8. Ôá êáèßóìáôá ôùí èåáôþí ïíïìÜæïíôáí: á) êåñêßäåò, â) êïßëá, ã) êÜëáèïé 9. ÁðÝíáíôé áðü ôá êáèßóìáôá âñßóêïíôáí êõêëéêüò åðßðåäïò ÷þñïò: á) ôï ðñïóêÞíéï, â) ç èõìÝëç, ã) ç ïñ÷Þóôñá 10. Ç óêçíïãñáößá âñéóêüôáí ìðñïóôÜ áðü ôç óêçíÞ, óôï: á) ðáñáóêÞíéï, â) ðñïóêÞíéï, ã) áíôßóêçíï 11. ÁñéóôåñÜ êáé äåîéÜ áðü ôçí ïñ÷Þóôñá âñßóêïíôáí äýï äéÜäñïìïé ïé: á) äñüìïé, â) ðáñÜäñïìïé, ã) ðÜñïäïé 12. Óðïõäáßï õëéêü ôçò ãëõðôéêÞò Þôáí: á) ï ïñåß÷áëêïò, â) ôï îýëï, ã) ï ÷ñõóüò 13. Ç ÁèçíÜ ÐáñèÝíïò, ðïõ âñéóêüôáí óôïí Ðáñèåíþíá, Þôáí: á) ÷Üëêéíç, â) ÷ñõóåëåöÜíôéíç, ã) ìáñìÜñéíç

242

14. Óôç ãëõðôéêÞ ðáñéóôÜíïíôáé êõñßùò: á) ðïëéôéêïß, â) æùüìïñöá ìïôßâá, ã) Þñùåò

08s.qxp

5/8/2008

9:08

Page 243

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÏÃÄÏÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1ç Üóêçóç 1. Çñüäïôïò, 2. ÓùêñÜôçò, 3. ÐëÜôùíáò, 4. ÉððïêñÜôçò, 5. Åõñéðßäçò, 6. Éêôßíïò êáé ÊáëëéêñÜôçò, 7. Öåéäßáò, 8. Óêüðáò, 9. Ðïëýãíùôïò, 10. Æåýîéò, 11. ÐáññÜóéïò, 12. ÁðåëëÞò, 13. ÁñéóôïöÜíçò

ÊÅÖÁËÁÉÏ Ç´ Ïé ôÝ÷íåò êáé ôá ãñÜììáôá ôçí êëáóéêÞ åðï÷Þ

2ç Üóêçóç 1Ó, 2Ó, 3Ó, 4Ë, 5Ó, 6Ë, 7Ó, 8Ë, 9Ë, 10Ë, 11Ë, 12Ó, 13Ë, 14Ó, 15Ë, 16Ó, 17Ó, 18Ë, 19Ë, 20Ó 3ç Üóêçóç 1. èåóìïß ôçò äçìïêñáôßáò, 2. äéá÷ñïíéêü, 3. ãßíïíôáé ðéï åëáöñéÜ, 4. óýã÷ñïíç ðñáãìáôéêüôçôá, 5. Ñùìáßïõò, 6. íáïß, 7. ÁèÞíáò, 8. éùíéêïý, 9. ôçò Åðéäáýñïõ ,10. ôá ðáñáóêÞíéá, 11. êïëïóóéáßï ìÝãåèïò, 12. áñ÷áúêÞò, 13. ÇñáêëÞ, 14. Ðïéêßëç ÓôïÜ, 15. Âåñãßíá, 16. åßóïäïò 4ç Üóêçóç 1è, 2æ, 3éá, 4é, 5á, 6éâ, 7ã, 8å, 9ä, 10óô, 11ç, 12â 5ç Üóêçóç 1â, 2á, 3â, 4ã, 5á, 6â, 7ã, 8á, 9ã, 10â, 11ã, 12á, 13â, 14ã

243

08s.qxp

5/8/2008

9:08

Page 244

09s.qxp

5/8/2008

9:09

Page 245

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ ÅËËÇÍÉÓÔÉÊÏÉ ÊÁÉ ÑÙÌÁÚÊÏÉ ×ÑÏÍÏÉ

Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÁëÝîáíäñïõ (323 ð.×.) áêïëïýèçóå áãþíáò åðéêñÜôçóçò áíÜìåóá óôïõò óôñáôçãïýò ôïõ. Ôï âÜñïò ìåôáöÝñåôáé óôçí áíáôïëÞ, ç åëëçíéêÞ ãëþóóá ãßíåôáé ðáãêüóìéá, ç Ñþìç åîåëßóóåôáé óéãÜ áëëÜ óôáèåñÜ óå ðáãêüóìéá äýíáìç.

1. ÔÁ ÅËËÇÍÉÓÔÉÊÁ ÂÁÓÉËÅÉÁ Ðåñßëçøç Ï ÁëÝîáíäñïò ðÝèáíå ÷ùñßò íá ïñßóåé åðßóçìá äéÜäï÷ï. Ï ïñéóìÝíïò áðü ôï óôñáôü åôåñïèáëÞò áäåñöüò ôïõ, ï Ößëéððïò Áñéäáßïò, Þôáí åðéëçðôéêüò êáé áíßêáíïò íá êõâåñíÞóåé. Ôï ßäéï áíßêáíïò Þôáí êáé ï ìéêñüò ÁëÝîáíäñïò, ï ãéüò ôïõ óôñáôçëÜôç áðü ôç ÑùîÜíç. Ïé óôñáôçãïß ôïõ ðïëÝìçóáí Üãñéá ï Ýíáò ôïí Üëëï, ðñïóðáèþíôáò íá êåñäßóïõí üóï ãéíüôáí ðåñéóóüôåñá,ó÷åäüí ãéá ôñéÜíôá ÷ñüíéá. Ç ìÜ÷ç ðïõ ðáãßùóå êÜðùò ôçí êáôÜóôáóç Ýãéíå óôçí Éøü (301ð.×.). Ðáãéþèçêáí ôÝóóåñá êñÜôç: ôçò Ìáêåäïíßáò, ôçò ÈñÜêçò, ôçò Óõñßáò, ôçò Áéãýðôïõ. Ç Áßãõðôïò êáôá÷ùñÞèçêå óôïí Ðôïëåìáßï. Ïé Ðôïëåìáßïé, áí êáé óôçñß÷ôçêáí óôçí ðáëéüôåñç äïìÞ äéïßêçóçò, åðÝâáëáí ôïí åëëçíéêü ôñüðï æùÞò. ¹ôáí ôï ìüíï êñÜôïò ìå óáöÞ óýíïñá. Ç ÁëåîÜíäñåéá Ýãéíå ðñùôåýïõóá êáé óðïõäáßá ìçôñüðïëç ôçò áíáôïëÞò. Ç íåõñáëãéêÞ ôçò èÝóç Ýäùóå þèçóç óôçí ïéêïíïìßá êáé óôï åìðüñéï. ÄéÝèåôå óðïõäáßï ëéìÜíé. Ç ðüëç Þôáí ãíùóôÞ êáé ãéá ôï Ìïõóåßï, Ýíá óçìáíôéêü ßäñõìá ôï ïðïßï óôÞñéæå ôçí åñãáóßá ðïëëþí ðíåõìáôéêþí áíèñþðùí. ÄéÜóçìç Þôáí êáé ç ÂéâëéïèÞêç ôçò ðüëçò, ç ïðïßá åß÷å ÷éëéÜäåò ôüìïõò (ðåñßðïõ 700.000). 245

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:09

Page 246

Ðñþôïò êõâåñíÞôçò ôçò Óõñßáò õðÞñîå ï ÓÝëåõêïò (312-281 ð.×.).ÐåñéëÜìâáíå ôï âáóéêü ôìÞìá ôçò áõôïêñáôïñßáò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ. Åß÷å åíóùìáôþóåé ðïëëïýò êáé äéáöïñåôéêïýò ëáïýò êáé åäÜöç. Ðñùôåýïõóá Ýãéíå ç Áíôéü÷åéá. Ç ÷þñá áðïôåëïýíôáí áðï 25 óáôñáðåßåò. Ãëþóóá ôïõ êñÜôïõò Þôáí ç åëëçíéêÞ. Ðïëëïß ¸ëëçíåò ãåùñãïß ìåôáíÜóôåõóáí óå ðåñéï÷Ýò ôïõ óõñéáêïý êñÜôïõò. Ôï èñáêéêü êñÜôïò Þôáí âñá÷ýâéï. ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç åîÝëéîç ôïõ êñÜôïõò ôçò ÐåñãÜìïõ . Áñ÷éêÜ ç ðåñéï÷Þ Þôáí õðü ôçí åðïðôåßá ôïõ ÖéëÝôáéñïõ (281 ð.×.). Áñãüôåñá áíåîáñôçôïðïéÞèçêå êáé Üêìáóå óôá ÷ñüíéá ôïõ ÁôôÜëïõ Á´ (241-197 ð.×.). Áõôüò áðÝêñïõóå åéóâïëÞ Ãáëáôþí êáé áýîçóå ôá üñéá ôïõ êñÜôïõò ôïõ. Ç ÐÝñãáìïò åß÷å ÷ôéóôåß ðÜíù óå ëüöï ìå ôç âïÞèåéá áíáâáèìßäùí (ðÜíù óå ðëáôþìáôá åäÜöïõò). Ãíþñéóå óçìáíôéêÞ ïéêïíïìéêÞ êáé ðïëéôéóôéêÞ áíÜðôõîç. Óðïõäáßá Þôáí ç âéâëéïèÞêç (ìå 200.000 ôüìïõò). Åêåß åöåõñÝèçêå ç ãñáöéêÞ ýëç áðü êáôåñãáóìÝíï äÝñìá æþùí, ç ðåñãáìçíÞ. Ç ßäñõóç ôùí êñáôþí Ýäùóå þèçóç óôï åìðüñéï. Ôï ìåôáíáóôåõôéêü ñåýìá áðü ôçí ÅëëÜäá áõîÞèçêå ñáãäáßá. Ç åðáöÞ ÅëëÞíùí êáé íôüðéùí ïäÞãçóå óå óõãêåñáóìü ôùí çèþí êáé ôùí åèßìùí. ÐáñÜ ôçí áíÜðôõîÞ ôïõò, ôá âáóßëåéá áõôÜ ðáñÞêìáóáí êáé ðÝñáóáí óôç óöáßñá åðéññïÞò ôùí Ñùìáßùí.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç Ýëëåéøç äéÜäï÷ïõ ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÁëÝîáíäñïõ Áñ÷éêÜ ïñßóôçêáí áíåðáñêåßò äéÜäï÷ïé: • Áñéäáßïò Ößëéððïò (åðéëçðôéêüò) • ÁëÝîáíäñïò, ãéïò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ êáé ôçò ÑùîÜíçò

Ç áõôïêñáôïñßá äéáóðÜôáé • ¢ãñéåò äéáìÜ÷åò ìåôáîý ôùí äéáäü÷ùí • ÁðïöáóéóôéêÞ ìÜ÷ç óôçí Éøü • Äçìéïõñãïýíôáé ôÝóóåñá âáóßëåéá Ç ïñãÜíùóç ôçò Áéãýðôïõ • ÉäñõôÞò ï Ðôïëåìáßïò • ÏìïéïãåíÝò êñÜôïò • ÅéóÜãïíôáé åëëçíéêÜ ðñüôõðá æùÞò • Ôï äéïéêçôéêü óýóôçìá âáóßæåôáé óôï ðáñåëèüí Ç ÁëåîÜíäñåéá • ÌåôáôñïðÞ óå ëáìðñÞ ìçôñüðïëç 246

09s.qxp

5/8/2008

9:09

Page 247

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

• ÁíÜðôõîç ôçò ïéêïíïìßáò • Óðïõäáßï ðíåõìáôéêü êÝíôñï →Ìïõóåßï →ÂéâëéïèÞêç Ç ïñãÜíùóç ôïõ êñÜôïõò ôçò Óõñßáò • ÉäñõôÞò ï ÓÝëåõêïò • ÁíïìïéãåíÝò êñÜôïò • Ðñùôåýïõóá ç Áíôéü÷åéá • Äéáßñåóç óå 25 óáôñáðåßåò • ÌåôáíÜóôåõóç ðïëëþí ÅëëÞíùí ãåùñãþí • Åðßóçìç ãëþóóá ç åëëçíéêÞ Ôï êñÜôïò ôçò ÈñÜêçò æåß ëßãï Ç ÐÝñãáìïò • Áñ÷éêÜ ðáñá÷ùñåßôáé óôï ÖéëÝôáéñï • ÁêìÞ ìå ôïí ¢ôôáëï Á´ • ×ôéóìÝíç óå ëüöï • Ðíåõìáôéêü êÝíôñï →ÂéâëéïèÞêç →ÐåñãáìçíÞ ÏéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôçò Á. Ìåóïãåßïõ • Ôï åìðüñéï áêìÜæåé • ÅîïìÜëõíóç äéáöïñþí ÅëëÞíùí êáé íôüðéùí ÐáñáêìÞ ôùí åëëçíéóôéêþí âáóéëåßùí • ÅìöÜíéóç ôçò ñùìáúêÞò äýíáìçò

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ ÂéâëéïèÞêç ¸íá áðü ôá ðéï äéÜóçìá ðíåõìáôéêÜ éäñýìáôá ôçò áñ÷áéüôçôáò. Éäñýèçêå êáôÜ ôï 285 ð.×. áðü ôïí Ðôïëåìáßï Á´. Áñãüôåñá, ç ÂéâëéïèÞêç åìðëïõôßóôçêå, êáèþò ç ÁëåîÜíäñåéá ãíþñéæå üëï êáé ìåãáëýôåñç áêìÞ. Ç ÂéâëéïèÞêç ôçò ÁëåîÜíäñåéáò äéÝóùæå ðïëëÜ êáé óðïõäáßá Ýñãá. Ôï ßäñõìá áõôü äéáêñéíüôáí ãéá ôïí õðïäåéãìáôéêü ôñüðï ïñãÜíùóçò. ¸öôáóå íá Ý÷åé ðÜíù áðü ìéóü åêáôïììýñéï ôüìïõò. ÌåãÜëç êáôáóôñïöÞ õðÝóôç ôï 47 ð.×. áðü ôïõò Ñùìáßïõò. Ìéá ìåãÜëç ðõñêáãéÜ êáôÝóôñåøå ìåãÜëï ìÝñïò ôçò. Ç ÂéâëéïèÞêç êáôáóôñÜöçêå áðü ×ñéóôéáíïýò êáé áñãüôåñá áðü ôïõò ¢ñáâåò.

247

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:09

Page 248

Áíôéü÷åéá Óðïõäáßá ðüëç ôçò Óõñßáò, ìéá áðï ôéò ëáìðñüôåñåò ìçôñïðüëåéò ôïõ Åëëçíéóìïý óôçí áíáôïëÞ. ×ôßóôçêå óôéò áñ÷Ýò ôïõ 3ïõ áé. ð.×. áðü ôï ÓÝëåõêï, ôï óôñáôçãü ôïõ Ì.ÁëÝîáíäñïõ. Ïíïìáæüôáí êáé ÔåôñÜðïëç, åîáéôßáò ôïõ ìåãÝèïõò êáé ôçò ßäñõóçò ôåóóÜñùí ìåãÜëùí ïéêéóìþí ãýñù áðü áõôÞí. Ç ðüëç ðñïéêßóôçêå ìå óðïõäáßá ìíçìåßá. Ôá áíÜêôïñá ôùí Óåëåõêéäþí Þôáí ÷ôéóìÝíá ðÜíù óå Ýíá íçóÜêé ôïõ ðïôáìïý Ïñüíôç. Ç ðüëç Þôáí äéÜóçìç ãéá ôéò óôïÝò êáé ôá ñùìáúêÜ áãÜëìáôá. Áñãüôåñá Ýãéíå óðïõäáßï êÝíôñï ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý. Äéáêñßèçêå óôïí ðíåõìáôéêü êáé óôïí åìðïñéêü ôïìÝá. ¹ôáí äéÜóçìç óôïí ôïìÝá ôùí ôå÷íþí êáé ôùí ãñáììÜôùí. ÄéÝèåôå óðïõäáßá âéâëéïèÞêç. Áñãüôåñá Ýðåóå óôá ÷Ýñéá ôùí ÁñÜâùí.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Ðôïëåìáßïò Óðïõäáßïò óôñáôçãüò ôïõ Öéëßððïõ ´ êáé ôïõ Ì.ÁëåîÜíäñïõ. ¹ôáí ãéïò ôïõ ËÜãïõ. Äéáêñßèçêå óôïõò ðïëÝìïõò ôïõ Öéëßððïõ, óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôïõ íá õðïôÜîåé ôïõò âüñåéïõò ëáïýò ôçò ÂáëêáíéêÞò êáé íá åíþóåé ôïõò ¸ëëçíåò. Áñãüôåñá áíÝëáâå óðïõäáßá äñÜóç êáé óôçí åêóôñáôåßá ôïõ Ì. ÁëåîÜíäñïõ. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ óôñáôçëÜôç áíÝëáâå íá äéïéêÞóåé ôçí Áßãõðôï,óôçí ïðïßá óôÝöèçêå âáóéëéÜò. Åãêáéíßáóå ôïí Ïßêï ôùí Ëáãéäþí, ï ïðïßïò âáóßëåøå ãéá ôñåéò áéþíåò ðåñßðïõ. ¹ôáí ôï ìïíáäéêü åëëçíéóôéêü âáóßëåéï ðïõ ðáñÝìåéíå Üèéêôï ìÝ÷ñé ôï ôÝëïò. Ïé Ðôïëåìáßïé óåâÜóôçêáí ôá Þèç êáé Ýèéìá ôùí Áéãõðôßùí,ùóôüóï åðÝâáëáí ôïí åëëçíéêü ôñüðï æùÞò. Ôåëåõôáßá åêðñüóùðïò Þôáí ç äéÜóçìç ÊëåïðÜôñá. ¢ôôáëïò Á´ ÂáóéëåéÜò ôçò ÐåñãÜìïõ. ÐÝôõ÷å óðïõäáßåò íßêåò åíáíôßïí ôùí Ãáëáôþí ðïõ åß÷áí åéóâÜëåé óôç Ì.Áóßá. Áñãüôåñá óõììÜ÷çóå ìå ôïõò Ñùìáßïõò åíáíôßïí ôïõ ÓÝëåõêïõ Êåñáõíïý. Èåùñïýóå ïôé Ýðñåðå íá óôçñé÷ôåß óôïõò Ñùìáßïõò. Éó÷õñïðïßçóå ôï êñÜôïò ôïõ êáé ìåôÝôñåøå ôçí ÐÝñãáìï óå ðíåõìáôéêü êÝíôñï. Óðïõäáßá êôßñéá Þôáí ç âéâëéïèÞêç ôçò ÐåñãÜìïõ, ðïõ áíôáãùíéæüôáí ôçí áíôßóôïé÷ç ôçò ÁëåîÜíäñåéáò, êáé ï âùìüò ôïõ Äßá, ï ïðïßïò Þôáí äéÜóçìïò ãéá ôç Ãéãáíôïìá÷ßá (áëëçãïñéêÞ áðåéêüíéóç ôçò íßêçò åíáíôßïí ôùí Ãáëáôþí) êáé ôïí õðüëïéðï ãëõðôü äéÜêïóìï. ÖéëÝôáéñïò Ôáìßáò ôïõ Ëõóßìá÷ïõ, óôñáôçãïý ôïõ ÁëÝîáíäñïõ. Áí êáé äéïéêçôÞò ôùí äõíÜìåùí ôïõ Ëõóßìá÷ïõ óôï öñïýñéï ôçò ÐåñãÜìïõ, ðÞñå ôï ìÝñïò ôïõ áíôéðÜëïõ ôïõ ÓÝëåõêïõ. Ï ÓÝëåõêïò ôïõ ðáñá÷þñéóå ùò áíôáìïéâÞ ôçí ï÷õñÞ ðüëç êáé ôç ãýñù ðåäéÜäá. Ùò ôáìßáò ôïõ Ëõóßìá÷ïõ êáôåß÷å ôï óðïõäáßï ðïóü ôùí 9.000 ôáëÜíôùí. ¸èåóå ôéò âÜóåéò ôïõ êñÜôïõò ôçò ÐåñãÜìïõ. 248

09s.qxp

5/8/2008

9:09

Page 249

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

301 ð.×.

ÌÜ÷ç óôçí Éøü

312-281 ð.×.

ÓÝëåõêïò, âáóéëéÜò ôçò Óõñßáò

281 ð.×.

Ï ÖéëÝôáéñïò ðáßñíåé ôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÐåñãÜìïõ

241-197 ð.×.

¢ôôáëïò Á´, âáóéëéÜò ôçò ÐåñãÜìïõ

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ ¸ëëçíåò êáé áõôü÷èïíåò Ôé Þôáí ôï ÃõìíÜóéï; (óåë. 118 ó÷. âéâëßïõ) ¹ôáí Ýíá ìÝñïò óùìáôéêÞò Üóêçóçò êáé ðíåõìáôéêþí åíáó÷ïëÞóåùí. ¹ôáí ç åíóÜñêùóç ôçò åëëçíéêÞò èåùñßáò ãéá õãéÝò ðíåýìá óå õãéÝò óþìá. Ðïëëïß öéëüóïöïé,Üíèñùðïé ôùí ãñáììÜôùí êáé ôùí åðéóôçìþí äßäáóêáí üóïõò ðÞãáéíáí íá áèëçèïýí. ÌåãÜëç áíÜðôõîç ãíþñéóå ìåôÜ ôéò êáôáêôÞóåéò ôïõ Ì. ÁëåîÜíäñïõ. Ïé åëëçíéêÝò ðüëåéò äéÝèåôáí ãõìíÜóéá, óÞìáôá êáôáôåèÝíôá ôïõ åëëçíéêïý ôñüðïõ æùÞò ìÝóá óå ìéá áíáôïëÞ ç ïðïßá ðñïóðáèïýóå íá äéáôçñÞóåé ôï äéêü ôçò ÷ñþìá, ôéò äéêÝò ôçò áîßåò. 1. ÁíáæçôÞóôå ðåñéóóüôåñá óôïé÷åßá ãéá ôïí ðÜðõñï êáé ôçí ðåñãáìçíÞ êáé óõæçôÞóôå ôç óçìáóßá ôïõò óôç äéÜäïóç êáé äéÜóùóç ôçò ðïëéôéóìéêÞò êëçñïíïìéÜò. á) ÐÜðõñïò: Õäñüöéëï öõôü ðïõ öõôñþíåé óôï Íåßëï êáé óå Üëëá ðïôÜìéá. ¸ãéíå äéÜóçìï, êáèþò áðü ðïëý ðáëéÜ ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ùò ãñáöéêÞ ýëç. ×ñçóéìïðïéïýóáí ôçí øß÷á ôïõ êïñìïý Þ êáé ôùí êëáäéþí. Êüâïíôáí óå öýëëá ôá ïðïßá ôïðïèåôïýóáí óôáõñéêÜ. Ó÷çìáôßæïíôáí Ýôóé ìáêñéÝò ôáéíßåò ãýñù áðü Ýíá óôñïããõëü îýëï. â) ÐåñãáìçíÞ: ÄÝñìá ðñïâÜôïõ Þ êáôóßêáò óõíÞèùò, ôï ïðïßï ÷ñçóçìïðïéïýíôáí ùò ãñáöéêÞ ýëç. Ç ðåñãáìçíÞ áíáêáëýöôçêå óôçí ÐÝñãáìï ùò ëýóç áíÜãêçò,

249

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:10

Page 250

åîáéôßáò ôçò Ýëëåéøçò ðáðýñïõ. Ï Ðôïëåìáßïò ´ åß÷å áðáãïñåýóåé ôéò åîáãùãÝò ðáðýñïõ. ÓõíÞèéæáí íá ôç äéðëþíïõí óå ôÝóóåñá öýëëá. ÐïëëÝò ôÝôïéåò ôåôñÜäåò áðïôåëïýóáí ôïí êþäéêá. Ï ðÜðõñïò êáé ç ðåñãáìçíÞ ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ùò ãñáöéêÞ ýëç ãéá ðïëëïýò áéþíåò. ¹ôáí ìéá åðï÷Þ êáôÜ ôçí ïðïßá ç ðáñáãùãÞ êáé áíôéãñáöÞ ðíåõìáôéêþí Ýñãùí ãéíüôáí ìå ôï ÷Ýñé. Ôá äýï áõôÜ õëéêÜ Þôáí åýêïëï íá âñåèïýí êáé íá ÷ñçóéìïðïéçèïýí. Ãé'áõôü Þôáí ðïëýôéìá óôç äéÜäïóç êáé äéÜóùóç ôïõ ðïëéôéóìïý. Äåí õðÞñ÷å åêåßíç ôç åðï÷Þ ç ìáæéêÞ ðáñáãùãÞ Ýñãùí, üðùò áñãüôåñá, ìåôÜ ôçí áíáêÜëõøç ôçò ôõðïãñáößáò ôï 14ï áé. óôç Ãåñìáíßá. ÕðÞñ÷áí ðïëý ëßãá áíôßãñáöá ôùí Ýñãùí, ôá ïðïßá Ýðñåðå íá äéáôçñïýíôáé üóï ãéíüôáí êáëýôåñá. Êáé ôá äýï áõôÜ õëéêÜ áðïôÝëåóáí óå äýóêïëåò ðåñéüäïõò áíåêôßìçôç âÜóç äéÜóùóçò ôçò ðíåõìáôéêÞò êëçñïíïìéÜò. 2. Ð á ñ á ô ç ñ Þ ó ô å ô ï ð ñ ü ð ë á ó ì á ô ç ò Ð å ñ ã Ü ì ï õ ê á é å í ô ï ð ß ó ô å ô á ê ý ñ é á ðïëåïäïìéêÜ êáé áñ÷éôåêôïíéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò åëëçíéóôéêÞò áõôÞò ðüëçò. Ç ðüëç åß÷å ÷ôéóôåß ðÜíù óå ëüöï. Ôï ãåãïíüò áõôü Ý÷åé êáèïñßóåé êáé ôç öõóéïãíùìßá ôçò. Äåí õðÜñ÷åé Ýíá êåíôñéêü ðïëåïäïìéêü ó÷Ýäéï. Ôá êôßñéá Ý÷ïõí ÷ôéóôåß ðÜíù óå áíáâáèìßäåò. Ç ðüëç ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôçí ýðáñîç ðõêíÞò äüìçóçò åîáéôßáò ôçò óçìáíôéêÞò Ýëëåéøçò ÷þñïõ. Äåí õðÜñ÷ïõí ôåôñáãùíéóìÝíïé ÷þñïé äüìçóçò (ôåôñÜãùíá), üðùò óôï éððïäÜìåéï óýóôçìá. ÕðÜñ÷åé Ýíáò êåíôñéêüò äñüìïò ï ïðïßïò áíåâáßíåé ðåñéìåôñéêÜ ðñïò ôçí êïñõöÞ, üðïõ âñéóêüôáí ç áêñüðïëç. Äéáó÷ßæåé ôçí áãïñÜ êáé éäéùôéêÝò êáôïéêßåò. Áñ÷éôåêôïíéêÜ, ç ðüëç ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôçí ýðáñîç óôïþí. ÁõôÝò ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ùò êáôáóôÞìáôá. Óðïõäáßï êôßñéï Þôáí êáé ôï ãõìíáóôÞñéï. Óôçí áêñüðïëç âñßóêïíôáí ôá áíÜêôïñá êáé ïé íáïß, ôá ôåß÷ç, ï óðïõäáßïò âùìüò ôïõ Äßá. Ç ðüëç áñ÷éôåêôïíéêÜ âñéóêüôáí óå áñìïíßá ìå ôï ðåñéâÜëëïí. ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÝò éäéùôéêÝò êáôïéêßåò áëëÜ êáé åêôåôáìÝíåò åìðïñéêÝò æþíåò (êÜôù êáé ðÜíù ôìÞìá áãïñÜò). Óôçí êÜôù æþíç êõñéáñ÷åß ôï ãõìíÜóéï. ÌÝóá óôçí áêñüðïëç õðÜñ÷ïõí ôá ðïëõôåëÞ áíÜêôïñá, ï éäéáßôåñá ðïëõôåëÞò âùìüò ôïõ Äßá, óðïõäáßïé íáïß, ç âéâëéïèÞêç êôë. Ç áñ÷éôåêôïíéêÞ ïñãÜíùóç áðç÷åß ôç óçìáóßá ðïõ åß÷å ç ÐÝñãáìïò ùò åìðïñéêü, ïéêïíïìéêü êáé ðíåõìáôéêü êÝíôñï.

250

3. Ð ï é ï á ð ï ô á å ë ë ç í é ó ô é ê Ü ê ñ Ü ô ç ä é å ê ä é ê ï ý ó å ô ç í ê ë ç ñ ï í ï ì é Ü ô ç ò áõôïêñáôïñßáò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ êáé ãéáôß; Ôï êñÜôïò ôùí Óåëåõêéäþí äéåêäéêïýóå ôçí êëçñïíïìéÜ ôçò áëåîáíäñéêÞò áõôïêñáôïñßáò. Áõôü óõíÝâáéíå, ãéáôß ï ÓÝëåõêïò êáé ïé åðßãïíïé åß÷áí êñáôÞóåé ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôùí áóéáôéêþí åäáöþí ôçò áõôïêñáôïñßáò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ. Ôï êñÜôïò ôïõ åêôåéíüôáí âáèéÜ ìÝóá óôï óçìåñéíü ÉñÜí. Ïé Óåëåõêßäåò, åðïìÝíùò, Þèåëáí êáé ãéá ëüãïõò ðñïðáãÜíäáò íá èåùñïýíôáé óõíå÷éóôÝò ôïõ Ýñãïõ ôïõ ìåãÜëïõ óôñáôçëÜôç. ÐñïóðÜèçóáí íá èåìåëéþóïõí ôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü óôá áóéáôéêÜ åäÜöç, õëïðïéþíôáò Ýôóé êáôÜ êÜðïéï ôñüðï ôï üñáìá ôïõ ÁëÝîáíäñïõ.

09s.qxp

5/8/2008

9:10

Page 251

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôï êñÜôïò ôùí Ðôïëåìáßùí; Ç Áßãõðôïò êáôá÷ùñÞèçêå óôïí Ðôïëåìáßï. Ïé Ðôïëåìáßïé, áí êáé óôçñß÷ôçêáí óôçí ðáëéüôåñç äïìÞ äéïßêçóçò, åðÝâáëáí ôïí åëëçíéêü ôñüðï æùÞò. ¹ôáí ôï ìüíï êñÜôïò ìå óáöÞ óýíïñá. Ç ÁëåîÜíäñåéá Ýãéíå ðñùôåýïõóá êáé óðïõäáßá ìçôñüðïëç ôçò áíáôïëÞò. Ç íåõñáëãéêÞ ôçò èÝóç Ýäùóå þèçóç óôçí ïéêïíïìßá êáé óôï åìðüñéï. ÄéÝèåôå ðïëýâïõï ëéìÜíé. ÓçìáíôéêÜ åîáãþãéìá ðñïúüíôá Þôáí ôá õáëéêÜ, ôï áëÜâáóôñï, ï ðÜðõñïò. Ç ðüëç Þôáí ãíùóôÞ êáé ãéá ôï Ìïõóåßï, Ýíá óðïõäáßï ßäñõìá ôï ïðïßï óôÞñéæå ôçí åñãáóßá ðïëëþí ðíåõìáôéêþí áíèñþðùí. ÄéÜóçìç Þôáí êáé ç ÂéâëéïèÞêç ôçò ðüëçò, ç ïðïßá åß÷å ÷éëéÜäåò ôüìïõò (ðåñßðïõ 700.000).

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

2. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç Óõñßá; Ðñþôïò êõâåñíÞôçò ôçò Óõñßáò õðÞñîå ï ÓÝëåõêïò (312-281 ð.×.). ÐåñéëÜìâáíå ôï âáóéêü ôìÞìá ôçò áõôïêñáôïñßáò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ. Åß÷å åíóùìáôþóåé ðïëëïýò êáé äéáöïñåôéêïýò ëáïýò êáé åäÜöç. Ðñùôåýïõóá Ýãéíå ç Áíôéü÷åéá. Ç ÷þñá áðïôåëïýíôáí áðï 25 óáôñáðåßåò. Ãëþóóá ôïõ êñÜôïõò Þôáí ç åëëçíéêÞ. Ðïëëïß ¸ëëçíåò ãåùñãïß ìåôáíÜóôåõóáí óå ðåñéï÷Ýò ôïõ óõñéáêïý êñÜôïõò. 3. Ðïéá ç åîÝëéîç ôïõ êñÜôïõò ôçò ÐåñãÜìïõ; ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç åîÝëéîç ôïõ êñÜôïõò ôçò ÐåñãÜìïõ. Áñ÷éêÜ ç ðåñéï÷Þ Þôáí õðü ôçí åðïðôåßá ôïõ ÖéëÝôáéñïõ (281 ð.×.). Áñãüôåñá áíåîáñôçôïðïéÞèéêå êáé Üêìáóå óôá ÷ñüíéá ôïõ ÁôôÜëïõ Á´ (241-197 ð.×.). Áõôüò áðÝêñïõóå åéóâïëÞ Ãáëáôþí êáé áýîçóå ôá üñéá ôïõ êñÜôïõò ôïõ. Ç ÐÝñãáìïò åß÷å ÷ôéóôåß ðÜíù óå ëüöï ìå ôç âïÞèåéá áíáâáèìßäùí (ðÜíù óå ðëáôþìáôá åäÜöïõò). Ãíþñéóå óçìáíôéêÞ ïéêïíïìéêÞ êáé ðïëéôéóôéêÞ áíÜðôõîç. Óðïõäáßá Þôáí ç âéâëéïèÞêç (ìå 200.000 ôüìïõò). Åêåß åöåõñÝèçêå ç ãñáöéêÞ ýëç áðü êáôåñãáóìÝíï äÝñìá æþùí, ç ðåñãáìçíÞ.

251

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:10

Page 252

2. Ç ÊÁÔÁÓÔÁÓÇ ÓÔÏÍ ÅËËÁÄÉÊÏ ×ÙÑÏ

Ðåñßëçøç Ç Ìáêåäïíßá Þôáí éó÷õñü âáóßëåéï. ×áñáêôçñéæüôáí áðü ïìïéïãÝíåéá êáé ó÷åôéêÞ äçìïêñáôéêüôçôá ôïõ êáèåóôþôïò. Ç áíÜðôõîÞ ôçò óõíå÷éæüôáí áìåßùôç. Óðïõäáßá åìðïñéêÞ ðüëç áíáäåß÷èçêå ç Èåóóáëïíßêç, ðïõ éäñýèçêå áðü ôïí ÊÜóóáíäñï (316 ð.×.). ÓçìáíôéêÝò êáôáóôñïöÝò ðñïêëÞèçêáí áðü ôéò åðéäñïìÝò ôùí Ãáëáôþí, ïé ïðïßïé Ýöôáóáí ìÝ÷ñé ôçí êåíôñéêÞ ÅëëÜäá, áöïý ï Ðôïëåìáßïò Êåñáõíüò êáé ïé Ìáêåäüíåò ôïõ áðÝôõ÷áí íá ôïõò áðïêñïýóïõí. ÔåëéêÜ çôôÞèçêáí áðü ôïí Áíôßãïíï ÃïíáôÜ (277 ð.×.). Ïé ÃáëÜôåò ôåëéêÜ ìåôáíÜóôåõóáí óôç Ì. Áóßá. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ ðáñáôçñïýìå ôçí ßäñõóç äýï óõìðïëéôåéþí, ôçò ÁéôùëéêÞò êáé ôçò Á÷áúêÞò. á )Ç ÁéôùëéêÞ óõìðïëéôåßá áðïôåëïýóå ïìïóðïíäßá ðüëåùí. Ç åîïõóßá ðÞãáæå áðü ôïõò ðïëßôåò, ôïõò «Áéôùëïýò» , ïé ïðïßïé óõãêñïôïýóáí ôçí ïìïóðïíäéáêÞ óõíÝëåõóç. â) ÐõñÞíáò ôçò Á÷áúêÞò óõìðïëéôåßáò Þôáí ôÝóóåñéò ðüëåéò ôçò Â. ÐåëïðïíÞóïõ ïé ïðïßåò åíþèçêáí ôï 280 ð.×. Ôá ìÝëç åß÷áí êïéíü íüìéóìá, êïéíÜ Ýèéìá, äéÝèåôáí äéáéôçôéêü äéêáóôÞñéï. Óðïõäáßïé óôñáôçãïß Þôáí ï ¢ñáôïò êáé ï Öéëïðïßìçí, ï «ôåëåõôáßïò ¸ëëçíáò». Ôá ìÝëç ôçò óõìðïëéôåßáò äåí áðÝöõãáí ôéò ìåôáîý ôïõò Ýñéäåò, ôç óôéãìÞ ðïõ èÝñéåõå ç ñùìáúêÞ áðåéëÞ. Óôçí ¹ðåéñï óðïõäáßïò âáóéëéÜò áíáäåß÷èçêå ï Ðýññïò. ÊáôÝâáëå óõíôïíéóìÝíåò ðñïóðÜèåéåò ãéá áíÜðôõîç ôçò ãåùñãßáò êáé ôïõ åìðïñßïõ, êáèþò ãéá ôçí ðíåõìáôéêÞ áíÜðôõîç ôïõ âáóéëåßïõ. ÐñïóðÜèçóå íá åðåêôáèåß óôç äýóç. ÁðïâéâÜóôçêå óôçí Éôáëßá ýóôåñá áðï Ýêêëçóç âïÞèåéáò ôùí êáôïßêùí ôïõ ÔÜñáíôá. ÐÝôõ÷å äýï íßêåò åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí, åíþ ôçí ôñßôç öïñÜ çôôÞèçêå. Ïé ìåãÜëåò áðþëåéåò ïäÞãçóáí óôçí åðéóôñïöÞ ôïõ óôçí ÅëëÜäá. Óêïôþèçêå óå ìßá ïäïìá÷ßá óôï ¢ñãïò.

252

09s.qxp

5/8/2008

9:10

Page 253

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç êáôÜóôáóç óôç Ìáêåäïíßá

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

Ç Ìáêåäïíßá, Ýíá éó÷õñü âáóßëåéï • ÏìïéïãåíÝò • Äçìïêñáôéêü • Óðïõäáßá ðüëç ç Èåóóáëïíßêç

Ïé ÃáëÜôåò êáé ïé åðéäñïìÝò ôïõò • • • •

Íéêïýí ôïõò Ìáêåäüíåò ÅéóâïëÞ óå êåíôñéêÞ ÅëëÜäá Áðüêñïõóç áðï ôïí Áíôßãïíï ÃïíáôÜ ÅãêáôÜóôáóç óôç Ì.Áóßá

Ç ÁéôùëéêÞ óõìðïëéôåßá • Ïìïóðïíäßá ðüëåùí • ÐçãÞ åîïõóßáò ç óõíÝëåõóç

Á÷áúêÞ óõìðïëéôåßá • • • • •

ÅìöÜíéóç ôï 280 ð.×. Áñ÷éêÜ ìüíï ôÝóóåñéò ðüëåéò, áñãüôåñá ðñïóôßèåíôáé Üëëåò ÊïéíÜ ìÝôñá êáé óôáèìÜ Äéáéôçôéêü äéêáóôÞñéï Îå÷ùñßæïõí: ¢ñáôïò, Öéëïðïßìçí

ÈåôéêÜ êáé áñíçôéêÜ ãíùñßóìáôá ôùí óõìðïëéôåéþí • ÈåôéêÜ: óõíåííüçóç áíÜìåóá óôéò ðüëåéò • ÁñíçôéêÜ: Ýñéäåò êáé óõãêñïýóåéò

Ç âáóéëåßá ôïõ Ðýññïõ • • • • •

Åêóõã÷ñïíéóìüò ôïõ êñÜôïõò ÁíÜðôõîç ãåùñãßáò êáé åìðïñßïõ ÌÝñéìíá ãéá ðíåõìáôéêÞ Üíïäï Áðïôõ÷çìÝíç ðñïóðÜèåéá ãéá åðÝêôáóç åðéññïÞò óôç Äýóç Ðåèáßíåé óôï ¢ñãïò

253

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:10

Page 254

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Èåóóáëïíßêç Óðïõäáßá ðüëç óôï ìõ÷ü ôïõ èåñìáúêïý êüëðïõ. Éäñýèçêå ôï 316 ð.×. áðï ôïí ÊÜóóáíäñï. Ç íåõñáëãéêÞ ôïðïèåóßá ôçò ðüëçò öÜíçêå ó÷åäïí áðü ôçí áñ÷Þ. Êáèþò âñßóêåôáé ðÜíù óôï ìåôáß÷ìéï ôùí èáëÜóóéùí êáé ÷åñóáßùí åìðïñéêþí ïäþí ðïõ ïäçãïýí ðñïò ôçí êåíôñéêÞ êáé áíáôïëéêÞ Åõñþðç, ãéá 2.300 ÷ñüíéá õðÞñîå ðïëý óçìáíôéêÞ ðüëç. Óðïõäáßá áêìÞ ãíþñéóå êáôÜ ôç ñùìáúêÞ åðï÷Þ. ÅêôåôáìÝíç åßíáé ç ñùìáúêÞ áãïñÜ, åíþ ðñïò ôá ôÝëç ôçò ñùìáúêÞò åðï÷Þò ÷ôßóôçêáí óðïõäáßá ïéêïäïìÞìáôá, üðùò ç Ñïôüíôá êáé ç Áøßäá ôïõ Ãáëåñßïõ. ÍÝá áêìÞ ãíþñéóå êáôÜ ôïõò âõæáíôéíïýò ÷ñüíïõò. Ç Èåóóáëïíßêç óõíáãùíéæüôáí ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç. Éäéáßôåñá óçìáíôéêÞ Þôáí ç óõíåéóöïñÜ ôçò ðüëçò óôïí åê÷ñéóôéáíéóìü ôùí ÓëÜâùí. ×ôßóôçêáí óðïõäáßïé íáïß, éäéáßôåñá êáôÜ ôçí ðñùôï÷ñéóôéáíéêÞ åðï÷Þ: ï Áã. ÄçìÞôñéïò, ç Á÷åéñïðïßçôïò êáé Üëëåò åêêëçóßåò. Ç Èåóóáëïíßêç Ýãéíå åðáíåéëçìÝíá óôü÷ïò ôùí ÁñÜâùí. Ôï 904 ëåçëáôÞèçêå Üãñéá áðü ôïõò Óáñáêçíïýò. Ðïëëïß êÜôïéêïé Ýãéíáí äïýëïé. ÌåôÜ ôçí êáôÜëçøç ôçò Êùí/ðïëçò áðü ôïõò ÖñÜãêïõò (1204), ç ðüëç Ýãéíå ðñùôåýïõóá ôïõ öñáãêéêïý âáóéëåßïõ ôçò Èåóóáëïíßêçò. Ôï 1246 ðÝñáóå óôçí êõñéáñ÷ßá ôçò áõôïêñáôïñßáò ôçò Íßêáéáò. Ï 14ïò áéþíáò Þôáí åðï÷Þ áíáôáñá÷þí. ÌåãÜëç æçìéÜ Ýêáíå ôï êßíçìá ôùí Æçëùôþí (1342-1349), ïé ïðïßïé óôñÜöçêáí åíáíôßïí ôùí ðëïõóßùí. ÐáñÜëëçëá Þôáí êáé åðï÷Þ ðíåõìáôéêÞò áêìÞò. Óðïõäáßåò åêêëçóßåò ÷ôßóôçêáí ôüôå. Ôï 1430 ïé Ïèùìáíïß êáôÝëáâáí ôçí ðüëç, ç ïðïßá ôåëéêÜ áðåëåõèåñþèçêå óôéò 26/10/1912.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ ÊÜóóáíäñïò Óôñáôçãüò êáé âáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò (350-298 ð.×.). ¹ôáí ãéüò ôïõ Áíôßðáôñïõ, ôïõ óôñáôçãïý ðïõ Üöçóå ï ÁëÝîáíäñïò íá åðïðôåýåé ôïí åëëáäéêü ÷þñï êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åêóôñáôåßáò ôïõ óôçí Áóßá. Ôï 321 ð.×. Ýãéíå äéïéêçôÞò ôïõ ìáêåäïíéêïý éððéêïý óôç Áóßá (×éëßáñ÷ïò). Ï ðáôÝñáò ôïõ åß÷å ïñßóåé äéÜäï÷ü ôïõ ôïí ÐïëõóðÝñ÷ïíôá. Ï ÊÜóóáíäñïò óôñÜöçêå åíáíôßïí ôïõ.Ôï 317 ð.×. êáôÝëáâå ôçí ÁèÞíá. Áñãüôåñá ïñßóôçêå êáé áíôéâáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò. Ç ÏëõìðéÜäá êáôÜöåñå íá íéêÞóåé ôï óôñáôü ôïõ Öéëßððïõ Áñéäáßïõ êáé ôçò Åõñõäßêçò, ðïõ åß÷áí ôçí åîïõóßá óôç Ìáêåäïíßá, êáé íá ôïõò óêïôþóåé. Ôï èÜíáôü ôïõò åêäéêÞèçêå ï ÊÜóóáíäñïò. Áñãüôåñá ðáíôñåýôçêå ôçí åôåñïèáëÞ áäåëöÞ ôïõ ÁëÝîáíäñïõ Èåóóáëïíßêç. Áñ÷éêÜ áíÝëáâå íá ðñïóôáôåýóåé ôï ìéêñü ãéï ôïõ ÁëÝîáíäñïõ êáé ôç ÑùîÜíç, áñãüôåñá üìùò ôïõò óêüôùóå (306 ð.×.). ÊáôÜöåñå ôåëéêá íá ãßíåé âáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò ùò ôï èÜíáôü ôïõ. Áíôßãïíïò ÃïíáôÜò ÂáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò êáé óôñáôçãüò.¹ôáí ãéïò ôïõ ÄçìÞôñéïõ ÐïëéïñêçôÞ. 254

09s.qxp

5/8/2008

9:10

Page 255

ÁðÜëëáîå ôçí ÅëëÜäá áðü ôçí áðåéëÞ ôùí Ãáëáôþí. ¢ñáôïò ¸ëëçíáò óôñáôçãüò êáé ðïëéôéêüò (276-213 ð.×.). Óå íåáñÞ çëéêßá åêëÝ÷ôçêå óôñáôçãüò ôçò óõìðïëéôåßáò. ÓôñÜöçêå ìå åðéôõ÷ßá åíáíôßùí ôùí Ìáêåäüíùí êáé ôùí Áéôùëþí. Áñãüôåñá, ðÜíôùò, óõììÜ÷çóå ìå ôïõò Ìáêåäüíåò åíáíôßùí ôùí Áéôùëþí. Ï âáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò Ößëéððïò Å´ åß÷å Üëëá ó÷Ýäéá: ÷ñçóéìïðïßçóå ôç óõììá÷ßá áõôÞ ãéá íá êáôáêôÞóåé ôçí Ðåëïðüííçóï. Êáôüñèùóå ìÜëéóôá íá äïëïöïíÞóåé ôïí ¢ñáôï, ï ïðïßïò îå÷þñéæå ãéá ôéò çãåôéêÝò ôïõ éêáíüôçôåò. Öéëïðïßìçí Óôñáôçãüò ôçò Á÷áúêÞò óõìðïëéôåßáò (253-183 ð.×.). Îå÷þñéóå ãéá ôç ãåííáéüôçôÜ ôïõ, âïçèþíôáò ôïõò óõìðïëßôåò ôïõ (êáôïßêïõò ôçò Ìåãáëüðïëçò). ¹ôáí óðïõäáßïò ïñãáíùôÞò. ×áñáêôçñéóôéêü ôùí éêáíïôÞôùí ôïõ Þôáí ç ïñãÜíùóç ôïõ óôñáôïý êáôÜ ôá ðñüôõðá ôçò Ìáêåäïíßáò. Óôï ôÝëïò ôïõ 3ïõ áé. ð.×. ôáðåßíùóå ôïõò ÓðáñôéÜôåò. Èåùñïýíôáí óðïõäáßïò óôñáôçãüò êáé Üíèñùðïò. ÄçëçôçñéÜóôçêå áðü áíôéðÜëïõò ôïõ üôáí ðéÜóôçêå áé÷ìÜëùôïò ôï 183 ð.×.

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

316 ð.×

ºäñõóç ôçò Èåóóáëïíßêçò

280 ð.×

ÅìöÜíéóç ôçò Á÷áúêÞò Óõìðïëéôåßáò

277 ð.×

Ï Áíôßãïíïò ÃïíáôÜò íéêÜåé ôïõò ÃáëÜôåò

272 ð.×

ÈÜíáôïò ôïõ Ðýññïõ

255

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:10

Page 256

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. ÊáôáãñÜøôå ôéò äéáöïñÝò ðïõ ðáñïõóßáæå ôï êñÜôïò ôçò Ìáêåäïíßáò áðü ôá áíôßóôïé÷á åëëçíéóôéêÜ. á) Ôï êñÜôïò ôçò Ìáêåäïíßáò äéÝèåôå åëëçíéêü ðëçèõóìü. ¹ôáí åîáéñåôéêÜ ïìïéïãåíÝò. Áíôßèåôá óôá õðüëïéðá åëëçíéóôéêÜ êñÜôç ïé ¸ëëçíåò áðïôåëïýóáí ìéá êñïýóôá êáôáêôçôþí. Ï áðüç÷ïò ôçò êõñéáñ÷ßáò ôïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò åß÷å ðåñéïñéóôåß óôéò ðüëåéò. Óôçí ýðáéèñï êõñéáñ÷ïýóáí ïé íôüðéïé. Ïé ¸ëëçíåò åßíáé ïé åêðñüóùðïé ôçò íôüðéáò áñéóôïêñáôßáò. Åß÷áí öôéÜîåé ôåß÷ïò áíÜìåóá óôïõò ßäéïõò êáé óôï ëáü. Ïé äéÜäï÷ïé äåí åíóôåñíßóôçêáí ôçí ðñïóðÜèåéá ôïõ ÁëåîÜíäñïõ ãéá áñìïíéêÞ óõìâßùóç ÅëëÞíùí êáé íôüðéùí. â) âáóéëåßá óôç Ìáêåäïíßá óôçñéæüôáí óå ìåãÜëï âáèìü óôçí ðáëáéÜ ðáôñéáñ÷éêïý ôýðïõ âáóéëåßá. Ç ëáôñåßá ôïõ çãåìüíá Ýöôáóå áðü ôçí áíáôïëÞ. Áíôßèåôá, ïé ¸ëëçíåò âáóéëéÜäåò ôçò áíáôïëÞò õéïèÝôçóáí ôçí ðáñÜäïóç ôçò ëáôñåßáò ôïõ çãåìüíá. Ïé Ðôïëåìáßïé áðïôåëïýóáí ôç óõíÝ÷åéá ôùí Öáñáþ, ùò ãéïé ôïõ ¹ëéïõ. Ïé Óåëåõêßäåò åðéäßùîáí ôç ëáôñåßá ôùí õðçêüùí ôïõò. ã) ÅðåéäÞ áêñéâþò ï ÁëÝîáíäñïò Þôáí Ìáêåäüíáò, ôï âáóßëåéï ôçò Ìáêåäïíßáò åß÷å óçìáßíïõóá óçìáóßá. Áðü åêåß îåêßíçóå ï ìáêåäïíéêüò óôñáôüò ãéá íá êáôáêôÞóåé ôçí áíáôïëÞ. ¹ôáí ôï êÝíôñï ôïõ åëëçíéóôéêïý êüóìïõ. 2. Ðïéïé åßíáé ïé ÃáëÜôåò ðñïò ôïõò ïðïßïõò ï Áðüóôïëïò Ðáýëïò áðåõèýíåé ó÷åôéêÞ åðéóôïëÞ; (ÆçôÞóôå ðåñéóóüôåñåò ðëçñïöïñßåò áðü ôï èåïëüãï êáèçãçôÞ ôïõ ó÷ïëåßïõ óáò). ÏñéóìÝíá öýëá Ãáëáôþí åéóÝâáëáí ôï 280 ð.×. óôç Ìáêåäïíßá êáé óôç ÈñÜêç. Ï Ðôïëåìáßïò Êåñáõíüò áðÝôõ÷å ïéêôñÜ íá ôïõò áíôéìåôùðßóåé. Ï ßäéïò óêïôþèçêå. ÊáôÜöåñáí íá öôÜóïõí ìÝ÷ñé ôéò Èåñìïðýëåò (279 ð.×.). Åêåß çôôÞèçêáí áðü ôïõò óõíáóðéóìÝíïõò ¸ëëçíåò. Áñãüôåñá êáôÝöõãáí óôç Ì. Áóßá. Áñ÷éêÜ æïýóáí åéñçíéêÜ, áñãüôåñá üìùò Üñ÷éóáí ôéò ëåçëáóßåò. ÍéêÞèçêáí üìùò áðü ôïí Áíôßï÷ï ÓùôÞñá êáé ôïí ¢ôôáëï Á´ êáé åãêáôáóôÜèçêáí óôç Öñõãßá. Áñãüôåñá óôñÜöçêáí åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí êáé áíáãêÜóôçêáí íá õðïôá÷èïýí (25 ð.×.). ÓéãÜ óéãÜ åîåëëçíßóôçêáí êáé Ýãéíáí ×ñéóôéáíïß. Áõôïß åßíáé ïé áðïäÝêôåò ôçò åðéóôïëÞò ôïõ Áðïóôüëïõ Ðáýëïõ. 3. Ôé Þôáí ç «ðýññåéá íßêç » êáé ìå ðïéá óçìáóßá ÷ñçóéìïðïéïýìå ôïí üñï áõôü óÞìåñá; Äþóôå Ýíá ðáñÜäåéãìá.

á) «Ðýññåéá» ïíïìÜóôçêå ç íßêç ôïõ Ðýññïõ óôçí ÊÜôù Éôáëßá. ÊáôÜöåñå íá íéêÞóåé ôïõò Ñùìáßïõò äýï öïñÝò áëëÜ ìå ìåãÜëåò áðþëåéåò. Ôçí ôñßôç öïñÜ çôôÞèçêå êáé 256

09s.qxp

5/8/2008

9:10

Page 257

áíáãêÜóôçêå íá åãêáôáëåßøåé ôçí Éôáëßá. ÓÞìåñá ìå ôïí üñï áõôü åííïýìå ôï ßäéï ðñÜãìá: ôç íßêç ðïõ ðåôõ÷áßíåé êÜðïéïò ìå ðïëëÝò áðþëåéåò· ç íßêç áõôÞ äå öÝñíåé áíáãêáóôéêÜ êáé êáëü áðïôÝëåóìá. â) ×áñáêôçñéóôéêü ðáñÜäåéãìá óôïí 20ü áéþíá åßíáé ï Á´ Ðáãêüóìéïò ðüëåìïò. Ïé äõíÜìåéò ôçò ÁíôÜíô (Ì. Âñåôáíßá, Ãáëëßá êáé Ñùóßá ùò ôï 1917) êáé ïé ÇÐÁ ðÝôõ÷áí íßêç Ýíáíôé óôïõò Ãåñìáíïýò, Áõóôñéáêïýò êáé óôïõò óõììÜ÷ïõò ôïõò. Ïé áðþëåéåò ôùí íéêçôþí Þôáí ôåñÜóôéåò. Ï Á´ Ðáãêüóìéïò ðüëåìïò êáé ïé óõíèÞêåò ðïõ áêïëïýèçóáí ðåñéåß÷áí ôá óðÝñìáôá ôïõ ´ Ðáãêïóìßïõ ðïëÝìïõ.

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí ÁéôùëéêÞ êáé Á÷áúêÞ óõìðïëéôåßá; Ôçí åðï÷Þ áõôÞ ðáñáôçñïýìå ôçí ßäñõóç äýï óõìðïëåéþí, ôçò ÁéôùëéêÞò êáé ôçò Á÷áúêÞò. á) Ç ÁéôùëéêÞ óõìðïëéôåßá áðïôåëïýóå ïìïóðïíäßá ðüëåùí. Ç åîïõóßá ðÞãáæå áðü ôïõò ðïëßôåò, ôïõò «Áéôùëïýò», ïé ïðïßïé óõãêñïôïýóáí ôçí ïìïóðïíäéáêÞ óõíÝëåõóç. â) ÐõñÞíáò ôçò Á÷áúêÞò óõìðïëéôåßáò Þôáí ôÝóóåñéò ðüëåéò ôçò Â. ÐåëïðïíÞóïõ ïé ïðïßåò åíþèçêáí ôï 280 ð.×. Ôá ìÝëç åß÷áí êïéíü íüìéóìá, êïéíÜ Ýèéìá, äéÝèåôáí äéáéôçôéêü äéêáóôÞñéï. Óðïõäáßïé óôñáôçãïß Þôáí ï ¢ñáôïò êáé ï Öéëïðïßìçí, ï «ôåëåõôáßïò ¸ëëçíáò». Ôá ìÝëç ôçò óõìðïëéôåßáò äåí áðÝöõãáí ôéò ìåôáîý ôïõò Ýñéäåò, ôç óôéãìÞ ðïõ èÝñéåõå ç ñùìáúêÞ áðåéëÞ. 2. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôç äñÜóç ôïõ Ðýññïõ; Óôçí ¹ðåéñï óðïõäáßïò âáóéëéÜò áíáäåß÷èçêå ï Ðýññïò. ÊáôÝâáëå óõíôïíéóìÝíåò ðñïóðÜèåéåò ãéá áíÜðôõîç ôçò ãåùñãßáò êáé ôïõ åìðïñßïõ, êáèþò ãéá ôçí ðíåõìáôéêÞ áíÜðôõîç ôïõ âáóéëåßïõ. ÐñïóðÜèçóå íá åðåêôáèåß óôç äýóç. ÁðïâéâÜóôçêå óôçí Éôáëßá ýóôåñá áðï Ýêêëçóç âïÞèåéáò ôùí êáôïßêùí ôïõ ÔÜñáíôá. ÐÝôõ÷å äýï íßêåò åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí, åíþ ôçí ôñßôç öïñÜ çôôÞèçêå. Ïé ìåãÜëåò áðþëåéåò ïäÞãçóáí óôçí åðéóôñïöÞ ôïõ óôçí ÅëëÜäá. Óêïôþèçêå óå ìßá ïäïìá÷ßá óôï ¢ñãïò.

257

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:10

Page 258

3.ÔÏ ÑÙÌÁÚÊÏ ÊÑÁÔÏÓ ÁÐÏÊÔÁ ÌÅÃÁËÇ ÄÕÍÁÌÇ Ðåñßëçøç Ôçí åðï÷Þ ôùí ðïëÝìùí áíÜìåóá óôïõò ¸ëëçíåò ç Éôáëßá åíïðïéåßôáé êÜôù áðü ôçí åîïõóßá ôùí Ñùìáßùí. Ç ðñïíïìéáêÞ èÝóç ôçò Ñþìçò ôçò ðñïóÝäùóå ãñÞãïñá çãåôéêÞ èÝóç óôçí éôáëéêÞ ÷åñóüíçóï. Áñ÷éêÜ óôç Ñþìç õðÞñ÷å ôï ðïëßôåõìá ôçò âáóéëåßáò. Ôï 509 ð.×. üìùò ïé åõãåíåßò êáôÝëõóáí ôç âáóéëåßá êáé ôï ðïëßôåõìá Üñ÷éóå íá ðáßñíåé äçìïêñáôéêÞ ÷ñïéÜ. ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç åîïõóßá ôùí äýï ÕðÜôùí óå óôñáôéùôéêÜ êáé ðïëéôéêÜ èÝìáôá, áí êáé åêëÝãïíôáí ìüíï ãéá Ýíá ÷ñüíï. Äßðëá óôïõò ¾ðáôïõò õðÞñ÷å ôï óõìâïõëåõôéêü óþìá ôçò ÓõãêëÞôïõ, ôï ïðïßï áðïôåëïýíôáí áðü éóüâéá ìÝëç. ÕðÞñ÷áí äýï ôÜîåéò ðïëéôþí, ïé ðáôñßêéïé, ïé ïðïßïé êáôÜãïíôáí áðü ïéêïãÝíåéåò ãáéïêôçìüíùí, êáé ïé ðëçâåßïé. Ïîåßò Þôáí ïé áãþíåò ôïõò ãéá êïéíùíéêÞ åîßóùóç. Áñãüôåñá üìùò åðéêñÜôçóå êïéíùíéêÞ åéñÞíç. Ïé Ñùìáßïé óéãÜ óéãÜ êáôÝëáâáí ðñþôá ôï âïññÜ êáé ìåôÜ ôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò ôïõ íüôïõ. Ôåëåõôáßá ðüëç ðïõ õðÝêõøå Þôáí ïé Óõññáêïýóåò, åîáéôßáò ôùí åðéíïÞóåùí ôïõ Áñ÷éìÞäç (212 ð.×.). Óôç óõíÝ÷åéá ïé Ñùìáßïé óôñÜöçêáí åíáíôßïí ôùí Êáñ÷çäïíßùí. Âáñý ðëÞãìá åðÝöåñå ç ðáñÜôïëìç åðßèåóç ôïõ Êáñ÷çäüíéïõ Áííßâá, ï ïðïßïò åéóÝâáëå óôçí Éôáëßá ìÝóù ôùí ¢ëðåùí. ÐÝôõ÷å äéáäï÷éêÝò íßêåò åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí êáé Ýöôáóå åìðñüò áðü ôá ôåß÷ç ôçò Ñþìçò. Ïé Ñùìáßïé áíôåðéôÝèçêáí óôçí ÁöñéêÞ êáé ï Áííßâáò áíáãêÜóôçêå íá åðéóôñÝøåé. Ïé Ñùìáßïé, ìå áñ÷çãü ôï Óêéðßùíá, íßêçóáí ôïí Áííßâá óôç ÆÜìá (202 ð.×.). ÔåëéêÜ ç Êáñ÷çäüíá êáôáóôñÜöçêå ôï 146 ð.×. Óôá ôÝëç ôïõ 2ïõ áé. ð.×. ï ÃÜéïò êáé ÔéâÝñéïò ÃñÜê÷ïò ðñïóðÜèçóáí íá öÝñïõí óå ðÝñáò êïéíùíéêÝò ìåôáññõèìßóåéò. Óôá ôÝëç 2ïõ-ôÝëç 1ïõ áé. ð.×. îÝóðáóáí åìöýëéïé ðüëåìïé áíÜìåóá óå öéëüäïîïõò óôñáôçãïýò (ÌÜñéïò-Óýëëáò, ÐïìðÞéïò- Éïýëéïò Êáßóáñáò, ÌÜñêïò Áíôþíéïò-Ïêôáâéáíüò). Ï Éïýëéïò Êáßóáñáò êáôÝêôçóå ôç Ãáëáôßá. Ï áíéøéüò ôïõ Ïêôáâéáíüò íßêçóå ôï ÌÜñêï Áíôþíéï (30 ð.×.) êáé áíáêçñý÷ôçêå ÁõôïêñÜôïñáò.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç êáôÜóôáóç óôçí Éôáëßá • Åíïðïßçóç ôçò Éôáëßáò áðü ôïõò Ñùìáßïõò • Ñþìç, åìðïñéêü êáé ïéêïíïìéêü êÝíôñï ôçò Éôáëßáò

Ç åîÝëéîç ôïõ ðïëéôåýìáôïò

258

• • • •

Áñ÷éêü ðïëßôåõìá âáóéëåßá Áêïëïõèåß äçìïêñáôßá Ç åîïõóßá óôá ÷Ýñéá ôùí äýï ÕðÜôùí Ç Óýãêëçôïò Ý÷åé óõìâïõëåõôéêü ñüëï

09s.qxp

5/8/2008

9:10

Page 259

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

Ç êïéíùíéêÞ êáôÜóôáóç • Ðáôñßêéïé • Ðëçâåßïé • Êïéíùíéêïß áãþíåò ãéá éóüôçôá

Ç Üíïäïò ôùí Ñùìáßùí óôçí Éôáëßá • ÊáôáëáìâÜíïõí ôï âïññÜ • ÊáôÜëçøç ôùí åëëçíéêþí ðüëåùí ôïõ íüôïõ • Ôåëåõôáßá åëåýèåñç ðüëç ïé Óõññáêïýóåò

Ïé Êáñ÷çäïíéáêïß ðüëåìïé • • • •

Ï Áííßâáò óôçí Éôáëßá Áíôéðåñéóðáóìüò ôùí Ñùìáßùí ¹ôôá Êáñ÷çäïíßùí óôç ÆÜìá ÊáôáóôñïöÞ Êáñ÷çäüíáò ôï 146 ð.×.

Ôï ñùìáúêü êñÜôïò ôï 2ï êáé 1ï áé ð.×. • ÐñïóðÜèåéá ãéá êïéíùíéêÝò ìåôáññýèìéóåéò (áäåñöïß ÃñÜê÷ïé) • Åìöýëéïé ðüëåìïé • ÅðéêñÜôçóç Ïêôáâéáíïý – Äçìéïõñãßá ôçò áõôïêñáôïñßáò

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ ¾ðáôïé ¢ñ÷ïíôåò ôçò Ñþìçò ðïõ åêëÝãïíôáí ãéá Ýíá ÷ñüíï áðü ôç Ëï÷ßôéäá Åêêëçóßá. Áñ÷éêÜ Ýðñåðå êáé ïé äýï íá åßíáé ðáôñßêéïé, áñãüôåñá üìùò (342 ð.×.) ìåôåß÷áí êáé ïé ðëçâåßïé óôï áîßùìá. Óõãêáëïýóáí ôçí Åêêëçóßá, åß÷áí íïìïèåôéêÝò, äéêáóôéêÝò êáé èñçóêåõôéêÝò åîïõóßåò. Óôïí ðüëåìï åß÷áí ôçí áñ÷éóôñáôçãßá ôùí äõíÜìåùí. Óýãêëçôïò Óþìá ôïõ ñùìáúêïý êñÜôïõò. Ôá ìÝëç ôçò ðñïôåßíïíôáí áðï ôïõò ¾ðáôïõò êáé Þôáí éóüâéá. Áñãüôåñá (312 ð.×.) õðåýèõíïé ãéá ôçí åêëïãÞ óõãêëçôéêþí Þôáí ïé ôéìçôÝò, ïé ïðïßïé ìðïñïýóáí íá êáèáéñÝóïõí ôïõò ðáñáâÜôåò. Ôï äéêáßùìá ôçò óõììåôï÷Þò óôç Óýãêëçôï åðåêôÜèçêå óôïõò ðëçâåßïõò, ìå êÜðïéåò ðñïûðïèÝóåéò: íá åßíáé åëåýèåñïé ðïëßôåò, íá êáôÝ÷ïõí ðåñéïõóßá, åíþ õðÞñ÷å êáé üñéï çëéêßáò. Ôçí åðï÷Þ ôçò äçìïêñáôßáò ç Óýêëçôïò Ýëåã÷å ôï óôñáôü, ôïõò ÕðÜôïõò óå êáéñü ðïëÝìïõ, åíþ åß÷å õðü ôçí åîïõóßá ôçò ôïõò äéïéêçôÝò ôùí åðáñ÷éþí. Ç åðÝêôáóç ôçò ñùìáúêÞò äýíáìçò ìåôÝöåñå ôç äýíáìç áðü ôç Óýãêëçôï óôïõò óôñáôçãïýò. ¼ôáí ç äçìïêñáôßá ìåôáôñÜðçêå óå áõôïêñáôïñßá, ïé åîïõóßåò ôçò ÓõãêëÞôïõ ìåéþèçêáí äñáóôéêÜ. Ï èåóìüò åðéâßùóå óôï ÂõæÜíôéï, Þôáí üìùò äéáêïóìçôéêüò. Êáñ÷çäüíá Áñ÷áßá ðüëç ôçò Â. ÁöñéêÞò, áðïéêßá ôùí Öïéíßêùí. Éäñýèçêå ôï 814 ð.×. Ãíþñéóå óðïõäáßá áíÜðôõîç. Éäéáßôåñá áíåðôõãìÝíï Þôáí ôï íáõôéêü ôçò. Êõñéáñ÷ïýóå óôç Ä. Ìåóüãåéï. ÄéÝèåôå ìåãÜëï ðïëåìéêü íáýóôáèìï. Ïé Êáñ÷çäüíéïé Þôáí 259

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:10

Page 260

ðïëõèåúóôÝò. Óôçí êïñõöÞ âñéóêüôáí ï ÂáÜë. Ôï ðïëßôåõìá Þôáí áñéóôïêñáôéêü. Ôçí ðüëç êõâåñíïýóáí ç Ãåñïõóßá êáé ôï óõìâïýëéï ôùí 104. Ùóôüóï, ï ëáüò åß÷å åêôåôáìÝíá äéêáéþìáôá. Ç ëáúêÞ óõíÝëåõóç ìðïñïýóå íá áðïññßøåé ôéò áðïöÜóåéò ôùí áñéóôïêñáôéêþí óõìâïõëßùí. Ç ðüëç êõñéáñ÷ïýóå óôï èáëÜóóéï åìðüñéï ãéá áéþíåò. Ç êõñéáñ÷ßá ôçò Ýöôáíå ùò ôç Í. Éóðáíßá. Áñ÷éêÜ, ïé Êáñ÷çäüíéïé ðïëÝìçóáí åíáíôßïí ôùí ÅëëÞíùí êáé áñãüôåñá Þñèáí óå áíôéðáñÜèåóç ìå ôïõò Ñùìáßïõò. Ç ðüëç êáôáóôñÜöçêå ôï 146 ð.×. êáé éóïðåäþèçêå ðáñÜ ôç ãåííáßá áíôßóôáóç. Áñãüôåñá ç ðüëç äÝ÷ôçêå ôï ×ñéóôéáíéóìü êáé ãíþñéóå áñêåôÜ ìåãÜëç áêìÞ.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ

260

Áñ÷éìÞäçò Óðïõäáßïò ìáèçìáôéêüò êáé ìç÷áíéêüò ôïõ áñ÷áßïõ êüóìïõ. ÃåííÞèçêå óôéò Óõññáêïýóåò êáé óðïýäáóå óôçí Áßãõðôï. Ïé ìåëÝôåò ôïõ ðñïþèçóáí óçìáíôéêÜ ôá ìáèçìáôéêÜ. Ðñþôïò êáôÜöåñå íá õðïëïãßóåé ôç ó÷Ýóç ôçò äéáìÝôñïõ ôïõ êýêëïõ ìå ôï ìÞêïò ôçò ðåñéöÝñåéáò (ð = 3,14). ¸ãñáøå áñêåôÜ âéâëßá, ôá ïðïßá Ýèåóáí ôç âÜóç ðïëëþí ìáèçìáôéêþí åííïéþí. Ï Áñ÷éìÞäçò äéÝðñåøå êáé óôïí ôïìÝá ôùí åöåõñÝóåùí. Åßíáé ãíùóôÞ ç éóôïñßá êáôÜ ôçí ïðïßá ôïõ æçôÞèçêå áðü ôïí ôýñáííï ôùí Óõññáêïõóþí íá åëÝãîåé áí ôï óôÝììá ðåñéåß÷å ôï ßäéï âÜñïò ÷ñõóïý ðïõ åß÷å ðáñá÷ùñÞóåé óôï ÷ñõóï÷üï ãéá íá ôï êáôáóêåõÜóåé. ÊÜðïôå óôá ëïõôñÜ ôçò ðüëçò ðáñáôÞñçóå üôé ôï íåñü áíÝâáéíå êáé êáôÝâáéíå ôï ßäéï üôáí Ýìðáéíå êáé Ýâãáéíå áðü ôï íåñü. Áðü áõôü óõìðÝñáíå üôé ôï âÜñïò ôïõ óþìáôïò åßíáé ôï ßäéï ìå ôçí ðïóüôçôá ôïõ åêôïðéæüìåíïõ íåñïý. ÅíèïõóéáóìÝíïò âãÞêå óôïõò äñüìïõò öùíÜæïíôáò «åýñçêá, åýñçêá». ¸ãéíå ãíùóôüò êáé ãéá ôçí åðéíüçóç ðïëåìéêþí ìç÷áíþí ãéá ôçí Üìõíá ôçò ðüëçò áðü ôïõò Ñùìáßïõò êáôáêôçôÝò. Êáôáóêåýáóå óýóôçìá áðï âáëëßóôñåò, ãåñáíïýò êáé êÜôïðôñá, êáôáóôñÝöïíôáò ôï ñùìáúêü óôüëï. Óêïôþèçêå áðü Ñùìáßï óôñáôéþôç ôï 212 ð.×. êáôÜ ôçí ðôþóç ôçò ðüëçò óôá ÷Ýñéá ôùí Ñùìáßùí. Áííßâáò Êáñ÷çäüíéïò óôñáôçãüò. ¹ôáí ãéïò ôïõ Áìßëêá. ÓôñÜöçêå åíáíôßïí ôçò Ñþìçò óôï ´ Êáñ÷çäïíéáêü ðüëåìï. Ìå 40.000 óôñáôü îåêßíçóå áðü ôçí Éóðáíßá. ÐÝñáóå ôéò ¢ëðåéò êáé åéóÝâáëå óôçí Éôáëßá. ÊÝñäéóå óðïõäáßá íßêç óôç ëßìíç ÔñáóéìÝíç. Óðïõäáßá Þôáí êáé ç íßêç óôéò ÊÜííåò áðÝíáíôé óôïí éó÷õñüôåñï ñùìáúêü óôñáôü. Ùóôüóï äåí ðïëéüñêçóå ôç Ñþìç, ãéáôß äå äéÝèåôå áñêåôÝò ðïëéïñêçôéêÝò ìç÷áíÝò (211 ð.×.). Áñãüôåñá ï áäåñöüò ôïõ óêïôþèçêå êáé ï óôñáôüò ôïõ çôôÞèçêå. Ïé Ñùìáßïé áðïâéâÜóôçêáí óôçí ÁöñéêÞ êáé íßêçóáí ôïí Áííßâá óôç ÆÜìá (202 ð.×.). ÐñïóðÜèçóå íá ðñïåôïéìáóôåß ãéá íÝï ðüëåìï, áëëÜ ðñïäüèçêå êáé êáôÝöõãå óôçí áíáôïëÞ. ÔåëéêÜ áõôïêôüíçóå óôç Âéèõíßá (183 ð.×.) ãéá íá ìç ðéáóôåß áé÷ìÜëùôïò áðü ôïõò Ñùìáßïõò.

09s.qxp

5/8/2008

9:10

Page 261

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ Óêéðßùíáò åëëçíéóôéêïß ÐÞñå ôçí ðñïóùíõìßá Áöñéêáíüò (236-183 ð.×.). Óå íåáñÞ çëéêßá ðÞñå ìÝñïò êáé ñùìáúêïß óôïõò ðïëÝìïõò ôçò Ñþìçò åíáíôßïí ôçò Êáñ÷çäüíáò. Ôï 205 ð.×. Ýêáíå ÷ñüíïé áíôéðåñéóðáóìü ìåôáöÝñïíôáò ôïí ðüëåìï óôçí ÁöñéêÞ. Ï Áííßâáò íéêÞèçêå óôçí ÆÜìá óå ìßá óðïõäáßá üóï êáé áéìáôçñÞ ìÜ÷ç (202 ð.×.). Ôï 190 ð.×. íßêçóå ôïí Áíôßï÷ï ô óôç Ìáãíçóßá ôçò Ì.Áóßáò. ÊáôçãïñÞèçêå ãéá åõíïúêÞ ìåôá÷åßñéóç ôïõ å÷èñïý êáé áðïóýñèçêå. ÌÜñéïò Óðïõäáßïò Ñùìáßïò óôñáôçãüò. Áðü áãñïôéêÞ ïéêïãÝíåéá, êáôÜöåñå íá öôÜóåé óôï áîßùìá ôïõ ÕðÜôïõ, ôï ïðïßï êáôåß÷å áðü ôï 104 ùò ôï 100 ð.×. Äéáêñßèçêå óå ðïëëïýò ðïëÝìïõò. Âñéóêüôáí óå ìüíéìç áíôéðáëüôçôá ìå ôï Óýëëá. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 1ïõ áé ð.×. ï Óýëëáò êáôÜöåñå íá ôïí åêäéþîåé. Áêïëïýèçóå åìöýëéïò ðüëåìïò. Ôï 87 ð.×. êõñßåõóå ôç Ñþìç. ÅêëÝ÷ôçêå ¾ðáôïò ãéá ôåëåõôáßá öïñÜ ôï 80 ð.×. Óýëëáò Ñùìáßïò óôñáôçãüò êáé ðïëéôéêüò (138-78 ð.×.). Áñ÷éêÜ Þôáí ößëïò êáé ïðáäüò ôïõ ÌÜñéïõ. ÐïëÝìçóáí ìáæß óå äéÜöïñïõò ðïëÝìïõò. Áñãüôåñá (88 ð.×.) ðÞãå ìå ôï ìÝñïò ôùí áñéóôïêñáôéêþí êáé óôñÜöçêå åíáíôßïí ôïõ ÌÜñéïõ. Óôïí åìöýëéï ðüëåìï ðïõ áêïëïýèçóå áñ÷éêÜ êáôÝëáâå ôç Ñþìç, åîïíôþíïíôáò ðïëëïýò ïðáäïýò ôïõ ÌÜñéïõ. Ôï 87 ð.×. ðïëÝìçóå óôçí ÅëëëÜäá åíáíôßïí ôïõ ÌéèñéäÜôç. ÐáñÜ ôéò ìåãÜëåò äõóêïëßåò, ôï 86 ð.×. êáôÝëáâå ôçí ÁèÞíá, åíþ ðÝôõ÷å óçìáíôéêÝò íßêåò óôïí Ïñ÷ïìåíü êáé óôç ×áéñþíéá. Ï Óýëëáò ðñïêÜëåóå ðïëëÝò êáôáóôñïöÝò óôçí ÅëëÜäá. Ôï ßäéï óêëçñüò öÜíçêå êáé óôç Ñþìç, üôáí åðÝóôñåøå. Ðïëëïß áíôßðáëïß ôïõ óöáãéÜóôçêáí. ÔåëéêÜ ðÞñå ôïí ôßôëï ôïõ äéêôÜôïñá. ÌÜñêïò Áíôþíéïò Ñùìáßïò óôñáôçãüò êáé ðïëéôéêüò (83-30 ð.×.). Äéáêñßèçêå óå ðïëëÝò ìÜ÷åò. Ôï 54 ð.×. Ýãéíå âïçèüò ôïõ Éïýëéïõ Êáßóáñá. ÊáôÜöåñå íá åîïõäåôåñþóåé ôïõò äïëïöüíïõò Âñïýôï êáé ÊÜóóéï óôçí ìÜ÷ç ôùí Öéëßððùí (42 ð.×.) ìå ôç âïÞèåéá ôïõ Ïêôáâéáíïý. Ïé äýï óôñáôçãïß ìïßñáóáí ôá åäÜöç. Ï ÌÜñêïò Áíôþíéïò åîïõóßáæå ôçí áíáôïëÞ. Óôçí Áßãõðôï óõíäÝèçêå ìå ôç âáóßëéóóá ÊëåïðÜôñá. Ôï 37 ð.×. ðáíôñåýôçêå ôçí áäåëöÞ ôïõ Ïêôáâéáíïý, ôçí ÏêôÜâéá. Ùóôüóï, ôï 36 ð.×. ðáíôñåýôçêå ôçí ÊëåïðÜôñá, ìå ôçí ïðïßá åß÷å êáé Ýíá ãéï. Ï Ïêôáâéáíüò ðÝôõ÷å ôçí êÞñõîç ðïëÝìïõ åíáíôßïí ôçò ÊëåïðÜôñáò. Óôï ¢êôéï ôçò ÐñÝâåæáò ï Áíôþíéïò çôôÞèçêå êáé áõôïêôüíçóå (30 ð.×.) ÐïìðÞéïò Ñùìáßïò óôñáôçãüò êáé ðïëéôéêüò (106-48 ð.×.). Êáôáãüôáí áðü ìåãÜëç ïéêïãÝíåéá. Ç äñÜóç ôïõ îåêßíçóå êÜôù áðü ôéò äéáôáãÝò ôïõ Óýëëá óå ðïëÝìïõò åíáíôßïí ôïõ ÌÜñéïõ êáé óôçí ÁöñéêÞ. ÅêëÝ÷ôçêå ¾ðáôïò ôï 78 ð.×. Áñãüôåñá, ðÜíôùò, ìáæß ìå ôïí ÊñÜóóï åðáíÝöåñáí ðïëëïýò äçìïêñáôéêïýò íüìïõò, ðïõ åß÷å êáôáñãÞóåé ï Óýëëáò. Óðïõäáßåò íßêåò ðÝôõ÷å ôï 66-64 ð.×. óôç Ì. Áóßá åíáíôßïí ôïõ ÌéèñéäÜôç êáé ôïõ âáóéëéÜ ôçò Áñìåíßáò ÔéãñÜíç. ¼ôáí ç Óýãêëçôïò ðñïóðÜèçóå íá ðåñéïñßóåé ôéò åîïõóßåò ôïõò óôçí áíáôïëÞ, ìáæß ìå ôïí Éïýëéï Êáßóáñá êáé ôïí 261

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:10

Page 262

ÊñÜóóï äçìéïýñãçóáí ôçí Ðñþôç Ôñéáíäñßá. Ï ÐïìðÞéïò, áíçóõ÷þíôáò åîáéôßáò ôçò éó÷õñïðïßçóçò ôïõ Êáßóáñá ìåôÜ ôéò íßêåò ôïõ óôç Ãáëáôßá, êáôÜöåñå íá ðåßóåé ôç Óýãêëçôï íá ôïí êáëÝóåé óôç Ñþìç. Ï Êáßóáñáò üìùò âÜäéóå åíáíôßïí ôïõ. ÇôôÞèçêå óôç ìÜ÷ç ôùí ÖáñóÜëùí (48 ð.×.). ÊáôÝöõãå óôçí Áßãõðôï, üðïõ äïëïöïíÞèçêå. Éïýëéïò Êáßóáñáò ÄéÜóçìïò Ñùìáßïò óôñáôçãüò êáé ðïëéôéêüò. ¹ôáí áíéøéüò ôïõ ÌÜñéïõ. ÊõíçãÞèçêå áðü ôï Óýëëá. ÅðÝóôñåøå óôç Ñþìç ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ Óýëëá. ÃñÞãïñá áíáäåß÷èçêå óå äéÜöïñá áîéþìáôá. Ìáæß ìå ôïí ÊñÜóóï êáé ôïí ÐïìðÞéï äçìéïýñãçóå ôçí Ðñþôç Ôñéáíäñßá (60 ð.×.). Ôï 58 ð.×. óôñÜöçêå åíáíôßïí ôçò Ãáëáôßáò. Ï áñ÷çãüò ôùí Ãáëáôþí Âåñêéêåíôüñéî ðáñáäüèçêå ôï 52 ð.×. Ï ÐïìðÞéïò óõíïìþôçóå åíáíôßïí ôïõ êáé Ýðåéóå ôç Óûãêëçôï íá ôïí áíáêáëÝóïõí. Áõôüò üìùò âÜäéóå åíáíôßïí ôçò Ñþìçò. ÔåëéêÜ íßêçóå ôïí ÐïìðÞéï óôá ÖÜñóáëá (48 ð.×.) Áñãüôåñá áíÝâáóå óôïí áéãõðôéáêü èñüíï ôçí ÊëåïðÜôñá. Ôï 45 ð.×., ìåôÜ áðü óôñáôéùôéêÝò åðéôõ÷ßåò, ãýñéóå óôç Ñþìç, üðïõ åêëÝ÷ôçêå äéêôÜôïñáò (44 ð.×.). Ï ßäéïò åðéäåßêíõå ìå êÜèå ôñüðï ôçí åîïõóßá ôïõ. ÔåëéêÜ äïëïöïíÞèçêå ôï ÌÜñôéï ôïõ 44 ð.×. áðü ôï Âñïýôï êáé ôïí ÊÜóóéï. Ïêôáâéáíüò Óôñáôéùôéêüò, ðïëéôéêüò êáé éäñõôÞò ôçò ñùìáúêÞò áõôïêñáôïñßáò (63 ð.×.-14 ì.×.). ¹ôáí áíéøéüò êáé èåôüò ãéïò ôïõ Éïýëéïõ Êáßóáñá. Ìáæß ìå ôï ÌÜñêï Áíôþíéï êáé ôï ËÝðéäï åêäéêÞèçêå ôï èÜíáôï ôïõ Êáßóáñá (42 ð.×.). Óõãêñüôçóáí ôç Äåýôåñç Ôñéáíäñßá. Áñãüôåñá ðáñáìÝñéóáí ôï ËÝðéäï. ÓôñÜöçêå êáé åíÜíôéá óôï ÌÜñêï Áíôþíéï, ôïí ïðïßï íßêçóå ôï 30 ð.×. óôï ¢êôéï. Ôï 27 ð.×. ç Óýãêëçôïò ôïí áíáêýñçîå Áýãïõóôï (óåâáóôü). Ôï 12 ð.×. ðÞñå êáé ôïí ôßôëï ôïõ ÌÝãéóôïõ Áñ÷éåñÝá. Ôï ñùìáúêü êñÜôïò ìåôáôñÜðçêå óå áõôïêñáôïñßá. ¸öôáíå áðü ôïí Áôëáíôéêü Ùêåáíü ùò ôç Ìåóïðïôáìßá. Ìåßùóå ôç äýíáìç ôçò ÓõãêëÞôïõ êáé ðñïóôÜôåõóå ôïõò ìéêñïúäéïêôÞôåò ôçò ãçò. ÊáôÝðíéîå ðïëëÝò åîåãÝñóåéò óôï åóùôåñéêü ôçò áõôïêñáôïñßáò. Ìéá ôåñÜóôéá ðåñéï÷Þ åíþèçêå ðïëéôéêÜ, ðïëéóôéóôéêÜ êáé ïéêïíïìéêÜ. ÐÞñå ôçí ðñïóùíõìßá ôïõ «Èåßïõ» êáé ëáôñåýôçêå ùò èåüò.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ

262

×ÑÏÍÏÓ 509 ð.×. 216 ð.×. 212 ð.×. 202 ð.×. 146 ð.×. 44 ð.×.

ÃÅÃÏÍÏÓ Êáôáñãåßôáé ç âáóéëåßá óôç Ñþìç Íßêç Áííßâá óôéò ÊÜííåò Ïé Ñùìáßïé êáôáëáìâÜíïõí ôéò Óõññáêïýóåò Íßêç Ñùìáßùí óôç ÆÜìá ÊáôáóôñïöÞ ôçò Êáñ÷çäüíáò áðü ôïõò Ñùìáßïõò Äïëïöïíßá ôïõ Éïýëéïõ Êáßóáñá

09s.qxp

5/8/2008

9:10

Page 263

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

1. Ôé Þôáí ïé ðáôñßêéïé êáé ïé ðëçâåßïé; Ìå ðïéá óçìáóßá ÷ñçóéìïðïéïýìå ôéò ëÝîåéò áõôÝò; á) Ðáôñßêéïé Þôáí åêðñüóùðïé ôçò ãáéïêôçôéêÞò áñéóôïêñáôßáò. ÌåôÜ ôçí êáôÜñãçóç ôçò âáóéëåßáò ïé Ðáôñßêéïé ìïíïðùëïýóáí ôçí åîïõóßá. Ãßíïíôáí ¾ðáôïé, óõãêëçôéêïß, áíþôåñïé áîéùìáôéêïß. Ðáíôñåýïíôáí ìÝóá áðü ôï äéêü ôïõò êýêëï. ÄéÝèåôáí ìåãÜëåò ðåñéïõóßåò êáé ìðïñïýóáí íá óõíôçñïýí óõãêåêñéìÝíï áñéèìü ðïëéôþí ìå ðåñéïñéóìÝíá äéêáéþìáôá, ôïõò ðåëÜôåò. Áñãüôåñá ç ôÜîç áõôÞ äÝ÷ôçêå óïâáñÜ ðëÞãìáôá áðü ôïõò ðñþôïõò áõôïêñÜôïñåò. Óôá ôÝëç ôïõ 1ïõ êáé ôï 2ïõ áé. ì.×. ç ìåãÜëç éäéïêôçóßá êáôÝóôñåøå óéãÜ óéãÜ ôïõò ìéêñïúäéïêôÞôåò ôçò ãÞò, ðïõ áðïôåëïýóáí ôïí êïñìü ôïõ óôñáôïý. Óôçí ôÜîç ôùí ðëçâåßùí áíÞêáí ïé áãñüôåò, ïé Ýìðïñïé êáé ãåíéêÜ ïé ëáúêÝò ìÜæåò. ÌåôÜ ôçí êáôÜñãçóç ôçò âáóéëåßáò ç èÝóç ôùí ðëçâåßùí õðïâáèìßóôçêå, êáèþò êáôÝöåõãáí óå óõíå÷åßò äáíåéóìïýò áðü ôïõò åõãåíåßò, ãéá íá áíôéìåôùðßóïõí ôç ÷áìçëÞ áðïäïôéêüôçôá ôùí ãáéþí êáé ôùí âéïôå÷íéþí. Ç õðåñ÷ñÝùóç êáé ïé óõíå÷åßò ðüëåìïé ïäÞãçóáí óôïí áðïäåêáôéóìü ôçò ôÜîçò áõôÞò. Ïé ðëçâåßïé åîåãÝñèçêáí. Áðáßôçóáí ðñïóôáóßá áðü ôçí êáôáðßåóç ôùí ðáôñéêßùí êáé ìåñßäéï óôçí åîïõóßá. Ðñï÷þñçóáí óôç äçìéïõñãßá äéêþí ôïõò óõíåëåýóåùí. Ç êáôÜóôáóç ÷åéñïôÝñåøå ôïí 4ï áé. ð.×.,åîáéôßáò ôùí åðéäñïìþí ôùí Ãáëáôþí. Ç êñßóç ôåëéêÜ Üñ÷éóå íá åêôïíþíåôáé, üôáí ôï 366 ð.×. åêëå÷ôçêå ï ðñþôïò ¾ðáôïò áðü áõôÞ ôçí ôÜîç. ÌåôÜ ôï 312 ð.×. ïé ðëçâåßïé óõììåôåß÷áí êáé óôç Óýãêëçôï. ¸ôóé, ç êïéíùíéêÞ ïìüíïéá Ýèåóå ôéò âÜóåéò ãéá ôéò ìåãÜëåò êáôáêôÞóåéò. â) ÓÞìåñá ìå ôïí üñï ðáôñßêéïé åííïïýìå åêåßíïõò ðïõ äéáèÝôïõí ðëïýôï, ÷ñÞìáôá êáé äýíáìç. Ðëçâåßïé åßíáé üóïé áíÞêïõí óôá ëáúêÜ óôñþìáôá êáé Ý÷ïõí ìéêñÞ Þ ìçäáìéíÞ ðåñéïõóßá. 2. ÄéáâÜóôå ôï ðáñÜèåìá: «Ïõ ëïãéóÜìåíïé ôçí Áñ÷éìÞäïõò äýíáìéí» êáèþò êáé ôç ëåæÜíôá ðïõ óõíïäåýåé ôçí åéêüíá ôïõ Áñ÷éìÞäç êáé åîçãÞóôå ôç öñÜóç: «ìéá óêÝøç êÜðïôå åßíáé ðéï áðïôåëåóìáôéêÞ áðü üëï ôï ðëÞèïò», ðñïóêïìßæïíôáò êáé êÜðïéï ðáñÜäåéãìá. á) Ç ðáñáðÜíù öñÜóç äçëþíåé üôé êáìéÜ öïñÜ ç ðíåõìáôéêÞ áíùôåñüôçôá êáé ç äýíáìç ôïõ ðíåýìáôïò êÜðïéïõ îå÷ùñéóôïý áôüìïõ ìðïñåß íá õðåñÝ÷åé, íá åßíáé ðéï éó÷õñÞ áðü ôéò óùìáôéêÝò ðñïóðÜèåéåò åíüò ðëÞèïõò. Åäþ ðñïâÜëëåôáé ç äýíáìç ôïõ ðíåýìáôïò óå ó÷Ýóç ìå ôç óùìáôéêÞ ñþìç. â) ÊáôÜ ôç âõæáíôéíÞ ðåñßïäï, åéäéêÜ êáôÜ ôïí 8ï áé ð.×., ç Êùóôáíôéíïýðïëç äÝ÷ôçêå ðïëëÝò åðéèÝóåéò áðü áíþôåñåò áñáâéêÝò äõíÜìåéò. Ï éó÷õñüò áñáâéêüò óôüëïò êáôáôñïðþèçêå áðü ôï õãñü ðõñ. 263

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:11

Page 264

3. Ôé óçìáßíåé ç öñÜóç óÞìåñá: «Ï Áííßâáò ðñï ôùí ðõëþí»; Óå ðïéåò ðåñéðôþóåéò ôç ÷ñçóéìïðïéïýìå; Ç öñÜóç áõôÞ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá íá äçëþóåé ôïí ðáíéêü êÜðïéïõ Þ êÜðïéùí ìðñïóôÜ óå êÜðïéá äýóêïëç êáôÜóôáóç. Ôç ÷ñçóéìïðïéïýìå óå ðåñéðôþóåéò ïéêïíïìéêþí, êïéíùíéêþí, óõíáéóèçìáôéêþí êáé Üëëùí êáôáóôÜóåùí, ïé ïðïßåò Ý÷ïõí öôÜóåé óå éäéáßôåñá äýóêïëï óçìåßï, þóôå íá ðñïêáëïýí áßóèçìá åãêáôÜëåéøçò êáé Ýëëåéøçò ìá÷çôéêüôçôáò. ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ç ðïëéôåéáêÞ êáé êïéíùíéêÞ êáôÜóôáóç óôç Ñþìç ùò ôïí 3ï áé. ð.×.; Áñ÷éêÜ óôç Ñþìç õðÞñ÷å ôï ðïëßôåõìá ôçò âáóéëåßáò. Ôï 509 ð.×. üìùò ïé åõãåíåßò êáôÝëõóáí ôç âáóéëåßá êáé ôï ðïëßôåõìá Üñ÷éóå íá ðáßñíåé äçìïêñáôéêÞ ÷ñïéÜ. ÓçìáíôéêÞ Þôáí ç åîïõóßá ôùí äýï ÕðÜôùí óå óôñáôéùôéêÜ êáé ðïëéôéêÜ èÝìáôá, áí êáé åêëÝãïíôáí ìüíï ãéá Ýíá ÷ñüíï. Äßðëá óôïõò ¾ðáôïõò õðÞñ÷å ôï óõìâïõëåõôéêü óþìá ôçò ÓõãêëÞôïõ, ôï ïðïßï áðïôåëïýíôáí áðü éóüâéá ìÝëç. ÕðÞñ÷áí äýï ôÜîåéò ðïëéôþí, ïé ðáôñßêéïé, ïé ïðïßïé êáôÜãïíôáí áðü ïéêïãÝíåéåò ãáéïêôçìüíùí, êáé ïé ðëçâåßïé. Ïîåßò Þôáí ïé áãþíåò ôïõò ãéá êïéíùíéêÞ åîßóùóç. Áñãüôåñá üìùò åðéêñÜôçóå êïéíùíéêÞ åéñÞíç. 2. Íá áíáöåñèåßôå óôéò êáôáêôÞóåéò ôùí Ñùìáßùí ìÝ÷ñé êáé ôç íßêç ôïõ Ïêôáâéáíïý óôï ¢êôéï (30ð.×.). Ïé Ñùìáßïé óéãÜ óéãÜ êáôÝëáâáí ðñþôá ôï âïññÜ êáé ìåôÜ ôéò åëëçíéêÝò ðüëåéò ôïõ íüôïõ. Ôåëåõôáßá ðüëç ðïõ õðÝêõøå Þôáí ïé Óõññáêïýóåò, åîáéôßáò ôùí åðéíïÞóåùí ôïõ Áñ÷éìÞäç (212 ð.×.). Óôç óõíÝ÷åéá ïé Ñùìáßïé óôñÜöçêáí åíáíôßïí ôùí Êáñ÷çäïíßùí. Âáñý ðëÞãìá åðÝöåñå ç ðáñÜôïëìç åðßèåóç ôïõ Êáñ÷çäüíéïõ Áííßâá, ï ïðïßïò åéóÝâáëå óôçí Éôáëßá ìÝóù ôùí ¢ëðåùí. ÐÝôõ÷å äéáäï÷éêÝò íßêåò åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí êáé Ýöôáóå åìðñüò áðï ôá ôåß÷ç ôçò Ñþìçò. Äåí êáôÜöåñå íá êõñéåýóåé ôçí ðüëç. Ïé Ñùìáßïé åðé÷åßñçóáí áíôéðåñéóðáóìü. Ï Óêéðßùíáò áðïâéâÜóôçêå óôçí ÁöñéêÞ. Ï Áííßâáò áíáêëÞèçêå êáé çôôôÞèçêå óôç ÆÜìá (202 ð.×.). ÔåëéêÜ, ç Êáñ÷çäüíá êáôáóôñÜöçêå ôï 146 ð.×. Ãéá 100 ÷ñüíéá (ôÝëç 2ïõ-ôÝëç 1ïõ áé. ð.×.) îÝóðáóáí åìöýëéïé ðüëåìïé áíÜìåóá óå öéëüäïîïõò óôñáôçãïýò (ÌÜñéïò-Óýëëáò, ÐïìðÞéïò-Éïýëéïò Êáßóáñáò, ÌÜñêïò Áíôþíéïò-Ïêôáâéáíüò). Ï Éïýëéïò Êáßóáñáò êáôÝêôçóå ôç Ãáëáôßá. Ï áíéøéüò ôïõ Ïêôáâéáíüò íßêçóå ôï ÌÜñêï Áíôþíéï (30 ð.×.) êáé áíáêçñý÷ôçêå ÁõôïêñÜôïñáò.

264

09s.qxp

5/8/2008

9:11

Page 265

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

4. Ç ÕÐÏÔÁÃÇ ÔÏÕ ÅËËÇÍÉÊÏÕ ÊÏÓÌÏÕ Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôç íéêçöüñá êáôÜëçîç ôïõ ´ Êáñ÷çäïíéáêïý ðïëÝìïõ (202 ð.×.) ïé Ñùìáßïé óôñÜöçêáí ðñïò ôçí áíáôïëÞ, ðñïò ôçí ÅëëÜäá. Ïé ¸ëëçíåò ôçí ßäéá ðåñßïäï åßíáé äéáéñåìÝíïé. Ôï êÝíôñï âÜñïõò Ý÷åé ìåôáöåñèåß óôçí áíáôïëÞ, ç ïéêïíïìßá ðáñáêìÜæåé. Ëßãïé äéáâëÝðïõí ôïí åðåñ÷üìåíï êßíäõíï. Ï ÁãÝëáïò ìéëïýóå ãéá ôá íÝöç ðïõ Ýñ÷ïíôáí áðü ôç Äýóç. Ìüíï ç Ìáêåäïíßá êáé ïé äýï óõìðïëéôåßåò ìðïñïýóáí íá áíôéìåôùðßóïõí ôïõò Ñùìáßïõò, ïé ïðïßïé åêìåôáëëåýïíôáí ôéò åóùôåñéêÝò Ýñéäåò ãéá íá åðåìâáßíïõí. Ï Ñùìáßïò Ö ë á ì ß í é ï ò , Ý÷ïíôáò ùò óýììá÷ï ôçí Á÷áúêÞ óõìðïëéôåßá, ðÝôõ÷å óðïõäáßá íßêç óôç èÝóç Êõíüò ÊåöáëÝò (197 ð.×.) åíáíôßïí ôïõ âáóéëéÜ ôçò Ìáêåäïíßáò Öéëßððïõ Å´. Ôï 196 ð.×. ï Öëáìßíéïò äéáêÞñõîå ôçí åëåõèåñßá ôùí ÅëëÞíùí óôá ºóèìéá. Ï Ößëéððïò îåêßíçóå íÝá ðïëåìéêÞ ðñïóðÜèåéá åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí, ôçí ïðïßá óõíÝ÷éóå ï ãéïò ôïõ ÐåñóÝáò. ÇôôÞèçêå óôçí Ðýäíá ôï 168 ð.×. Ç Ìáêåäïíßá Ýãéíå ñùìáúêÞ åðáñ÷ßá. Áñãüôåñá ïé Ñùìáßïé êáôÝëáâáí óéãÜ óéãÜ áëüêëçñç ôçí ÅëëÜäá. Óå ìéá ôåëåõôáßá ìÜ÷ç óôç Ëåõêüðåôñá ôçò Êïñßíèïõ (146 ð.×.) ï Ñùìáßïò óôñáôçãüò Ìüììéïò óõíÝôñéøå ôï óôñáôü ôçò Á÷áúêÞò óõìðïëéôåßáò. ÔÝëïò, ôï 30 ð.×., ìåôÜ ôç íáõìá÷ßá óôï ¢êôéï, ç Áßãõðôïò Ýãéíå êáé áõôÞ ñùìáúêÞ åðáñ÷ßá.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ïé Ñùìáßïé óôñÝöïíôáé åíáíôßïí ôïõ åëëçíéêïý êüóìïõ • Ïé ¸ëëçíåò åßíáé äéáéñåìÝíïé • ÏéêïíïìéêÞ ðáñáêìÞ • Ëßãïé íéþèïõí ôï ñùìáúêü êßíäõíï

Ïé åðåìâÜóåéò ôùí Ñùìáßùí • • • •

ÐïëéôéêÞ «äéáßñåé êáé âáóßëåõå» ¹ôôá Öéëßððïõ Å´ óôéò Êõíüò ÊåöáëÝò Ï Öëáìßíéïò äéáêçñýóóåé ôçí áíåîáñôçóßá ôùí ÅëëÞíùí Ï ÐåñóÝáò çôôÜôáé óôçí Ðýäíá - Ç Ìáêåäïíßá ãßíåôáé ñùìáúêÞ åðáñ÷ßá

Ç ÅëëÜäá óôá ÷Ýñéá ôùí Ñùìáßùí • ¹ôôá ÅëëÞíùí óôç Ëåõêüðåôñá • Ç Áßãõðôïò ãßíåôáé êáé áõôÞ ñùìáúêÞ åðáñ÷ßá 265

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:11

Page 266

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Ößëéððïò Å´ ÂáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò (238-179 ð.×.). Áðï íåáñÞ çëéêßá ðñïóðÜèçóå íá áíôéóôáèåß óôïõò Ñùìáßïõò. Áñ÷éêÜ óõììÜ÷çóå ìå ôïí Áííßâá, áñãüôåñá áíôéìåôþðéóå öéëïñùìáúêü óõíáóðéóìü. ¸÷ïíôáò ùò óýììá÷ï ôïí Áíôßãïíï ô, óôñÜöçêå åíáíôßïí ôïõ Ðôïëåìáßïõ Å´ êáèþò êáé åíáíôßïí ôçò Ñüäïõ êáé ôçò ÐåñãÜìïõ. ÇôôÞèçêå óôéò Êõíüò ÊåöáëÝò áðü ôïõò Ñùìáßïõò êáé ôïõò óõììÜ÷ïõò ôïõò. Ïé Ìáêåäüíåò ôáðåéíþèçêáí, õðï÷ñåþèçêáí íá ðåñéïñéóôïýí óôç Â. ÅëëÜäá, íá ðëçñþóïõí ðïëåìéêÝò áðïæçìéþóåéò. Áñãüôåñá (191 ð.×.) ðïëÝìçóå óôï ðëåõñü ôùí Ñùìáßùí åíáíôßïí ôïõ Áíôßï÷ïõ, ðïõ åß÷å åéóâÜëåé óôçí ÅëëÜäá. ÐÝèáíå îáöíéêÜ. ÐåñóÝáò ÂáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò (213-162 ð.×.). ¹ôáí ãéïò ôïõ Öéëßððïõ Å´. ÓõíÝ÷éóå ôéò ðïëåìéêÝò ðñïåôïéìáóßåò ôïõ ðáôÝñá ôïõ åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí, äéáèÝôïíôáò óçìáíôéêÝò ïñãáíùôéêÝò éêáíüôçôåò. ÐñïóðÜèçóå íá ðñïóåããßóåé êáé Üëëåò ðüëåéò, ÷ùñßò éäéáßôåñç åðéôõ÷ßá üìùò. Ôï 171 ð.×. ïé Ñùìáßïé åðéôÝèçêáí åíáíôßïí ôïõ. ÇôôÞèçêå óôç ìÜ÷ç ôçò Ðýäíáò (168 ð.×.). ÐéÜóôçêå áé÷ìÜëùôïò êáé öõëáêßóôçêå. ÐÝèáíå ôï 162 ð.×.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ

266

×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

197 ð.×

¹ôôá Öéëßððïõ Å´ óôéò Êõíüò ÊåöáëÝò

168 ð.×

¹ôôá ÐåñóÝá óôçí Ðýäíá

146 ð.×

¹ôôá ÅëëÞíùí óôç Ëåõêüðåôñá. Ç ÅëëÜäá ãßíåôáé ñùìáúêÞ åðáñ÷ßá

09s.qxp

5/8/2008

9:11

Page 267

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ôé åßíáé ç ðïëéôéêÞ ôïõ «äéáßñåé êáé âáóßëåõå»; Óå ðïéåò ðåñéðôþóåéò ÷ñçóçìïðïéïýìå ôç öñÜóç; Ìðïñåßôå íá áíöÝñåôå Ýíá ðáñÜäåéãìá áðü ôçí éóôïñßá; Ç ðïëéôéêÞ ôïõ «äéáßñåé êáé âáóßëåõå» óõíßóôáôáé óôçí ôüíùóç Þ äçìéïõñãßá åñßäùí Þ äéáóðáóôéêþí ôÜóåùí ìÝóá óå ìßá ïìÜäá áðü êÜðïéïí Üëëï, þóôå íá ìðïñåß íá åðåìâáßíåé êáé íá ñõèìßæåé ôçí êáôÜóôáóç. ×ñçóéìïðïéïýìå ôç öñÜóç êáé óå óõëëïãéêü åðßðåäï. Ç ðïëéôéêÞ áõôÞ ìðïñåß íá åöáñìïóôåß óå ìßá ïìÜäá áíèñþðùí: ïéêïãÝíåéá, ôïðéêÞ êïéíùíßá, êñÜôïò, Ýèíïò. Éäéáßôåñá åðéêßíäõíç åßíáé ç ôåëåõôáßá ðåñßðôùóç, êáôÜ ôçí ïðïßá ðïëëÝò öïñÝò ïé éó÷õñïß ôïõ êüóìïõ ÷ñçóéìïðïéïýí åóùôåñéêÝò (öõëåôéêÝò,åèíéêÝò ê.Ü) äéáöïñÝò ãéá íá åðéâÜëïõí Ýììåóá Þ Üìåóá ôéò èåëÞóåéò ôïõò óôá ðéï áäýíáìá êñÜôç. Ç ðïëéôéêÞ áõôÞ Ý÷åé åöáñìïóôåß êáôÜ êüñïí óôçí áíèñþðéíç éóôïñßá. ×áñáêôçñéóôéêü ðáñÜäåéãìá óôç óýã÷ñïíç åëëçíéêÞ éóôïñßá åßíáé ç ðåñßïäïò ôïõ åìöõëßïõ ðïëÝìïõ (1946-1949). Ïé ¸ëëçíåò ðïëåìïýóáìå ìåôáîý ìáò ðñïùèþíôáò ôéò âëÝøåéò êáé ôá óõìöÝñïíôá ôùí äõíÜìåùí ôçò åðï÷Þò. 2. Áöïý ìåëåôÞóåôå ôï ðáñÜèåìá ãéá ôïí ÁãÝëáï, íá óõæçôÞóåôå ôï ìÞíõìá ðïõ åêðÝìðåé, ëáìâÜíïíôáò õðüøç ôéò åîåëßîåéò ðïõ óçìåéþèçêáí ôá åðüìåíá ÷ñüíéá óôç ÅëëÜäá. Ï ÁãÝëáïò êçñýôåé ôï ìÞíõìá ôçò åíüôçôáò êáé ôçò ïìüíïéáò ôùí ÅëëÞíùí áðÝíáíôé óôá íÝöç ðïõ ìÝëëïõí íá Ýñèïõí áðü ôç äýóç. ÐïëëÝò öïñÝò ðñÝðåé íá ìçí åóôéÜæïõìå óôï äÝíôñï, ãéáôß Ýôóé ÷Üíïõìå ïëüêëçñï ôï äÜóïò. Ç åíüôçôá åîáóöáëßæåé ôçí éó÷ý ìéáò ïìÜäáò ìéêñÞò Þ ìåãÜëçò. Êáé ðïëëÝò öïñÝò ç ïìüíïéá åßíáé áðáñáßôçôç ãéá íá ìðïñÝóåé ç ïìÜäá íá åðéâéþóåé êáé íá áíáðôõ÷èåß. Äõóôõ÷þò ïé áðüøåéò ôïõ ÁãÝëáïõ äåí Ýôõ÷áí éäéáßôåñçò ðñïóï÷Þò. Ãé’ áõôü êáé ç ÅëëÜäá õðïäïõëþèçêå óôïõò Ñùìáßïõò.

267

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:11

Page 268

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ç êáôÜóôáóç óôï á´ ìéóü ôïõ 2ïõ áé. ð.×. óôçí ÅëëÜäá; ÌåôÜ ôç íéêçöüñá êáôÜëçîç ôïõ ´ Êáñ÷çäïíéáêïý ðïëÝìïõ(202 ð.×.) ïé Ñùìáßïé óôñÜöçêáí ðñïò ôçí áíáôïëÞ, ðñïò ôçí ÅëëÜäá. Ïé ¸ëëçíåò ôçí ßäéá ðåñßïäï åßíáé äéáéñåìÝíïé. Ôï êÝíôñï âÜñïõò Ý÷åé ìåôáöåñèåß óôçí áíáôïëÞ, ç ïéêïíïìßá ðáñáêìÜæåé. Ëßãïé äéáâëÝðïõí ôïí åðåñ÷üìåíï êßíäõíï. Ï ÁãÝëáïò ìéëïýóå ãéá ôá íÝöç ðïõ Ýñ÷ïíôáí áðü ôç Äýóç. Ìüíï ç Ìáêåäïíßá êáé ïé äýï óõìðïëéôåßåò ìðïñïýóáí íá áíôéìåôùðßóïõí ôïõò Ñùìáßïõò. Ïé Ñùìáßïé åêìåôáëåýïíôáí ôéò åóùôåñéêÝò Ýñéäåò ãéá íá åðåìâáßíïõí. 2. Ðïéá ãåãïíüôá ïäÞãçóáí óôçí õðïôáãÞ ôçò ÅëëÜäáò óôïõò Ñùìáßïõò; Ï Ñùìáßïò Öëáìßíéïò, Ý÷ïíôáò ùò óýììá÷ï ôçí Á÷áúêÞ óõìðïëéôåßá, ðÝôõ÷å óðïõäáßá íßêç óôç èÝóç Êõíüò ÊåöáëÝò (197 ð.×.) åíáíôßïí ôïõ âáóéëéÜ ôçò Ìáêåäïíßáò Öéëßððïõ Å´. Ôï 196 ð.×. ï Öëáìßíéïò äéáêÞñõîå ôçí åëåõèåñßá ôùí ÅëëÞíùí óôá ºóèìéá. Ï Ößëéððïò îåêßíçóå íÝá ðïëåìéêÞ ðñïåôïéìáóßá åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí, ôçí ïðïßá óõíÝ÷éóå ï ãéïò ôïõ ÐåñóÝáò, ï ïðïßïò çôôÞèçêå óôçí Ðýäíá ôï 168 ð.×. Ç Ìáêåäïíßá Ýãéíå ñùìáúêÞ åðáñ÷ßá. Áñãüôåñá ïé Ñùìáßïé êáôÝëáâáí óéãÜ óéãÜ áëüêëçñç ôçí ÅëëÜäá. Óå ìéá ôåëåõôáßá ìÜ÷ç óôç Ëåõêüðåôñá ôçò Êïñßíèïõ (146 ð.×.) ï Ñùìáßïò óôñáôçãüò Ìüììéïò óõíÝôñéøå ôï óôñáôü ôçò Á÷áúêÞò óõìðïëéôåßáò.

268

09s.qxp

5/8/2008

9:11

Page 269

5. ÔÁ ÃÑÁÌÌÁÔÁ ÊÁÉ ÏÉ ÔÅ×ÍÅÓ ÔÙÍ ÅËËÇÍÉÓÔÉÊÙÍ ×ÑÏÍÙÍ

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

Ðåñßëçøç ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åëëçíéóôéêÞò åðï÷Þò ðáñáôçñåßôáé óðïõäáßá áíÜðôõîç ôùí ãñáììÜôùí êáé ôùí ôå÷íþí. Ïé êáëëéôÝ÷íåò êáé ïé Üíèñùðïé ôïõ ðíåýìáôïò ôßèåíôáé êÜôù áðï ôçí ðñïóôáóßá ôùí ìïíáñ÷þí ôùí åëëçíéóôéêþí âáóéëåßùí. Ï åëëçíéêüò ðïëéôéóìüò ãßíåôáé ðáãêüóìéïò êáé áíáìåéãíýåôáé ìå áíáôïëéêÜ óôïé÷åßá. Ç ãëþóóá áðëïðïéåßôáé, êáèþò ÷ñçóéìïðïéåßôáé áðü ôçí ÅëëÜäá ùò ôçí Éíäßá (êïéíÞ). Óðïõäáßåò öéëïóïöéêÝò ó÷ïëÝò ôçò ÁèÞíáò åßíáé ç Áêáäçìßá ôïõ ÐëÜôùíá êáé ôï Ëýêåéï ôïõ ÁñéóôïôÝëç. Ùóôüóï, ôçí åðï÷Þ áõôÞ åìöáíßæïíôáé äýï öéëüóïöïé ïé ïðïßïé äéäÜóêïõí íÝåò èåùñßåò. á) Ï Åðßêïõñïò (341-270 ð.×.) êáôáãüôáí áðü ôç ÓÜìï. Ç ó÷ïëÞ ôïõ (ãíùóôÞ êáé ùò ÊÞðïò) õðïó÷üôáí óôïí Üíèñùðï ôçí øõ÷éêÞ ãáëÞíç ìå ôçí áðüêôçóç ôçò çäïíÞò, ðïõ óôçñéæüôáí óå áîßåò üðùò ç öñüíçóç, ç öéëßá, ç äéêáéïóýíç. â) Ï ÆÞíùíáò (334-262 ð.×.) ßäñõóå ôç äßêç ôïõ ó÷ïëÞ óôçí Ðïéêßëç ÓôïÜ, ãé'áõôü êáé ïíïìáæüôáí óôùéêÞ ó÷ïëÞ. Ïé óôùéêïß áíáæçôïýí ôçí áñåôÞ, ç ïðïßá åðÝñ÷åôáé üôáí êÜðïéïò æåé óýìöùíá ìå ôïõò öõóéêïýò íüìïõò. Èåùñïýóáí üôé üëïé Üíèñùðïé ìåôÝ÷ïõí óå êïéíÞ ìïßñá, ãé'áõôü åßíáé ßóïé. Ñáãäáßá Üíèéóç ãíþñéóáí êáé ïé öéëïëïãéêÝò åðéóôÞìåò . Ïé öéëüëïãïé êáé ïé ëåîéêïãñÜöïé áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí åñìçíåßá êáé ôç ãëùóóïëïãéêÞ áíÜëõóç ôùí ïìçñéêþí åðþí áëëÜ êáé Ýñãá Üëëùí ðïéçôþí. Óðïõäáßåò åßíáé ïé äýï âéâëéïèÞêåò ôçò ÁëåîÜíäñåéáò, ç âéâëéïèÞêç ôçò ÐåñãÜìïõ, ôçò Áíôéü÷åéáò.Ôçí åðï÷Þ áõôÞ áêìÜæåé Ðïëýâéïò, Äéüäùñïò ï Óéêåëéþôçò). ç óõããñáöÞ éóôïñéêþí âéâëßùí (Ð ÓçìáíôéêÞ åßíáé êáé ç áíÜðôõîç ôùí ìáèçìáôéêþí, ìå ôïí Åõêëåßäç, ôïí Áñ÷éìÞäç Áñßóôáñ÷ïò ï ÓÜìéïò ), ôçò éáôñéêÞò (Ç Çñüöéëïò, (Óõññáêïýóåò), ôçò áóôñïíïìßáò (Á ÁóêëçðéÜäçò), ôçò ãåùãñáößáò (Å ÅñáôïóèÝíçò ï Êõñçíáßïò, ÓôñÜâùíáò), ôçò öõóéêÞò, ôïõ Äßêáéïõ. ÓçìáíôéêÞ åßíáé êáé ç áíÜðôõîç ôçò ôå÷íïëïãßáò, ðïõ áöïñÜ êõñßùò ðïëåìéêÝò Áñ÷éìÞäçò), ìç÷áíÞìáôá áíýøùóçò, óýíèåôá ìïõóéêÜ üñãáíá (Ê Êôçóßâéïò), ìç÷áíÝò (Á ¹ñùí). Ùóôüóï ïé ôå÷íéêÝò ãíþóåéò äåí ïäÞãçóáí óå ïéêïíïìéêÞ áõôüìáôåò ìç÷áíÝò (¹ åðáíÜóôáóç. Ç ÍÝá Êùìùäßá, ìå êýñéï åêðñüóùðï ôïí Áèçíáßï ÌÝíáíäñï, äéáêùìùäåß áíèñþðéíïõò ôýðïõò êáé åðçñåÜæåé êáé ôïõò Ëáôßíïõò ðïéçôÝò. Ç ðïßçóç óôñÝöåôáé óôçí êáèçìåñéíüôçôá. Ïé åëåãåßåò ôïõ Êáëëßìá÷ïõ, ç âïõêïëéêÞ ðïßçóç ôïõ Èåüêñéôïõ, ïé ìßìïé, ôï åðßãñáììá åðéêåíôñþíïõí ôï åíäéáöÝñïí óôéò ÷áñÝò ôçò æùÞò. Ç áñ÷éôåêôïíéêÞ óôñÝöåôáé óôçí êáôáóêåõÞ ìíçìåéùäþí êáôáóêåõþí ïé ïðïßåò õìíïýí ôçí åîïõóßá ôïõ ìïíÜñ÷ç áëëÜ êáé ôçí éó÷ý ðëïõóßùí ðüëåùí-êñáôþí. Ôï 269

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:11

Page 270

áñ÷éôåêôïíéêü óôéë ôùí íáþí ÷áñáêôçñßæåôáé áðü áíÜìåéîç óôïé÷åßùí. Áóêëçðéåßï ôçò Êù). Äçìéïõñãïýíôáé ðëáôåßåò êáé ìåãáëïðñåðåßò óêÜëåò (Á Óôçí ÁëåîÜíäñåéá óðïõäáßá êôßñéá åßíáé ç ÂéâëéïèÞêç êáé ôï Ìïõóåßï, Ýíá ßäñõìá ðïõ ðñïùèïýóå ôçí åðéóôçìïíéêÞ Ýñåõíá ìÝóù ôçò ðñïþèçóçò ðñïãñáììÜôùí. ÅíôõðùóéáêÝò åßíáé êáé ïé éäéùôéêÝò êáôïéêßåò. Ç ãëõðôéêÞ åìðëïõôßæåôáé ìå íÝá èÝìáôá. Ôçí åðï÷Þ áõôÞ, åêôüò áðü ôçí ðáëéüôåñç èåìáôïëïãßá (èåïß, Þñùåò êôë.), ïé êáëëéôÝ÷íåò óôñÝöïíôáé óôçí áðåéêüíéóç ôçò êáèçìåñéíÞò æùÞò êáé ôùí áíèñþðùí ôçò ìå ñåáëéóôéêü ôñüðï (êêïéíùíéêüò ñåáëéóìüò). Ôá óþìáôá áðåéêïíßæïíôáé óå æùçñÞ óôÜóç, ôï åëëçíéóôéêü ðÜèïò êáé ç Ýíôáóç êõñéáñ÷ïýí óôá ðñüóùðá (ôôå÷íïôñïðßá ìðáñüê). ¢ëëåò öïñÝò áðåéêïíßæïíôáé öùôåéíÜ Þ åýèõìá áãÜëìáôá óå áíÜëáöñåò êáé ðïëýðëïêåò óôÜóåéò (ôôå÷íïôñïðßá ñïêïêü). Áíáðôýóóåôáé ðáñÜëëçëá ôï ðïñôñÝôï. ÊåñáìéêÞ - áããåéïãñáöåßá - ìéêñïôå÷íßá: åìöáíßæïíôáé ôá ìåëáìâáöÞ êýðåëëá (ììåãáñéêïß Þ áíÜãëõöïé óêýöïé), ðïõ ìéìïýíôáé ìåôáëëéêÜ óêåýç. Óðïõäáßá åßíáé êáé ç áíÜðôõîç ôçò ìéêñïôå÷íßáò.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ï ÷áñáêôÞñáò ôùí åëëçíéóôéêþí ôå÷íþí êáé ãñáììÜôùí • • • •

Ñáãäáßá áíÜðôõîç Ïé êáëëéôÝ÷íåò êáé ïé ðíåõìáôéêïß Üíèñùðïé êÜôù áðï ôçí ðñïóôáóßá ìïíáñ÷þí Ï åëëçíéêüò ðïëéôéóìüò åìðëïõôßæåôáé Åðéêñáôåß ç êïéíÞ ãëþóóá

Ôá öéëïóïöéêÜ ñåýìáôá • Áêáäçìßá êáé Ëýêåéï • Ó÷ïëÞ Åðßêïõñïõ →Óôü÷ïò: áðüêôçóç çäïíÞò ìå õéïèÝôçóç ôñüðïõ æùÞò áðáëëáãìÝíïõ áðü ðÜèç • Ïé óôùéêïß: éäñõôÞò ï ÆÞíùíáò →Óôü÷ïò ç áðüêôçóç ôçò áñåôÞò • ¢ëëåò ó÷ïëÝò: êõíéêïß,óêåðôéêéóôÝò

ÁíÜðôõîç ôùí ãñáììÜôùí • Áíáðôýóåôáé ç öéëïëïãßá • Ïé öéëüëïãïé áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí åñìçíåßá, ôç ãñáììáôéêÞ êôë. ôùí Ýñãùí • Éäñýïíôáé âéâëéïèÞêåò: →ÁëåîÜíäñåéáò →ÐåñãÜìïõ →Áíôéü÷åéáò 270

09s.qxp

5/8/2008

9:11

Page 271

ÁíÜðôõîç ôùí åðéóôçìþí • • • • •

Éóôïñßá (Ðïëýâéïò ê.Ü) ÌáèçìáôéêÜ (Åõêëåßäçò) Áóôñïíïìßá (Áñßóôáñ÷ïò) ÉáôñéêÞ (Çñüöéëïò) Ãåùãñáößá (ÅñáôïóèÝíçò ê.Ü.)

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

ÁíÜðôõîç ôå÷íïëïãßáò • ÊáôáóêåõÝò →ðïëåìéêÝò ìç÷áíÝò (Áñ÷éìÞäçò) →óýíèåôá ìïõóéêÜ üñãáíá (Êôçâßóéïò) →áõôüìáôåò ìç÷áíÝò (¹ñùí) • Ç ôå÷íïëïãéêÞ åðáíÜóôáóç äåí Ýöåñå ôçí ïéêïíïìéêÞ åðáíÜóôáóç

Ç ðïßçóç • • • • •

Åëåãåßåò (Êáëëßìá÷ïò) ÂïõêïëéêÞ ðïßçóç (Èåüêñéôïò) Ìßìïé Åðßãñáììá ÓôñïöÞ óôçí êáèçìåñéíüôçôá

Áñ÷éôåêôïíéêÞ • • • •

ÁíÝãåñóç åðéâëçôéêþí êôéñßùí Óôá éåñÜ: åíôõðùóéáóìüò êáé öùôïóõíèÝóåéò Êõñéáñ÷ïýí ïé óôïÝò êáé ïé êëßìáêåò ÐÝñãáìïò: Óýìðëåãìá êôéñßùí →ÄéÜóçìá éåñÜ: âùìüò Äßá êáé ÁèçíÜò →ÂéâëéïèÞêç →ÈÝáôñï →ÁíÜêôïñá →ÁãïñÜ

ÁëåîÜíäñåéá • ÂéâëéïèÞêç • Ìïõóåßï • ÅíôõðùóéáêÝò éäéùôéêÝò êáôïéêßåò

ÃëõðôéêÞ • ÓôñïöÞ óôïí êáèçìåñéíü Üíèñùðï • ÅðéêñÜôçóç ñåáëéóôéêþí áðåéêïíßóåùí • Áðåéêüíéóç ìïñöþí →ÆùçñÞ êßíçóç, ðñüóùðï ÷áñáãìÝíï áðü ðÜèïò (ìðáñüê) →Ðïëýðëïêåò óôÜóåéò óå ÷áñéôùìÝíá èÝìáôá (ñïêïêü)

271

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:11

Page 272

• ÁíÜðôõîç ðïñôñÝôïõ • Îå÷ùñßæåé ï âùìüò ôïõ Äßá êáé ôçò ÁèçíÜò (ÐÝñãáìïò)

ÆùãñáöéêÞ • • • •

¢íèéóç ìåãÜëçò æùãñáöéêÞò ¢íèéóç øçöéäùôïý ÊåñáìéêÞ-Áããåéïãñáößá-Ìéêñáãñáößá ÅìöÜìéóç êÜìøçò →Êõñéáñ÷ïýí ôá ìåëáìâáöÞ êýðåëëá • ¢íèéóç ìéêñïôå÷íßáò

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Åëåãåßá Åßäïò äßóôé÷ïõ ðïéÞìáôïò óôï ïðïßï ï ðñþôïò óôß÷ïò åßíáé åîÜìåôñïò êáé ï äåýôåñïò ðåíôÜìåôñïò. Ç åëåãåßá ãåííÞèçêå óôçí Éùíßá. ÊáëëéåñãÞèçêå áðü ôçí áñ÷áúêÞ åðï÷Þ. ¢íèéóç ãíþñéóå óôá åëëçíéóôéêÜ ÷ñüíéá. Áíáðôý÷èçêå óôçí ÁëåîÜíäñåéá. Êõñéáñ÷ïýí ôá åñùôéêÜ èÝìáôá, ðïõ áðïäßäïíôáé ìå ëõðçôåñü ýöïò. Ôï åßäïò áõôü åðÝæçóå ôï Ìåóáßùíá, åíþ êáëëéåñãåßôáé ìÝ÷ñé óÞìåñá. Ìßìïé ÊáôÜ ôçí áñ÷áéüôçôá Þôáí äñáìáôéêü Ýñãï ìå èÝìáôá ðáñìÝíá áðü ôçí êáèçìåñéíüôçôá. Ïé ìßìïé åîÝöñáæáí ôá óõíáéóèÞìáôá ìå êéíÞóåéò ôïõ óþìáôïò. Ôï åßäïò áõôü ðñùôïåìöáíßóôçêå óôç Óéêåëßá (5ïò áé. ð.×.). Áñãüôåñá ïé ìßìïé áó÷ïëïýíôáí ìå êùìéêÜ èÝìáôá. Éäéáßôåñç öñïíôßäá Ýäåéîáí ãéá ôï åßäïò ïé Ñùìáßïé. Åðßãñáììá Áñ÷éêÜ ôá åðéãñÜììáôá Þôáí ìéêñÜ ðïéçôéêÜ Ýñãá óå êÜðïéï ìíçìåßï, óõíÞèùò åðéôýìâéï. Ôá ðáëéüôåñá åðéãñÜììáôá áíÜãïíôáé óôïí 7 áé. ð.×. Óðïõäáßïò åðéãñáììáôïðïéüò Þôáí ï Óéìùíßäçò ï Êåßïò óôá êëáóóéêÜ ÷ñüíéá. ¢íèéóç ãíþñéóå êáôÜ ôçí åëëçíéóôéêÞ åðï÷Þ. ÁðïêôÜ åñùôéêü, óáôéñéêü Þ ôáöéêü ðåñéå÷üìåíï. Äéáäüèçêå áñãüôåñá êáé óôç Ñþìç áëëÜ êáé óôï ÂõæÜíôéï. Ìðáñüê Ðåñßïäïò ôçò äõôéêÞò ôÝ÷íçò (17ïò-18ïò áé.). Ç ðñïÝëåõóç ôïõ üñïõ äåí åßíáé óáöÞò. ×áñáêôçñßæåé ìéá åðï÷Þ êáôÜ ôçí ïðïßá ïé äåóìïß ìå ôï ðáñåëèüí ãßíïíôáí üëï êáé ðéï á÷íïß, åíþ áíÝäõå Ýíáò íÝïò êüóìïò. ×áñáêôçñßæåôáé áðü ôçí õðåñâïëÞ, ôçí Ýëëåéøç ìÝôñïõ êáé óõììåôñßáò, áðü ôçí êõñéáñ÷ßá ôçò êßíçóçò êáé ôïõ ðÜèïõò. Ôá Ýñãá ôïõ ìðáñüê ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ôéò Ýíôïíåò öáíôáóéþóåéò, ôçí Ýëëåéøç ðåñéãñáììÜôùí. Ñïêïêü Ôå÷íïôñïðßá ôïõ äåýôåñïõ ìéóïý ôïõ 18ïõ áé. Ôï ñïêïêü áíôéêáôïðôñßæåé ìéá åðï÷Þ ç ïðïßá ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ôçí Üíïäï ôçò áóôéêÞò ôÜîçò. ¹ôáí ï áíôßðïäáò ôïõ ìðáñüê. Äéáêñßíåôáé ãéá ôïí áíÜëáöñï ÷áñáêôÞñá êáé ôçí åëáöñüôçôá ôùí ìïñöþí, ïé ïðïßåò êéíïýíôáé óôï ÷þñï ìå êïìøüôçôá êáé ÷Üñç. 272

09s.qxp

5/8/2008

9:11

Page 273

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

Ðïëýâéïò ¸ëëçíáò éóôïñéêüò êáé óôñáôéùôéêüò (200-120 ð.×.). Êáôáãüôáí áðü ôç Ìåãáëüðïëç. Ãéïò óôñáôçãïý, Ýöôáóå óôïí âáèìü ôïõ ºððáñ÷ïõ. ÌåôÜ ôçí Ðýäíá ïäçãÞèçêå óôç Ñþìç ãéá áíôéñùìáúêÞ óõìðåñéöïñÜ. ¸ãéíå äÜóêáëïò ôùí ãéùí ôïõ Áéìßëéïõ Ðáýëïõ. ÌåôÜ ôçí ðáãßùóç ôçò ñùìáúêÞò êõñéáñ÷ßáò óôçí ÅëëÜäá áó÷ïëÞèçêå ìå ôçí ïñãÜíùóç ôçò Á÷áúêÞò óõìðïëéôåßáò. ÔåëéêÜ åãêáôáóôÜèçêå óôç Ìåãáëüðïëç, üðïõ áó÷ïëÞèçêå ìå ôçí éóôïñßá. Ôï Ýñãï ôïõ êáëýðôåé ôçí ðåñßïäï 246-146 ð.×. ÐñïóðÜèçóå íá åßíáé áíôéêåéìåíéêüò. ÃñÜöåé ðñïóåêôéêÜ, ðñïóðáèþíôáò íá ìçí áðïóðÜôáé áðü ôçí áöÞãçóç ôùí ãåãïíüôùí. Äéüäùñïò ï Óéêåëéþôçò Éóôïñéêüò áðü ôç Óéêåëßá (1ïò áé. ð.×.). Æåé óôçí åðï÷Þ ôùí Áõãïýóôùí. Ôáîßäåøå óå ðïëëÜ ìÝñç. Ôï Ýñãï ôïõ áðïôåëåßôáé áðü óáñÜíôá âéâëßá. ×ùñßæåôáé óå ôñßá ôìÞìáôá: á) Éóôïñïýíôáé ôá ãåãïíüôá ùò ôçí Üëùóç ôçò Ôñïßáò. â) ÁöÞãçóç ãåãïíüôùí ùò ôï èÜíáôï ôïõ ÁëåîÜíäñïõ. ã) Éóôïñïýíôáé ãåãïíüôá ùò ôçí åêóôñáôåßá ôïõ Êáßóáñá åíáíôßïí ôùí Âñåôáíþí. Ôï Ýñãï ôïõ öùôßæåé ôçí éóôïñßá, ôçí ðïëéôéêÞ êáé ôïí ðïëéôéóìü ìéáò ìåãÜëçò ðåñéüäïõ. Áñßóôáñ÷ïò ï ÓÜìéïò ¸ëëçíáò áóôñïíüìïò, èåìåëéùôÞò ôçò èåùñßáò ôïõ çëéïêåíôñéêïý óõóôÞìáôïò. ÌáèÞôåõóå êïíôÜ óôï öéëüóïöï ÓôñÜôùíá. Äßäáóêå üôé ç Ãç êéíåßôáé ãýñù áðü ôïí ¹ëéï. Ç èåùñßá áõôÞ êáôáðïëåìÞèçêå óèåíáñÜ óôçí åðï÷Þ ôïõ. Çñüöéëïò ÄéÜóçìïò ¸ëëçíáò ãéáôñüò. ÃåííÞèçêå óôç Âéèõíßá ôçò Ì. Áóßáò. ¹ôáí óðïõäáßïò ãéáôñüò. ÅñãÜóôçêå óôçí Áßãõðôï, êÜôù áðü ôçí ðñïóôáóßá ôïõ Ðôïëåìáßïõ Á´. ÐåñéÝãñáøå äéÜöïñá üñãáíá êáé éóôïýò ôïõ áíèñþðéíïõ óþìáôïò, åíþ áó÷ïëÞèçêå êáé ìå ôï íåõñéêü óýóôçìá. Ëßãá Ý÷ïõí óùèåß áðü ôï óõããñáöéêü ôïõ Ýñãï. ÁóêëçðéÜäçò ¸ëëçíáò ãéáôñüò áðü ôçí Ðñïýóá ôçò Ì. Áóßáò. Óôçí ÁèÞíá ðáñáêïëïýèçóå ôéò äéäáóêáëßåò ôùí åðéêïýñåéùí ó÷åôéêÜ ìå ôçí ïõóßá ôïõ êüóìïõ. Èåùñïýóáí üôé ï êüóìïò ìáò áðïôåëåßôáé áðü Üôïìá. ÌåôÜ ôï 91 ð.×. ìåôáêüìéóå óôç Ñþìç. Åêåß Ýãéíå äéÜóçìïò. Ðßóôåõå üôé ôá Üôïìá êáé ç ìç óùóôÞ ëåéôïõñãßá ôïõò åßíáé ç ðçãÞ ôùí áóèåíåéþí. Åß÷å ìåãÜëç ðßóôç óôçí õãéåéíÞ æùÞ, åíþ áðÝöåõãå ôá öÜñìáêá. ¸ãñáøå ðïëëÜ éáôñéêÜ Ýñãá. ÅñáôïóèÝíçò Ìáèçìáôéêüò êáé ãåùãñÜöïò. ÃåííÞèçêå óôçí ÊñÞôç. ÄéÝèåôå óðïõäáßá ìüñöùóç. Óðïýäáóå óôçí ÁëåîÜíäñåéá êáé óôçí Áêáäçìßá ôïõ ÐëÜôùíá, óôçí ÁèÞíá. ÅðÝóôñåøå óôçí ÁëåîÜíäñåéá, üðïõ äéïñßóôçêå äéåõèõíôÞò ôçò ÂéâëéïèÞêçò. ¸ãéíå äéÜóçìïò, êáèþò óõíÝâáëå óçìáíôéêÜ óôçí áíÜðôõîç ôçò ãåùãñáößáò êáé ôùí 273

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

274

9:11

Page 274

ìáèçìáôéêþí. ×áñôïãñÜöçóå ôï Íåßëï êáé áó÷ïëÞèçêå ìå ôï öáéíüìåíï ôùí ðëçììõñþí. Óçìáíôéêü êáôüñèùìá ùóôüóï Þôáí ï õðïëïãéóìüò ôçò áêôßíáò ôçò Ãçò. ÓôñÜâùíáò ¸ëëçíáò ãåùãñÜöïò áðü ôçí ÁìÜóåéá (Ì. Áóßá, 1ïò áé. ð.×.). Ôáîßäåøå ðïëý óå üëï ôïí ôüôå ãíùóôü êüóìï. ¸ãñáøå äéÜöïñá âéâëßá. Ôá óðïõäáéüôåñá åßíáé ôá «ÃåùãñáöéêÜ», ðïõ áó÷ïëïýíôáé ìå ôïõò ðïëéôéóìïýò ôçò Áóßáò, ôçò Åõñþðçò êáé ôçò ÁöñéêÞò. Êôçóßâéïò Áñ÷áßïò ¸ëëçíáò ìç÷áíéêüò áðü ôçí ÁëåîÜíäñåéá. ¸ãéíå ãíùóôüò áðü ôçí åðéíüçóç äéÜöïñùí ìç÷áíçìÜôùí: õäñáõëéêü ñïëüé, ðïëéïñêçôéêÝò ìç÷áíÝò ê.Ü. ¹ñùí ÄéÜóçìïò ìç÷áíéêüò ôçò áñ÷áéüôçôáò. ¸æçóå óôçí ÁëåîÜíäñåéá ôçò Áéãýðôïõ. ÁíáêÜëõøå ðïëëÝò ðñùôüôõðåò óõóêåõÝò: áíôëßá ðßåóçò, ìç÷áíéóìü ìå ôïí ïðïßï Üíïéãáí ïé ðüñôåò ôïõ íáïý üôáí Üíáâå ï âùìüò, áõôüìáôï èÝáôñï ìå ìáñéïíÝôåò, áñìüíéï ìå íåñü ê.Ü. Ðñïþèçóå óçìáíôéêÜ ôç öõóéêÞ êáé ôç ìç÷áíéêÞ. ¸ãñáøå ðïëëÜ Ýñãá ó÷åôéêÜ ìå ôá áíôéêåßìåíá ôçò äïõëåéÜò ôïõ. ÌÝíáíäñïò ÄéÜóçìïò Áèçíáßïò ðïéçôÞò, ï êõñéüôåñïò åêðñüóùðïò ôçò ÍÝáò Êùìùäßáò (342/1 - 291/90 ð.×.). Ïé ãïíåßò ôïõ Þôáí Ýìðïñïé. ÌåëÝôçóå êõñßùò ôï Ýñãï ôïõ Åõñéðßäç êáé åðçñåÜóôçêå áðü ôïõò åðéêïýñåéïõò. Ôá Ýñãá ôïõ áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí ðáñïõóßáóç áíèñþðéíùí ôýðùí. ÐáñÜ ôï ãåãïíüò üôé Þôáí ðïëõãñáöüôáôïò, óÞìåñá óþæåôáé ìüíï ìßá êùìùäßá ïëüêëçñç. Áí êáé óå ìåñéêÜ Ýñãá ðñïâÜëëåé êáéíïôüìåò éäÝåò ãéá ôçí åðï÷Þ, áñÝóêåôáé íá öéëïóïöåß. Ôá Ýñãá ôïõ äéáêñßíïíôáé ãéá ôçí êáèáñüôçôá êáé ôç öõóéêüôçôá ôïõ ëüãïõ. Ìáò ðáñïõóéÜæåé ôçí ðïëõäéÜóôáôç êáèçìåñéíüôçôá ôçò åðï÷Þò ôïõ ìå éäéáßôåñá óáöÞ ôñüðï. Ï ÌÝíáíäñïò Ýãéíå äéÜóçìïò. ÐïëëÜ Ýñãá ôïõ ìåôáöñÜóôçêáí óôá ëáôéíéêÜ. Êáëëßìá÷ïò Åëåãåéáêüò ðïéçôÞò ôçò áñ÷áéüôçôáò (315 - 240 ð.×.). Ôï 260 ð.×. ìåôáêüìéóå óôçí ÁëåîÜíäñåéá, üðïõ äéïñßóôçêå äéåõèõíôÞò ôçò âéâëéïèÞêçò ôïõ Ìïõóåßïõ. ¸ãñáøå ðïëëÝò åëåãåßåò áëëÜ êáé åðéãñÜììáôá. ÄéÜóçìïò Ýãéíå êáé ãéá Ýíáí êñéôéêü êáôÜëïãï ôçò ÂéâëéïèÞêçò. Ëßãá Ýñãá Ý÷ïõí óùèåß ìÝ÷ñé óÞìåñá. Èåüêñéôïò ÄéÜóçìïò ¸ëëçíáò ðïéçôÞò, ï åìðíåõóôÞò ôçò âïõêïëéêÞò ðïßçóçò (305 - 245 ð.×.). Êáôáãüôáí áðü ôéò Óõññáêïýóåò. ¸ãñáøå âïõêïëéêÜ åéäýëëéá, åðéãñÜììáôá ê.Ü.

09s.qxp

5/8/2008

9:11

Page 275

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

342/1 - 291/90 ð.×.

ÌÝíáíäñïò

341 - 270 ð.×.

Åðßêïõñïò

334 - 262 ð.×.

ÆÞíùí

200 - 120 ð.×.

Ðïëýâéïò

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ôé óçìáßíåé ç Ýêöñáóç: «Áõôüò ï Üíèñùðïò Ý÷åé ðïëëÝò ðåñãáìçíÝò »; Ç ðåñãáìçíÞ Þôáí ç ãñáöéêÞ ýëç ðÜíù óôçí ïðïßá ãñÜöôçêáí ôá âéâëßá êáôÜ ôçí áñ÷áéüôçôá áëëÜ êáé áñãüôåñá. ÓÞìåñá ðÜíù óôçí ðåñãáìçíÞ ôõðþíïíôáé ôá äéðëþìáôá, ôá ðôõ÷ßá. Ç ðáñáðÜíù öñÜóç óçìáßíåé üôé êÜðïéïò Ý÷åé ðïëëÜ äéðëþìáôá, åßíáé ìïñöùìÝíïò êáé éêáíüò. 2. ÁíáæçôÞóôå ôéò äéáöïñÝò áíÜìåóá óôï «Ìïõóåßïí» ôçò ÁëåîÜíäñåéáò êáé ôá óýã÷ñïíÜ ìáò ìïõóåßá. á)

Ôï «Ìïõóåßïí» ôçò ÁëåîÜíäñåéáò Þôáí Ýíá åßäïò éíóôéôïýôïõ Ýñåõíáò êáé ðñïþèçóçò ôùí åðéóôçìþí. Ïé Ðôïëåìáßïé ðñïóôÜôåõóáí ôï èåóìü. Êáëïýóáí ôïõò óïöïýò íá åñãáóôïýí êáé ÷ñçìáôïäïôïýóáí äéÜöïñá åðéóôçìïíéêÜ ðñïãñÜììáôá. Ôá óýã÷ñïíá ìïõóåßá áó÷ïëïýíôáé êõñßùò ìå ôçí Ýêèåóç êáé ôç óõíôÞñçóç äéÜöïñùí åêèåìÜôùí. Ôï Ìïõóåßï ôçò ÁëåîÜíäñåéáò áðïôåëåß ôïí ðñüãïíï ôùí óýã÷ñïíùí åñåõíçôéêþí êÝíôñùí. â) Ôï «Ìïõóåßïí» ôçò ÁëåîÜíäñåéáò åß÷å êáé èñçóêåõôéêÞ ÷ñïéÜ. Ç ëÝîç ìïõóåßï óçìáßíåé âùìüò ôùí ìïõóþí. ¹ôáí ÷þñïò óôïí ïðïßï ïé Üíèñùðïé åõëïãïýíôáí áðü ôéò Ìïýóåò. Ãé' áõôü êáé óôçí êïñõöÞ ôùí äáóêÜëùí âñéóêüôáí Ýíáò éåñÝáò. Ç èñçóêåõôéêÞ ÷ñïéÜ ëåßðåé óÞìåñá áðü ôá óýã÷ñïíá ìïõóåßá. ã) Óôï «Ìïõóåßïí» ôçò ÁëåîÜíäñåéáò õðÞñ÷å êáé Ýíá åõñý ðñüãñáììá äéäáóêáëéþí áðü ôïõò óïöïýò ôçò åðï÷Þò, Ýìïéáæå ðåñéóóüôåñï ìå ôá 275

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

276

9:11

Page 276

óýã÷ñïíá ðáíåðéóôÞìéá. 3. Íá óõãêñéèïýí áãÜëìáôá ôùí êëáóéêþí êáé ôùí åëëçíéóôéêþí ÷ñüíùí êáé íá óçìåéùèïýí ïé ïìïéüôçôåò êáé ïé äéáöïñÝò: ð.÷. ç ðëÜêá ôçò ðáñèåíþíåéáò æùöüñïõ ìå ôçí ðëÜêá ôçò ìåãÜëçò æùöüñïõ ôïõ âùìïý ôçò ÐåñãÜìïõ Þ ôï Üãáëìá ôçò Íßêçò ôïõ Ðáéùíßïõ ìå ôï Üãáëìá ôçò Íßêçò ôçò ÓáìïèñÜêçò. á) Ïìïéüôçôåò: Ïé ìïñöÝò ôçò æùïöüñïõ ôïõ Ðáñèåíþíá êáé ïé ìïñöÝò áðü ôç æùïöüñï ôïõ âùìïý ôïõ Äßá êáé ôçò ÁèçíÜò ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü Ýíôïíç ðëáóôéêüôçôá. Ç áðåéêüíéóç êáé óôéò äýï ðåñéðôþóåéò åßíáé ñåáëéóôéêÞ, ïé êáëëéôÝ÷íåò áó÷ïëïýíôáé áêüìç êáé ìå ôç ëåðôïìÝñåéá. ÅðéðëÝïí, Ý÷åé åíôõðùèåß óôï ìÜñìáñï ç êßíçóç ôçò óôéãìÞò, ç öåõãáëÝá áßóèçóç ðñïóþðùí êáé ðñáãìÜôùí ðïõ êéíïýíôáé óôïí ôüðï êáé óôï ÷þñï. Óå êÜðïéåò ðáñáóôÜóåéò ôçò ðáñèåíþíåéáò æùöüñïõ õðÜñ÷åé áêüìç êáé ç áßóèçóç ôçò ïñìÞò êáé ôçò äýíáìçò, áíÜëïãåò ìå åêåßíåò ôçò æùïöüñïõ ôïõ âùìïý óôçí ÐÝñãáìï. ÄéáöïñÝò: Ç ïñìÞ ôùí ìïñöþí óôç æùïöüñï ôïõ âùìïý ôïõ Äßá êáé ôçò ÁèçíÜò åßíáé ðïëý ìåãáëýôåñç áðü ü,ôé óôçí ðáñèåíþíåéá æùïöüñï. Åäþ ïé ìïñöÝò ôùí éððÝùí ðïõ êáëðÜæïõí ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü áñìïíßá, ó÷åôéêÞ çñåìßá, åßíáé åîåéäéêåõìÝíåò. Ç êßíçóÞ ôïõò åßíáé ùò Ýíá âáèìü «ðáãùìÝíç», ðéï óôáôéêÞ. ÅðéðëÝïí ôï âÜèïò ôùí ìïñöþí óôïí âùìü ôïõ Äßá êáé ôçò ÁèçíÜò åßíáé ðïëý ìåãáëýôåñï, åßíáé ó÷åäüí ôñéóäéÜóôáôåò. Ïé ìïñöÝò ôïõ Ðáñèåíþíá åßíáé óáöþò ðéï åðßðåäåò. Ôá ñïý÷á ôùí ìïñöþí ôïõ âùìïý áíåìßæïõí, åßíáé ó÷åäüí áõèýðáñêôåò, ó÷åäüí áíåîÜñôçôåò. ÄéáèÝôïõí âáèéÝò ðôõ÷Ýò ðïõ ÷áñÜæïõí ôï ìÜñìáñï. Óôïí Ðáñèåíþíá ïé ðôõ÷þóåéò ôùí ñïý÷ùí åíáñìïíßæïíôáé ìå ôá óþìáôá. Áêüìç, ôá ðñüóùðá ôïõ âùìïý ôïõ Äßá êáé ôçò ÁèçíÜò óõóðþíôáé ìå Ýíôáóç, åßíáé ãåìÜôá ðÜèïò. Ç Ýêöñáóç ôùí ðñïóþðùí óôïí Ðáñèåíþíá åßíáé ðïëý ðåñéóóüôåñï Þñåìç êáé áðáèÞò, ôá Üëïãá ôùí éððÝùí åßíáé óõãêñáôçìÝíá êáé ìåãáëüðñåðá. Óôï âùìü ôïõ Äßá ïé ìïñöÝò åßíáé ìõþäåéò, ïé ìýåò ðñïâÜëëïõí óáí âïõíÜ ìÝóá áðü ôá óþìáôá. Ïé ìïñöÝò ôïõ Ðáñèåíþíá åßíáé áÝñéíåò, áñìïíéêÝò ÷ùñßò åîÜñóåéò ùò ðñïò ôç óùìáôéêÞ äéÜðëáóç. â) Ïìïéüôçôåò: Êáé ôá äýï áãÜëìáôá ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü êßíçóç. Ïé êáëëéôÝ÷íåò áðåéêïíßæïõí ôç Íßêç ôçí þñá ðïõ áêüìç ðåôÜåé. Êáé óôá äýï áãÜëìáôá óçìáíôéêü óõóôáôéêü ôçò óýíèåóçò åßíáé ôá öïñÝìáôá, ôá ñïý÷á ôùí äýï ìïñöþí, ðïõ áíåìßæïõí óôïí áÝñá êáèþò ðåôïýí. ÄéáöïñÝò: Ç êßíçóç ôçò Íßêçò ôïõ Ðáéùíßïõ åßíáé ðéï óôáôéêÞ, åíþ óôç Íßêç ôçò ÓáìïèñÜêçò Ý÷ïõìå ðåñéóóüôåñï ôçí áßóèçóç ôçò äéáñêïýò êßíçóçò. ÅðéðëÝïí, óôç Íßêç ôçò

09s.qxp

5/8/2008

9:11

Page 277

ÓáìïèñÜêçò ïé ðôõ÷þóåéò ôùí ñïý÷ùí Üðôïíôáé ðÜíù óôï óþìá, ôá ñïý÷á êïëëïýí ðÜíù ôçò êáôÜ ôçí êßíçóç. Óôç Íßêç ôïõ Ðáéùíßïõ ôá ñïý÷á âáóéêÜ áíåìßæïõí ðñïò ôá ðßóù. ÅðéðëÝïí, ôï óþìá ôçò Íßêçò ôïõ Ðáéùíßïõ åßíáé ðéï åëáöñý, ðéï «õãñü». Ç Íßêç ôçò ÓáìïèñÜêçò åßíáé ðéï óõìðáãÞò, ðéï áðôÞ. Ôá öôåñÜ äéáãñÜöïõí Ýíôïíåò êéíÞóåéò êáé óôñÝöïõí ôï âëÝììá ôïõ èåáôÞ ðñïò ôá ðÜíù, åíþ óôç Íßêç ôïõ Ðáéùíßïõ ôï âëÝììá åóôéÜæåôáé óôï ñïý÷ï ðïõ áíåìßæåé.

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

4. Á í á æ ç ô Þ ó ô å ô ç í å ô õ ì ï ë ï ã ß á ô ù í ë Ý î å ù í ì ù ó á ú ê ü ê á é ø ç ö é ä ù ô ü . Óõãêåíôñþóôå ðëçñïöïñßåò ãéá ôéò ôå÷íéêÝò êáôáóêåõÞò ôùí øçöéäùôþí êáé ðñïóðáèÞóôå íá åíôïðßóåôå ôéò äéáöïñÝò áíÜìåóá óôç ìåãÜëç æùãñáöéêÞ êáé ôçí ôÝ÷íç ôïõ øçöéäùôïý. á) Ç ëÝîç ìùóáúêü ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç ëáôéíéêÞ mosaicum, óôá ìåóáéùíéêÜ ìùóßïí. Ç ëÝîç øçöéäùôü ðñïÝñ÷åôáé áðü ôç ëÝîç øÞöïò + ßäá (= ìéêñÞ ðÝôñá, ðåôñáäÜêé). â) Ïé êõñéüôåñåò ôå÷íéêÝò êáôáóêåõÞò Þôáí: 1. Ç ÷ñÞóç êõâéêþí øçößäùí ãéá ôç äçìéïõñãßá ìéáò óýíèåóçò. ×ñçóéìïðïéÞèçêå êõñßùò áðü ôïõò áëåîáíäñéíïýò. 2. Ç ÷ñÞóç ìåãÜëùí øçößäùí ìå ëßãá ÷ñþìáôá. 3. Ç ÷ñÞóç ìéêñþí ÷ñùìáôéóôþí øçößäùí, ìå åéäéêü ôñüðï, þóôå íá öáßíåôáé ç øåõäáßóèçóç ôçò êßíçóçò. 4. Ç ÷ñÞóç øçößäùí ðïõ ôïíßæïõí ôï ðåñßãñáììá ôùí ó÷åäßùí. Óôá øçöéäùôÜ ðïõ óôïëßæïõí ôïß÷ïõò áêïëïõèïýóáí äýï ôñüðïõò åêôÝëåóçò: 1. Ôï èÝìá æùãñáöéæüôáí óå ãýøéíç åðéöÜíåéá. Óôç óõíÝ÷åéá ìå ìá÷áßñé Ýâãáæáí ìéêñÜ êïììÜôéá ãýøïõ êáé ôá áíôéêáèéóôïýóáí ìå øçößäåò. ¸ðåéôá êïëëïýóáí ðÜíù óôç øçöéäùôÞ óýíèåóç ýöáóìá ôï ïðïßï åß÷å áëåéöôåß ìå êüëëá. Ç üëç óýíèåóç ìåôáöåñüôáí ðÜíù óôïí ôïß÷ï êáé ôïðïèåôïýíôáí áóêþíôáò ðßåóç. ¼ôáí ï ôïß÷ïò åß÷å óôåãíþóåé áðïìÜêñõíáí ðñïóåêôéêÜ ôï ýöáóìá, áöïý ôï Ýâñå÷áí ðñþôá. 2. Ïé êáëëéôÝ÷íåò æùãñÜöéæáí ôéò øçößäåò áðü ôçí ðßóù ðëåõñÜ, áíÜðïäá. ã) Ôï øçöéäùôü åßíáé ìéá éäéáßôåñç ôÝ÷íç. Ç ÷ñÞóç øçößäùí äéáöïñïðïéåß ôï ÷áñáêôÞñá ôùí ðáñáóôÜóåùí óå ó÷Ýóç ìå ôï ÷áñáêôÞñá ôùí èåìÜôùí ôçò ìåãÜëçò æùãñáöéêÞò. Ïé äéáöïñÝò åßíáé ïé áêüëïõèåò: 1. Ï ôñüðïò äçìéïõñãßáò ôïõ èÝìáôïò. Óôç ìåãÜëç æùãñáöéêÞ ï êáëëéôÝ÷íçò åêìåôáëëåýåôáé Üìåóá ôçí åðéöÜíåéá, åíþ óôï øçöéäùôü ôï ó÷Ýäéï ìåôáöåñüôáí ðÜíù óôéò ðïëý÷ñùìåò øçößäåò. 2. Ç ýðáñîç øçößäùí ðåñéïñßæåé óçìáíôéêÜ ôçí áßóèçóç ôïõ âÜèïõò, ôçí ôñßôç äéÜóôáóç. Ïé ìïñöÝò ðñïâÜëëïõí äéóäéÜóôáôåò ìÝóá óôï ÷þñï. 3. Ç ÷ñÞóç ôçò øçößäáò äéáóðÜåé ôçí åíüôçôá ôçò óýíèåóçò. ¼óï ðéï êïíôÜ óôç óýíèåóç âñéóêüìáóôå, ôüóï ðéï ìåãÜëç áõôïôÝëåéá êáé áíåîáñôçóßá áðïêôÜ êÜèå øçößäá.

277

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:12

Page 278

4. Ôá ðåñéãñÜììáôá ôùí ìïñöþí êáé ôùí ìïôßâùí åßíáé ðéï Ýíôïíá, ðéï åõäéÜêñéôá óôá øçöéäùôÜ. Ïé ìïñöÝò åßíáé ðåñé÷áñáêùìÝíåò áðü øçößäåò. Óôç ìåãÜëç æùãñáöéêÞ ôï ðåñßãñáììá ôùí ìïñöþí ìðïñåß íá ñõèìéóôåß áíÜëïãá ìå ôéò ðñïèÝóåéò êáé ôï óôéë ôïõ êáëëéôÝ÷íç. 5. Ðþò áíôéëáìâÜíåóôå ôçí áðïìßìçóç ôùí ìåôáëëéêþí áããåßùí áðü ôá ðÞëéíá ôçò åëëçíéóôéêÞò åðï÷Þò; ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò åëëçíéóôéêÞò åðï÷Þò ôá áããåßá ðáñÜãïíôáé ìå ìáæéêü ôñüðï. Ïé ìåãÜëåò áãïñÝò ôçò Áóßáò ôñïöïäïôïýí ðëÞèïò åñãáóôçñßùí óôéò ìçôñïðüëåéò ôçò áíáôïëÞò. Ôá áããåßá êáôáóêåõÜæïíôáé ìå ôç âïÞèåéá êáëïõðéþí, åíþ ôï ôåëåßùìá ãßíåôáé ìå ôï ÷Ýñé. ÐïëëÜ áðü áõôÜ ìéìïýíôáé ôá ìåôáëëéêÜ áããåßá ôùí åëëçíéóôéêþí áõëþí. Ïé áããåéïðëÜóôåò Þèåëáí íá äþóïõí óôá Ýñãá ôïõò, ôá ïðïßá Þôáí ðëÝïí áãáèÜ ìáæéêÞò êáôáíÜëùóçò, ôçí áßóèçóç ôçò ðïëõôÝëåéáò êáé ôïõ îå÷ùñéóôïý. Ïé áãïñáóôÝò åß÷áí ôç øåõäáßóèçóç üôé áãüñáæáí åßäïò ðïëõôåëåßáò óå ÷áìçëÝò ôéìÝò. Ìåôåß÷áí, êáôÜ êÜðïéï ôñüðï, óôçí ðïëõôÝëåéá ôùí çãåìüíùí ôïõò.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôïõò åðéêïýñåéïõò; Ï Åðßêïõñïò êáôáãüôáí áðï ôç ÓÜìï. Ç ó÷ïëÞ ôïõ (ãíùóôÞ êáé ùò KÞðïò) õðïó÷üôáí óôïí Üíèñùðï ôçí øõ÷éêÞ ãáëÞíç ìå ôçí áðüêôçóç ôçò çäïíÞò. Ç çäïíÞ Þôáí áêüëïõèï ìéáò æùÞò êáôÜ ôçí ïðïßá ï Üíèñùðïò óôñåöüôáí óå Ýíáí ôñüðï æùÞò ðïõ óôçñéæüôáí óå ðáíáíèñþðéíåò áîßåò, üðùò ç öñüíçóç, ç öéëßá, ç äéêáéïóýíç. 2. Ðïéá ç åîÝëéîç ôçò ðïßçóçò ôùí åëëçíéóôéêþí ÷ñüíùí; Ç ÍÝá Kùìùäßá, ìå êýñéï åêðñüóùðï ôïí Áèçíáßï ÌÝíáíäñï, äéáêùìùäåß áíèñþðéíïõò ôýðïõò êáé åðçñåÜæåé êáé ôïõò Ëáôßíïõò ðïéçôÝò. Ç ðïßçóç óôñÝöåôáé óôçí êáèçìåñéíüôçôá. Ïé åëåãåßåò ôïõ Êáëëßìá÷ïõ, ç âïõêïëéêÞ ðïßçóç ôïõ Èåüêñéôïõ, ïé ìßìïé, ôï åðßãñáììá åðéêåíôñþíïõí ôï åíäéáöÝñïí óôéò ÷áñÝò ôçò æùÞò. 3. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ ôçò åðï÷Þò; ÌåãÜëåò êáé åðéâëçôéêÝò óôïÝò ÷ôßæïíôáé ãýñù áðï ðáëáéüôåñá êôßñéá, äçìéïõñãïýíôáé ðëáôåßåò êáé ìåãáëïðñåðåßò óêÜëåò (Áóêëçðéåßï ôçò Êù). ¢ëëï Ýíá öçìéóìÝíï áñ÷éôåêôïíéêü óýìðëåãìá áíåãåßñåôáé óôçí ÐÝñãáìï. Ôï áðïôåëïýí ç áêñüðïëç, ôï éåñü ôçò ÁèçíÜò Íéêçöüñïõ, ï âùìüò ôïõ Äßá êáé ôçò ÁèçíÜò, ç âéâëéïèÞêç, ôï èÝáôñï, ôá áíÜêôïñá, ç áãïñÜ. Óôçí ÁëåîÜíäñåéá óðïõäáßá êôßñéá åßíáé ç BéâëéïèÞêç êáé ôï Ìïõóåßï, Ýíá ßäñõìá ðïõ ðñïùèïýóå ôçí åðéóôçìïíéêÞ Ýñåõíá ìÝóù ôçò ðñïþèçóçò ðñïãñáììÜôùí. 278 ÅíôõðùóéáêÝò åßíáé êáé ïé éäéùôéêÝò êáôïéêßåò.

09s.qxp

5/8/2008

9:12

Page 279

6. ÅËËÇÍÏÑÙÌÁÚÊÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÌÏÓ

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

Ðåñßëçøç Åëëçíïñùìáúêüò ïíïìÜæåôáé ï ðïëéôéóìüò ðïõ áíáðôý÷èçêå óôï ñùìáúêü êñÜôïò êÜôù áðü ôçí åðßäñáóç ôïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò ìåôÜ ôç óýóôáóç ôçò áõôïêñáôïñßáò áðü ôïí Áýãïõóôï. Ïé åðáöÝò ôùí Ñùìáßùí ìå ôï åëëçíéêü ðíåýìá Þôáí ðáëéüôåñåò, Þäç áðü ôçí êáôÜêôçóç ôùí åëëçíéêþí ðüëåùí ôçò Ê. Éôáëßáò. Ï Âéñãßëéïò Ýãñáøå ôçí «ÁéíåéÜäá» ùò óõíÝ÷åéá ôùí ïìçñéêþí åðþí. Ï Ïâßäéïò êáé ÏñÜôéïò åðçñåÜóôçêáí áðü ôïõò áëåîáíäñéíïýò ðïéçôÝò. ÅðéññïÝò óõíáíôÜìå óôï Äßêáéï, óôç öéëïóïößá, óôéò åðéóôÞìåò. Óðïõäáßá åßíáé êáé ç åëëçíéêÞ ðíåõìáôéêÞ ðáñáãùãÞ óå äéÜöïñïõò ôïìåßò: Ðáõóáíßáò), ðåæïãñÜöïé, ãñáììáôéêïß (Á Áèçíáßïò), éóôïñéïãñÜöïé (ÉÉþóçðïò, ðåñéçãçôÝò (Ð Áññéáíüò), öéëüóïöïé (Å Åðßêôçôïò, Ðëïýôáñ÷ïò, Ðëùôßíïò), ãéáôñïß (ÃÃáëçíüò) ðëïýôéóáí ðíåõìáôéêÜ ôç íÝá áõôïêñáôïñßá. ÓçìáíôéêÞ åßíáé êáé ïé åðéäñÜóåéò ôçò åëëçíéêÞò ôÝ÷íçò óôïõò Ñùìáßïõò. ¹äç áðü ôï 2ï áé. ð.×. ðëïýóéïé Ñùìáßïé óõãêåíôñþíïõí åëëçíéêÜ Ýñãá. Óõíå÷ßæåé íá áêìÜæåé ç ôÝ÷íç ôïõ ðïñôñÝôïõ. Áñ÷éôåêôïíéêÞ: Ç ðÝôñá áíôéêáèßóôáíôáé áðü ðéï åëáöñéÜ õëéêÜ: øçìÝíïõò ðëßíèïõò, ôïýâëá ê.Ü. Ôá ìíçìåéáêÜ ïéêïäïìÞìáôá óôåãÜæïíôáé áðü èüëïõò êáé êáìÜñåò. Ïé ôñåéò ñõèìïß óõíå÷ßæïõí íá õðÜñ÷ïõí óå äéÜöïñïõò óõíäõáóìïýò. ×ôßæïíôáé ìåãÜëåò ðëáôåßåò ïé ïðïßåò ðåñéâÜëëïíôáé ìå óôïÝò (fora). Ïé Ñùìáßïé îå÷ùñßæïõí áðü ôï ãåãïíüò üôé Þôáí óðïõäáßïé êáôáóêåõáóôÝò Ýñãùí äçìïóßïõ ÷áñáêôÞñá. Ã Ý ö õ ñ å ò , õäñáãùãåßá, ìåãÜëïé äñüìïé ìå óôïÝò, äçìüóéá ëïõôñÜ ÷ôßæïíôáé óå ïëüêëçñç ôçí áõôïêñáôïñßá. Ôá èÝáôñá ãßíïíôáé á ì ö é è Ý á ô ñ á . ÌÝóá óå áõôÜ äéåîÜãïíôáé èçñéïìá÷ßåò êáé ìïíïìá÷ßåò. Äçìéïõñãïýíôáé ôïé÷ïãñáößåò êáé øçöéäùôÜ ðïõ áíôéãñÜöïõí äéÜóçìá åëëçíéêÜ Ýñãá. ÃëõðôéêÞ: Êáôáöåýãïõí êáé åñãÜæïíôáé óôç Ñþìç ¸ëëçíåò ãëýðôåò, äçìéïõñãþíôáò êáé Ýñãá ìå áíÜìåéîç äéÜöïñùí ôÜóåùí - åêëåêôéêÜ Ýñãá. Ïé Ñùìáßïé åðéäßäïíôáé ìå åðéôõ÷ßá óôá ðïñôñÝôá. Áíèåß êáé ôï éóôïñéêü áíÜãëõöï,: ðïõ áðåéêïíßæåé éóôïñéêÜ ãåãïíüôá. ÅðéôÜöéá ìíçìåßá: áíÜãëõöåò óôÞëåò, áíÜãëõöåò ìáñìÜñéíåò óáñêïöÜãïé ì å ì õ è ï ë ï ã é ê Ý ò - á ë ë ç ã ï ñ é ê Ý ò ð á ñ á ó ô Ü ó å é ò , ì á ñ ì Ü ñ é í å ò ï ó ô å ï è Þ ê å ò , åíþ êáôáóêåõÜæïíôáé åíôõðùóéáêïß ôÜöïé ãéá ôïõò áõôïêñÜôïñåò, ôá ìáõóùëåßá.

279

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:12

Page 280

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ï ðïëéôéóìüò ôçò áõôïêñáôïñßáò • Ç äçìéïõñãßá ðïëéôéóìïý ìå ñùìáúêÜ êáé åëëçíéêÜ óôïé÷åßá • Åðéóöñáãßóôçêå ìåôÜ ôç íáõìá÷ßá óôï ¢êôéï (31 ð.×.)

Ï ôïìÝáò ôùí ãñáììÜôùí • ÅëëçíéêÝò åðéññïÝò áðü ðáëéÜ óôïõò Ñùìáßïõò • Âéñãßëéïò: ÁéíåéÜäá, óõíÝ÷éóç ôùí ïìçñéêþí åðþí • ÏñÜôéïò

¸íôïíç åëëçíéêÞ ðíåõìáôéêÞ ðáñáãùãÞ • • • • •

ÐåñéçãçôÝò ÐåæïãñÜöïé Öéëüóïöïé Ãéáôñïß ÉóôïñéïãñÜöïé

Ç åîÝëéîç ôùí ôå÷íþí • ÓõãêÝíôñùóç åëëçíéêþí ðñïôýðùí Þ áíôéãñÜöùí áðü ðëïýóéïõò Ñùìáßïõò • ÅîÝëéîç ðïñôñÝôïõ

Áñ÷éôåêôïíéêÞ • • • • • • •

×ñÞóç ðéï åëáöñéþí õëéêþí ×ñÞóç èüëùí êáé êáìáñþí ÊáôáóêåõÞ ðëáôåéþí ÊáôáóêåõÞ äçìïóßùí Ýñãùí Äçìéïõñãßá áìöéèåÜôñùí Ôïé÷ïãñáößåò êáé øçöéäùôÜ ÄéÜóùóç Ýñãùí åëëçíéêÞò ôÝ÷íçò

Ç ãëõðôéêÞ • • • • • • • • 280

Äçìéïõñãßá íÝùí Ýñãùí êáé áíôéãñÜöùí áðü ¸ëëçíåò ãëýðôåò ÁíÜðôõîç ôïõ ðïñôñÝôïõ ÁíÜðôõîç êáé ôïõ éóôïñéêïý áíáãëýöïõ ÅðéôÜöéá ìíçìåßá ÁíÜãëõöåò óôÞëåò ÁíÜãëõöåò ìáñìÜñéíåò óáñêïöÜãïé ÌáñìÜñéíåò ïóôåïèÞêåò Ìáõóùëåßá

09s.qxp

5/8/2008

9:12

Page 281

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ ÁìöéèÝáôñï Êôßñéï ìå êõêëéêü Þ ó÷åäüí êõêëéêü ó÷Þìá. Áðïôåëåß óÞìá êáôáôåèÝí ôïõ ñùìáúêïý êüóìïõ. Óå áõôÜ äéåîÜãïíôáí ôáêôéêÜ èçñéïìá÷ßåò êáé ìïíïìá÷ßåò ìåôáîý åêðáéäåõüìåíùí ìïíïìÜ÷ùí. Óôá áìöéèÝáôñá äéåîÜãïíôáí êáé åéêïíéêÝò íáõìá÷ßåò. Ïé êåñêßäåò áíáðôýóóïíôáí ãýñù áðü ôï êõêëéêü ðëÜôùìá. Óôï õðüãåéï âñßóêïíôáí âïçèçôéêïß - áðïèçêåõôéêïß ÷þñïé, ôá êëïõâéÜ ôùí áãñßùí æþùí. Ïé êåñêßäåò äéáôñÝ÷ïíôáí áðü ôñßá ïñéæüíôéá äéáæþìáôá. ÁíÜìåóá óôá äéáæþìáôá õðÞñ÷å åðéêïéíùíßá ìå éäéáßôåñá êëéìáêïóôÜóéá. ×áñáêôçñéóôéêü äåßãìá áìöéèåÜôñïõ åßíáé ôï Êïëïóóáßï. ÓáñêïöÜãïò ÌáñìÜñéíç óõíÞèùò êéâùôüò, Þ êáé ðÞëéíç, ìÝóá óôçí ïðïßá ôïðïèåôïýóáí ôá óþìáôá ôùí íåêñþí. ÓáñêïöÜãïé Ý÷ïõí ÷ñçóéìïðïéçèåß áðü ôïõò Áéãýðôéïõò Þäç áðü ôçí 3ç ÷éëéåôßá ð.×. Óôïí åëëáäéêü ÷þñï óáñêïöÜãïé âñÝèçêáí óôç ìéíùéêÞ ÊñÞôç (Áãßá ÔñéÜäá). Ïé óáñêïöÜãïé ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí óå üëç ôçí áñ÷áéüôçôá. Áñ÷éêÜ Þôáí îýëéíåò, áñãüôåñá ìáñìÜñéíåò. Áñ÷éêÜ ôá èÝìáôá êáé ç ôå÷íïôñïðßá Þôáí åðçñåáóìÝíá áðü ôçí åëëçíéêÞ ôÝ÷íç. Áñãüôåñá áðÝêôçóáí ìíçìåéáêü ÷áñáêôÞñá ìå óõìâïëéêÝò ðáñáóôÜóåéò. Ìáõóùëåßï ÌåãÜëï ôáöéêü êôßóìá ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ìåãáëïðñÝðåéá êáé ðïëõôÝëåéá. ÐÞñå ôï üíïìá áõôü áðü ôï óáôñÜðç ôçò Êáñßáò Ìáýóùëï. Ôï 353 ð.×. îåêßíçóå ôï ÷ôßóéìï ôïõ ôÜöïõ ôïõ. Áðïôåëïýíôáí áðü êßïíåò éùíéêïý ñõèìïý ðÜíù óå Ýíá ðëÜôùìá. Óôçí êïñõöÞ ôçò ðõñáìïåéäïýò óôÝãçò âñéóêüôáí ôï Üñìá ôïõ Ìáýóùëïõ.

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

281

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:12

Page 282

ÐIÍÁÊÁÓ ÐÑÏÓÙÐÙÍ

ÁèÞíáéïò Áñ÷áßïò ¸ëëçíáò ãñáììáôéêüò (áñ÷Ýò 3ïõ áé. ì.×.). ¸æçóå óôçí ÁëåîÜíäñåéá êáé óôç Ñþìç. Óçìáíôéêüôåñï Ýñãï ôïõ åßíáé ïé «ÄåéðíïóïöéóôÝò», üðïõ áöçãåßôáé ôç óõæÞôçóç ðïõ Ýãéíå áðü ôïõò èáìþíåò åíüò öáíôáóôéêïý äåßðíïõ. Ïé óõììåôÝ÷ïíôåò åßíáé ãíùóôïß åðéóôÞìïíåò, êáëëéôÝ÷íåò êáé Üíèñùðïé ôùí ãñáììÜôùí. Óõæçôïýí ãéá èåùñçôéêÜ êáé ðñáêôéêÜ æçôÞìáôá. Éþóçðïò Éóôïñéêüò ôïõ 1ïõ áé. ì.×. ÁíÞêå óôçí ôÜîç ôùí ìïñöùìÝíùí Éïõäáßùí. ¸æçóå ôá íåáíéêÜ ôïõ ÷ñüíéá óôçí ÉåñïõóáëÞì, áñãüôåñá ðÞãå óôç Ñþìç. Ôï 46 ì.×. åðéóôñÝöåé óôçí ÉåñïõóáëÞì. ÐÞñå ìÝñïò óôïí ðüëåìï ôùí Éïõäáßùí åíáíôßïí ôùí Ñùìáßùí. Áí êáé áé÷ìáëùôßóôçêå, êÝñäéóå ôçí åýíïéá ôïõ áõôïêñÜôïñá Âåóðáóéáíïý êáé ôï ãéïõ ôïõ Ôßôïõ. ÅðÝóôñåøå óôç Ñþìç. Åêåß Ýãñáøå äéÜöïñá éóôïñéêÜ Ýñãá, ó÷åôéêÜ ìå ôçí éóôïñßá ôçò Éïõäáßáò. Áññéáíüò Éóôïñéêüò ôïõ 2ïõ áé. ì.×. Êáôáãüôáí áðü åðéöáíÞ ïéêïãÝíåéá ôçò ÍéêïìÞäåéáò (Ì. Áóßá). ÁóðÜóôçêå ôéò èåùñßåò ôïõ öéëüóïöïõ Åðßêôçôïõ. ¸ãéíå ößëïò êáé ìå ôïí áõôïêñÜôïñá Áäñéáíü, ï ïðïßïò ôïí êÜëåóå óôç Ñþìç. Áñãüôåñá ìåôáêüìéóå óôçí ÁèÞíá. ÐÝèáíå óôçí éäéáßôåñç ðáôñßäá ôïõ. Óðïõäáßï Ýñãï ôïõ åßíáé ç «ÁëåîÜíäñïõ ÁíÜâáóéò». Éóôïñåß ôçí éóôïñßá ôçò åêóôñáôåßáò ôïõ Ì. ÁëåîÜíäñïõ, ôïí ïðïßï êáé èáõìÜæåé. Åðßêôçôïò Áñ÷áßïò ¸ëëçíáò öéëüóïöïò (1ïò áé. ì.×.). Êáôáãüôáí áðü ôç Öñõãßá. Áí êáé Þôáí äïýëïò, êÝñäéóå ôçí åëåõèåñßá ôïõ êáé áó÷ïëÞèçêå ìå ôç öéëïóïößá. Äéþ÷ôçêå ãéá ôéò áðüøåéò ôïõ. ÔåëéêÜ ßäñõóå ó÷ïëÞ óôçí Íéêüðïëç (¹ðåéñïò). Ïé ðåðïéèÞóåéò ôïõ áðïôåëïýí ìßãìá äáóêáëéþí ôïõ ÓùêñÜôç (ðåñß åãêñÜôåéáò) êáé ôïõ ÆÞíùíá. ÏñÜôéïò Ï ÏñÜôéïò åßíáé ï ìåãáëýôåñïò Ëáôßíïò ëõñéêüò ðïéçôÞò. Ôá Ýñãá ôïõ ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ëéôüôçôá êáé ôåëåéüôçôá ôïõ óôß÷ïõ êáé ï ßäéïò áðïôÝëåóå ðñüôõðï ôùí ïõìáíéóôþí ôçò ÁíáãÝííçóçò. ÃåííÞèçêå ôï 65 ð.×. êáé óðïýäáóå óôç Ñþìç êáé óôçí ÁèÞíá. Ðáñáêïëïýèçóå ôïõò åðéêïýñåéïõò óôçí Êáìðáíßá êáé ôïí Öéëüäçìï. Áó÷ïëÞèçêå ìå üëá ôá åßäç ôçò ðïßçóçò: óÜôéñåò, ùäÝò, åðùäÝò êáé åðéóôïëÝò. Ïâßäéïò Ï Ðüðëéïò Ïâßäéïò ÍÜóùí ãåííÞèçêå ôï 43 ð.×. êáé ðÝèáíå ôï 17 ì.×. ¹ôáí Ëáôßíïò êáé ðñïåñ÷üôáí áðü ðëïýóéá ïéêïãÝíåéá, ðïõ ôïõ ðáñåß÷å ìüñöùóç óôç Ñþìç áëëÜ êáé óå äéÜöïñåò ðüëåéò ôçò ÅëëÜäáò. Óôçí áñ÷Þ áó÷ïëÞèçêå ìå ôç äéêçãïñßá êáé áñãüôåñá óôñÜöçêå óôçí ðïßçóç. ¹ôáí ìÝëïò äéáöüñùí êïóìéêþí êýêëùí ,ðïõ äÝ÷ïíôáí êáé ôá Ýñãá ôïõ ìå êáëÞ äéÜèåóç, áí êáé áõôÜ ôùí ðñþôùí ÷ñüíùí ôçò óõããñáöÞò ôïõ åßíáé ëßãï åëáöñÜ. ×áñáêôçñéóôéêü ôùí Ýñãùí ôïõ 282

09s.qxp

5/8/2008

9:12

Page 283

åßíáé üôé óôåñïýíôáé ðñáãìáôéêïý óõíáéóèÞìáôïò. Ï Ïâßäéïò, áí êáé ìéìåßôáé ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß åëëçíéêÜ ðñüôõðá, åðçñÝáóå êáé ôïõò óõã÷ñüíïõò ôïõ áëëÜ áñãüôåñá êáé ôçí êáé ñùìáúêïß ðáãêüóìéá ëïãïôå÷íßá. ÷ñüíïé Ðëïýôáñ÷ïò Áñ÷áßïò ¸ëëçíáò óõããñáöÝáò ðïõ ãåííÞèçêå óôç ×áéñþíåéá ôçò Âïéùôßáò, üðïõ êáé Ýæçóå ôá ðåñéóóüôåñá ÷ñüíéá ôçò æùÞò ôïõ. Êáôáãüôáí áðü áñéóôïêñáôéêÞ ïéêïãÝíåéá êáé åß÷å ó÷Ýóåéò ìå éó÷õñïýò Ñùìáßïõò, ðïõ ôïõ ðáñåß÷áí êáé ôïí ôßôëï ôïõ Ñùìáßïõ ðïëßôç. Óðïýäáóå óôçí ÐëáôùíéêÞ Áêáäçìßá êáé óåâüôáí éäéáßôåñá ôéò éäÝåò ôïõ ÐëÜôùíá. Ôáîßäåøå ðïëý, äåí Ýìáèå üìùò ðïôÝ êáëÜ ôá ëáôéíéêÜ. ×ñçóéìïðïéïýóå ôçí áôôéêÞ ãëþóóá ôïõ 4ïõ áé. ð.×. ìå áñêåôïýò ôýðïõò ôçò êïéíÞò åëëçíéêÞò ðïõ ìéëéüôáí ôüôå. Ï Ðëïýôáñ÷ïò áðïôÝëåóå ìåãÜëç ìïñöÞ ôçò áñ÷áéüôçôáò. Ðëùôßíïò Ï Ðëùôßíïò Þôáí ¸ëëçíáò öéëüóïöïò áðü ôç Ëõêüðïëç ôçò Áéãýðôïõ. ¸æçóå óôçí ÁëåîÜíäñåéá êáé áñãüôåñá óôç Ñþìç, üðïõ äßäáîå öéëïóïößá. Ôï Ýñãï ôïõ áðïôåëåßôáé áðü 9 ðñáãìáôåßåò. Óýìöùíá ìå ôçí öéëïóïößá ôïõ ï êüóìïò äéáêñßíåôáé óå íïçôü êáé áéóèçôü. Ç ðñþôç áêôéíïâïëßá ôïõ èåïý åßíáé ï íïõò. Ðñïúüí ôïõ íïçôïý êüóìïõ åßíáé ï áéóèçôüò êüóìïò. ¸äñá ôùí éäåþí åßíáé ï íïõò. Ãáëçíüò ÄéÜóçìïò ãéáôñüò êáé öõóéïëüãïò ðïõ åðçñÝáóå ðïëý ôçí éáôñéêÞ åðéóôÞìç ãéá 15 ó÷åäüí áéþíåò. Êáôáãüôáí áðü ôçí ÐÝñãáìï ôçò Ì. Áóßáò. Åêôüò áðü éáôñéêÞ óðïýäáóå êáé öéëïóïößá êáé áóêÞèçêå óôç ÷åéñïõñãéêÞ êáé óôç ÷ñÞóç ôùí öáñìÜêùí. ÕðÞñîå ðñïóùðéêüò ãéáôñüò ôïõ áõôïêñÜôïñá ÌÜñêïõ ÁõñÞëéïõ. Ïé áíáêáëýøåéò ôïõ áöïñïýí ôç ëåéôïõñãßá ôùí íåöñþí, ôá ôñé÷ïåéäÞ áããåßá êáé ôçí êõêëïöïñßá ôïõ áßìáôïò. Áðü ôá 500 ðåñßðïõ óõããñÜììáôÜ ôïõ ãéá ôçí éáôñéêÞ åðéóôÞìç Ý÷ïõí óùèåß ëéãïóôÜ. Âéñãßëéïò ¹ôáí Ýíáò áðü ôïõò êõñéüôåñïõò ðïéçôÝò ôçò Éôáëßáò êáôÜ ôçí áñ÷áéüôçôá. ÃåííÞèçêå ôï 70 ð.×. êïíôÜ óôç ÌÜíôïâá êáé ðÝèáíå ôï 19 ì.×. Óôá ðåñéóóüôåñá Ýñãá ôïõ ôïíßæåé ôç öéëïðáôñßá, ðñïâÜëëïíôáé Ýíôïíá ôï èñçóêåõôéêü ôïõ óõíáßóèçìá êáé ç ìõóôéêïðÜèåéÜ ôïõ. Ï Âéñãßëéïò ðéóôåýåé ðïëý óôç èåúêÞ ðñüíïéá ãéá ôïõò áíèñþðïõò. ÓçìáíôéêÜ Ýñãá ôïõ åßíáé ôá «ÂïõêïëéêÜ», ôá «ÃåùñãéêÜ» êáé ôï êõñéüôåñï áðü üëá åßíáé ç «ÁéíåéÜäá». Ðáõóáíßáò Ï Ðáõóáíßáò Þôáí ¸ëëçíáò ðåñéçãçôÞò êáé óõããñáöÝáò. ¸æçóå ôï 2ï ì.× áéþíá. Ôï Ýñãï ôïõ ïíïìÜæåôáé «ÅëëÜäïò ÐåñéÞãçóéò» êáé áðïôåëåßôáé áðü 10 âéâëßá, ôï êáèÝíá áðü ôá ïðïßá ðáßñíåé ôï üíïìá áðü ôçí ðåñéï÷Þ ðïõ ðåñéãñÜöåé. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíáí ðïëý êáëü ïäçãü ôüóï ãéá íåüôåñïõò ðåñéçãçôÝò üóï êáé ãéá áñ÷áéïëüãïõò. Ãéá ôç óõããñáöÞ ôïõ ÷ñçóéìïðïßçóå õëéêü áðü Üëëïõò ðåñéçãçôÝò êáé ãåùãñÜöïõò áëëÜ êõñßùò ôçí ðñïóùðéêÞ ôïõ åìðåéñßá áðü ôéò ðåñéçãÞóåéò ôïõ. 283

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:12

Page 284

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

146 ð.×.

ÊáôáóôñïöÞ Êïñßíèïõ

31 ð.×.

Íáõìá÷ßá Áêôßïõ

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ðïý ïöåßëåôáé ç ìåãÜëç áíÜðôõîç ôçò ôÝ÷íçò ôïõ ñùìáúêïý ðïñôñÝôïõ; Íá óõãêñßíåôå ôï Üãáëìá ÓïöïêëÞ (åéê. óåë. 108) ìå ôï Üãáëìá ôïõ Êëáõäßïõ óôçí Ïëõìðßá (åéê. óåë. 135). á) Ïé Ñùìáßïé áðåéêüíéæáí áðü ðáëéÜ ôïõò ðñïãüíïõò ôïõò. ÌåôÜ ôéò ìåãÜëåò êáôáêôÞóåéò óôç äýóç êáé óôçí áíáôïëÞ äçìéïõñãÞèçêå ìéá ôÜîç ðëïýóéùí êáé ðïëéôéêÜ éó÷õñþí áíäñþí. Áõôïß åðéèõìïýóáí ôç äçìüóéá åðßäåéîç ôçò äýíáìÞò ôïõò. ÓõíÞèéæáí íá ðáñáããÝëíïõí óå êáëëéôÝ÷íåò ôéò ðñïôïìÝò ôïõò. Ôçí ßäéá åðï÷Þ ðïëëïß ¸ëëçíåò êáëëéôÝ÷íåò Ýöôáóáí óôç Ñþìç áíáæçôþíôáò ãüíéìï Ýäáöïò ãéá ôá Ýñãá ôïõò. Ïé êáëëéôÝ÷íåò áõôïß áíáíÝùóáí óôéëéóôéêÜ ôï åíäéáöÝñïí ôùí Ñùìáßùí ãéá ôá ðïñôñÝôá. â) Ïìïéüôçôåò: 1. Êáé ôá äýï áãÜëìáôá äéáêñßíïíôáé ãéá ôçí Þñåìç óôÜóç ôïõ óþìáôïò. Äåí õðÜñ÷ïõí åîÜñóåéò óôçí êßíçóç ôïõ óþìáôïò. 2. Êáé ôá äýï áãÜëìáôá ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü åîéäáíßêåõóç. Áêïëïõèïýí ôá êëáóéêÜ ðñüôõðá áðåéêüíéóçò. Ôá óþìáôá äéáêñßíïíôáé ãéá ôçí êáíïíéêüôçôÜ ôïõò, äåí õðÜñ÷ïõí åîÜñóåéò óôçí áðåéêüíéóÞ ôïõò. Ôï ßäéï óõìâáßíåé êáé ìå ôá ðñüóùðá ôùí äýï ìïñöþí. Ôï ðñüóùðï ôïõ ÓïöïêëÞ ìáò èõìßæåé áíôßóôïé÷á ðñüóùðá öéëïóüöùí. Ôï ðñüóùðï ôïõ Êëáõäßïõ ìáò èõìßæåé áíôßóôïé÷á ðñüóùðï èåþí. ÄéáöïñÝò: 1. Ôï êÝíôñï âÜñïõò ôïõ óþìáôïò óôá äýï áãÜëìáôá åßíáé äéáöïñåôéêü. Ï ÓïöïêëÞò ôçñåß ðåñéóóüôåñï óôÜóç áíáìïíÞò, äéåñåýíçóçò ôùí ðñáãìÜôùí. Ôï êÝíôñï âÜñïò ôïõ Êëáõäßïõ âñßóêåôáé ìðñïóôÜ. Ôåßíåé ôï äåîß ðüäé ìðñïóôÜ, ìïéÜæåé ìå áèëçôÞ äñüìïõ ðïõ åôïéìÜæåôáé íá ôñÝîåé. ¢ëëùóôå åßíáé Ýíáò èåüò êáé ïé èåïß äåí åßíáé óôáôéêïß. 284

09s.qxp

5/8/2008

9:12

Page 285

2. ÄéáöïñåôéêÞ áßóèçóç ìáò äßíåé êáé ç áðüäïóç ôùí ñïý÷ùí ôùí äýï áãáëìÜôùí. Ï ÓïöïêëÞò åßíáé ïëüôåëá ó÷åäüí íôõìÝíïò. Ï Êëáýäéïò åßíáé ãõìíüò áðü ôç ìÝóç êáé ðÜíù. Óôï ÓïöïêëÞ ôïíßæåôáé ôï ðíåýìá, óôïí Êëáýäéï ç èåúêÞ óùìáôéêÞ äéÜðëáóç (óôçí ðñáãìáôéêüôçôá Þôáí êïõôóüò êáé ôñáõëüò). Ôï ñïý÷ï ôïõ Êëáýäéïõ áíåâáßíåé ðÜíù áðü ôïí áñéóôåñü ôïõ þìï êáé ðÝöôåé åëåýèåñï êÜôù. Ïé ðôõ÷Ýò ôïõ ñïý÷ïõ åßíáé ðïëý âáèéÝò. Ïé ðôõ÷Ýò ôïõ ñïý÷ïõ ôïõ ÓïöïêëÞ åßíáé ðïëý ðéï êëáóéêÝò, ðéï áñìïíéêÝò. 3. ÃåíéêÜ, ç óôÜóç ôïõ Êëáýäéïõ ðñïäßäåé èåáôñéíéóìü, Ý÷åé êÜôé ôï èåáôñéêü. Ï ÓïöïêëÞò öáßíåôáé íá ðáñïõóéÜæåôáé üðùò èá Þèåëå ï ßäéïò, åíþ ï Êëáýäéïò üðùò èá Þèåëå íá ôïí âëÝðïõí ïé Üëëïé.

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

2. Óå ôé äéáöÝñåé ôï áñ÷áßï èÝáôñï ôçò Åðéäáýñïõ (åéê. óåë. 112) áðü ôï Êïëïóóáßïí óôç Ñþìç (åéê. óåë. 133); á) Ôï èÝáôñï ôçò Åðéäáýñïõ Ý÷åé ÷ôéóôåß ðÜíù óôï öõóéêü êïßëùìá åíüò ëüöïõ, áêïëïõèåß ôç ìïñöÞ ôïõ åäÜöïõò. Ôï Êïëïóóáßï åßíáé êôßñéï áõèýðáñêôï, óôÝêåôáé êáé õðÜñ÷åé ìüíï ôïõ óôï ÷þñï êáé åßíáé êõêëéêü Þ åëëåéøïåéäÝò. â) ÁðÝíáíôé áðü ôéò êåñêßäåò õðÞñ÷å ç óêçíÞ, Ýíá ðÝôñéíï êôßñéï, áðü üðïõ Ýâãáéíáí ïé çèïðïéïß. Óôï Êïëïóóáßï äåí õðÜñ÷ïõí áõôÝò ïé êáôáóêåõÝò. ã) Óôï Êïëïóóáßï õðÞñ÷áí õðüãåéá, ðïõ ÷ñçóéìïðïéïýíôáí ùò âïçèçôéêïß ÷þñïé. Åêåß âñßóêïíôáí ôá êåëéÜ ôùí èçñßùí êáèþò êáé ïé ìïíïìÜ÷ïé. ä) Óôï èÝáôñï ôçò Åðéäáýñïõ ôá äéáæþìáôá åðéêïéíùíïýóáí ìå êÜèåôåò óêÜëåò ôïðïèåôçìÝíåò áêôéíùôÜ. Óôï Êïëïóóáßï ç åðéêïéíùíßá áíÜìåóá óôá äéáæþìáôá ãßíïíôáí ìå éäéáßôåñá êëéìáêïóôÜóéá. å) ÄéáöïñÜ õðÜñ÷åé êáé óôï ÷áñáêôÞñá, óôï ëüãï ýðáñîçò ôùí äýï êôéñßùí. Ôï èÝáôñï ôçò Åðéäáýñïõ ÷ôßóôçêå ãéá íá ðñïÜãåé ôïí ðïëéôéóìü, Þôáí Ýíá êáëëéôå÷íéêü êÝíôñï. Ôï Êïëïóóáßï Þôáí ôüðïò üðïõ äéåîÜãïíôáí èçñéïìá÷ßåò êáé ìïíïìá÷ßåò· Þôáí ôüðïò éêáíïðïßçóçò ôùí êáôþôåñùí åíóôßêôùí ôïõ ðëÞèïõò. 3. ÁíáæçôÞóôå ðëçñïöïñßåò ãéá ôï õäñáãùãåßï ôïõ Áäñéáíïý êáé ôï Ùäåßï ôïõ Çñþäç ôïõ Áôôéêïý óôçí ÁèÞíá. á) Ðñüêåéôáé ãéá õäñáãùãåßï ôçò åðï÷Þò ôïõ Áäñéáíïý. Ôï íåñü Ýöôáíå áðü ôçí ÐåíôÝëç ìÝóù êáíáëéïý óôïõò ðñüðïäåò ôïõ Ëõêáâçôôïý. Áðïôåëïýíôáí áðü ôÝóóåñéò éùíéêïýò êßïíåò ìå ôüîï óôç ìÝóç. â) ×ôßóôçêå óôá ìÝóá ôïõ 2ïõ áé. ì.×. ðåñßðïõ óôï íüôéï ôìÞìá ôïõ âñÜ÷ïõ ôçò Áêñüðïëçò. ¹ôáí çìéêõêëéêü ùäåßï, ôï ïðïßï ÷ùñïýóå ðåñßðïõ 5.000 èåáôÝò. Ç ðñüóïøç Þôáí ôñéþñïöç ìå áãÜëìáôá, êüã÷åò êáé øçöéäùôÜ. Ç óôÝãç ôïõ Þôáí áðü îýëï. Óôï ùäåßï äéåîÜãïíôáí ìïõóéêïß áãþíåò. ÊáôáóôñÜöçêå êáôÜ ôçí åðéäñïìÞ ôùí Åñïýëùí (267 ì.×.). 4. Ãéá ðïéïõò ëüãïõò áíÝðôõîáí ïé Ñùìáßïé éäéáßôåñá ôï ïäéêü äßêôõï; Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí Åãíáôßá ïäü; 285

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

á)

9:12

Page 286

Ïé Ñùìáßïé Þôáí ðñáêôéêïß Üíèñùðïé. Êýñéï ìÝëçìá Þôáí åðÝêôáóç êáé ç äéáôÞñçóç ôçò áõôïêñáôïñßáò ôïõò. Ôï ïäéêü äßêôõï Þôáí éäéáßôåñá ÷ñÞóéìï ãéá ôç ãñÞãïñç ìåôáöïñÜ óôñáôåõìÜôùí óôçí ôåñÜóôéá áõôïêñáôïñßá. ¸ôóé ìðïñïýóáí íá åëÝã÷ïõí áðïôåëåóìáôéêÜ üëåò ôéò ðåñéï÷Ýò. Áñãüôåñá ôï áíåðôõãìÝíï ïäéêü äßêôõï óõíÝâáëå áðïöáóéóôéêÜ óôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôçò ÑùìáúêÞò áõôïêñáôïñßáò. Ìáæß ìå ôïõò Ýìðïñïõò äéáêéíïýíôáí êáé ïé éäÝåò, ïé ôñüðïé êáé ïé óõíÞèåéåò ôùí ëáþí ôçò áõôïêñáôïñßáò. ¼ëá ôá ðáñáðÜíù óõíåôÝëåóáí óôç äçìéïõñãßá êáé óõíôÞñçóç ôçò ÑùìáúêÞò åéñÞíçò. â) Åãíáôßá ïäüò: Óðïõäáßïò ñùìáúêüò äñüìïò. Îåêéíïýóå áðü ôï óçìåñéíü ÄõññÜ÷éï (Áëâáíßá) êáé êáôÝëçãå óôç ÈñÜêç. Áñ÷éêÜ åîõðçñåôïýóå ôéò ìåôáêéíÞóåéò óôñáôåõìÜôùí. Áðïôåëåß óçìáíôéêü Ýñãï ôçò ñùìáúêÞò ïäïðïéßáò. Ìå ôïí êáéñü ç Åãíáôßá ïäüò áðÝêôçóå äéÜöïñá ðáñáêëÜäéá, êáèþò óõíäåüôáí êáé ìå Üëëåò ðåñéï÷Ýò. Ç Åãíáôßá ïäüò óõíÝâáëå óôçí ïéêïíïìéêÞ Üíèéóç ôçò ðåñéï÷Þò, ãéáôß ìÝóù áõôïý ôïõ äñüìïõ äéáêéíïýíôáí ôá áãáèÜ áðü ôçí Éôáëßá ðñïò ôç Ìáêåäïíßá êáé áíôßóôñïöá.

5. Í á á í á æ ç ô ç è ï ý í ñ ù ì á ú ê Ü ê ô ß ñ é á ó ô ç í é ä é á ß ô å ñ ç ð á ô ñ ß ä á ó á ò ê á é í á ðåñéãñáöïýí. á) Èåóóáëïíßêç: 1. Ñïôüíôá: Ðñüêåéôáé ãéá êõêëéêü êôßñéï ôçò ñùìáúêÞò åðï÷Þò. Åß÷å ùò ðñüôõðï ôï ÐÜíèåïí ôçò Ñþìçò. Ðñüêåéôáé ãéá Ýíá êõëéíäñéêü êôßñéï ðïõ áðïôåëåßôáé åîùôåñéêÜ áðü äýï ôìÞìáôá: Ôï êáôþôåñï ôìÞìá åßíáé öáñäýôåñï· äåóðüæïõí ìåãÜëá ðáñÜèõñá êáèþò êáé ç åßóïäïò. Ôï áíþôåñï ôìÞìá åßíáé ðéï óôåíü. ¸÷ïõí áíïé÷ôåß ðïëëÜ ðáñÜèõñá. Óôçí êïñõöÞ äåóðüæåé ç êõêëéêÞ óêåðÞ, ç ïðïßá áðïôåëåßôáé áðü äýï ïìüêåíôñïõò êýêëïõò, Ýíá ìåãáëýôåñï êáé Ýíá ìéêñüôåñï. Óôçí áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ õðÜñ÷åé ó÷åäüí ïñèïãþíéï êôßóìá ðïõ óôçñßæåôáé óå áíôçñßäåò. Ç óôÝãç ôïõ åßíáé åðéêëéíÞò. 2. Ç Áøßäá ôïõ Ãáëåñßïõ: ¸÷åé óùèåß ôìÞìá ôçò áøßäáò ðïõ êáôáóêåõÜóôçêå ðñïò ôéìÞ ôïõ èñéÜìâïõ ôïõ Ãáëåñßïõ åíáíôßïí ôùí å÷èñþí ôïõ. ÓÞìåñá óþæåôáé ìßá ìåãÜëç êáìáñùôÞ êáôáóêåõÞ, ç ïðïßá óõíïäåýåôáé áðü ìéêñüôåñç. Ïé êáìÜñåò óôçñßæïíôáé óå ìåãÜëåò ôåôñÜãùíåò êïëþíåò (ðåóóïß). Ïé ðåóóïß êáëýðôïíôáé áðü ìáñìÜñéíåò ðëÜêåò óôéò ïðïßåò ðáñïõóéÜæïíôáé áíÜãëõöåò ìïñöÝò áðü ôï èñßáìâï ôïõ Ãáëåñßïõ (éóôïñéêü áíÜãëõöï). 3. ÑùìáúêÞ áãïñÜ: Áðïôåëåßôáé áðü ìåãÜëç ðëáôåßá ãýñù áðü ôçí ïðïßá áíáðôýóóåôáé ìåãáëïðñåðÞò óôïÜ. Ç óôïÜ áðïôåëåßôáé áðü êßïíåò êáé äå óþæåôáé ïëüêëçñç óÞìåñá. ×áñáêôçñéóôéêü ôìÞìá åßíáé ç êñýðôç, ìéá õðüãåéá óôïÜ óôéò äýï ðëåõñÝò ôçò ïðïßáò âñßóêïíôáé ìéêñÝò êáìÜñåò ðïõ óôçñßæïíôáé óå ìéêñïýò ðåóóïýò. Óþæïíôáé õðïëåßììáôá êáôáóôçìÜôùí, ëïõôñïý êáé íïìéóìáôïêïðåßïõ. á) ÁèÞíá: 1. Ðýëç Áäñéáíïý: Äéþñïöï êôßóìá ðïõ ÷ôßóôçêå ôï 135 ì.×. ðñïò ôéìÞ ôïõ áõôïêñÜôïñá Áäñéáíïý. Ôï êáôþôåñï ìÝñïò áðïôåëåßôáé áðü ôïß÷ï óôéò Üêñåò 286

09s.qxp

5/8/2008

9:12

Page 287

ôïõ ïðïßïõ õðÜñ÷ïõí ðáñáóôÜäåò ìå êïñéíèéáêÜ åðßêñáíá. Óôç ìÝóç õðÜñ÷åé èñéáìâéêÞ êáìÜñá ðïõ óôçñßæåôáé óå ðáñáóôÜäåò ìå êïñéíèéáêÜ åðßêñáíá. Ç áíùäïìÞ áðïôåëåßôáé áðü äýï ðáñáóôÜäåò (óôéò Üêñåò) êáé äýï êïñéíèéáêïýò êßïíåò óôç ìÝóç. 2. Íáüò ôïõ Áõãïýóôïõ êáé ôçò Ñþìçò: Ôï ìïíáäéêü êôßñéï ðïõ ÷ôßóôçêå óôçí Áêñüðïëç êáôÜ ôç ñùìáúêÞ åðï÷Þ. Ðñüêåéôáé ãéá êõêëéêü íáü ìå åííÝá éùíéêïýò êßïíåò. ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

1. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí áíÜðôõîç ôùí ãñáììÜôùí; Ïé Ñùìáßïé äÝ÷ôçêáí ôéò åëëçíéêÝò åðéññïÝò. ¸ôóé, ï Âéñãßëéïò Ýãñáøå ôçí «ÁéíåéÜäá» ùò óõíÝ÷åéá ôùí ïìçñéêþí åðþí, åíþ ôá «ÂïõêïëéêÜ» áðç÷ïýí åðßäñáóç áðü ôï Èåüêñéôï. Ï Ïâßäéïò êáé ï ÏñÜôéïò åðçñåÜóôçêáí áðü ôïõò áëåîáíäñéíïýò ðïéçôÝò. ÅðéññïÝò óõíáíôÜìå óôï Äßêáéï, óôç öéëïóïößá, óôéò åðéóôÞìåò. Óðïõäáßá åßíáé êáé ç åëëçíéêÞ ðíåõìáôéêÞ ðáñáãùãÞ óå äéÜöïñïõò ôïìåßò: ðåñéçãçôÝò (Ðáõóáíßáò), ðåæïãñÜöïé, ãñáììáôéêïß (ÁèÞíáéïò), éóôïñéïãñÜöïé (Éþóçðïò, Áññéáíüò), öéëüóïöïé (Åðßêôçôïò, Ðëïýôáñ÷ïò, Ðëùôßíïò), ãéáôñïß (Ãáëçíüò) ðëïýôéóáí ðíåõìáôéêÜ ôç íÝá áõôïêñáôïñßá. ÓçìáíôéêÞ åßíáé êáé ç åðéññïÞ ôçò åëëçíéêÞò ôÝ÷íçò óôïõò Ñùìáßïõò. ¹äç áðü ôï 2ï áé. ð.×. ðëïýóéïé Ñùìáßïé óõãêÝíôñùíáí åëëçíéêÜ Ýñãá ôÝ÷íçò Þ êáôáóêåýáæáí áíôßãñáöá. Óõíå÷ßæåé íá áêìÜæåé ç ôÝ÷íç ôïõ ðïñôñÝôïõ. 2. Ôé ãíùñßæåôå ãéá ôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ ôçò åðï÷Þò; Ç ðÝôñá áíôéêáèßóôáôáé áðü ðéï åëáöñéÜ õëéêÜ: øçìÝíïõò ðëßíèïõò, ôïýâëá ê.Ü. Ôá ìíçìåéáêÜ ïéêïäïìÞìáôá óôåöáíþíïíôáé ìå èüëïõò êáé êáìÜñåò. Ïé ôñåéò ñõèìïß óõíå÷ßæïõí íá õðÜñ÷ïõí óå äéÜöïñïõò óõíäõáóìïýò. ×ôßæïíôáé ìåãÜëåò ðëáôåßåò ïé ïðïßåò ðåñéâÜëëïíôáé ìå óôïÝò (fora). Ïé Ñùìáßïé îå÷ùñßæïõí áðü ôï ãåãïíüò üôé Þôáí óðïõäáßïé êáôáóêåõáóôÝò Ýñãùí äçìïóßïõ ÷áñáêôÞñá: ãÝöõñåò, õäñáãùãåßá, ìåãÜëïé äñüìïé ìå óôïÝò, äçìüóéá ëïõôñÜ ÷ôßæïíôáé óå ïëüêëçñç ôçí áõôïêñáôïñßá. Ôá èÝáôñá ãßíïíôáé áìöéèÝáôñá. ÌÝóá óå áõôÜ äéåîÜãïíôáé èçñéïìá÷ßåò êáé ìïíïìá÷ßåò. Äçìéïõñãïýíôáé ôïé÷ïãñáößåò êáé øçöéäùôÜ ðïõ áíôéãñÜöïõí äéÜóçìá åëëçíéêÜ Ýñãá. 3. Ðïéá ç åîÝëéîç ôçò ãëõðôéêÞò; ¸ëëçíåò ãëýðôåò êáôáöåýãïõí êáé åñãÜæïíôáé óôç Ñþìç, äçìéïõñãþíôáò êáé íÝá Ýñãá ìå áíÜìåéîç äéÜöïñùí ôÜóåùí. Ïé Ñùìáßïé åðéäßäïíôáé ìå îå÷ùñéóôÞ åðéôõ÷ßá óôá ðïñôñÝôá. Ôá äçìüóéá ðñüóùðá ðáñéóôÜíïíôáé Üëëåò öïñÝò ñåáëéóôéêÜ êáé Üëëåò öïñÝò êáôÜ ôá êëáóéêÜ ðñüôõðá. ×ñçóéìïðïéïýí ùò óþìá êëáóéêÜ áãÜëìáôá èåþí, åíþ ôï êåöÜëé áêïëïõèåß ôçí ôå÷íïôñïðßá ôïõ ðïñôñÝôïõ. Áíèåß êáé ôï éóôïñéêü áíÜãëõöï, ðïõ áðåéêïíßæåé éóôïñéêÜ èÝìáôá Þ èñéÜìâïõò áõôïêñáôüñùí ðÜíù óå êïëïóóéáßïõò êßïíåò êáé èñéáìâéêÜ ôüîá. 287

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:12

Page 288

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÁëÝîáíäñïõ äéåîÜãåôáé óêëçñÞ ðÜëç áíÜìåóá óôïõò äéáäü÷ïõò ôïõ. Ãåííéïýíôáé ïé Óõìðïëéôåßåò. Ïé åðéóôÞìåò, ç ïéêïíïìßá, ïé ôÝ÷íåò ðñïïäåýïõí. Áñãüôåñá, üìùò, ï åëëçíéóôéêüò êüóìïò èá õðïêýøåé óôç äýíáìç ôùí Ñùìáßùí.

ÁÓÊÇÓÇ ÁÎÉÏËÏÃÇÓÇÓ Óçìåéþóôå ôï ÷ñüíï êáé ôï üíïìá Þ ôá ïíüìáôá ôùí ðñïóþðùí ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôá ðáñáêÜôù ãåãïíüôá á) ÌÜ÷ç óôçí Ðýäíá â) ¢ëùóç ôùí Óõñáêïõóþí ã) ºäñõóç Áíôéü÷åéáò ä) ÌÜ÷ç óôç ÆÜìá å) ºäñõóç Èåóóáëïíßêçò óô) Íßêç ôùí Ìáêåäüíùí åðß ôùí ÃáëÜôùí. ÁðÜíôçóç: á) 168 ð.×. - ÐåñóÝáò â) 212 ð.×. - Áñ÷éìÞäçò ã) 300 ð.×. - ÓÝëåõêïò ä) 212 ð.×. - Áííßâáò å) 316 ð.×. - ÊÜóóáíäñïò óô) 277 ð.×. Áíôßãïíïò ÃïíáôÜò

288

09s.qxp

5/8/2008

9:12

Page 289

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÅÍÁÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1. Óõìðëçñþóôå ôá ïíüìáôá óôç óôÞëç ÏÍÏÌÁ ÐÑÏÔÁÓÇ

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

ÏÍÏÌÁ

1. Óôñáôçãüò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ êáé âáóéëéÜ ôçò Áéãýðôïõ. 2. ºäñõóå ôï êñÜôïò ôçò ÐåñãÜìïõ. 3. ÂáóéëéÜò ôçò Çðåßñïõ. 4. Óðïõäáßïò óôñáôçãüò ôçò Á÷áúêÞò óõìðïëéôåßáò. 5.

Áíôßðáëïò ôïõ Éïõëßïõ Êáßóáñá êáôÜ ôïõò åìöýëéïõò ðïëÝìïõò.

6. Óðïõäáßïò Êáñ÷çäüíéïò óôñáôçãüò. 7.

Áíéøéüò ôïõ Éïõëßïõ Êáßóáñá êáé ðñþôïò ÁõôïêñÜôïñáò.

8. Ï íéêçôÞò ôïõ Áííßâá óôç ÆÜìá. 9.

ÂáóéëéÜò ôçò Ìáêåäïíßáò, çôôÞèçêå óôéò Êõíüò ÊåöáëÝò áðü ôïõò Ñùìáßïõò.

10.

Ñùìáßïò óôñáôçãüò, ï íéêçôÞò ôçò Ëåõêüðåôñáò (146 ð.×.).

11. Öéëüóïöïò, éäñõôÞò ôçò ÓôïÜò. 12.

Óðïõäáßïò ìç÷áíéêüò êáé ìáèçìáôéêüò áðü ôéò Óõñáêïýóåò.

13. Éóôïñéêüò áðü ôç Ìåãáëüðïëç ôçò Áñêáäßáò. Áëåîáíäñéíüò ìç÷áíéêüò. Åöçýñå õäñáõëéêÝò 14. ìç÷áíÝò 15. ¸ëëçíáò ðïéçôÞò, éäñõôÞò ôçò âïõêïëéêÞò ðïßçóçò. 16. Ñùìáßïò ðïéçôÞò, Ýãñáøå ôçí «ÁéíåéÜäá». 17. ÄéÜóçìïò ãéáôñüò ôçò åðï÷Þò. 18.

Éóôïñéêüò ôïõ 2ïõ áé. ì.×., Ýãñáøå ôçí «ÁëåîÜíäñïõ ÁíÜâáóéò». 289

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

290

9:12

Page 290

2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëåôå Ýíá × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò ÐÑÏÔÁÓÇ

Ó

Ë

1.

Ïé äéÜäï÷ïé ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ìïßñáóáí öéëéêÜ ôéò êôÞóåéò ôïõ.



2.

Ç Áßãõðôïò åß÷å ôï ìïíïðþëéï ôçò ðåñãáìçíÞò.





3.

Ôï êñÜôïò ôçò ÈñÜêçò äéáëýèçêå ãñÞãïñá.





4.

Ïé åðáöÝò ôùí ÅëëÞíùí ìå ôïõò íôüðéïõò ãñÞãïñá ïäÞãçóáí óôçí Üìâëõíóç ôùí äéáöïñþí.



5.

Ôï âáóßëåéï ôçò Ìáêåäïíßáò Þôáí ôï ðéï ïìïéïãåíÝò áðü ôá õðüëïéðá.



6.

Ïé ðüëåéò ôçò Á÷áúêÞò óõìðïëéôåßáò ÷ñçóéìïðïéïýóáí äéáöïñåôéêü íüìéóìá êáé óôáèìÜ.



7.

Ï Ðýññïò ðñïóðÜèçóå íá äçìéïõñãÞóåé ìéá áõôïêñáôïñßá óôç Äýóç.



8.

ÊáôÜ ôïí 5ï êáé 4ï áé. ð.×. ç éôáëéêÞ ÷åñóüíçóïò õößóôáôáé ôéò óõíÝðåéåò óöïäñþí åìöýëéùí óõãêñïýóåùí.



9.

Ðëçâåßïé Þôáí ç áíþôåñç êïéíùíéêÞ ôÜîç óôç Ñþìç.



10.

Ïé Ñùìáßïé ðïëÝìçóáí óêëçñÜ ìå ôïõò Êáñ÷çäüíéïõò ãéá ôïí Ýëåã÷ï ôçò Ä. Ìåóïãåßïõ.



11.

Ï Áííßâáò ðÝôõ÷å óðïõäáßá íßêç óôç ÆÜìá.





12.

Ï ÌÜñéïò êáé ï ÌÜñêïò Áíôþíéïò Þôáí å÷èñïß





13.

Ïé ðüëåìïé ôïõ Áííßâá äåí Ýôõ÷áí éäéáßôåñçò ðñïóï÷Þò óôïí åëëáäéêü ÷þñï.



14.

Ïé Ñùìáßïé åöÜñìïóáí óôçí ÅëëÜäá ôçí ðïëéôéêÞ ôïõ «äéáßñåé êáé âáóßëåõå».



09s.qxp

5/8/2008

3. 1. 2. 3. 4. 5.

9:12

Page 291

15.

Ç ôåëåõôáßá ìÜ÷ç, ðïõ óÞìáíå êáé ôçí õðïäïýëùóç ôçò ÅëëÜäáò óôïõò Ñùìáßïõò, äüèçêå óôéò Áñãéíïýóåò.



16.

ÊáôÜ ôçí åëëçíéóôéêÞ åðï÷Þ ïé êáëëéôÝ÷íåò âñßóêïíôáé êÜôù áðü ôçí ðñïóôáóßá ôùí çãåìüíùí.



17.

Ï Åðßêïõñïò äßäáóêå ôçí áðüêôçóç ôçò çäïíÞò ùò ìÝóï ãéá ôç ãáëÞíç ôçò øõ÷Þò.



18.

Ïé åðéóôÞìåò åëÜ÷éóôá ðñïüäåõóáí ôçí åëëçíéóôéêÞ åðï÷Þ.



19.

Ïé ôå÷íéêÝò åöåõñÝóåéò ÷ñçóéìïðïéÞèçêáí ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò ïéêïíïìßáò.



20.

Ç âïõêïëéêÞ ðïßçóç óôñÜöçêå óôá êáèçìåñéíÜ èÝìáôá ôçò æùÞò.



21.

Óôç ãëõðôéêÞ åîáêïëïõèåß íá êõñéáñ÷åß ç áñìïíßá êáé ï êëáóéêéóìüò.



22.

¢íèçóç ðáñáôçñåßôáé êáé óôç æùãñáöéêÞ.





23.

ÌéêñÞ åßíáé ç áíÜðôõîç ôçò ìéêñïôå÷íßáò.





ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ ÌåãÜëç ðñüïäï óçìåßùóå ç ……………… ôçò Áéãýðôïõ. Ôï ……………… ôçò ÁëåîÜíäñåéáò ðñïþèçóå ôéò åðéóôÞìåò. Ôá óýíïñá ôïõ êñÜôïõò ôçò Óõñßáò Þôáí ……………… . Ç ÐÝñãáìïò äéÝèåôå óçìáíôéêÞ ……………… . Ç Ìáêåäïíßá äïêéìÜóôçêå ôï á´ ìéóü ôïõ 3ïõ áé. ð.×. áðü åðéäñïìÝò ……………… . 6. Ôï êáôáóôáôéêü ôçò ÁéôùëéêÞò óõìðïëéôåßáò Þôáí …………… . 7. Ï Ðýññïò ßäñõóå íÝåò ……………… . 8. ÔåëéêÜ ï Ðýññïò áíáãêÜóôçêå íá ……………… . 9. Ç Ñþìç Þôáí ÷ôéóìÝíç óôéò ü÷èåò ôïõ ðïôáìïý ……………… . 10. Áñ÷éêÜ ïé Ñùìáßïé åðÝêôåéíáí ôçí åîïõóßá ôïõò ……………… . 11. Áñ÷éêÜ ï Áííßâáò ……………… ôï ñùìáúêü óôñáôü. 12. Ï Ïêôáâéáíüò èåìåëßùóå ôç ÑùìáúêÞ ……………… . 13. Óôï ëéìÜíé ôïõ ÐåéñáéÜ ç åìðïñéêÞ êßíçóç ……………… . 14. Ï ……………… äéáêÞñõîå ôçí åëåõèåñßá ôùí ÅëëÞíùí óôá ……………… ôïõ 291 196 ð.×.

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:13

Page 292

15. ÔåëéêÜ ç Áßãõðôïò ìåôáôñÜðçêå óå ……………… . 16. Ï åëëçíéêüò ðïëéôéóìüò ðëïõôßæåôáé ìå ……………… óôïé÷åßá. 17. Ïé óôùéêïß æçôïýóáí íá áíáêáëýøïõí ôçí ……………… . 18. Ôçí åëëçíéóôéêÞ åðï÷Þ áêìÜæïõí êáé ïé ……………… . 19. Óðïõäáßïò áóôñïíüìïò Þôáí ï ……………… . 20. ÊáôÜ ôçí åëëçíéóôéêÞ åðï÷Þ õðÞñ÷áí Üöèïíá ÷Ýñéá åñãáóßáò åîáéôßáò ôùí ……………… . 21. Ç ……………… óáôéñßæåé áíèñþðéíïõò ÷áñáêôÞñåò. 22. Ç áñ÷éôåêôïíéêÞ ôçò åðï÷Þò áðïâëÝðåé óôïí ……………… ìå ôï ðáé÷íßäéóìá ……………… . 23. Ç ôÝ÷íç ÷áñáêôçñßæåôáé áðü êïéíùíéêü ……………… . 24. ×áñáêôçñéóôéêü ôçò åëëçíïñùìáúêÞò áñ÷éôåêôïíéêÞò åßíáé ç ýðáñîç ……………… . 25. Ïé Ñùìáßïé ìåôáôñÝðïõí ôá èÝáôñá óå ……………… . 4. Áíôéóôïé÷ßóôå ôéò ÷ñïíïëïãßåò ìå ôá ãåãïíüôá ×ÑÏÍÏËÏÃÉÁ 1. 301 ð.×.

ÃÅÃÏÍÏÓ á) ßäñõóç ôçò Èåóóáëïíßêçò

2. 241-192 ð.×. â) íßêç ôùí Ñùìáßùí óôç ÆÜìá 3. 316 ð.×.

ã) êáôÜëçøç ôùí Óõññáêïõóþí áðü ôïõò Ñùìáßïõò

4. 280 ð.×.

ä) êáôÜñãçóç âáóéëåßáò óôç Ñþìç

5. 272 ð.×.

å) åìöÜíéóç ôçò Á÷áúêÞò óõìðïëéôåßáò

6. 212 ð.×.

óô) áííéâáúêïß ðüëåìïé

7. 202 ð.×.

æ) âáóéëéÜò ôçò Óõñßáò ï ÓÝëåõêïò

8. 168 ð.×.

ç) ìÜ÷ç óôçí Éøü

9. 218-202 ð.×. è) ç ðåñéï÷Þ ôçò ÐåñãÜìïõ ðáñá÷ùñåßôáé óôï ÖéëÝôáéñï 10. 312-281 ð.×. é) ¢ôôáëïò Á´ ôçò ÐåñãÜìïõ

292

11. 281 ð.×.

éá) èÜíáôïò ôïõ Ðýññïõ

12. 509 ð.×.

éâ) ìÜ÷ç ôçò Ðýäíáò

09s.qxp

5/8/2008

9:13

Page 293

5. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) 1. Ðñùôåýïõóá ôïõ êñÜôïõò ôçò Óõñßáò Þôáí ç: á) Âáâõëþíá, â) Áíôéü÷åéá, ã) Ôýñïò 2. Ç óðïõäáéüôåñç âéâëéïèÞêç ôçò åðï÷Þò âñéóêüôáí óôç: á) ÐÝñãáìï, â) ÐÝëëá, ã) ÁëåîÜíäñåéá 3. Êáßñéï ÷ôýðçìá åíáíôßïí ôùí Ãáëáôþí óôçí ÅëëÜäá åðÝöåñå ï: á) Áíôßãïíïò ÃïíáôÜò, â) ÊÜóóáíäñïò, ã) ÓÝëåõêïò 4. Ç ÁéôùëéêÞ óõìðïëéôåßá åìöáíßóôçêå ãéá ðñþôç öïñÜ ôïí: á) 4ï áé. ð.×., â) 3ï áé. ð.×., ã) 5ï áé. ð.×. 5. Ãíùóôüò ùò «ôåëåõôáßïò ¸ëëçíáò» Þôáí ï: á) ¢ñáôïò, â) ÁãÝëáïò, ã) Öéëïðïßìçí 6. Ï Ðýññïò ðÝèáíå: á) óôçí Êüñéíèï, â) óôï ¢ñãïò, ã) óôç ÓðÜñôç 7. Ðñþôï ðïëßôåõìá ôçò Ñþìçò Þôáí ç: á) ôõñáííßá, â) âáóéëåßá, ã) áñéóôïêñáôßá 8. Ïé ……………. ðñïÝñ÷ïíôáí áðü ðáëéÝò ïéêïãÝíåéåò ãáéïêôçìüíùí. á) ðáôñßêéïé, â) ðëçâåßïé, ã) ðåëÜôåò 9. Ï …………… óêïôþèçêå áðü Ñùìáßï óôñáôéþôç êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò Üëùóçò ôùí Óõññáêïõóþí. á) Ðïëýâéïò, â) Áñ÷éìÞäçò, ã) ÅñáôïóèÝíçò 10. ÓçìáíôéêÞ íßêç ðÝôõ÷å ï Áííßâáò: á) óôç ÆÜìá, â) óôïí ðïôáìü Ñïõâßêùíá, ã) óôéò ÊÜííåò 11. Ï Ößëéððïò Å´ çôôÞèçêå óôç èÝóç ………….. áðü ôïõò Ñùìáßïõò êáé ôïõò óõììÜ÷ïõò ôïõò. á) Áéãüò ðïôáìïß, â) Êõíüò ÊåöáëÝò, ã) Êõíüóïõñá 12. Ôçí åëëçíéóôéêÞ åðï÷Þ ãñÜöïíôáé ðáëéÜ éóôïñéêÜ óõããñÜììáôá ãéá ôïí ….. á) Ì. ÁëÝîáíäñï, â) Ößëéððï, ã) Ðôïëåìáßï 13. Ç ãëõðôéêÞ ôùí åëëçíéóôéêþí ÷ñüíùí ÷áñáêôçñßæåôáé áðü …………. ôÜóåéò. á) ãåùìåôñéêÝò, â) áñ÷áúêÝò, ã) íåïêëáóéêÝò 14. Ïé ñùìáúêÝò ðëáôåßåò ðåñéâÜëëïíôáé áðü: á) óôïÝò, â) ôåß÷ç, ã) öáñäéÜ ðåæïäñüìéá

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

293

09s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ È´ åëëçíéóôéêïß êáé ñùìáúêïß ÷ñüíïé

9:13

Page 294

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÅÍÁÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1ç Üóêçóç 1. Ðôïëåìáßïò 5. ÐïìðÞéïò 9. Ößëéððïò Å´ 13. Ðïëýâéïò 17. Ãáëçíüò

2. ÖéëÝôáéñïò 6. Áííßâáò 10. Ìüììéïò 14. ¹ñùíáò 18. Áññéáíüò

3. Ðýññïò 7. Ïêôáâéáíüò 11. ÆÞíùíáò 15. Èåüêñéôïò

4. ¢ñáôïò 8. Óêéðßùíáò 12. Áñ÷éìÞäçò 16. Âéñãßëéïò

2ç Üóêçóç 1Ë, 2Ë, 3Ó, 4Ó, 5Ó, 6Ë, 7Ó, 8Ë, 9Ë, 10Ó, 11Ë, 12Ë, 13Ó, 14Ó, 15Ë, 16Ó, 17Ó, 18Ë, 19Ë, 20Ó, 21Ë, 22Ó, 23Ë 3ç Üóêçóç 1. ÁëåîÜíäñåéá 2. Ìïõóåßï 3. áóôáèÞ 4. âéâëéïèÞêç 5. Ãáëáôþí 6. äçìïêñáôéêü 7. ðüëåéò 8. åðéóôñÝøåé óôçí ÅëëÜäá 9. Ôßâåñç 10. óôï âïññÜ 11. áðïäåêÜôéóå 12. áõôïêñáôïñßá 13. Ýöèéíå 14. Öëáìßíéïò - ºóèìéá 15. ñùìáúêÞ åðáñ÷ßá 16. áíáôïëéêÜ 17. áñåôÞ 18. öéëïóïöéêÝò åðéóôÞìåò 19. Áñßóôáñ÷ïò ï ÓÜìéïò 20. äïýëùí 21. ÍÝá Êùìùäßá 22. åíôõðùóéáóìü - öùôüò êáé óêéÜò 23. ñåáëéóìü 24. èüëùí êáé êáìáñþí 25. áìöéèÝáôñá 4ç Üóêçóç 1 ç, 2 é, 3 á ,4 å, 5 éá, 6 ã, 7 â, 8 éâ, 9 óô, 10 æ, 11 è, 12 ä 5ç Üóêçóç 1 â, 2 ã, 3 á, 4 á, 5 ã, 6 â, 7 â, 8 á, 9 â, 10 ã, 11 â, 12 á, 13 ã, 14 á

294

10s.qxp

5/8/2008

9:14

Page 295

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ ÁÐÏ ÔÇ ÑÙÌÇ ÓÔÏ ÂÕÆÁÍÔÉÏ Ðåñßëçøç ÌÝóá óôï ðëáßóéï ôçò «ÑùìáúêÞò åéñÞíçò» èá áíáðôõ÷èåß áñ÷éêÜ ï ×ñéóôéáíéóìüò. Ç äéäáóêáëßá ôïõ ×ñéóôïý åîáðëþíåôáé áðü ôïõò Áðïóôüëïõò, êáé åéäéêÜ áðü ôïí Ðáýëï. Ç Åêêëçóßá åäñáéþíåôáé ôïí 3ï áé. ì.×. Ôçí ßäéá åðï÷Þ ç áõôïêñáôïñßá áñ÷ßæåé íá ðáñáêìÜæåé. Ôï êÝíôñï âÜñïõò ìåôáôïðßæåôáé óôçí áíáôïëÞ. Ï Êùíóôáíôßíïò ìåôáöÝñåé ôçí ðñùôåýïõóá óôï Âüóðïñï, âÜæïíôáò ôá èåìÝëéá ôçò ÂõæáíôéíÞò áõôïêñáôïñßáò.

1. Ç ÑÙÌÁÚÊÇ ÅÉÑÇÍÇ Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôçí êáôÜëçøç ôçò Áéãýðôïõ (30 ð.×.) ï Ïêôáâéáíüò ðåñéâëÞèçêå ìå áõôïêñáôïñéêÝò åîïõóßåò. ÏíïìÜæåôáé Áýãïõóôïò (óåâáóôüò). Ãßíåôáé áñ÷çãüò ôïõ óôñáôïý, åíþ åëÝã÷åé ôç íïìïèåôéêÞ êáé ôç äéêáóôéêÞ åîïõóßá. ÐáñÜëëçëá ðáßñíåé êáé ôï áîßùìá ôïõ ÌåãÜëïõ Áñ÷éåñÝá (Ðïíôßöéêá). Ôá èåóìéêÜ üñãáíá ôçò äçìïêñáôßáò äåí êáôáñãïýíôáé, Ýóôù êáé áí ÷Üíïõí ôç äýíáìÞ ôïõò. Ïé äéÜäï÷ïé ôïõ Ïêôáâéáíïý óôçñßæïíôáé óå Ýíá ðáãéùìÝíï ùò ôïí 3ï áé. ì.×. äéïéêçôéêü ìç÷áíéóìü. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 2ïõ áé. ì.×. ç áõôïêñáôïñßá öôÜíåé óôï ìÝãéóôï óçìåßï áíÜðôõîçò ìå ôçí êáôÜëçøç ôçò Äáêßáò áðü ôïí Ôñáúáíü. Ç ñùìáúêÞ áõôïêñáôïñßá åíïðïéåß ìéá ôåñÜóôéá ðåñéï÷Þ, åêôåéíüìåíç áðü ôçí Áããëßá ùò ôç Ìåóïðïôáìßá. Ïé åðáñ÷ßåò êõâåñíïýíôáé áðü äéïñéóìÝíïõò êõâåñíÞôåò. Ï óôñáôüò äéáéñåßôáé óå ëåãåþíåò, ïé ïðïßåò Ý÷ïõí åãêáôáóôáèåß óôá óýíïñá êáé ðñïóöÝñïõí ðñïóôáóßá. Óôï åóùôåñéêü ôçò áõôïêñáôïñßáò êáôÜ ôï 2ï áé. ì.×. åðéêñáôåß ãåíéêÜ åéñÞíç. Ç ïéêïíïìßá

295

10s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

9:14

Page 296

ôùí åðáñ÷éþí áêìÜæåé. ÊáôáóêåõÜæïíôáé Ýñãá õðïäïìÞò (äñüìïé, ëéìÜíéá êôë.). Ç êÜèå åðáñ÷ßá áñ÷ßæåé íá åéäéêåýåôáé óå êÜðïéá ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá. Óå üëç ôçí áõôïêñáôïñßá õðÜñ÷åé åëåýèåñç äéáêßíçóç éäåþí êáé áíÜìåéîç çèþí êáé åèßìùí. Åìöáíßæåôáé Ýíáò äéáñêÞò óõãêñçôéóìüò óêÝøåùí êáé ôñüðùí æùÞò. Ïé ëáïß ôçò áõôïêñáôïñßáò íéþèïõí ðéï êïíôÜ óôïõò êáôáêôçôÝò Ñùìáßïõò. Åßíáé ç ðåñßïäïò ôçò ÑùìáúêÞò åéñÞíçò.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç ñùìáúêÞ áõôïêñáôïñßá êáé ïé áõôïêñÜôïñåò • • • • • •

Ïêôáâéáíüò ãßíåôáé áðüëõôïò êõñßáñ÷ïò ÏíïìÜæåôáé Áýãïõóôïò Ãßíåôáé áñ÷éóôñÜôçãïò Íïìïèåôåß êáé åßíáé áíþôáôïò äéêáóôÞò Ãßíåôáé áíþôáôïò Áñ÷éåñÝáò Ôá èåóìéêÜ üñãáíá ôçò äçìïêñáôßáò áðïêôïýí äéáêïóìçôéêÝò åîïõóßåò

Ç ÑùìáúêÞ åéñÞíç • • • • • •

Ç áõôïêñáôïñßá åêôåßíåôáé áðü ôçí Áããëßá ùò ôç Ìåóïðïôáìßá Ïé åðáñ÷ßåò êõâåñíþíôáé áðü êõâåñíÞôåò Ï óôñáôüò ôçñåß ôçí ôÜîç êáé ôçí áóöÜëåéá Ç ïéêïíïìßá áêìÜæåé (2ïò áé. ì.×.) Ðáñï÷Þ ó÷åôéêÞò áõôïíïìßáò óôéò åðáñ÷ßåò Åëåýèåñç äéáêßíçóç éäåþí êáé ðåðïéèÞóåùí

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Ðïíôßöçêáò Éåñáôéêüò ôßôëïò ôçò Áñ÷áßáò Ñþìçò. Ï ÌÝãéóôïò Áñ÷éåñÝáò Þôáí ï áíþôáôïò èñçóêåõôéêüò Üñ÷ïíôáò. Ôïí ôßôëï áõôü éäéïðïéÞèçêáí ïé áõôïêñÜôïñåò. ¹äç áðü ôïí 7ï áé. ì.×. õðÞñ÷å Ýíá óõìâïýëéï ôï ïðïßï åß÷å êáé ðïëéôéêÝò áñìïäéüôçôåò, áñãüôåñá üìùò ðåñéïñßóôçêå óå èñçóêåõôéêÜ èÝìáôá. Ìå ôçí Ýëåõóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý ôïí ôßôëï ôïõ Ðïíôßöçêá ðÞñå ï Åðßóêïðïò ôçò Ñþìçò, ï ÐÜðáò. Ëåãåþíá ÓçìáíôéêÞ ìïíÜäá ôïõ ñùìáúêïý óôñáôïý ðïõ áðïôÝëåóå ôç âÜóç ôçò ïñãáíùôéêÞò äïìÞò ôïõ. Áñ÷éêÜ ï ëåãåùíÜñéïò Ýöåñå âáñý ïðëéóìü, áñãüôåñá üìùò ï ïðëéóìüò åëÜöñõíå êáé ç ëåãåþíá Ýãéíå ðåñéóóüôåñï åõêßíçôç. Áðïôåëïýíôáí áðü 4.500 óôñáôéþôåò óå ôñåéò ãñáììÝò. Ëåãåþíåò óõãêñïôÞèçêáí êáé óôá íåüôåñá ÷ñüíéá, ìå ðéï ãíùóôÞ ôç ãáëëéêÞ Ëåãåþíá ôùí ÎÝíùí. 296

10s.qxp

5/8/2008

9:14

Page 297

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

30 ð.×.

ÕðïôáãÞ ôçò Áéãýðôïõ óôïõò Ñùìáßïõò

28-117

ð.×.

Ôñáúáíüò

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ ×Üñôçò ôçò ñùìáúêÞò áõôïêñáôïñßáò óôá ôÝëç ôïõ 2ïõ áé. ì.×. ÊÜíå ôç óýãêñéóç ìå ôï êñÜôïò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ (óåë. 138 ó÷. âéâëßïõ) Ïìïéüôçôåò: á) Êáé ôá äýï êñÜôç èåìåëßùóáí ôçí ïéêïíïìéêÞ åíïðïßçóç ìéáò ìåãÜëçò ðåñéï÷Þò. Êáé óôá äýï êñÜôç åðéêñÜôçóå ç êõêëïöïñßá êïéíïý íïìßóìáôïò. â) Ïé åìðïñéêÝò áíôáëëáãÝò åß÷áí ùò áðïôÝëåóìá êáé áíôáëëáãÝò éäåþí, çèþí êáé åèßìùí êáé èñçóêåéþí. Âñåôáíïß, ÃáëÜôåò, Éóðáíïß Ýñ÷ïíôáí óå åðáöÞ ìå ÌéêñáóéÜôåò, Óýñéïõò êáé Áéãýðôéïõò, óôçí ðåñßðôùóç ôçò ÑùìáúêÞò áõôïêñáôïñßáò. Ìå ðáñüìïéï ôñüðï, ¸ëëçíáò Þôáí ï êÜôïéêïò ôçò ÁèÞíáò, ôçò ÐåñãÜìïõ, ôçò Áíôéü÷åéáò, ôçò ÁëåîÜäñåéáò. ã) Óôá ôÝëç ôïõ 2ïõ áé. ì.×. ïé Ñùìáßïé åðéäßùîáí ôçí åðÝêôáóç ôçò éäéüôçôáò ôïõ Ñùìáßïõ ðïëßôç óôïõò êáôïßêïõò ôçò áõôïêñáôïñßáò. Êáé ï ÁëÝîáíäñïò åðéèõìïýóå íá éäñýóåé Ýíá êñÜôïò ðÜíù óôç âÜóç ôïõ áìïéâáßïõ óåâáóìïý êáé ôçò óõììåôï÷Þò üëùí ôùí åèíþí ôçò áõôïêñáôïñßáò. ä) Ï ÁëÝîáíäñïò ìåôÝöåñå ôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü óôá ðÝñáôá ôçò áíáôïëÞò, ïé Ñùìáßïé ìåôÝöåñáí ôïí åëëçíéêü ðïëéôéóìü óôçí åõñùðáúêÞ äýóç. å) Êáé óôá äýï êñÜôç êáèéåñþèçêå ç èåïðïßçóç ôïõ çãåìüíá êáé ôçò åîïõóßáò ôïõ. ÄéáöïñÝò: á) Ôï êÝíôñï âÜñïõò ôçò ÑùìáúêÞò áõôïêñáôïñßáò âñßóêåôáé óôç Ñþìç êáé óôç äýóç, åíþ ôï êñÜôïò ôïõ ÁëåîÜíäñïõ âñßóêåôáé óôçí ÅëëÜäá êáé óôçí áíáôïëÞ. â) Ç ÑùìáúêÞ áõôïêñáôïñßá ó÷çìáôßóôçêå äéáäï÷éêÜ, åíþ îåêßíçóå ùò äçìïêñáôßá. 297

10s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

9:14

Page 298

Ôï êñÜôïò ôïõ ÁëÝîáíäñïõ ðñïïñéæüôáí áðü ôçí áñ÷Þ íá ãßíåé áõôïêñáôïñßá. Åßíáé âáóéêÜ Ýñãï åíüò Üíäñá, ï ïðïßïò êáôÜöåñå ôï óêïðü ôïõ óå ëßãá ÷ñüíéá. ã) Ïé áõôïêñÜôïñåò óéãÜ óéãÜ Ýöôáóáí íá åîáñôþíôáé áðü ôï óôñáôü, åéäéêÜ áðü ôïõò ðñáéôïñéáíïýò, ãéá íá äéáôçñÞóïõí ôçí åîïõóßá ôïõò. Ï ÁëÝîáíäñïò, áíôßèåôá, Þôáí êéíçôÞñéá äýíáìç ôïõ óôñáôïý ôïõ. Ïé óôñáôéþôåò ôïõ ôïí õðÜêïõáí ôõöëÜ. 1. Ãéáôß ç ðïëéôéêÞ ôïõ Ñùìáßùí áõôïêñáôüñùí íá ðáñÝ÷ïõí ó÷åôéêÞ áõôïíïìßá óôéò åðáñ÷ßåò èåùñåßôáé åðéôõ÷çìÝíç; Ç ðïëéôéêÞ ôçò ðáñï÷Þò ó÷åôéêÞò áõôïíïìßáò óôéò åðáñ÷ßåò ïäÞãçóå óôç ìåßùóç ôùí ðñïóôñéâþí áíÜìåóá óôïõò ëáïýò êáé óôçí êåíôñéêÞ åîïõóßá. Ç åíßó÷õóç ôùí ôïðéêþí åîïõóéþí Ýäéíå êÜðïéá áßóèçóç åëåõèåñßáò êáé óåâáóìïý ôçò ðñïóùðéêüôçôáò êÜèå ëáïý. ¸íéùèáí üôé Þôáí éóüôéìá ìÝëç ôçò áõôïêñáôïñßáò ÷ùñßò íá èßãïíôáé ï ÷áñáêôÞñáò êáé ïé éäéáéôåñüôçôÝò ôïõò. Ïé Ñùìáßïé óôçí ïõóßá ðáñá÷ùñïýóáí êÜðïéá ðñïíüìéá, þóôå íá ìðïñïýí íá åðéôçñïýí åõêïëüôåñá ôéò åðáñ÷ßåò. 2. Á í Ü ì å ó á ó ô ç Ñ ù ì á ú ê Þ á õ ô ï ê ñ á ô ï ñ ß á ê á é ó ô ï ê ñ Ü ô ï ò ô ï õ Ì å ã Ü ë ï õ ÁëåîÜíäñïõ õðÜñ÷ïõí áñêåôÝò ïìïéüôçôåò. Íá ôéò âñåßôå. ÂëÝðå ðñïçãïýìåíç åñþôçóç. 3. Ãéáôß ç åëåýèåñç äéáêßíçóç ôùí áíèñþðùí êáé ôùí éäåþí áðïôåëåß ïõóéþäåò óôïé÷åßï ôçò ÑùìáúêÞò åéñÞíçò; Ç åëåýèåñç äéáêßíçóç áíèñþðùí ïäÞãçóå óôç ãíùñéìßá áíÜìåóá óôïõò ëáïýò ôçò áõôïêñáôïñßáò. Ç áíôáëëáãÞ éäåþí ïäÞãçóå óôçí åîïìÜëõíóç ôùí äéáöïñþí áíÜìåóá óôç Þèç êáé Ýèéìá, óôïõò ôñüðïõò æùÞò áíÜìåóá óå äéáöïñåôéêïýò ëáïýò. Ïé èñçóêåõôéêÝò ðåðïéèÞóåéò ôçò ÁíáôïëÞò Ýöôáóáí ìÝ÷ñé ôç Äýóç. Ìå êÝíôñï ôç Ñþìç êáé öïñåßò ôï ñùìáúêü óôñáôü, ôïõò åìðüñïõò, ôïõò íáõôéêïýò ïé èñçóêåßåò, ïé éäÝåò ìåôáöÝñïíôáé óå üëç ôçí áõôïêñáôïñßá. ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ

1. Ðïéá ç åîÝëéîç ôçò áõôïêñáôïñßáò ôçí åðï÷Þ ôçò áêìÞò; ÌåôÜ ôçí êáôÜëçøç ôçò Áéãýðôïõ (30 ð.×.) ï Ïêôáâéáíüò ðåñéâëÞèçêå ìå áõôïêñáôïñéêÝò åîïõóßåò. ÏíïìÜæåôáé Áýãïõóôïò (óåâáóôüò). Ãßíåôáé áñ÷çãüò ôïõ óôñáôïý, åíþ åëÝã÷åé ôç íïìïèåôéêÞ êáé ôç äéêáóôéêÞ åîïõóßá. ÐáñÜëëçëá ðáßñíåé êáé ôï áîßùìá ôïõ ÌåãÜëïõ Áñ÷éåñÝá (Ðïíôßöçêá). Ôá èåóìéêÜ üñãáíá ôçò äçìïêñáôßáò äåí êáôáñãïýíôáé, Ýóôù êáé áí ÷Üíïõí ôç äýíáìÞ ôïõò. Ïé äéÜäï÷ïé ôïõ Ïêôáâéáíïý óôçñßæïíôáé óå Ýíá ðáãéùìÝíï ùò ôïí 3ï áé. ì.×. äéïéêçôéêü ìç÷áíéóìü. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 2ïõ áé. ì.×. ç áõôïêñáôïñßá öôÜíåé óôï ìÝãéóôï óçìåßï áíÜðôõîçò ìå ôçí êáôÜëçøç ôçò Äáêßáò áðü ôïí Ôñáúáíü. Ç ñùìáúêÞ áõôïêñáôïñßá åíïðïéåß ìéá ôåñÜóôéá ðåñéï÷Þ, åêôåéíüìåíç áðü ôçí Áããëßá ùò ôç 298 Ìåóïðïôáìßá.

10s.qxp

5/8/2008

9:14

Page 299

2. Ðþò åêäçëþíåôáé ç ÑùìáúêÞ åéñÞíç; Ïé åðáñ÷ßåò êõâåñíïýíôáé áðü äéïñéóìÝíïõò êõâåñíÞôåò. Ï óôñáôüò äéáéñåßôáé óå ëåãåþíåò, ïé ïðïßåò Ý÷ïõí åãêáôáóôáèåß óôá óýíïñá êáé ðñïóöÝñïõí ðñïóôáóßá. Óôï åóùôåñéêü ôçò áõôïêñáôïñßáò êáôÜ ôï 2ï áé. ì.×. åðéêñáôåß ãåíéêÜ åéñÞíç. Ç ïéêïíïìßá ôùí åðáñ÷éþí áêìÜæåé. Ïé êõâåñíÞôåò åêëÝãïíôáé áðü ôç Ñþìç. ÊáôáóêåõÜæïíôáé Ýñãá õðïäïìÞò (äñüìïé, ëéìÜíéá êôë.). Ç êÜèå åðáñ÷ßá áñ÷ßæåé íá åéäéêåýåôáé óå êÜðïéá ïéêïíïìéêÞ äñáóôçñéüôçôá. Óå üëç ôçí áõôïêñáôïñßá õðÜñ÷åé åëåýèåñç äéáêßíçóç éäåþí êáé áíÜìåéîç çèþí êáé åèßìùí. Åìöáíßæåôáé Ýíáò äéáñêÞò óõãêñçôéóìüò óêÝøåùí êáé ôñüðùí æùÞò. Ïé ëáïß ôçò áõôïêñáôïñßáò íéþèïõí ðéï êïíôÜ óôïõò êáôáêôçôÝò Ñùìáßïõò êáèþò ðáñÝ÷åôáé óå áõôïýò ó÷åôéêÞ áõôïíïìßá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

299

10s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

9:14

Page 300

2. Ï ×ÑÉÓÔÏÓ ÊÁÉ Ç ÄÉÄÁÓÊÁËÉÁ ÔÏÕ. Ç ÐÑÙÔÇ ÅÊÊËÇÓÉÁ Ðåñßëçøç Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 1ïõ áé. ì.×. ç Ðáëáéóôßíç âñßóêåôáé êÜôù áðü ñùìáúêÞ êáôï÷Þ. ÊÜðïéïé áðü ôïõò Åâñáßïõò ðåñéìÝíïõí ôçí Ýëåõóç ôïõ Ìåóóßá. ÍÝá èñçóêåßá ãåííéÝôáé óôá ÷þìáôá ôçò Ðáëáéóôßíçò áðü ôïí Éçóïý ×ñéóôü, ï ïðïßïò ãåííÞèçêå óôç ÂçèëåÝì ôçò Éïõäáßáò (5/4 ð.×.). Ç íÝá èñçóêåßá ðñïêáëåß åðáíÜóôáóç óôçí êñáôïýóá êïéíùíéêÞ êáôÜóôáóç: äéáêçñýóóåôáé ç éóüôçôá üëùí ôùí áíèñþðùí åíþðéïí ôïõ Èåïý. Ï ×ñéóôüò áíäñþèçêå êáé áíáôñÜöçêå óýìöùíá ìå ôçí åâñáúêÞ ðáñÜäïóç êáé ôïí åâñáúêü íüìï. Ç äéäáóêáëßá ôïõ áðåõèõíüôáí óå üëïõò ôïõò áíèñþðïõò. Ï Éçóïýò ðÝèáíå óôï óôáõñü, ïé ìáèçôÝò ôïõ ìå êéíçôÞñéá äýíáìç ôïí ÐÝôñï, äçìéïõñãïýí Ýíáí ðõñÞíá ðéóôþí. Ç ìéêñÞ áõôÞ ïìÜäá äéåõñýíåôáé ìå ôç âïÞèåéá ôùí åîåëëçíéóèÝíôùí Åâñáßùí ôçò äéáóðïñÜò. Åîáéôßáò äéþîåùí ðïëëïß ïðáäïß ôïõ ×ñéóôïý êáôáöåýãïõí óôçí Áíôéü÷åéá, ôç óðïõäáßá ìçôñüðïëç ôçò áíáôïëÞò. Åêåß ïíïìÜæïíôáé ãéá ðñþôç öïñÜ ×ñéóôéáíïß.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ç äéäáóêáëßá ôïõ ×ñéóôïý • ÐñïóìïíÞ Üöéîçò ôïõ Ìåóóßá • Ï ×ñéóôüò êçñýóóåé ôçí éóüôçôá ôùí áíèñþðùí áðÝíáíôé óôï èåü • Ï ×ñéóôüò áðåõèýíåôáé óôçí ïéêïõìÝíç

Ç äçìéïõñãßá ôçò ðñþôçò Åêêëçóßáò • Áñ÷éêÜ, ýðáñîç åíüò ìéêñïý ðõñÞíá óôçí ÉåñïõóáëÞì • Äéåýñõíóç ôïõ ðõñÞíá áðü åîåëëçíéóìÝíïõò Åâñáßïõò ôçò äéáóðïñÜò

Ïé ×ñéóôéáíïß óôçí Áíôéü÷åéá • Ïé ×ñéóôéáíïß êáôáöåýãïõí óôçí Áíôéü÷åéá • Åêåß ðáßñíïõí ôï üíïìá ×ñéóôéáíïß

300

10s.qxp

5/8/2008

9:14

Page 301

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

Ìåóóßáò ËÝîç ðïõ äçëþíåé åêåßíïí ðïõ èá êõâåñíÞóåé ôï ëáü êáô' åíôïëÞ ôïõ èåïý. Ïé ðñïöÞôåò ôïõ ÉóñáÞë áíáöÝñïíôáí óôçí Ýëåõóç ôïõ Ìåóóßá. ¹äç óôçí ÐáëáéÜ ÄéáèÞêç ãßíåôáé áíáöïñÜ óôç æùÞ ôïõ Éçóïý ×ñéóôïý. Åêêëçóßá Óôá áñ÷áßá åëëçíéêÜ ç ëÝîç äÞëùíå ôç óýíáîç, ôç óõíÜèñïéóç áíèñþðùí (ð.÷. Åêêëçóßá ôïõ ÄÞìïõ, ñ. åêêáëþ). Ìå ôçí Ýëåõóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý ç ëÝîç áðÝêôçóå êáéíïýñéá óçìáóßá. ¹ôáí ôï óýíïëï ôùí ðéóôþí ôïõ ×ñéóôïý, ðïõ åßíáé êáé ç êåöáëÞ ôçò Åêêëçóßáò. Ôá ìÝëç ôçò Åêêëçóßáò âïçèïýí ôï Ýíá ôï Üëëï. Ç Åêêëçóßá áðïôåëåßôáé áðü ôï óþìá ôùí éåñÝùí, ðïõ ëáìâÜíïõí ôï ÷Üñéóìá áðü ôï ×ñéóôü, êáé ôïõò ëáúêïýò, ôïí õðüëïéðï ëáü. Ðñùôïðüñïò óôçí ßäñõóç åêêëçóéþí óôÜèçêå ï Áðüóôïëïò Ðáýëïò.

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙí ×ñéóôüò ËÝîç ðïõ äçëþíåé áõôüí ðïõ ðÞñå ôï ÷ñßóìá áðü ôï Èåü íá óþóåé ôïí êüóìï. ÃåííÞèçêå óôç öÜôíç ôçò ÂçèëåÝì áðü ôç Ìáñßá, ôç ìåôÝðåéôá ÐáñèÝíï. ÌÝ÷ñé ôá ôñéÜíôá ôïõ ÷ñüíéá Ýæçóå óôç ÍáæáñÝô. Áñãüôåñá âáöôßóôçêå êáé êáôÝöõãå óôçí Ýñçìï. Äçìéïýñãçóå ðõñÞíá áðü äþäåêá ìáèçôÝò êáèþò êáé Ýíáí åõñýôåñï êýêëï áêïëïýèùí. Ï ×ñéóôüò åßíáé êáé Èåüò êáé Üíèñùðïò. Ïé äýï öýóåéò óõíõðÜñ÷ïõí óå ðëÞñç áñìïíßá. Åßíáé ï Ëüãïò, ôï äåýôåñï ôìÞìá ôçò Áãßáò ÔñéÜäáò, ðïõ Ýãéíå Üíèñùðïò ãéá íá äéáäþóåé ôï èåúêü ëüãï. Ïëüêëçñç ç æùÞ ôïõ êáé ï ìáñôõñéêüò èÜíáôïò äåí åßíáé ôõ÷áßá ãåãïíüôá, áðïôåëïýí áéþíéá ðáñáêáôáèÞêç óôçí áíèñùðüôçôá. ÐÝôñïò Ï ðéï óçìáíôéêüò áðü ôïõò äþäåêá Áðïóôüëïõò. ¹ôáí ãéïò ôïõ Æåâåäáßïõ. Æïýóå óôçí Êáðåñíáïýì. ÁñíÞèçêå ôñåéò öïñÝò ôï ×ñéóôü áìÝóùò ìåôÜ ôç óýëëçøÞ ôïõ. Ï ÐÝôñïò âÜöôéóå ôïõò ðñþôïõò ïðáäïýò ôïõ ×ñéóôïý óôï üíïìá ôïõ äáóêÜëïõ ôïõ. Ðñáãìáôïðïßçóå ðåñéïäåßåò óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÓáìÜñåéáò, áñãüôåñá åãêáôáóôÜèçêå óôçí Áíôéü÷åéá. Óôáõñþèçêå óôï 64 ì.×. óôç Ñþìç.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

5/4 ð.×.

ÃÝííçóç ×ñéóôïý 301

10s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

9:14

Page 302

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. ÌåëåôÞóôå ðñïóåêôéêÜ ôï ðáñÜèåìá ãéá ôçí Áíôéü÷åéá êáé óçìåéþóôå ôïõò ëüãïõò ïé ïðïßïé ôçí Ýêáíáí êÝíôñï ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý. á) Ç Áíôéü÷åéá Þôáí Ýíá êïóìïðïëßôéêï áóôéêü êÝíôñï. ÕðÞñ÷å Ýíôïíç åìðïñéêÞ êáé ðíåõìáôéêÞ äñáóôçñéüôçôá. Ïé èñçóêåõôéêÝò æõìþóåéò êáé ïé éäÝåò ìåôáöÝñïíôáí êáé óå Üëëá ìÝñç. â) Ç ðüëç åß÷å ðïëëÜ ðñïíüìéá êáé ðñÝðåé íá Þôáí ôüðïò åëåýèåñçò Ýêöñáóçò. Ôï Ýäáöïò Þôáí ãüíéìï ãéá ôç óðïñÜ ôùí ÷ñéóôéáíéêþí äéäáóêáëéþí. ã) ÕðÞñ÷å ìåãÜëç åâñáúêÞ êïéíüôçôá ç ïðïßá åß÷å óôåíÝò ó÷Ýóåéò ìå ôïõò ¸ëëçíåò êáé ãåíéêÜ ìå ôï åëëçíéêü ðíåýìá. Ïé éäÝåò ôùí ×ñéóôéáíþí ìðïñïýóáí íá ìåôáäïèïýí ìå ü÷çìá ôçí åëëçíéêÞ ðáéäåßá. 2. Ç åðßäñáóç ôïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò óôá ðñþôá âÞìáôá ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò êïéíüôçôáò åßíáé Ýíôïíç. Ôé ôï áðïäåéêíýåé; Ç Ýíôïíç åðßäñáóç ôïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò óôá ðñþôá âÞìáôá ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò êïéíüôçôáò áðïäåéêíýåôáé áðü ôï ãåãïíüò üôé ïé êïéíüôçôåò ðáßñíïõí ôï áñ÷áéïåëëçíéêü üíïìá Åêêëçóßá. ÐáñÜëëçëá åéóÜãïíôáé óôï ÷ñéóôéáíéêü ëåîéëüãéï åëëçíéêïß üñïé, üðùò Èåüò, ÄéÜâïëïò, ¢ããåëïò (= áããåëéáöüñïò) êáé ðïëëïß Üëëïé. Öïñåßò ôùí ÷ñéóôéáíéêþí éäåþí åßíáé ç åëëçíéêÞ ãëþóóá êáé ðáéäåßá, ôï Üëáò ôçò ïéêïõìÝíçò.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ðïéá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ãíùñßóìáôá ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý; Ç íÝá èñçóêåßá ðñïêáëåß åðáíÜóôáóç óôçí êñáôïýóá êïéíùíéêÞ êáôÜóôáóç: äéáêçñýóóåôáé ç éóüôçôá ôùí áíèñþðùí åíþðéïí ôïõ èåïý. Ï ×ñéóôüò áíäñþèçêå êáé áíáôñÜöçêå óýìöùíá ìå ôçí åâñáúêÞ ðáñÜäïóç êáé ôïí åâñáúêü íüìï. Ç äéäáóêáëßá ôïõ áðåõèõíüôáí óå üëïõò ôïõò áíèñþðïõò. 2. Ðïéá ç ôý÷ç ôçò íÝáò èñçóêåßáò ìåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ×ñéóôïý; Ï Éçóïýò ðÝèáíå óôï óôáõñü, ïé ìáèçôÝò ôïõ ìå êéíçôÞñéá äýíáìç ôïí ÐÝôñï, äçìéïõñãïýí Ýíáí ðõñÞíá ðéóôþí. Èåùñïýí üôé ï ×ñéóôüò åßíáé ï Ìåóóßáò. Ç ìéêñÞ áõôÞ ïìÜäá äéåõñýíåôáé ìå ôç âïÞèåéá ôùí åîåëëçíéóèÝíôùí Åâñáßùí ôçò äéáóðïñÜò. Áðïôåëïýí öïñåßò ôïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò. Ðïëëïß ïðáäïß ôïõ ×ñéóôïý êáôáöåýãïõí åîáéôßáò äéþîåùí óôçí Áíôéü÷åéá, ôç 302 óðïõäáßá ìçôñüðïëç ôçò áíáôïëÞò. Åêåß ïíïìÜæïíôáé ãéá ðñþôç öïñÜ ×ñéóôéáíïß.

10s.qxp

5/8/2008

9:14

Page 303

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

3. Ç ÄÉÁÄÏÓÇ ÔÏÕ ×ÑÉÓÔÉÁÍÉÓÌÏÕ

Ðåñßëçøç Ðñáãìáôéêüò áðüóôïëïò ôùí Åèíþí óôÜèçêå ï Ðáýëïò. ÁðïôÝëåóå ôçí êéíçôÞñéá äýíáìç ôçò äéÜäïóçò ôïõ êçñýãìáôïò ôïõ ×ñéóôïý óôïõò ëáïýò ôçò áõôïêñáôïñßáò. Áñ÷éêÜ ï Ðáýëïò ïíïìáæüôáí Óáïýë, êáôáãüôáí áðü ôçí Ôáñóü ôçò Êéëéêßáò êáé Þôáí öáíáôéêüò äéþêôçò ôùí ×ñéóôéáíþí. Áñãüôåñá, üìùò, ìåôáìïñöþíåôáé óå áðüóôïëï ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò äéäáóêáëßáò. Ðñáãìáôïðïéåß ôñåéò äéáäï÷éêÝò ðåñéïäåßåò óôç Ì. Áóßá, óôçí ÅëëÜäá êáé óôçí Êýðñï (45-60 ì.×.). Èáíáôþèçêå ôï 64 ì.×. áðü ôï ÍÝñùíá. Ï ×ñéóôéáíéóìüò êçñýôôåé ôçí ðñáüôçôá. Áñ÷éêÜ äéáäßäåôáé óôéò áóôéêÝò ðåñéï÷Ýò, êáé åéäéêüôåñá óôïõò öôù÷ïýò ðëçèõóìïýò. Áñãüôåñá ðñïóåëêýïíôáé êáé ìÝëç ôçò áíþôåñçò ïéêïíïìéêÞò, êïéíùíéêÞò êáé ðíåõìáôéêÞò ôÜîçò. Ç Åêêëçóßá ïñãáíþíåôáé. Óå êÜèå êñáôéêÞ äéïéêçôéêÞ ìïíÜäá éäñýåôáé åðéóêïðÞ ìå áñ÷çãü Ýíáí Åðßóêïðï, ï ïðïßïò åêëÝãåôáé áðü ôï ëáü. Ç Åêêëçóßá áó÷ïëåßôáé ìå ôçí åêðáßäåõóç, ôçí êïéíùíßá, ôçí ïéêïíïìßá. Ïé ×ñéóôéáíïß áðïöåýãïõí íá æïõí åðéäåéêôéêÜ. Ç ëáôñåßá ôïõò ôåëåßôáé ìõóôéêÜ, ãé' áõôü êáé ãßíïíôáé ýðïðôïé óôá ìÜôéá ôùí áñ÷þí, êáèþò áñíïýíôáé ôç ëáôñåßá ôïõ áõôïêñÜôïñá. Îåêéíïýí äéùãìïß åíáíôßïí ôùí ×ñéóôéáíþí, ïé ïðïßïé êïñõöþíïíôáé êáôÜ ôç âáóéëåßá ôïõ ÄÝêéïõ êáé ôïõ Äéïêëçôéáíïý (284-305 ì.×.).

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ðáýëïò, ï óôõëïâÜôçò ôçò äéÜäïóçò ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý • • • •

Ï Ðáýëïò äéáäßäåé ôç íÝá èñçóêåßá Ðåñéïäåýåé ôñåéò öïñÝò ×ñçóéìïðïéåß ôçí åëëçíéêÞ ãëþóóá êáé ðáéäåßá Èáíáôþíåôáé ôï 64 ì.×.

Ç äéÜäïóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý • Áñ÷éêÜ ðñïóåëêýïíôáé ïé öôù÷ïß ðëçèõóìïß ôùí ðüëåùí • Áñãüôåñá ïé áíþôåñåò ôÜîåéò

Ç ïñãÜíùóç ôçò Åêêëçóßáò • Áêïëïõèåß ôçí êñáôéêÞ ïñãÜíùóç • Óå êÜèå äéïéêçôéêÞ ìïíÜäá äéáèÝôåé åðéóêïðÞ

303

10s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

9:14

Page 304

• Ç Åêêëçóßá áó÷ïëåßôáé ìå ôá êïéíÜ

Ïé äéùãìïß • Ïé ÷ñéóôéáíïß ôåëïýí ìõóôéêÜ ôç ëáôñåßá • Áñíïýíôáé ôç ëáôñåßá ôïõ áõôïêñÜôïñá • Õößóôáíôáé öïâåñïýò äéùãìïýò

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Ôáñóüò Ðüëç ôçò óçìåñéíÞò Í.Á. Ôïõñêßáò. ¹ôáí ÷ôéóìÝíç óôïí ðïôáìü Êýäíï, ï ïðïßïò öçìéæüôáí ãéá ôá êñýá êáé êáèáñÜ íåñÜ ôïõ. ¹ôáí óçìáíôéêÞ ðüëç, ðñùôåýïõóá ôçò Êéëéêßáò. ¹ôáí ç ðáôñßäá ôïõ Áðüóôïëïõ Ðáýëïõ. Ç ðíåõìáôéêÞ æùÞ ôçò ðüëçò Þôáí Ýíôïíç. Óðïõäáßá Þôáí ç öéëïóïöéêÞ ó÷ïëÞ ôçò ðüëçò. Åðßóêïðïò Ï áíþôáôïò áðü ôïõò ôñåéò âáèìïýò ôçò éåñïóýíçò óôçí Ïñèüäïîç Åêêëçóßá. Ìðïñåß íá ÷åéñïôïíåß éåñåßò. ÅêëÝãïíôáé áðü ôçí éåñÜ Óýíïäï. ¸äñá ôïõ Åðéóêüðïõ åßíáé ôï åðéóêïðåßï êáé ç ðåñéï÷Þ åõèýíçò ôïõ åßíáé ç åðéóêïðÞ. Äéùãìïß ¸ôóé ïíïìÜóôçêå ï óõóôçìáôéêüò êáé áíåëÝçôïò êáôáôñåãìüò ôùí ×ñéóôéáíþí êáôÜ ôïõò ðñþôïõò 3 áéþíåò. Ïé ÷ñéóôéáíéêÝò ëáôñåßåò ôåëïýíôáí ìõóôéêÜ. Ãé' áõôü ïé åèíéêïß öáíôÜæïíôáí üôé ãßíïíôáí áíåßðùôá ðñÜãìáôá. Áñ÷éêÜ ïé ×ñéóôéáíïß Ýãéíáí áíôéêåßìåíï êïñïúäßáò êáé åéñùíåßáò. ¹äç áðü ôçí áñ÷Þ ïé ðñþôïé áðüóôïëïé õðÝóôçóáí äéùãìïýò. Áñãüôåñá ç êáôÜóôáóç ÷åéñïôÝñåøå. Ïé ×ñéóôéáíïß êáôçãïñÞèçêáí ãéá ôç ìåãÜëç ðõñêáãéÜ óôç Ñþìç. Îåêßíçóå ï ðñþôïò ìåãÜëïò äéùãìüò. Äéùãìïß Ýëáâáí ÷þñá êáôÜ ôç âáóéëåßá ôïõ Äïìçôéáíïý êáé ôïõ Ôñáúáíïý. Ïé ×ñéóôéáíïß óþæïíôáí ìüíï áí äÝ÷ïíôáí íá èõóéÜóïõí óôïõò åèíéêïýò èåïýò. Ïé äéùãìïß Ýöôáóáí óôï áðïêïñýöùìÜ ôïõò óôá ÷ñüíéá ôïõ Äéïêëçôéáíïý. Ïé äéùãìïß ôåñìáôßóôçêáí ôï 313 ì.×. ìå ôï äéÜôáãìá ôùí ÌåäéïëÜíùí.

304

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 305

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

ÍÝñùíáò Ñùìáßïò áõôïêñÜôïñáò (37-68 ì.×.). ¹ôáí ãéïò ôçò Áãñéððßíáò. ÁíÝâçêå óôï èñüíï ôï 54 ì.×. ÄéáäÝ÷ôçêå ôïí Êëáýäéï, ï ïðïßïò Þôáí ðáôñéüò ôïõ. Ç Áãñéððßíá êáôÜöåñå íá äçëçôçñéÜóåé ôïí Êëáýäéï êáé íá åîáóöáëßóåé ôçí õðïóôÞñéîç ôçò áõôïêñáôïñéêÞò öñïõñÜò (ðñáéôïñéáíïß). Áñ÷éêÜ Þôáí ìåôñéïðáèÞò. Áñãüôåñá üìùò óôñÜöçêå åíáíôßïí ôçò ìçôÝñáò ôïõ, ôçí ïðïßá äïëïöüíçóå. Ï ÍÝñùíáò æïýóå ìåóÜ óôçí áêïëáóßá. Óõíùìïóßá ðïõ Ýãéíå åíáíôßïí ôïõ áðÝôõ÷å. Ç ðõñêáãéÜ ôçò Ñþìçò (64 ì.×.) áðïäüèçêå óôïõò ×ñéóôéáíïýò. ÔåëéêÜ üìùò Ý÷áóå ôçí õðïóôÞñéîç ôçò ðñáéôïñéáíÞò öñïõñÜò êáèþò êáé ôçò ÓõãêëÞôïõ êáé êáèáéñÝèçêå. Ðñïôßìçóå íá ðåèÜíåé, ðáñÜ íá ðáñáäïèåß æùíôáíüò óôïõò å÷èñïýò ôïõ. Äéïêëçôéáíüò Ñùìáßïò áõôïêñÜôïñáò (245-316 ì.×.). ÃåííÞèçêå óôç Äáëìáôßá. Äéáêñßèçêå óôï óôñáôéùôéêü ôïìÝá. ÁíÝâçêå óôçí åîïõóßá ôï 285 ì.×. Åãêáéíßáóå ôï óýóôçìá ôçò Ôåôñáñ÷ßáò (293 ì.×.). Ï ßäéïò, ìå Ýäñá ôç ÍéêïìÞäåéá, åîïõóßáæå ôï áíáôïëéêü ôìÞìá, ï Ìáîéìéáíüò ôï äõôéêü ìå Ýäñá ôï Ìåäéüëáíï. Ïé äýï Áýãïõóôïé åß÷áí âïçèïýò äýï Êáßóáñåò: Ï Äéïêëçôéáíüò ôï ÃáëÝñéï, ðïõ Þôáí åðüðôçò ôçò ÂáëêáíéêÞò, êáé ï Ìáîéìéáíüò ôïí ÊùíóôÜíôéï Á´ ×ëùñü, ôïí ðáôÝñá ôïõ Ì. Êùíóôáíôßíïõ. ÁíáäéïñãÜíùóå ôï äéïéêçôéêü óýóôçìá ôùí åðáñ÷éþí, ôá ïéêïíïìéêÜ êáé ôç íïìïèåóßá. Áó÷ïëÞèçêå åðéìåëþò ìå ôçí áíáäéïñãÜíùóç ôùí ìÜ÷éìùí ìïíÜäùí. ÅðÝâáëå íÝï óýóôçìá öïñïëïãßáò. Ùóôüóï ç âáóéëåßá ôïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ìåëáíÜ óçìåßá: áöáßñåóå ôá ôåëåõôáßá øÞãìáôá áõôïíïìßáò áðü ôéò ðüëåéò, åðéâÜëëïíôáò Ýíá Üêñùò óõãêåíôñùôéêü äéïéêçôéêü óýóôçìá. Ôçí åðï÷Þ ôïõ Ýãéíáí ïé óöïäñüôåñïé äéùãìïß åíáíôßïí ôùí ÷ñéóôéáíþí.

305

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 306

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

45-60 ì.×.

Ðåñéïäåßåò ôïõ Ðáýëïõ

61 ì.×.

Ï Ðáýëïò ïäçãåßôáé óôç Ñþìç

64 ì.×.

ÈÜíáôïò ôïõ Ðáýëïõ

249-251 ì.×.

ÁõôïêñÜôïñáò ï ÄÝêéïò

284-305 ì.×.

ÁõôïêñÜôïñáò ï Äéïêëçôéáíüò

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ Ï é × ñ é ó ô é á í ï ß ì Ü ñ ô õ ñ å ò ó ô ç í á ñ Ý í á Ð ß í á ê á ò ô ï õ J e a n - L ï u i s G ér ome. ÐéíáêïèÞêç Âáëôéìüñçò. Ôé óïõ êÜíåé éäéáßôåñç åíôýðùóç áðü ôïí ðßíáêá; (óåë. 142 ó÷. âéâëßïõ) Éäéáßôåñç åíôýðùóç êÜíåé ç óõíÜèñïéóç ôùí ×ñéóôéáíþí óôçí áñÝíá. ÐáñïõóéÜæïíôáé ãïíáôéóôïß ãýñù áðü üñèéá ìïñöÞ. Ôç óôéãìÞ ðïõ ðáñïõóéÜæåôáé íá âãáßíåé Ýíá ëéïíôÜñé ãéá íá ôïõò êáôáóðáñÜîåé, ïé ×ñéóôéáíïß õðïìÝíïõí ôï ãåãïíüò ôïõ èáíÜôïõ ôïõò ìå õðïìïíÞ êáé êáñôåñßá. ÅíäéáöÝñïíôáé ãéá ôçí ìåôÝðåéôá, ôçí áéþíéá æùÞ. Ðñïóåý÷ïíôáé óôï Èåü íá ôïõò äå÷ôåß óôï âáóßëåéü Ôïõ. Ï ðñþôïò äéùãìüò ôùí ×ñéóôéáíþí: 64 ì.×. Ï ÔÜêéôïò åßíáé Ñùìáßïò éóôïñéêüò. Óáò êÜíåé åíôýðùóç ç áíôéêåéìåíéêüôçôÜ ôïõ; (óåë. 143 ó÷. âéâëßïõ). Ï ÔÜêéôïò åßíáé Üíèñùðïò ôçò åðï÷Þò ôïõ. Åêåßíç ôçí åðï÷Þ ïé ×ñéóôéáíïß èåùñïýíôáí ìéáñïß êáé âñüìéêïé. Èá ìðïñïýóå íá ðáñáóõñèåß áðü ôéò áíôéëÞøåéò ôçò åðï÷Þò ôïõ êáé íá êáôçãïñÞóåé ôïõò ×ñéóôéáíïýò ùò õðáßôéïõò ôçò ðõñêáãéÜò ôçò Ñþìçò. Áõôüò üìùò, áíôßèåôá, óôÝêåôáé ìå êñéôéêü ðíåýìá óôá ãåãïíüôá êáé ðñïóðáèåß íá áíáêáëýøåé ôçí áëÞèåéá. 1. Ðïéïò ï ñüëïò ôïõ Ðáýëïõ óôç äéÜäïóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý; 306 Ï Ðáýëïò õðÞñîå ï ðñùôïìÜóôïñáò ôçò äéÜäïóçò ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý. Ìå ôéò

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 307

ðåñéïäåßåò ôïõ Ýèåóå ôéò âÜóåéò ãéá ôéò ðñþôåò ÷ñéóôéáíéêÝò êïéíüôçôåò óôçí Á. Ìåóüãåéï. Ôáîßäåøå êçñýôôïíôáò óôá åëëçíéêÜ, åíþ ðáñÜëëçëá äçìéïýñãçóå ôç âÜóç åíüò èåóìéêïý ðëáéóßïõ ðÜíù óôï ïðïßï ðÜôçóáí ïé ÐáôÝñåò ôçò Åêêëçóßáò áñãüôåñá.

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

2. Ðþò, êáôÜ ôç ãíþìç óáò, âïÞèçóå ç åëëçíéêÞ ãëþóóá óôç äéÜäïóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý; Ç åëëçíéêÞ ãëþóóá Þôáí ç ðáãêüóìéá ãëþóóá ôçò åðï÷Þò. Áðü ôç Âñåôáíßá ùò ôçí Éíäßá ìéëïýóáí ôá åëëçíéêÜ. ÓôÜèçêå ï öïñÝáò ôùí ìçíõìÜôùí ôïõ Éçóïý óå üëç ôçí ïéêïõìÝíç. Ï Ðáýëïò êáé ðïëëïß Üëëïé äáíåßóôçêáí ðïëéôéêÝò êáé öéëïóïöéêÝò Ýííïéåò ãéá íá äéáäþóïõí ôç ÷ñéóôéáíéêÞ äéäáóêáëßá. Ç ïñãáíùôéêÞ äïìÞ ôçò åëëçíéêÞò ãëþóóáò êáé ç ãåùãñáöéêÞ ôçò åîÜðëùóç âïÞèçóáí ëïéðüí óçìáíôéêÜ ôçí åîÝëéîç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý.

á)

â) ã)

ä)

å)

3. Ãéáôß, êõñßùò, ïé Ñùìáßïé áõôïêñáôïñßåò êáôáäßùîáí ôïõò ×ñéóôéáíïýò; Ïé ×ñéóôéáíïß äéÝäéäáí éäÝåò ðåñß éóüôçôáò ôùí áíèñþðùí. ÐáñÜëëçëá áñíïýíôáí íá äå÷ôïýí ôç ëáôñåßá ôïõ áõôïêñÜôïñá. Ôï ãåãïíüò áõôü èåùñÞèçêå ðïëéôéêÞ áíõðáêïÞ. ÕðÞñ÷áí ïìÜäåò óõíôå÷íéþí êáé åðáããåëìáôéþí ðïõ èßãïíôáí ïéêïíïìéêÜ. Ïé ïìÜäåò áõôÝò áóöáëþò ðßåæáí ôïõò áõôïêñÜôïñåò. Ïé ×ñéóôéáíïß Þôáí ôá åýêïëá åîéëáóôÞñéá èýìáôá ðñïò ôá ïðïßá ïé áõôïêñÜôïñåò Ýóôñåøáí ôï ìßóïò ôùí õðçêüùí ôïõò, þóôå íá ìç äéåêäéêïýí äéêáéþìáôá. Ï ×ñéóôéáíéóìüò, áñ÷éêÜ ôïõëÜ÷éóôïí, èåùñÞèçêå êïììÜôé ôïõ Éïõäáúóìïý. Óôç ÑùìáúêÞ áõôïêñáôïñßá õðÞñ÷å Ýíá äéÜ÷õôï áíôéóçìéôéêü ðíåýìá. Ïé Éïõäáßïé åîåãåßñïíôáí äéáñêþò êáé èåùñïýíôáí éäéáßôåñá áõôïíïìéóôÝò. Ç ôÝëåóç ôçò ëáôñåßáò ìáêñéÜ áðü ôá öþôá ôïõ äçìüóéïõ âßïõ ãåííïýóå õðïøßåò ó÷åôéêÜ ìå óõíùìïóßåò. ÅðéðëÝïí, ç äéáöïñåôéêüôçôá áíÜìåóá óôïõò ïðáäïýò ôïõ ×ñéóôïý êáé ôùí Üëëùí èñçóêåéþí Þôáí ôüóï ìåãÜëç, þóôå ðñïêáëïýóå ôçí áðñïêÜëõðôç å÷èñüôçôá ôùí áñ÷þí.

ÐÑÏÓÈÅÔÅÓ ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ Ðþò äéáìïñöþíåôáé ç èñçóêåßá ôïõ ×ñéóôïý êáôÜ ôá ðñþôá ÷ñüíéá; Ï ×ñéóôéáíéóìüò êçñýôôåé ôçí ðñáüôçôá. Áñ÷éêÜ äéáäßäåôáé óôéò áóôéêÝò ðåñéï÷Ýò, êáé åéäéêüôåñá óôïõò öôù÷ïýò ðëçèõóìïýò. Áñãüôåñá ðñïóåëêýïíôáé êáé ìÝëç ôçò áíþôåñçò ïéêïíïìéêÞò, êïéíùíéêÞò êáé ðíåõìáôéêÞò ôÜîçò. Ç Åêêëçóßá ïñãáíþíåôáé. Óå êÜèå êñáôéêÞ äéïéêçôéêÞ ìïíÜäá éäñýåôáé åðéóêïðÞ ìå áñ÷çãü Ýíáí Åðßóêïðï, ï ïðïßïò åðéëÝãåôáé áðü ôï ëáü. Ç Åêêëçóßá áó÷ïëåßôáé ìå ôçí åêðáßäåõóç, ôçí êïéíùíßá, ôçí ïéêïíïìßá. 307

10s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

9:15

Page 308

4. 3Ïò ÁÉÙÍÁÓ Ì.×. Ç ÑÙÌÁÚÊÇ ÁÕÔÏÊÑÁÔÏÑÉÁ ÓÅ ÊÑÉÓÇ Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ ÌÜñêïõ ÁõñÞëéïõ ç áõôïêñáôïñßá âñßóêåôáé óå êñßóç. Ç ïéêïíïìßá êáôáññÝåé, ï êñáôéêüò ìç÷áíéóìüò ãßíåôáé áíáðïôåëåóìáôéêüò. Ïé ðñáéôïñéáíïß êáé ïé óôñáôéÝò ôçò åðáñ÷ßáò åðéâÜëëïõí ôïõò áõôïêñÜôïñåò. Åðéêñáôåß áíáñ÷ßá, ôçí ïðïßá åêìåôáëëåýïíôáé åîùôåñéêïß å÷èñïß ãéá íá åéóâÜëïõí óôá áõôïêñáôïñéêÜ åäÜöç. Ìéá óåéñÜ óôñáôéùôéêþí, ìå êïñõöáßï ôï Äéïêëçôéáíü (284-305 ì.×.), ðåôõ÷áßíïõí íá áíôéìåôùðßóïõí ôçí êáôÜóôáóç. Ï Äéïêëçôéáíüò áðïöáóßæåé ôïí êáôáìåñéóìü ôçò åîïõóßáò. Ï Ìáîéìßíïò ðáßñíåé ôïí ôßôëï ôïõ Áõãïýóôïõ êáé ãßíåôáé óõíÜñ÷ïíôáò ôïõ Äéïêëçôéáíïý. Ï êáèÝíáò áðü ôïõò äýï åß÷å êáé Ýíá âïçèü, ðïõ ïíïìáæüôáí Êáßóáñáò. ÄçìéïõñãÞèçêå Ýôóé ôï óýóôçìá ôçò Ôåôñáñ÷ßáò. Ç Ýäñá ôïõ êñÜôïõò ìåôáöÝñèçêå áðü ôï Äéïêëçôéáíü óôç ÍéêïìÞäåéá ôçò Âéèõíßáò, üðïõ êõñéáñ÷åß ôï åëëçíéêü óôïé÷åßï. ÓéãÜ - óéãÜ ç áíáôïëéêÞ áõôïêñáôïñßá ðáßñíåé åëëçíéêü ÷áñáêôÞñá.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ Ôï ñùìáúêü êñÜôïò óå êñßóç • ÊáôÜññåõóç ïéêïíïìßáò • Ï óôñáôüò åðéâÜëëåé áõôïêñÜôïñåò • Áíáñ÷ßá, êáôÜññåõóç êñáôéêþí èåóìþí • ÅéóâïëÞ îÝíùí ëáþí

Ïé ìåôáññõèìßóåéò ôïõ Äéïêëçôéáíïý • Ï Äéïêëçôéáíüò áðïôñÝðåé ôçí êáôÜññåõóç • Äçìéïõñãßá Ôåôñáñ÷ßáò → Äýï Áýãïõóôïé → Âïçèïß äýï Êáßóáñåò • ÌåôáöïñÜ Ýäñáò óôç ÍéêïìÞäåéá (Ì. Áóßá) → Äßíåôáé ðñïôåñáéüôçôá óôï åëëçíéêü ôìÞìá ôçò áõôïêñáôïñßáò → Ç áíáôïëéêÞ áõôïêñáôïñßá ìåôáìïñöþíåôáé óå åëëçíéêÞ

308

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 309

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

Ðñáéôïñéáíïß Óôñáôéùôéêü óþìá ðïõ ÷ñçóéìïðïéÞèçêå ùò óùìáôïöõëáêÞ ôùí áõôïêñáôüñùí. ÁíÞêáí óôç ëåãåþíá ðïõ óôñáôïðÝäåõå óôç Ñþìç. Ìå ôïí êáéñü áðÝêôçóáí ðñïíüìéá êáé äýíáìç. ¸öôáóáí íá áðáãïñåýïõí êáé íá óôçñßæïõí áõôïêñÜôïñåò (Êáëéãïýëáò, Êëáýäéïò). Ïé áõôïêñÜôïñåò ðñïóðáèïýóáí íá åîáóöáëßóïõí ôçí åýíïéÜ ôïõò. ÔåëéêÜ ïé ðñáéôïñéáíïß äéáëýèçêáí áðü ôï Ì. Êùíóôáíôßíï. ÍéêïìÞäåéá Ðüëç êáé ëéìÜíé ôçò Â.Ä. Ôïõñêßáò. Éäñýèçêå ôï 264 ð.×. ¸ãéíå ðñùôåýïõóá ôïõ âáóéëåßïõ ôçò Âéèõíßáò. Áñãüôåñá ç ðåñéï÷Þ Ýãéíå ñùìáúêÞ åðáñ÷ßá. Ï Äéïêëçôéáíüò ìåôÝöåñå óôçí ðüëç ôçí Ýäñá ôïõ. Ç ðüëç Üêìáóå. Ùóôüóï, ìåëáíü óçìåßï óôçí éóôïñßá ôçò ðüëçò Þôáí ïé öïâåñïß äéùãìïß åíáíôßïí ôùí ×ñéóôéáíþí (303 ì.×.).

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ ÌÜñêïò ÁõñÞëéïò Ñùìáßïò áõôïêñÜôïñáò (121-180 ì.×.). ÁíÝâçêå óôï èñüíï ôï 161 ì.×. ÐïëÝìçóå åíÜíôéá óôïõò ÐÜñèïõò. ÐáñÜëëçëá ðÝôõ÷å óçìáíôéêÝò íßêåò åíáíôßïí ðïëõÜñéèìùí ãåñìáíéêþí êáé Üëëùí öõëþí óôçí Åõñþðç. ¹ôáí éäéáßôåñá ìïñöùìÝíïò. ÐÜíôùò, óôçí åðï÷Þ ôïõ áñ÷ßæåé ç ðáñáêìÞ ôçò áõôïêñáôïñßáò.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ ×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

284-305 ì.×.

ÁõôïêñÜôïñáò ï Äéïêëçôéáíüò

293 ì.×.

Äçìéïõñãßá ôçò Ôåôñáñ÷ßáò

309

10s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

9:15

Page 310

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ

á)

â) ã) ä)

1. Ðïéåò åßíáé ïé êýñéåò áéôßåò ôçò êñßóçò ôïõ ñùìáúêïý êñÜôïõò êáôÜ ôïí 3ï áé. ì.×.; Ç åðéêñÜôçóç ôùí ìåãÜëùí ãáéïêôçìüíùí. Ç åðÝêôáóç ôçò ìåãÜëçò éäéïêôçóßáò óå âÜñïò ôùí ìéêñïêáëëéåñãçôþí ðëÞôôåé ôï óôñáôü ôçò áõôïêñáôïñßáò. Ïé ìéêñïêáëëéåñãçôÝò áðïôåëïýí ôïí êïñìü ôïõ óôñáôïý. Ç óõãêÝíôñùóç ðëïýôïõ óôá ÷Ýñéá ôùí ëßãùí ðëÞôôåé ôçí ïéêïíïìßá. Ç êñáôéêÞ åîïõóßá êáôáññÝåé. Ïé ðñáéôïñéáíïß áðïêôïýí äõóáíÜëïãá ìåãÜëç äýíáìç. Åìöáíßæïíôáé éó÷õñïß åîùôåñéêïß å÷èñïß.

2. Ôé ïäÞãçóå ôï Äéïêëçôéáíü óôç óõãêñüôçóç ôçò Ôåôñáñ÷ßáò; Ï Äéïêëçôéáíüò Þôáí äñáóôÞñéïò áõôïêñÜôïñáò. ¸íéùèå üôé Ýðñåðå íá ðáñèïýí óýíôïìá ìÝôñá, äéáöïñåôéêÜ ç áõôïêñáôïñßá èá êáôÝññåå. Ïé åéóâïëÝò ôùí å÷èñéêþí öýëùí ôïí Ýðåéóáí üôé ç åîïõóßá óôçí áõôïêñáôïñßá Ýðñåðå íá ìïéñáóôåß. ¸ôóé èá Þôáí ðéï åýêïëç ç õðåñÜóðéóç ôùí óõíüñùí. 3. Ôé äåß÷íåé ç åãêáôÜóôáóç ôïõ Äéïêëçôéáíïý óôç ÍéêïìÞäåéá; Ï Äéïêëçôéáíüò ìåôÝöåñå óôï êÝíôñï ôçò äéïßêçóçò óôï áíáôïëéêü êñÜôïò, ôï ïðïßï Þôáí ðéï åýñùóôï êáé ðéï áóöáëÝò áðü ôï äõôéêü ôìÞìá. Ç ðñÜîç áõôÞ äåß÷íåé ôçí åìðéóôïóýíç ôïõ áõôïêñÜôïñá óôéò ðåñéï÷Ýò êõñéáñ÷ßáò ôïõ åëëçíéêïý óôïé÷åßïõ.

310

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 311

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

5. ÊÙÍÓÔÁÍÔÉÍÏÓ: Ç ÌÅÃÁËÇ ÓÔÑÏÖÇ Ðåñßëçøç ÌåôÜ ôçí ðáñáßôçóç ôïõ Äéïêëçôéáíïý (305 ì.×.) áñ÷ßæåé ðåñßïäïò åóùôåñéêþí óõãêñïýóåùí. Óôç äýóç ï Ê ù í ó ô á í ô ß í ï ò ðïëåìÜåé ìå ôï Ì á î Ý í ô é ï . ÍéêçôÞò áíáäåéêíýåôáé ï ðñþôïò ìåôÜ ôç íßêç ôïõ óôç Ìïõëâßá ãÝöõñá . Ôï 313 ì.×., ï Êùíóôáíôßíïò õðïãñÜöåé ôï ÄéÜôáãìá ôùí ÌåäéïëÜíùí, ìå ôï ïðïßï êçñýóóåôáé ç èñçóêåõôéêÞ áíåîéèñçóêßá. Ôï äéÜôáãìá áõôü õðïãñÜöåôáé êáé áðü ôï Ëéêßíéï , áõôïêñÜôïñá ôçò áíáôïëÞò. Ôï 324 ì.×. ï Êùíóôáíôßíïò íéêÜåé ôï Ëéêßíéï êáé åíþíåé ôçí áõôïêñáôïñßá. Ç ðñùôåýïõóá ìåôáöÝñåôáé óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç (ÍÝá Ñþìç) ôï 330 ì.×. Ôï êÝíôñï âÜñïõò ìåôáöÝñåôáé óôçí õðü åëëçíéêÞ êõñéáñ÷ßá áíáôïëÞ.

Ó×ÅÄIAÃÑÁÌÌÁ ÌÁÈÇÌÁÔÏÓ ÁíáóôÜôùóç ìåôÜ ôçí ðáñáßôçóç Äéïêëçôéáíïý • Íßêç Êùíóôáíôßíïõ óôç Ìïõëâßá ãÝöõñá • ÄéÜôáãìá ÌåäéïëÜíùí • ÓõíôñéâÞ Ëéêßíïõ óôçí áíáôïëÞ

ÌåôáöïñÜ ðñùôåýïõóáò • • • •

Áðüöáóç ãéá ìåôáöïñÜ ôçò ðñùôåýïõóáò óôï ÂõæÜíôéï Ëüãïé: äéïéêçôéêïß, óôñáôçãéêïß, ãåùãñáöéêïß Åãêáßíéá: 11 ÌáÀïõ 330 ì.×. Èåìåëßùóç åëëçíéêÞò áõôïêñáôïñßáò

ÁÍÁÐÔÕÎÇ ÏÑÙÍ Êùíóôáíôéíïýðïëç Óðïõäáßá ðüëç, ÷ôéóìÝíç óå ìéá ÷åñóüíçóï áíÜìåóá óôï Âüóðïñï êáé óôçí Ðñïðïíôßäá. Éäñýèçêå áðü Ìåãáñåßò áðïßêïõò (ÂõæÜíôéï). Ï Êùíóôáíôßíïò êõñßåøå ôçí ðüëç ôï 324 ì.×. Ôï 330 ì.×. ìåôÝöåñå åêåß ôçí ðñùôåýïõóá ôçò áõôïêñáôïñßáò. Ç ðüëç Üêìáóå. Ï Êùíóôáíôßíïò, êáé áñãüôåñá ï Èåïäüóéïò, Ý÷ôéóáí ëáìðñÜ ôåß÷ç. Ï Éïõóôéíéáíüò ôçí êüóìçóå ìå óðïõäáßá Ýñãá, üðùò ç Áãßá Óïößá. Óðïõäáßá áêìÞ ãíþñéóå ùò ôï 12ï áé. Áñãüôåñá üìùò Üñ÷éóå ç ðáñáêìÞ. Ç Ðüëç Ýðåóå óôá ÷Ýñéá ôùí Ôïýñêùí óôéò 29 ÌáÀïõ 1453. 311

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 312

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

ÐÉÍÁÊÁÓ ÏÍÏÌÁÔÙÍ Êùíóôáíôßíïò Á´ ÃåííÞèçêå óôç Íáúóü ôçò Óåñâßáò. ÐáôÝñáò ôïõ Þôáí ï ÊùíóôÜíôéïò ï ×ëùñüò, ï ïðïßïò Þôáí éêáíüò óôñáôéùôéêüò. Ï Êùíóôáíôßíïò äéáêñßèçêå óôï ðëåõñü ôïõ ðáôÝñá ôïõ. ÄéáäÝ÷ôçêå ôïí ðáôÝñá ôïõ ôï 306 ì.×. óôï áîßùìá ôïõ Áýãïõóôïõ ôçò äýóçò. ÐïëÝìçóå åíáíôßïí ôïõ ÌáîÝíôéïõ óôç äýóç êáé ôïõ Ëéêßíéïõ óôçí áíáôïëÞ. ÔåëéêÜ Ýíùóå ôçí áõôïêñáôïñßá ôï 324 ì.×.

×ÑÏÍÏËÏÃÉÊÏÓ ÐÉÍÁÊÁÓ

312

×ÑÏÍÏÓ

ÃÅÃÏÍÏÓ

305 ì.×.

Ðáñáéôåßôáé ï Äéïêëçôéáíüò

312 ì.×.

Íßêç Êùíóôáíôßíïõ óôç Ìïõëâßá ãÝöõñá

×313 ì.×.

ÄéÜôáãìá ÌåäéïëÜíùí

324 ì.×.

Åíïðïßçóç áõôïêñáôïñßáò

11/5/330 ì.×.

Åãêáßíéá Êùíóôáíôéíïýðïëçò

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 313

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

óôéò åñùôÞóåéò – äñáóôçñéüôçôåò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ 1. Ì å â Ü ó ç ô ï ÷ Ü ñ ô ç ð ñ ï ó ä é ï ñ ß ó ô å ô á ó ô ñ á ô ç ã é ê Ü ê á é ã å ù ã ñ á ö é ê Ü ðëåïíåêôÞìáôá ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò óå ó÷Ýóç ìå ôç Ñþìç. Ç ðüëç âñéóêüôáí óå áóöáëÝò óçìåßï. Ç Ñþìç óõíÞèùò êéíäýíåõå áðü ôéò åðéèÝóåéò ôùí ãåñìáíéêþí öõëþí. Óðïõäáßá Þôáí êáé ç ãåùãñáöéêÞ èÝóç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò. Âñéóêüôáí ðÜíù óå ïéêïíïìéêü óôáõñïäñüìé. ¸ëåã÷å ôïõò äñüìïõò ðïõ ïäçãïýóáí óôïí Åýîåéíï Ðüíôï êáé óôç ìéêñáóéáôéêÞ åíäï÷þñá. Ç èÝóç ôçò äéåõêüëõíå êáé ôçí Üìõíá ôçò ðüëçò. 2. Ôé, êáôÜ ôç ãíþìç óáò, ïäÞãçóå ôïí Êùíóôáíôßíï íá óôñáöåß ðñïò ôïõò ×ñéóôéáíïýò; Ï Êùíóôáíôßíïò Þôáí äéïñáôéêüò çãÝôçò. ÊáôÜëáâå üôé ïé ×ñéóôéáíïß Þôáí áíåñ÷üìåíç äýíáìç óôçí áõôïêñáôïñßá. Ç áíôï÷Þ ðïõ åðÝäåéîáí óôïõò äéùãìïýò ôïõ Ýêáíáí åíôýðùóç. Ç áõôáðÜñíçóç êáé ç ðåéèáñ÷ßá ôïõò áðïôåëïýóáí óçìáíôéêÜ óôñáôéùôéêÜ ðñïôåñÞìáôá. 3. Ãéáôß ôï ÄéÜôáãìá ôùí ÌåäéïëÜíùí ÷áñáêôçñßæåôáé ùò êáìðÞ óôçí éóôïñßá ôïõ ñùìáúêïý êñÜôïõò áëëÜ êáé ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò Åêêëçóßáò; Ôï ÄéÜôáãìá ôùí ÌåäéïëÜíùí óçìáôïäïôåß íÝá ðåñßïäï óôç ó÷Ýóç èñçóêåßáò êñÜôïõò áëëÜ êáé óôçí áíÜðôõîç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý. Ïé ×ñéóôéáíïß âãáßíïõí áðü ôï êáèåóôþò ôçò ðáñáíïìßáò. Áíáãíùñßæïíôáé ùò ç íÝá äýíáìç óôçí áõôïêñáôïñßá. Ïé áõôïêñÜôïñåò ìåôÜ ôïí Êùíóôáíôßíï áðïóôñÝöïíôáé ôçí åéäùëïëáôñßá êáé óôçñßæïíôáé óôçí áíáíåùôéêÞ äýíáìç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý. ÓéãÜ óéãÜ ï ×ñéóôéáíéóìüò ãßíåôáé ç åðéêñáôïýóá èñçóêåßá. Èñéáìâåýåé ðÜíù óôï èíÞóêïíôá åéäùëïëáôñéóìü. Ïé çãÝôåò ôçò Åêêëçóßáò áðïêôïýí ìåãÜëç éó÷ý. Ïé áõôïêñÜôïñåò ðÜëé ðñïâÜëëïõí ôï Èåü ùò ðçãÞ ôçò åîïõóßáò ôïõò.

313

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 314

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

ÓÕÍÏØÇ ÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ Ðåñßëçøç Ç ÑùìáúêÞ åéñÞíç ïäçãåß óôçí åëåýèåñç äéáêßíçóç áíèñþðùí, áãáèþí, éäåþí. Ç åìöÜíéóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý óöñáãßæåé ôçí áõôïêñáôïñßá. Ç ðáñáêìÞ ôçò áõôïêñáôïñßáò ïäçãåß óå ðñïóðÜèåéåò áíüñèùóçò. Ï Êùíóôáíôßíïò ï ÌÝãáò åíïðïéåß ôçí áõôïêñáôïñßá, óôñÝöåôáé ðñïò ôï ×ñéóôéáíéóìü êáé ìåôáöÝñåé ôçí ðñùôåýïõóá óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç (ÂõæÜíôéï).

ÁÓÊÇÓÇ ÁÕÔÏÁÎÉÏËÏÃÇÓÇÓ ÓõíäÝóôå ìå ìéá ãñáììÞ ôéò ëÝîåéò ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìåôáîý ôïõò 1. ×ñéóôüò á. Äéïêëçôéáíüò 2. Ðáýëïò â. Åðßóêïðïò 3. ÐÝôñïò ã. ×ñéóôéáíïß 4. Ôåôñáñ÷ßá ä. ÂçèëåÝì 5. ÍÝá Ñþìç å. Ôáñóüò 6. Ëéêßíéïò óô. ÉåñïõóáëÞì 7. Ìåäéüëáíá æ. Áýãïõóôïò 8. Áíôéü÷åéá ç. Êùíóôáíôßíïò 9. Åêêëçóßá è. áíåîéèñçóêßá ÁðÜíôçóç: 1 ä, 2 å, 3 â, 4 á, 5 ç, 6 æ, 7 è, 8 ã, 9 óô

314

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 315

ÁÓÊÇÓÅÉÓ ÄÅÊÁÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

1. Óõìðëçñþóôå ôá ïíüìáôá óôç óôÞëç ÏÍÏÌÁ ÐÑÏÔÁÓÇ

ÏÍÏÌÁ

1. Ðñþôïò áõôïêñÜôïñáò ôçò Ñþìçò. 2. Ñùìáßïò áõôïêñÜôïñáò ðïõ êáôÝëáâå ôç Äáêßá. 3. ÉäñõôÞò ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò èñçóêåßáò. 4.

Ïíïìáóôüò áðüóôïëïò, âïçèÞèçêå óçìáíôéêÜ óôçí åîÜðëùóç ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý.

5.

Ñùìáßïò áõôïêñÜôïñáò, áíáäéïñãáíùôÞò ôçò ñùìáúêÞò áõôïêñáôïñßáò.

6.

Óðïõäáßïò áõôïêñÜôïñáò, ìåôÝöåñå ôçí ðñùôåýïõóá óôçí áíáôïëÞ.

7. Áíôßðáëïò ôïõ Êùíóôáíôßíïõ óôçí áíáôïëÞ.

2. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò âÜëôå × óôçí áíôßóôïé÷ç óôÞëç, áíÜëïãá áí ôéò èåùñåßôå óùóôÝò Þ ëáíèáóìÝíåò ÐÑÏÔÁÓÇ

Ó

Ë

1. Ï Ïêôáâéáíüò áñêÝóôçêå ìüíï óôçí êïóìéêÞ åîïõóßá.



Ç áõôïêñáôïñéêÞ äéïßêçóç Üëëáîå ðïëý ùò ôïí 3ï áé. ì.×.



3. Ï ñùìáúêüò óôñáôüò äéáéñåßôáé óå ôñéÜíôá ëåãåþíåò.





4. Ç Ñþìç áöÞíåé ó÷åôéêÞ áõôïíïìßá óôéò ðüëåéò





Ï ×ñéóôüò ãåííÞèçêå óôá ÷ñüíéá ôïõ áýãïõóôïõ Ïêôáâéáíïý.







2.

5.

6. Ï ×ñéóôüò ðÝèáíå áðü öõóéêÜ áßôéá.

315

10s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

9:15

Page 316

7. Ðïëëïß ×ñéóôéáíïß êáôáöåýãïõí óôçí Áíôéü÷åéá.





8. Ï Ðáýëïò äåí Þôáí Ñùìáßïò ðïëßôçò.





9. Ï Ðáýëïò èáíáôþèçêå óôçí ÉåñïõóáëÞì.





Ç äéïéêçôéêÞ ïñãÜíùóç ôçò Åêêëçóßáò áêïëïõèåß ôçí êñáôéêÞ ïñãÜíùóç.





11. Ïé ÷ñéóôéáíïß äÝ÷ïíôáé íá ëáôñåýïõí ôïí áõôïêñÜôïñá.





12.

Ôï ðñüâëçìá ôçò äéáäï÷Þò ôïõ áõôïêñÜôïñá äåí åß÷å ëõèåß åðáñêþò.





13.

Ï Äéïêëçôéáíüò èåùñïýóå üôé Ýíáò Üñ÷ïíôáò áñêïýóå ãéá íá äéïéêÞóåé ôçí áõôïêñáôïñßá.





14. ÊáèÝíáò áýãïõóôïò åß÷å äýï âïçèïýò.





15. Ï Êùíóôáíôßíïò íßêçóå ôï ÌáîÝíôéï óôç Ìïõëâßá ãÝöõñá.





Ï Êùíóôáíôßíïò ôåëéêÜ èåìåëßùóå ìéá åëëçíéêÞ áõôïêñáôïñßá.





10.

16.

3. Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò óõìðëçñþóôå ôá êåíÜ 1. Ç ïíïìáóßá Áýãïõóôïò óçìáßíåé ……………. . 2. Ç áõôïêñáôïñßá óôçí áêìÞ ôçò åêôåßíåôáé áðü ôçí ……………. âïññÜ ùò ôçí ……………. óôï íüôï. 3. Ôï 2ï áé. ì.×. ïé ñùìáúêÝò åðáñ÷ßåò æïõí ……………. . 4. ÊÜèå åðáñ÷ßá ……………. óå ïñéóìÝíïõò ôïìåßò ðáñáãùãÞò. 5. Ôï êÞñõãìá ôïõ ×ñéóôéáíéóìïý åßíáé ……………. ãéá ôçí åðï÷Þ. 6. Ï Ðáýëïò Þôáí ãüíïò åîåëëçíéóìÝíçò ……………. ïéêïãÝíåéáò. 7. Ï Ðáýëïò ðñáãìáôïðïßçóå ……………. ðåñéïäåßåò óôçí ÅëëÜäá, Êýðñï êáé Ì. Áóßá. 8. Ôïí 3ï áé. ì.×. åðéêñáôåß ……………. . 9. Ï Ìáîéìßíïò Ýëáâå ôïí ôßôëï ôïõ ……………. . 10. Ïé âïçèïß ôùí áõãïýóôùí ïíïìÜæïíôáé ……………. . 11. Ï Äéïêëçôéáíüò åìðéóôåýåôáé ôï ……………. óôïé÷åßï ôçò áõôïêñáôïñßáò. 12. Ï Êùíóôáíôßíïò äéÝêñéíå ôá ……………. êáé ôá ……………. ðëåïíåêôÞìáôá ôçò íÝáò ðñùôåýïõóáò. 316

10s.qxp

5/8/2008

9:15

Page 317

4. Áíôéóôïé÷ßóôå ôéò ÷ñïíïëïãßåò ìå ôá ãåãïíüôá ×ÑÏÍÏËÏÃÉÁ

ÃÅÃÏÍÏÓ

1. 30 ð.×.

á. áõôïêñÜôïñáò ï Äéïêëçôéáíüò

2. 2ïò áé. ì.×.

â. ðåñéïäåßåò Ðáýëïõ

3. 5/4 ð.×.

ã. äéÜôáãìá ÌåäéïëÜíùí

4. 45-60 ì.×.

ä. åíïðïßçóç áõôïêñáôïñßáò

5. 64 ì.×.

å. õðïôáãÞ Áéãýðôïõ

6. 284-305 ì.×.

óô. åãêáßíéá Êùíóôáíôéíïýðïëçò

7. 313 ì.×.

æ. ÑùìáúêÞ åéñÞíç

8. 324 ì.×.

ç. Ôñáúáíüò

9. 330 ì.×.

è. èÜíáôïò Ðáýëïõ

10. 28-117 ì.×.

é. ãÝííçóç ×ñéóôïý

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

5. ÅðéëïãÞ ïñèÞò áðÜíôçóçò: (Óôéò ðáñáêÜôù ðñïôÜóåéò õðïãñáììßóôå ôç óùóôÞ áðÜíôçóç) 1. Ï ñùìáúêüò óôñáôüò áñéèìïýóå ôçí åðï÷Þ áêìÞò: á) 300.000 Üíäñåò, â) 350.000 Üíäñåò, ã) 400.000 Üíäñåò 2. ÏñéóìÝíïé Åâñáßïé ðåñéìÝíïõí áíõðüìïíá: á) ôï Ìåóóßá, â) ôïí ðñïöÞôç Çëßá, ã) ôï Äáâßä 3. Ï Éçóïýò ãåííÞèçêå óôç(í): á) Êáðåñíáïýì, â) ÂçèëåÝì, ã) ÉåñïõóáëÞì 4. Ïé ×ñéóôéáíïß ðÞñáí áõôü ôï üíïìá áðü ôïõò êáôïßêïõò ôçò: á) Áíôéü÷åéáò, â) ÁëåîÜíäñåéáò, ã) Ñþìçò 5. Ôï åâñáúêü üíïìá ôïõ Ðáýëïõ Þôáí: á) Íáïýì, â) ÌïæÝ, ã) Óáïýë 6. Óå êÜèå ÷ñéóôéáíéêÞ äéïéêçôéêÞ ìïíÜäá áíôéóôïé÷åß Ýíáò: á) åðßóêïðïò, â) êáßóáñáò, ã) ðñáßôïñáò 7. Ï Äéïêëçôéáíüò ìåôÝöåñå ôçí ðñùôåýïõóá óôç: á) Âéèõíßá, â) Íßêáéá, ã) Èåóóáëïíßêç

317

10s.qxp

5/8/2008

ÊÅÖÁËÁÉÏ É´ Áðü ôç Ñþìç óôï ÂõæÜíôéï

9:16

Page 318

8. Ç íÝá ðñùôåýïõóá ôïõ Ì. Êùíóôáíôßíïõ ïíïìÜóôçêå êáé: á) ÍÝá Ðüëç, â) ÍÝá ¸äñá, ã) ÍÝá Ñþìç 9. Ç èåìåëßùóç ôçò íÝáò ðñùôåýïõóáò îåêßíçóå ôï: á) 324 ì.×., â) 322 ì.×., ã) 326 ì.×.

ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ ÁÓÊÇÓÅÙÍ ÄÅÊÁÔÏÕ ÊÅÖÁËÁÉÏÕ 1ç Üóêçóç 1. Ïêôáâéáíüò 4. Ðáýëïò 7. Ëéêßíéïò

2. Ôñáúáíüò 5. Äéïêëçôéáíüò

3. Éçóïýò ×ñéóôüò 6. Êùíóôáíôßíïò

2ç Üóêçóç 1Ë, 2Ë, 3Ó, 4Ó, 5Ó, 6Ë, 7Ó, 8Ë, 9Ë, 10Ó, 11Ë, 12Ó, 13Ë, 14Ë, 15Ó, 16Ó

3ç Üóêçóç 1. óåâáóôüò 2. Áããëßá - ¢íù Áßãõðôï 4. åéäéêåýåôáé 5. åðáíáóôáôéêü 7. ôñåéò 8. áíáñ÷ßá 10. Êáßóáñåò 11. åëëçíéêü 12. óôñáôçãéêÜ - ãåùãñáöéêÜ

4ç Üóêçóç 1 å, 2 æ, 3 é, 4 â, 5 è, 6 á, 7 ã, 8 ä, 9 óô, 10 ç

5ç Üóêçóç 1 ã, 2 á, 3 â, 4 á, 5 ã, 6 á, 7 á, 8 ã, 9 á

318

3. åéñçíéêÜ 6. åâñáúêÞò 9.Áõãïýóôïõ

10s.qxp

5/8/2008

9:16

Page 319

10s.qxp

5/8/2008

9:16

Page 320