Ano Ang Buod Ng Himala 1s2m44

Ano ang buod ng himala Ang tagpuan ng pelikulang Himala ay ang Cupang, isang maliit na baryo sa Pilipinas na matagal na panahon na ring hindi dinaratnan ng ulan kaya't nagbibitak ang mga kalsada't natutuyo ang mga pananim. Naniniwala ang mga taga-Cupang na simumpa ng bayang kinabibilangan ng baryo nila. Si Elsa ang pangunahing tauhan ng pelikulang ito. Siya ay 24 taong gulang na at katulong sa bahay ni Gng. Alba. Ampon lamang si Elsa ng kanyang inang si Aling Saling. Ngunit nagbago ang lahat kay Elsa nang dumilim isang tanghaling tapat. Tinatakpan ng buwan ang araw. Hindi magkamayaw ang mga tao sa mga sandaling iyon, takot na takot na tumatakbo pauwi sa kani-kanila at nagsisigawan. Isang matandang babae ang nagpalala ng lahat nang nasambit niyang "Diyos ko po, magugunaw na ang mundo!" "Hindi ho, eclipse lang ho iyan," tugon ni Lucio na sumubok pakalmahin ang mga taong natataranta. Sa dilim ay nangangap si Elsa paakyat sa burol. Humuhugong ang hangin. Nadapa si Elsa. At sa kanyang pagbangon ay may narinig siyang bulong, isang boses ng babae na tinatawag ang pangalan niya. Lumingon siyang tila tumahimik ang lahat at kanyang nilapitan ang isang punong tuyong-tuyo't walang dahon na nasa tuktok ng burol. Niya niya ang kung anumang liwanag na iyon. Napaluhod siyang tila magdarasal habang ang kanyang mukha'y sinisikatan ng liwanag na iyon. Kinagabihan sa bahay nina Elsa ay nag-uusap sila at ng kanyang ina. "Elsa, lagi ka na lang wala sa iyong sarili. Gaya kanina, pinapunta kita kina Lucio'y nakalimutan mo. Lagi kang nasa burol. Di kita laging mababantayan. Dapat mag-asawa ka na. Baka sabihin nila'y mag-ina tayong matandang dalaga. Di kita inampon para gumaya lang sa 'kin." Iba ang sagot ni Elsa, "Nakita ko po ang Mahal na Birhen. Sa Burol po. Kanina habang may eclipse. Nakaputing damit po siya. May belong asul. May sugat sa dibdib. Umiiyak po siya ak saka nawala. Ayaw po kayong maniwala sa akin?" Kinabukasan, ipinatingin ni Aling Saling si Elsa sa isang arbularyo. Pinalo nang pinalo ng arbularyo ang hubad na likod ni Elsa habang nakahiga ito parang hindi nasasaktan. Matigas daw ang espiritung sumasanib kay Elsa sabi ng arbularyo kaya ibalik na lang daw ito sa susunod na araw. Kinaumagahan habang pappunta sana si Baldo sa bukid ay napaitigil siyang nakatingin sa burol. Nakita niya si Elsa na nakaluhod nang matikas sa harap ng tuyong punong kahoy. Nilapatan niya si Elsa at nakita na dumurugo ang magkabilang kamay nito. Niyugyog niya si Elsa ngunit matagal kumibo. Nang nagmulat ang mga nito ay inilapad niya ang kanyang palad, may sugat ang mga palad nito. Kinagabihan ay nasa simbahan si Elsa at kausap ang isang pari. May pagdududa ang pari kay Elsa na batid habang sila'y nag-uusap. "Ang Mahal na Birhen po ang nakita ko. Opo, pero meron po siyang sugat sa dibdib. Para pong tama ng baril." "May baril na ba noong unag panahon. Minsan, mapaglinlang ang demonyo. Kaya nitong magpakita sa kahit anong anyo. Kahit pa ng Panginoon. Papaano mo naman makikita iyon e may eclipse." "May liwanag pong nanggagaling sa kanya. Parang po siyang nabibihisan ng araw. Noong una po'y nagpapakita lang siya, umiiyak, at saka nawawala. Pero nitong huli'y nagsasalita na siya. Sabi po niya'y di mo ako mapangingiti, Ineng, maraming kasalanan ang tao. Ewan ko po kung sa kanya ko nakuha ang mga sugat ko. Pero sabi po niya, kung magpapakabait daw po lahat ng mga tagarito, isang araw ay mawawala ang sumpa. At ang sabi rin po niya, darating daw ang araw at lalapit daw po sa akin ang

lahat ng may sakit at makapanggagamot daw po ako. Hindi lang daw po ng sugat ng katawan pati'y 'yung sugat ng mga kaluluwa," pahayag ni Elsa. "Lagi kang tinutukso ng mga tao dito bilang putok sa buho. At noong araw na nakita mo ang Birhen ay nakagalitan ka daw ni Mrs. Alba. May sama ka ba ng loob sa mga tao dito, Elsa? Hindi ako naniniwala sa mga milagro," tugon ng pari kay Elsa. Sa bahay nina Elsa ay nag-aaalalang kinausap siya ni Aling Saling. "Baka pagtawanan ka ng mga tao. Baka matanggal tayo sa trabaho kay Mrs. Alba. Nagising si Aling Saling na wala sa kanyang tabi si Elsa. Hinanap nina Aling Saling, Chayong at Baldo si Elsa. Nagtungo sila sa burol, doon nakita nilang nakaluhod si Elsa. Wala na ang mga sugat sa katawan ni Elsa. Lumapit ang isang tagabaryo, "Baldo, iyong kaibigan mong taga-Maynila, 'yung tiningnan ni Elsa, nawala na raw ang sakit niya! Gumaling na raw siya!" Lumuhod sila sa harap ni Elsa. Hinahagud ni Elsa ang mata ni Lolo Hugo. Binihisan nila si Elsa ng puting-puting damit na pagmamay-ari ng pinsan ni Chayong na dating nagmamadre. Lumakad sila na tila munting prusisyon. "Baldo, pagbutihin mo! Baka maawa sa'yo ang Mahal na Panginoon at pagkalooban ka ng asawa," ani Lucio nang napadaan ang pangkat nina Elsa sa harap nito. Ang ilang usiserong tagabaryo ay nasa burol na. Pilit hinahanap ang birhen. "Baka dito! Baka nagtatago lang dito! O baka naman diyan sa kabilang puno." "Huwag kang maingay. Naka matakoy lumabas!" Iniisnpeksyon nila ang puno, ang iba ay may dala pang flashlight. Pagkahapon, maraming tao sa bahay nina Elsa. Iniharap ni Baldo ang isang pasyenteng naipitan ng ugat sa paa upang ipagamot kay Elsa. Lahat ay nakamasid sa kanyang ginagawa. Tinawag ni Mrs. Alba sina Aling Saling, Chayong, Baldo at Sepa. Kailangan daw nilang mag-organisa upang tulungan at bantayan si Elsa. Malalim na ang gabi. Nagising si Chayong sa pagkakahilik ni Pilo, ang kanyang kasintahan. Nasa ilalim sila ng bahay, sa may tangkal ng baboy. "Huwag Pilo! Natatakot ako," ani ni Chayong. "Ba't ka natatakot, ako lang 'ti di ba mahal mo ako? Chayong, mapapanis tayo!" tugon ni Pilo. "Alam mo namang gutso kong malinis ako bago makasal. 'Yun lang ang maibigay ko sa'yo." "Ngayon mo na ibigay Chayong." "Ba't ako pa ang nagustuhan mo? Marami ka namang girlfriend a. H'wag Pilo...huwag! Talaga namang marami kang girlfriend. Pati nga si Elsa niligawan mo n'on," ani ni Chayong. "Lahat ng babae kaya kong lagawan, pero si Elsa hindi. Ewan ko kung bakiy. Parang hindi siya babae e. Parang hindi siya tao. Kelan ba tayo papakasal?" "Nakausap ko si Elsa, Pilo," sabi ni Chayong. "Lahat ba naman ng gagawin mo'y ikinukunsulta mo pa kay Elsa," sagot ni Pilo. "Alam niya ang lahat," agad na tugon ni Chayong. Umalis si Chayong at sa kanilang bahay ay naligo siya. Sinabunan niya ang mga bahagi ng kanyang katawan na hinagkan ni Pilo.

buod na Banyaga ni liwayway arceo Mula nang dumating is Fely kangina ay hindi miminsang narinig niya ang tanong na iyon na tila ngayon lamang siya nakita. Gayong umuuwi siya dalawang ulit sa isang taon kung Araw ng mga Patay at kung Pasko. O napakadalang nga iyon, bulong niya sa sarili. At maging sa mga sandaling ito na wala nang kumukibo sa tumitingin sa kanya ay iyon din ang katanungang wari ay nababsa niya sa bawat mukha, sa bawat tingin, sa bawat matimping ngiting may lakip na lihim na sulyap.

At mula sa salamin sa kanyang harapan ay nakita niya si Nana Ibang sa kanyang likuran. Hinahagod ng tingin ang kanyang kaanyuan. Matagal na pinagmasdan ang kanyang buhok Hindi ito makapaniwala nang sabihin niyang serbesa ang ipinambasa sa buhok niya bago iyon sinuklay. Nandidilat si Nana Ibang nang ulitin ang tanong. "Serbesa ba 'kama, bata ka, ha?" Nguniti siya kasabay ang mahinang tango. At nang makita niyang nangunot ang noo nito, idinigtong niya ang paliwanag. "Hindi masama'ng amoy, Nana." Ngayon, sa kanyang pandinig ay hindi nakaila sa kanya ang pagtuon ng tingin nito sa kanyang suot. Sa leeg ng kanyang terno na halos ay nakasabit lamang sa gilid ng kanyang balikat at tila nanunuksong pinipigil ang pagsungaw ng kanyang malusog na dibdib. Sa kanyang baywang na lalong pinalantik ng lapat na lapat na saya. Sa laylayan naito na may gilit upang makahakbang siya. "Ibang-iba na ngan ngayon ang...lahat!" at nauulinigan niya ang buntung-hiningang kumawala sa dibdib ng matandang ale. Napangiti siya. Alam niyang iyonm din ang sasabihin ng kanyang ina kung nakabuhayan siya. Pati ang kanyang ama na hindi naging maligoy minsan man, sa pagkakaalam niya, sa pagsasalita. Iyon din ang narinig niyang sabi ng kanyang Kuya Mente. At ang apat niyang pamangkin ay halos hindi nakahuma nang makita siya kanginang naka-toreador na itim at kamisadentrong rosas. Pinagmasdan siya ng kanyang mga kanayon, mula ulong may taling bandanna, sa kanyang salaming may kulay, hanggang sa kanyang mag mapulang kuko sa paa na nakasungaw sa step-in na bukas ang nguso. "Sino kaya'ng magmamana sa mga pamangkin mo?" tanong ngayon ng kanyang Nana Ibang. "Ang panganay sana ng Kua mo...matalino..." "Sinabi ko naman sa Inso...ibigay na sa 'kin papapag-aralin ko sa Maynila. Nag-iisan naman ako. Ang hirap sa kanila...ayaw nilang maghiwa-hiwalay. Kung sinunod ko ang gusto ni Inang...noon...kung natakot ako sa iyakan..." Tumigil siya sa pagsasalita. Alam niyang hindi maikukubli ng kanyang tinig ang kapaitang naghihimagsik sa kanyang dibdib. "Tigas nga naming iyakan nang lumawas ka..." ayon ni Nana Ibang. "Noon pa man, alam kong nasa Maynila ang aking pagkakataon. Sasali ba 'ko sa timpalak na 'yon kung hindi ako nakasisigurong kaya ko ang eksamen?" Malinaw sa isip ang nakaraan. Hindi sumagot si Nana Ibang. Naramdaman niyang may dumaping panyolito sa kanyang batok. "Pinapawisan ka an, e. Ano bang oras ang sabi no Duardo na susunduin ka?" "Alas-tres daw. Hanggang ngayon ba'y gano'n dito?" at napangiti siya. "Ang alas-tres, e, alas-singko? Alas-kuwatro na, a! Kung hindi lang ako magsasaya, di dinala ko na rito ang kotse ko. Ako na ang magmamaneho. Sa Amerika..." "Naiinip ka na ba/" agaw ni Nana Ibang sa kanyang sinabi. "Hindi sa naiinip, e. Dapat ay nasa oras ng salitaan. Bakit ay gusto kong makabalik din ngayon sa Maynila." "Ano? K-kahit gabi?" Napatawa si Fely. "Kung sa Amerika...nakapunta ako at nakabalik nang nag-iisa, sa Maynila pa? Ilang taon ba 'kong wala sa Pilipinas? Ang totoo..."

Boglang nauntol ang kanyang pagsasalita nang marinig niya ang mahinang tatat ni Aling Ibang. At nang tumingin siya rito ay nakita niya ang malungkot na mukha nito. At biglang-bigla, dumaan sa kanyang gunita ang naging anyo nito nang makita siya kangina. Ang pinipigil na paghanga at pagtataka sa kanyang anyo. Ang walang malamang gawing pagsalubong sa kanya. At nang siya ay ipaghain ay hindi siya isinabay sa kanyang mga pamangkin. Ibinukod si ng hain, matapos mailabas ang isang maputi at malinis na mantel. Hindi siya pinalabas sa batalan nang sabihin niyang maghuhugas siya ng kamay. Ipinagpasok siya ng palanggana ng tubig, kasunod ang isa niyang pamangking sa pangaln at larawan lalo niyang kilala sapagkat patuloy ang kanyang sustento rito buwan-buwan. Iba ang may dala ng platitong kinalalagyan ng sabong mabangong alam niyang ngayon lamang binili. Nakasampay sa isang bisig nito ang isang tuwalyang amay moras. At napansin niyang nagkatinginan ang kanyang mga kaharap nang sabihin niyang magkakamay siya. "Ayan naman ang kubyertos...pilak 'yan!" hiyang-hiyang sabi ng kanyang hipag. " 'Yan ang uwi mo...noon...hindi nga namin ginagamit..." Napatawa siya. "Kinikutsara ba naman ang alimango?" Nagsisi siya pagkatapos sa kanyang sinabi. Napansin niyang lalong nahapis ang mukha ng kanyang Nana Ibang. Abot ang paghingi nito ng paumanhin. Kung hindi ka ba nagbago ng loob, di sana'y nilitson ang biik sa silong, kasi, sabi...hindi ka darating... Wala nga siyang balak na dumalo sa parangal. Ngunit naisip niya - ngayon lamang gagawin ang gayon sa kanilang nayon. Sa ikalimampung taon ng Plaridel High School. Waring hindi niyan matatanggihan ang karangalang iniuukol sa kanya ng Samahan ng mga Nagtapos sa kanilang paaralan. Waring naglalaro sa kanyang isipan ang mga titik ng liham ng pangulo ng samahan. Parangal sa unang babaing hukom na nagtapos sa kanila. Napakislot pa si Fely nang marinig ang busina ng isag tumigil na sasakayan sa harapan ng bahay. Alam na niya ang kahulugan niyon. Dumating na ang sundo upang ihatid siya sa bayan, sa gusali ng paaralan. Hindi muna niya isinuot ang kanyang sapatos na mataas at payat ang takong. "Sa kotse n," ang sabi niya kay Nana Ibang. Ang hindi niya masabi: Baka ako masilat...baka ako hindi makapanaog sa hagdang kawayan. Ngunit sa kanyang pagyuko upang damputin ang kanyang sapatos ay naunahan siya ng matanda. Kasunod niya ito na bitbit ang kanyang sapatos. Sa paligid ng kotse ay maraming matang nakatingin sa kanya. Ang pinto ng kotse ay hawak ng isang lalaki, na nang mapagsino niya ay bahagya siyang napatigil. Napamaang. "Ako nga si Duardo!" Pinigil niya ang buntung-hiningang ibig kumawala sa kanyang dibdib. Nang makaupo na siya ay iniabot ni Nana Ibang ang kanyang sapatos. Yumuko ito at dinampot naman ang tsinelas ba hinubad niya. Isinara ni Duardo ang pinto ng kotse at sa tabi ng tsuper ito naupo. "Bakit hindi ka rito?" tanong niya. Masasal ang kaba ng kanyang dibdib. "May presidente ba ng samahan na ganyan?" "A...e..." Hindi kinakailangang makita niyang nakaharao si Duardo. Napansin niya sa pagsasalita nito ang panginginig ng mga labi. 'A-alangan...na 'ata..."

Nawala ang ngiti ni Fely. Sumikbo ang kanyang dibdib. Si Duardo ang tanging lalaking naging malapit sa kanya. Noon. Ngayon, nalaman niyang guro ito sa paaralang kanilang pinagtapusan. At ito rin ang pangulo ng Samahan ng mga Nagtapos. "Natutuwa kami at nagpaunlak ka..." walang anu-ano'y sabi ni Duardo, "Dalawampu't dalawang taon na..."

"Huwag mo nang sasabihin ang taon!" biglang sabi ni Fely, lakip ang bahagyang tawa. "Tumatanda ako." "Hindi ka nagbabago,' sabi ni Duardo. "Parang mas...mas...bata ka ngayon. Sayang...hindi ka makikita ni Menang..." "Menang?" napaangat ang likod ni Fely. "Kaklase natin...sa apat na grado," paliwanag ni Duardo. "Kami ang..." at napahagikhik ito. "Kamakalawa lang isinilang ang aming pang-anim...' "Congratulations!" pilit na pilit ang kanyang pagngiti. Tila siya biglang naalinsanganan. Tila siya inip na inip sa pagtakbo ng sasakyan. "Magugulat ka sa eskuwela natin ngayon," patuloy ni Duardo nang hindi na siya kumibo. "Ibang-iba kaysa...noon..." "Piho nga," patianod niya. "Hindi naman kasi 'ko nagagawi sa bayan tuwing uuwi ako. Lagi pa 'kong nagmamadali..." "Pumirmi na nga rin kami sa bayan kaya hindi naman tayo nagkikita..." Bagung-bago sa kanyang paningin ang gusali. At nang isungaw niya ang kanyang mukha sa bintana ng sasakyan ay nakita ang mga nakamasid sa kanya. Isinuot niya ang kanyang salaming may kulay. Tila hindi niya matatagalan ang nakalarawan sa mukha ng mga sumasalubong sa kanya. Pagtataka, paghanga, pagkasungyaw. Aywan niya kung alin. At nang buksan ni Duardo ang pinto ng kotse upang makaibis siya ay lalong nagtimunig ang kahungkagang nadarama sa kanyang mga mata. Tila hindi na niya nakikilala at hindi na rin siya makilala pa ng pook na binalikan niya.

BUOD NG BANGKANG PAPEL Nagkatuwaan ang mga bata sa pagtatampisaw sa baha. Ito ang pinakahihintay nilang araw mula nang magkasunud-sunod ang pag-ulan. Alam nilang kapag iyo'y nagpatuloy sa loob ng tatlong araw ang lansangang patungo sa laruan ay lulubog. At ngayon, ay ikalimang araw nang walang tigil ang pag-ulan. Ilang maliliit na bata ang magpapalutang ng mga bangkal papel, nariyang tinatangay ng tubig, naroong sinasalpok at inilulubog, nariyang winawasak. Sa tuwi akong makakikita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang

batang lalaki. Isang batang lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang sa tubig kailanman... Isang batang lalaking nagising sa isang gabi, sa mag dagundong na nakagugulat. Sa loob ng ilang saglit, ang akala niya'y Bagong Taon noon. Gayon ding malalakas na ugong ang natatandaan niyang sumasalubong sa Bagong Taon. Ngunit pagkalipas ng ilan pang saglit, nagunita niyang noon ay wala nang ingay na pumapatak mula sa kanilang bubungan. Sa karimla't pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang makitang ano man maliban sa isang makitid na silahis. Hindi niya malaman kung alin ang dagundong ng biglang pumuno sa bahay ang biglang pagliliwanag. Gulilat siyang nagbalikwas at hinanap nang paningin ang kanyang ina. Nagsunud-sunod ang tila malalaking batong gumugulong sa kanilang bubungan. Ang paggulong ng mga iyo'y sinasaliwan ng pagliliwanag at pagdidilim ng bahay, ng pagliliwanag na muli. Samantala'y patuloy ang pagbuhos ng ulan sa kanilang bubungan, sa kanilang paligid, sa lahat ng dako. Muling nahiga ang nagbalikwas at ang tinig niya ay pinatalagos sa karimlan. "Inay, umuulan, ano?" "Oo, anak, kangina," anang tinig mula sa dulo ng hihigan. "Inay," ang ulit niya sa karimlan, "dumating na ba ang Tatay?" Sumagot ang tinig ngunit hindi niya maunawaan. Kaya't itinaas niya nang bahagay ang likod at humilig sa kaliwang bisig. Sa kanyang tabi;y naroon ang kapatid na si Miling. Sa tabi nito'y nabanaagan niya ang katawan ng ina, at sa kabila naman nito'y nakita niya ang banig na walang tao. Ibinaba niya ang likod at iniunat ang kaliwang bisig. Naramdaman niya ang sigis ng lamig ng kanyang buto. Mula sa nababalot na katawan ni milng ay hinila niya ang kumot at ito'y itinakip sa sariling katawan. Bahagyang gumalaw ang kapatid, pagkatapos ay nagpatuloy sa hindi pagkilos. Naaawa siya kay Miling kaya't ang kalahati ng kumot ay ibinalot sa katawan niyon at siya'y namaluktot sa nalabing kalahati. Naramdaman niya ang panunuot ng lamig sa kanyang likod. Inilabas niya ang kanag kamay sa kumot at kinapa ang banig hanggang sa maabot niya ang sahig. Anong lamig sa sahig, ang naisip niya, at ang kanang kamay ay dali-daling ipinasok muli sa kumot. "Inay," ang tawag niyang muli, "bakit wala pa si Tatay? Anong oras na ba?" "Ewan ko," ang sagot ng kanyang ina. "Matulog ka na, anak, at bukas ay magpapalutang ka ng mga bangkang ginawa mo." Natuwa ang bata sa kanyang narinig. Magkakarerahan kami ng bangka ni Miling, ang aki'y malalaki't matitibay...hindi

masisira ng tubig. Dali-dali siyang nagbangon at pakapa-kapang sumiksik sa pagitan ng kapatid at ng kanyang kausap. Idinaan niya ang kanyang kamay sa pagitan ng baywang at bisig ng ina. Naramdaman niya ang bahagyang pag-aangay ng kaliwang bisig niyon. Ang kanang kamay noo'y ipinatong sa kanyang ulo at pabulong na nagsalita: "Siya, matulog ka na." Ngunit ang bata'y hindi natulog. Mula sa malayo'y naririnig niya ang hagibis ng malakas na hangin. At ang ulang tangay-tangay noon. "Marahil ay hindi na uuwi ang Tatay ngayong gabi," ang kanyang nasabi. Naalala niyang may mga gabing hindi umuuwi ang kanyang ama. "Saan natutulog ang Tatay kung hindi siya umuuwi rito?" ang tanong niya sa kanyang ina. Ngunit ito'y hindi sumagot. Sinipat niya ang mukha upang alamin kung nakapikit na ang kanyang ina. Ngunit sa karimlan ay hindi niya makita. Bago siya tuluyang nakalimot, ang kahuli-hulihang larawan sa kanyang balintataw ay ito. Tatlong malalaking bangkang yari sa papel na inaanod ng baha sa kanilang tapat... At samantalang pumapailanlang sa kaitaasan ang kahuli-hulihang pangrap ng batang yaon, ang panahon ay patuloy sa pagmamasungit. Ang munting bahay na pawid ay patuloy sa pagliliwanag at pagdidilim, sa pananahimik at pag-uumugong, sa pagbabata ng walang awing hampas ng hangin at ulan... Ang kinabukasan ng pagtatampisaw at pagpapaanod ng mga bangkang papel ay dumating... Ngunit kakaibang kinabukasan. Pagdilat ng inaantok pang batang lalaki ay nakita niyang nag-iisa siya sa hihigan. Naroon ang kumot at unan ni Miling at ng kanyang ina. Pupungas siyang bumangon. Isang kamay ang dumantay sa kanyang balikat at nang magtaas ng paningin ay nakitang yao'y si Aling Berta, ang kanilang kapitbahay. Hindi niya maunawaan ang tingin noong tila naaawa. Biglang-biglang naparam ang nalalabi pang antok. Gising na gising ang kanyang ulirat. Naroon ang asawa ni Aling Berta, gayon din sina Mang Pedring, si Alng Ading, si Feli, at si Turing, si Pepe. Nakita niyang ang kanilang bahay ay halos mapuno ng tao. Nahihintakutang mga batang humanap kay kay Miling at sa ina. Sa isang sulok, doon nakita ng batang lalaki ang kanyang ina na nakalikmo sa sahig. Sa kanyang kandungan ay nakasubsob si Miling. At ang buhok nito ay walang tigil na hinahaplus-haplos ng kanyang ina. Ang mukha ng kanyang ina ay nakita ng batang higit na pumuti kaysa rati. Ngunit ang mga mata noo'y hindi pumupikit, nakatingin sa wala.

Patakbo siyang lumapit sa ina at sunud-sunod ang kanyang pagtatanong. "Bakit, Inay, ano ang nangyari? Ano ang nangyari, Inay? Bakit maraming tao rito?" Ngunit tila hindi siya narinig ng kausap. Ang mga mata noo'y patuloy sa hindi pagsikap. Ang kamay noo'y patuloy sa paghaplos sa buhok ni Miling. Nagugulumihang lumapit ang bata kina Mang Pedring at Aling Feli. Ang pag-uusap nila'y biglang natigil nang siya'y makita. Wala siyang narinig kundi... "Labinlimang lahat ang nangapatay..." Hindi niya maunawaan ang ang lahat. Ang pagdami ng tao sa kanilang bahay. Ang anasan. Ang ayos ng kanyang ina. Ang pag-iyak ni Aling Feli nang siya ay makita. Sa pagitan ng mga hikbi, siya'y patuloy sa pagtatanong... "Bakit po? Ano po iyon?" Walang sumasagot sa kanya. Lahat ng lapitan niya'y nanatiling pinid ang labi. Ipinatong ang kamay sa kanyang balikat o kaya'y hinahaplos ang kanyang buhok at wala na. Hindi niya matandaan kung gaano katagal bago may nagdatingan pang mga tao. "Handa na ba kaya?" anang isang malakas ang tinig. "Ngayon din ay magsialis na kayo. Kayo'y ihahatid ni Kapitan Sidro sa pook na ligtas. Walang maiiwan, isa man. Bago lumubog ang araw sila'y papasok dito... Kaya't walang maaaring maiwan." Matagal bago naunawaan ng bata kung ano ang nagyari. Sila'y palabas na sa bayan, silang mag-iiba, ang lahat ng kanilang kapitbahay, ang maraming-maraming tao, at ang kani-kanilang balutan. Sa paulit-ulit na salitaan, sa sali-salimbayang pag-uusap ay nabatid niya ang ilang bagay. Sa labinlimang nangapatay kagabi ay kabilang ang kanyang ama...sa labas ng bayan...sa sagupaan ng mga kawal at taong-bayan. Nag-aalinlangan, ang batang lalaki'y lumapit sa kanyang ina na mabibigat ang mga paa sa paghakbang. "Inay, bakit pinatay ng mga kawal ang Tatay? Bakit? Bakit?" Ang mga bata noong nakatingin sa matigas na lupa ay isang saglit na lumapit sa kanyang mukha. Pagkatapos, sa isang tinig na marahang-marahan ay nagsalita. "Iyon din ang nais kong malaman, anakm iyon din ang nais kong malaman." Samantala... Sa bawat hakbang na palayo sa bahay na pawid at sa munting bukid na kanyang tahanan ay nararagdagan ang agwat ng ulila sa kanyang kabataan.

Ang gabing yaon ng mga dagundong at sigwa, ng mga pangarap na kinabukasan at ng mga bangkang papel - ang gabing yaon ang kahuli-hulihan sa kabataang sasansaglit lamang tumagal. Ang araw na humalili'y tigib ng pangamba at ng mga katanungang inihahanap ng tugon. Kaya nga ba't sa tuwi akong makakikita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang kailanman...

buod ng BANGKANG PAPEL Nagkatuwaan ang mga bata sa pagtatampisaw sa baha. Ito ang pinakahihintay nilang araw mula nang magkasunud-sunod ang pag-ulan. Alam nilang kapag iyo'y nagpatuloy sa loob ng tatlong araw ang lansangang patungo sa laruan ay lulubog. At ngayon, ay

ikalimang araw nang walang tigil ang pag-ulan. Ilang maliliit na bata ang magpapalutang ng mga bangkal papel, nariyang tinatangay ng tubig, naroong sinasalpok at inilulubog, nariyang winawasak. Sa tuwi akong makakikita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang sa tubig kailanman... Isang batang lalaking nagising sa isang gabi, sa mag dagundong na nakagugulat. Sa loob ng ilang saglit, ang akala niya'y Bagong Taon noon. Gayon ding malalakas na ugong ang natatandaan niyang sumasalubong sa Bagong Taon. Ngunit pagkalipas ng ilan pang saglit, nagunita niyang noon ay wala nang ingay na pumapatak mula sa kanilang bubungan. Sa karimla't pinalaki niya ang dalawang mata, wala siyang makitang ano man maliban sa isang makitid na silahis. Hindi niya malaman kung alin ang dagundong ng biglang pumuno sa bahay ang biglang pagliliwanag. Gulilat siyang nagbalikwas at hinanap nang paningin ang kanyang ina. Nagsunud-sunod ang tila malalaking batong gumugulong sa kanilang bubungan. Ang paggulong ng mga iyo'y sinasaliwan ng pagliliwanag at pagdidilim ng bahay, ng pagliliwanag na muli. Samantala'y patuloy ang pagbuhos ng ulan sa kanilang bubungan, sa kanilang paligid, sa lahat ng dako. Muling nahiga ang nagbalikwas at ang tinig niya ay pinatalagos sa karimlan. "Inay, umuulan, ano?" "Oo, anak, kangina," anang tinig mula sa dulo ng hihigan. "Inay," ang ulit niya sa karimlan, "dumating na ba ang Tatay?" Sumagot ang tinig ngunit hindi niya maunawaan. Kaya't itinaas niya nang bahagay ang likod at humilig sa kaliwang bisig. Sa kanyang tabi;y naroon ang kapatid na si Miling. Sa tabi nito'y nabanaagan niya ang katawan ng ina, at sa kabila naman nito'y nakita niya ang banig na walang tao. Ibinaba niya ang likod at iniunat ang kaliwang bisig. Naramdaman niya ang sigis ng lamig ng kanyang buto. Mula sa nababalot na katawan ni milng ay hinila niya ang kumot at ito'y itinakip sa sariling katawan. Bahagyang gumalaw ang kapatid, pagkatapos ay nagpatuloy sa hindi pagkilos. Naaawa siya kay Miling kaya't ang kalahati ng kumot ay ibinalot sa katawan niyon at siya'y namaluktot sa nalabing kalahati. Naramdaman niya ang panunuot ng lamig sa kanyang likod. Inilabas niya ang kanag kamay sa kumot at kinapa ang banig hanggang sa maabot niya ang sahig. Anong lamig sa sahig, ang naisip niya, at ang kanang kamay ay dali-daling ipinasok muli sa kumot. "Inay," ang tawag niyang muli, "bakit wala pa si Tatay? Anong oras na ba?"

"Ewan ko," ang sagot ng kanyang ina. "Matulog ka na, anak, at bukas ay magpapalutang ka ng mga bangkang ginawa mo." Natuwa ang bata sa kanyang narinig. Magkakarerahan kami ng bangka ni Miling, ang aki'y malalaki't matitibay...hindi masisira ng tubig. Dali-dali siyang nagbangon at pakapa-kapang sumiksik sa pagitan ng kapatid at ng kanyang kausap. Idinaan niya ang kanyang kamay sa pagitan ng baywang at bisig ng ina. Naramdaman niya ang bahagyang pag-aangay ng kaliwang bisig niyon. Ang kanang kamay noo'y ipinatong sa kanyang ulo at pabulong na nagsalita: "Siya, matulog ka na." Ngunit ang bata'y hindi natulog. Mula sa malayo'y naririnig niya ang hagibis ng malakas na hangin. At ang ulang tangay-tangay noon. "Marahil ay hindi na uuwi ang Tatay ngayong gabi," ang kanyang nasabi. Naalala niyang may mga gabing hindi umuuwi ang kanyang ama. "Saan natutulog ang Tatay kung hindi siya umuuwi rito?" ang tanong niya sa kanyang ina. Ngunit ito'y hindi sumagot. Sinipat niya ang mukha upang alamin kung nakapikit na ang kanyang ina. Ngunit sa karimlan ay hindi niya makita. Bago siya tuluyang nakalimot, ang kahuli-hulihang larawan sa kanyang balintataw ay ito. Tatlong malalaking bangkang yari sa papel na inaanod ng baha sa kanilang tapat... At samantalang pumapailanlang sa kaitaasan ang kahuli-hulihang pangrap ng batang yaon, ang panahon ay patuloy sa pagmamasungit. Ang munting bahay na pawid ay patuloy sa pagliliwanag at pagdidilim, sa pananahimik at pag-uumugong, sa pagbabata ng walang awing hampas ng hangin at ulan... Ang kinabukasan ng pagtatampisaw at pagpapaanod ng mga bangkang papel ay dumating... Ngunit kakaibang kinabukasan. Pagdilat ng inaantok pang batang lalaki ay nakita niyang nag-iisa siya sa hihigan. Naroon ang kumot at unan ni Miling at ng kanyang ina. Pupungas siyang bumangon. Isang kamay ang dumantay sa kanyang balikat at nang magtaas ng paningin ay nakitang yao'y si Aling Berta, ang kanilang kapitbahay. Hindi niya maunawaan ang tingin noong tila naaawa. Biglang-biglang naparam ang nalalabi pang antok. Gising na gising ang kanyang ulirat. Naroon ang asawa ni Aling Berta, gayon din sina Mang Pedring, si Alng Ading, si Feli, at si Turing, si Pepe. Nakita niyang ang kanilang bahay ay halos mapuno ng tao. Nahihintakutang mga batang humanap kay kay Miling at sa ina. Sa isang sulok, doon nakita ng batang lalaki ang kanyang ina na nakalikmo sa sahig. Sa kanyang kandungan ay nakasubsob si Miling. At ang buhok nito ay walang tigil na hinahaplus-haplos ng

kanyang ina. Ang mukha ng kanyang ina ay nakita ng batang higit na pumuti kaysa rati. Ngunit ang mga mata noo'y hindi pumupikit, nakatingin sa wala. Patakbo siyang lumapit sa ina at sunud-sunod ang kanyang pagtatanong. "Bakit, Inay, ano ang nangyari? Ano ang nangyari, Inay? Bakit maraming tao rito?" Ngunit tila hindi siya narinig ng kausap. Ang mga mata noo'y patuloy sa hindi pagsikap. Ang kamay noo'y patuloy sa paghaplos sa buhok ni Miling. Nagugulumihang lumapit ang bata kina Mang Pedring at Aling Feli. Ang pag-uusap nila'y biglang natigil nang siya'y makita. Wala siyang narinig kundi... "Labinlimang lahat ang nangapatay..." Hindi niya maunawaan ang ang lahat. Ang pagdami ng tao sa kanilang bahay. Ang anasan. Ang ayos ng kanyang ina. Ang pag-iyak ni Aling Feli nang siya ay makita. Sa pagitan ng mga hikbi, siya'y patuloy sa pagtatanong... "Bakit po? Ano po iyon?" Walang sumasagot sa kanya. Lahat ng lapitan niya'y nanatiling pinid ang labi. Ipinatong ang kamay sa kanyang balikat o kaya'y hinahaplos ang kanyang buhok at wala na. Hindi niya matandaan kung gaano katagal bago may nagdatingan pang mga tao. "Handa na ba kaya?" anang isang malakas ang tinig. "Ngayon din ay magsialis na kayo. Kayo'y ihahatid ni Kapitan Sidro sa pook na ligtas. Walang maiiwan, isa man. Bago lumubog ang araw sila'y papasok dito... Kaya't walang maaaring maiwan." Matagal bago naunawaan ng bata kung ano ang nagyari. Sila'y palabas na sa bayan, silang mag-iiba, ang lahat ng kanilang kapitbahay, ang maraming-maraming tao, at ang kani-kanilang balutan. Sa paulit-ulit na salitaan, sa sali-salimbayang pag-uusap ay nabatid niya ang ilang bagay. Sa labinlimang nangapatay kagabi ay kabilang ang kanyang ama...sa labas ng bayan...sa sagupaan ng mga kawal at taong-bayan. Nag-aalinlangan, ang batang lalaki'y lumapit sa kanyang ina na mabibigat ang mga paa sa paghakbang. "Inay, bakit pinatay ng mga kawal ang Tatay? Bakit? Bakit?" Ang mga bata noong nakatingin sa matigas na lupa ay isang saglit na lumapit sa kanyang mukha. Pagkatapos, sa isang tinig na marahang-marahan ay nagsalita.

"Iyon din ang nais kong malaman, anakm iyon din ang nais kong malaman." Samantala... Sa bawat hakbang na palayo sa bahay na pawid at sa munting bukid na kanyang tahanan ay nararagdagan ang agwat ng ulila sa kanyang kabataan. Ang gabing yaon ng mga dagundong at sigwa, ng mga pangarap na kinabukasan at ng mga bangkang papel - ang gabing yaon ang kahuli-hulihan sa kabataang sasansaglit lamang tumagal. Ang araw na humalili'y tigib ng pangamba at ng mga katanungang inihahanap ng tugon. Kaya nga ba't sa tuwi akong makakikita ng bangkang papel ay nagbabalik sa aking gunita ang isang batang lalaki. Isang batang lalaking gumawa ng tatlong malalaking bangkang papel na hindi niya napalutang kailanman...

buod ng himala Ang tagpuan ng pelikulang Himala ay ang Cupang, isang maliit na baryo sa Pilipinas na matagal na panahon na ring hindi dinaratnan ng ulan kaya't nagbibitak ang mga kalsada't natutuyo ang mga pananim. Naniniwala ang mga taga-Cupang na simumpa ng bayang kinabibilangan ng baryo nila. Si Elsa ang pangunahing tauhan ng pelikulang ito. Siya ay 24 taong gulang na at katulong sa bahay ni Gng. Alba. Ampon lamang si Elsa ng kanyang inang si Aling Saling.

Ngunit nagbago ang lahat kay Elsa nang dumilim isang tanghaling tapat. Tinatakpan ng buwan ang araw. Hindi magkamayaw ang mga tao sa mga sandaling iyon, takot na takot na tumatakbo pauwi sa kani-kanila at nagsisigawan. Isang matandang babae ang nagpalala ng lahat nang nasambit niyang "Diyos ko po, magugunaw na ang mundo!" "Hindi ho, eclipse lang ho iyan," tugon ni Lucio na sumubok pakalmahin ang mga taong natataranta. Sa dilim ay nangangap si Elsa paakyat sa burol. Humuhugong ang hangin. Nadapa si Elsa. At sa kanyang pagbangon ay may narinig siyang bulong, isang boses ng babae na tinatawag ang pangalan niya. Lumingon siyang tila tumahimik ang lahat at kanyang nilapitan ang isang punong tuyong-tuyo't walang dahon na nasa tuktok ng burol. Niya niya ang kung anumang liwanag na iyon. Napaluhod siyang tila magdarasal habang ang kanyang mukha'y sinisikatan ng liwanag na iyon. Kinagabihan sa bahay nina Elsa ay nag-uusap sila at ng kanyang ina. "Elsa, lagi ka na lang wala sa iyong sarili. Gaya kanina, pinapunta kita kina Lucio'y nakalimutan mo. Lagi kang nasa burol. Di kita laging mababantayan. Dapat mag-asawa ka na. Baka sabihin nila'y mag-ina tayong matandang dalaga. Di kita inampon para gumaya lang sa 'kin." Iba ang sagot ni Elsa, "Nakita ko po ang Mahal na Birhen. Sa Burol po. Kanina habang may eclipse. Nakaputing damit po siya. May belong asul. May sugat sa dibdib. Umiiyak po siya ak saka nawala. Ayaw po kayong maniwala sa akin?" Kinabukasan, ipinatingin ni Aling Saling si Elsa sa isang arbularyo. Pinalo nang pinalo ng arbularyo ang hubad na likod ni Elsa habang nakahiga ito parang hindi nasasaktan. Matigas daw ang espiritung sumasanib kay Elsa sabi ng arbularyo kaya ibalik na lang daw ito sa susunod na araw. Kinaumagahan habang pappunta sana si Baldo sa bukid ay napaitigil siyang nakatingin sa burol. Nakita niya si Elsa na nakaluhod nang matikas sa harap ng tuyong punong kahoy. Nilapatan niya si Elsa at nakita na dumurugo ang magkabilang kamay nito. Niyugyog niya si Elsa ngunit matagal kumibo. Nang nagmulat ang mga nito ay inilapad niya ang kanyang palad, may sugat ang mga palad nito. Kinagabihan ay nasa simbahan si Elsa at kausap ang isang pari. May pagdududa ang pari kay Elsa na batid habang sila'y nag-uusap. "Ang Mahal na Birhen po ang nakita ko. Opo, pero meron po siyang sugat sa dibdib. Para pong tama ng baril." "May baril na ba noong unag panahon. Minsan, mapaglinlang ang demonyo. Kaya nitong magpakita sa kahit anong anyo. Kahit pa ng Panginoon. Papaano mo naman makikita iyon e may eclipse." "May liwanag pong nanggagaling sa kanya. Parang po siyang nabibihisan ng araw. Noong una po'y nagpapakita lang siya, umiiyak, at saka nawawala. Pero nitong huli'y nagsasalita na siya. Sabi po niya'y di mo ako mapangingiti, Ineng, maraming kasalanan ang tao. Ewan ko po kung sa kanya ko nakuha ang mga sugat ko. Pero sabi po niya, kung magpapakabait daw po lahat ng mga tagarito, isang araw ay mawawala ang sumpa. At ang sabi rin po niya, darating daw ang araw at lalapit daw po sa akin ang lahat ng may sakit at makapanggagamot daw po ako. Hindi lang daw po ng sugat ng katawan pati'y 'yung sugat ng mga kaluluwa," pahayag ni Elsa. "Lagi kang tinutukso ng mga tao dito bilang putok sa buho. At noong araw na nakita mo ang Birhen ay nakagalitan ka daw ni Mrs. Alba. May sama ka ba ng loob sa mga tao dito, Elsa? Hindi ako naniniwala sa mga milagro," tugon ng pari kay Elsa. Sa bahay nina Elsa ay nag-aaalalang kinausap siya ni Aling Saling. "Baka pagtawanan ka ng mga tao. Baka matanggal tayo sa trabaho kay Mrs. Alba. Nagising si Aling Saling na wala sa kanyang tabi si Elsa. Hinanap nina Aling Saling, Chayong at Baldo si Elsa. Nagtungo sila sa burol, doon nakita nilang nakaluhod si Elsa. Wala na ang mga sugat sa katawan ni Elsa. Lumapit ang isang tagabaryo, "Baldo, iyong kaibigan mong taga-Maynila, 'yung tiningnan ni Elsa, nawala na raw ang sakit niya!

Gumaling na raw siya!" Lumuhod sila sa harap ni Elsa. Hinahagud ni Elsa ang mata ni Lolo Hugo. Binihisan nila si Elsa ng puting-puting damit na pagmamay-ari ng pinsan ni Chayong na dating nagmamadre. Lumakad sila na tila munting prusisyon. "Baldo, pagbutihin mo! Baka maawa sa'yo ang Mahal na Panginoon at pagkalooban ka ng asawa," ani Lucio nang napadaan ang pangkat nina Elsa sa harap nito. Ang ilang usiserong tagabaryo ay nasa burol na. Pilit hinahanap ang birhen. "Baka dito! Baka nagtatago lang dito! O baka naman diyan sa kabilang puno." "Huwag kang maingay. Naka matakoy lumabas!" Iniisnpeksyon nila ang puno, ang iba ay may dala pang flashlight. Pagkahapon, maraming tao sa bahay nina Elsa. Iniharap ni Baldo ang isang pasyenteng naipitan ng ugat sa paa upang ipagamot kay Elsa. Lahat ay nakamasid sa kanyang ginagawa. Tinawag ni Mrs. Alba sina Aling Saling, Chayong, Baldo at Sepa. Kailangan daw nilang mag-organisa upang tulungan at bantayan si Elsa. Malalim na ang gabi. Nagising si Chayong sa pagkakahilik ni Pilo, ang kanyang kasintahan. Nasa ilalim sila ng bahay, sa may tangkal ng baboy. "Huwag Pilo! Natatakot ako," ani ni Chayong. "Ba't ka natatakot, ako lang 'ti di ba mahal mo ako? Chayong, mapapanis tayo!" tugon ni Pilo. "Alam mo namang gutso kong malinis ako bago makasal. 'Yun lang ang maibigay ko sa'yo." "Ngayon mo na ibigay Chayong." "Ba't ako pa ang nagustuhan mo? Marami ka namang girlfriend a. H'wag Pilo...huwag! Talaga namang marami kang girlfriend. Pati nga si Elsa niligawan mo n'on," ani ni Chayong. "Lahat ng babae kaya kong lagawan, pero si Elsa hindi. Ewan ko kung bakiy. Parang hindi siya babae e. Parang hindi siya tao. Kelan ba tayo papakasal?" "Nakausap ko si Elsa, Pilo," sabi ni Chayong. "Lahat ba naman ng gagawin mo'y ikinukunsulta mo pa kay Elsa," sagot ni Pilo. "Alam niya ang lahat," agad na tugon ni Chayong. Umalis si Chayong at sa kanilang bahay ay naligo siya. Sinabunan niya ang mga bahagi ng kanyang katawan na hinagkan ni Pilo.

Buod ng banyaga Mula nang dumating is Fely kangina ay hindi miminsang narinig niya ang tanong na iyon na tila ngayon lamang siya nakita. Gayong umuuwi siya dalawang ulit sa isang taon kung Araw ng mga Patay at kung Pasko. O napakadalang nga iyon, bulong niya sa sarili. At maging sa mga sandaling ito na wala nang kumukibo sa tumitingin sa kanya ay iyon din ang katanungang wari ay nababsa niya sa bawat mukha, sa bawat tingin, sa bawat matimping ngiting may lakip na lihim na sulyap. At mula sa salamin sa kanyang harapan ay nakita niya si Nana Ibang sa kanyang likuran. Hinahagod ng tingin ang kanyang kaanyuan. Matagal na pinagmasdan ang kanyang buhok

Hindi ito makapaniwala nang sabihin niyang serbesa ang ipinambasa sa buhok niya bago iyon sinuklay. Nandidilat si Nana Ibang nang ulitin ang tanong. "Serbesa ba 'kama, bata ka, ha?" Nguniti siya kasabay ang mahinang tango. At nang makita niyang nangunot ang noo nito, idinigtong niya ang paliwanag. "Hindi masama'ng amoy, Nana." Ngayon, sa kanyang pandinig ay hindi nakaila sa kanya ang pagtuon ng tingin nito sa kanyang suot. Sa leeg ng kanyang terno na halos ay nakasabit lamang sa gilid ng kanyang balikat at tila nanunuksong pinipigil ang pagsungaw ng kanyang malusog na dibdib. Sa kanyang baywang na lalong pinalantik ng lapat na lapat na saya. Sa laylayan naito na may gilit upang makahakbang siya. "Ibang-iba na ngan ngayon ang...lahat!" at nauulinigan niya ang buntung-hiningang kumawala sa dibdib ng matandang ale. Napangiti siya. Alam niyang iyonm din ang sasabihin ng kanyang ina kung nakabuhayan siya. Pati ang kanyang ama na hindi naging maligoy minsan man, sa pagkakaalam niya, sa pagsasalita. Iyon din ang narinig niyang sabi ng kanyang Kuya Mente. At ang apat niyang pamangkin ay halos hindi nakahuma nang makita siya kanginang naka-toreador na itim at kamisadentrong rosas. Pinagmasdan siya ng kanyang mga kanayon, mula ulong may taling bandanna, sa kanyang salaming may kulay, hanggang sa kanyang mag mapulang kuko sa paa na nakasungaw sa step-in na bukas ang nguso. "Sino kaya'ng magmamana sa mga pamangkin mo?" tanong ngayon ng kanyang Nana Ibang. "Ang panganay sana ng Kua mo...matalino..." "Sinabi ko naman sa Inso...ibigay na sa 'kin papapag-aralin ko sa Maynila. Nag-iisan naman ako. Ang hirap sa kanila...ayaw nilang maghiwa-hiwalay. Kung sinunod ko ang gusto ni Inang...noon...kung natakot ako sa iyakan..." Tumigil siya sa pagsasalita. Alam niyang hindi maikukubli ng kanyang tinig ang kapaitang naghihimagsik sa kanyang dibdib. "Tigas nga naming iyakan nang lumawas ka..." ayon ni Nana Ibang. "Noon pa man, alam kong nasa Maynila ang aking pagkakataon. Sasali ba 'ko sa timpalak na 'yon kung hindi ako nakasisigurong kaya ko ang eksamen?" Malinaw sa isip ang nakaraan. Hindi sumagot si Nana Ibang. Naramdaman niyang may dumaping panyolito sa kanyang batok. "Pinapawisan ka an, e. Ano bang oras ang sabi no Duardo na susunduin ka?" "Alas-tres daw. Hanggang ngayon ba'y gano'n dito?" at napangiti siya. "Ang alas-tres, e, alas-singko? Alas-kuwatro na, a! Kung hindi lang ako magsasaya, di dinala ko na rito ang kotse ko. Ako na ang magmamaneho. Sa Amerika..." "Naiinip ka na ba/" agaw ni Nana Ibang sa kanyang sinabi. "Hindi sa naiinip, e. Dapat ay nasa oras ng salitaan. Bakit ay gusto kong makabalik din ngayon sa Maynila." "Ano? K-kahit gabi?" Napatawa si Fely. "Kung sa Amerika...nakapunta ako at nakabalik nang nag-iisa, sa Maynila pa? Ilang taon ba 'kong wala sa Pilipinas? Ang totoo..." Boglang nauntol ang kanyang pagsasalita nang marinig niya ang mahinang tatat ni Aling Ibang. At nang tumingin siya rito ay nakita niya ang malungkot na mukha nito. At biglang-bigla, dumaan sa kanyang gunita ang naging anyo nito nang makita siya

kangina. Ang pinipigil na paghanga at pagtataka sa kanyang anyo. Ang walang malamang gawing pagsalubong sa kanya. At nang siya ay ipaghain ay hindi siya isinabay sa kanyang mga pamangkin. Ibinukod si ng hain, matapos mailabas ang isang maputi at malinis na mantel. Hindi siya pinalabas sa batalan nang sabihin niyang maghuhugas siya ng kamay. Ipinagpasok siya ng palanggana ng tubig, kasunod ang isa niyang pamangking sa pangaln at larawan lalo niyang kilala sapagkat patuloy ang kanyang sustento rito buwan-buwan. Iba ang may dala ng platitong kinalalagyan ng sabong mabangong alam niyang ngayon lamang binili. Nakasampay sa isang bisig nito ang isang tuwalyang amay moras. At napansin niyang nagkatinginan ang kanyang mga kaharap nang sabihin niyang magkakamay siya. "Ayan naman ang kubyertos...pilak 'yan!" hiyang-hiyang sabi ng kanyang hipag. " 'Yan ang uwi mo...noon...hindi nga namin ginagamit..." Napatawa siya. "Kinikutsara ba naman ang alimango?" Nagsisi siya pagkatapos sa kanyang sinabi. Napansin niyang lalong nahapis ang mukha ng kanyang Nana Ibang. Abot ang paghingi nito ng paumanhin. Kung hindi ka ba nagbago ng loob, di sana'y nilitson ang biik sa silong, kasi, sabi...hindi ka darating... Wala nga siyang balak na dumalo sa parangal. Ngunit naisip niya - ngayon lamang gagawin ang gayon sa kanilang nayon. Sa ikalimampung taon ng Plaridel High School. Waring hindi niyan matatanggihan ang karangalang iniuukol sa kanya ng Samahan ng mga Nagtapos sa kanilang paaralan. Waring naglalaro sa kanyang isipan ang mga titik ng liham ng pangulo ng samahan. Parangal sa unang babaing hukom na nagtapos sa kanila. Napakislot pa si Fely nang marinig ang busina ng isag tumigil na sasakayan sa harapan ng bahay. Alam na niya ang kahulugan niyon. Dumating na ang sundo upang ihatid siya sa bayan, sa gusali ng paaralan. Hindi muna niya isinuot ang kanyang sapatos na mataas at payat ang takong. "Sa kotse n," ang sabi niya kay Nana Ibang. Ang hindi niya masabi: Baka ako masilat...baka ako hindi makapanaog sa hagdang kawayan. Ngunit sa kanyang pagyuko upang damputin ang kanyang sapatos ay naunahan siya ng matanda. Kasunod niya ito na bitbit ang kanyang sapatos. Sa paligid ng kotse ay maraming matang nakatingin sa kanya. Ang pinto ng kotse ay hawak ng isang lalaki, na nang mapagsino niya ay bahagya siyang napatigil. Napamaang. "Ako nga si Duardo!" Pinigil niya ang buntung-hiningang ibig kumawala sa kanyang dibdib. Nang makaupo na siya ay iniabot ni Nana Ibang ang kanyang sapatos. Yumuko ito at dinampot naman ang tsinelas ba hinubad niya. Isinara ni Duardo ang pinto ng kotse at sa tabi ng tsuper ito naupo. "Bakit hindi ka rito?" tanong niya. Masasal ang kaba ng kanyang dibdib. "May presidente ba ng samahan na ganyan?" "A...e..." Hindi kinakailangang makita niyang nakaharao si Duardo. Napansin niya sa pagsasalita nito ang panginginig ng mga labi. 'A-alangan...na 'ata..." Nawala ang ngiti ni Fely. Sumikbo ang kanyang dibdib. Si Duardo ang tanging lalaking naging malapit sa kanya. Noon. Ngayon, nalaman niyang guro ito sa paaralang kanilang pinagtapusan. At ito rin ang pangulo ng Samahan ng mga Nagtapos.

"Natutuwa kami at nagpaunlak ka..." walang anu-ano'y sabi ni Duardo, "Dalawampu't dalawang taon na..."

"Huwag mo nang sasabihin ang taon!" biglang sabi ni Fely, lakip ang bahagyang tawa. "Tumatanda ako." "Hindi ka nagbabago,' sabi ni Duardo. "Parang mas...mas...bata ka ngayon. Sayang...hindi ka makikita ni Menang..." "Menang?" napaangat ang likod ni Fely. "Kaklase natin...sa apat na grado," paliwanag ni Duardo. "Kami ang..." at napahagikhik ito. "Kamakalawa lang isinilang ang aming pang-anim...' "Congratulations!" pilit na pilit ang kanyang pagngiti. Tila siya biglang naalinsanganan. Tila siya inip na inip sa pagtakbo ng sasakyan. "Magugulat ka sa eskuwela natin ngayon," patuloy ni Duardo nang hindi na siya kumibo. "Ibang-iba kaysa...noon..." "Piho nga," patianod niya. "Hindi naman kasi 'ko nagagawi sa bayan tuwing uuwi ako. Lagi pa 'kong nagmamadali..." "Pumirmi na nga rin kami sa bayan kaya hindi naman tayo nagkikita..." Bagung-bago sa kanyang paningin ang gusali. At nang isungaw niya ang kanyang mukha sa bintana ng sasakyan ay nakita ang mga nakamasid sa kanya. Isinuot niya ang kanyang salaming may kulay. Tila hindi niya matatagalan ang nakalarawan sa mukha ng mga sumasalubong sa kanya. Pagtataka, paghanga, pagkasungyaw. Aywan niya kung alin. At nang buksan ni Duardo ang pinto ng kotse upang makaibis siya ay lalong nagtimunig ang kahungkagang nadarama sa kanyang mga mata. Tila hindi na niya nakikilala at hindi na rin siya makilala pa ng pook na binalikan niya.

ANG PAMANA Ni Jose Corazon De Jesus Minsan ang ina ko’y nakita kong namamanglaw, naglilinis ng marumi’t mga lumang kasangkapan. Sa pilak ng kanyang buhok na hibla ng katandaan, Nakita ko ang maraming taon noong kahirapan Sa guhit ng kanyang pisnging lumalalim araw-araw, Nakita kong ang ina kong tila mandin namamanglaw At ang sabi itong piyano’y say’o ko ibibigay Ang kubyertos nating pilak ay kay Itang maiiwan

Mga silya’t aparador sa kay Tikong ibibigay Sa ganyan ko hinahati itong ating munting yaman. Pinilit kong pasayahin ang lungkot ng aking mukha. Tinangka kong magpatawa upang siya ay matuwa Subalit sa king mga mata’y may namuong mga luha Ni hindi ko mapigilan at hindi ko masansala Naisip ko ang ina ko, ang ina kong kaawa-awa Tila kami ay iiwan na’t may yari ng huling nasa. Na sa halip na magalak sa pamanang mapapala Sa puso ko ay dumalaw ang malungkot na gunita Napaiyak akong tila isang kawawang bata’t Niyakap ko ang ina ko at sa kanya ay winika. Ang ibig ko sana Nanay, ikay aking makapiling at Huwag ko nang makitang ika’y nalulungkot mandin Oh ina ko, ano ba at naisipang pagahtiin ang mga kayamanag maiiwan mo sa amin? Wala naman yaong sagot, baka ako ay tawagin, ni Bathala nag mabuti malaman mo ang habilin itong piyano mga silya at salamin, pamana ko na sa inyo mga bunsong ginigiliw. Ngunit Inang ang sagot ko, ang lahat ng kayamanan at kasangkapan ay hindi ko kailangan. Aaanhin ko ang piyano kapag ika’y namatay ni hindi ko matutugtog sa tabi ng iyong hukay. Ang ibig ko’y ikaw inang at mabuhay ka na lamang ililimos ko sa iba ang lahat ng ating yaman ni hindi ka maaaring pantayan ng daigdigan, ng lahat ng ginto rito, pagkat ikaw o ina ko, ika’y wala pang kapantay.

BUOD NG KINAGISNANG BALON May isangbinatang nagngangalang Tony na nakulong dahil sa pagnanakaw. Natuto siyang magnakaw dahil sa naospital ang ina at nagkasakit ang bunso nito na namatay rin. Sa kulungan ay kanyang nakasama sina Bok na nakulong dahil sa panghoholdap, si Doming na nakulong dahil sa pagpatay sa kaibigang tinaksilan siya at nagkarelasyon sa kanyang asawa, at si Erman na walang anak. Nakilala niya rin doon sina Miss Reyes na isang nars at napalapit sa kanya at si Padre Abena na nagtuturo sa kanya at nagsilbi na ring ama-amahan niya. Kinasusuklaman ni Tony ang kanyang ama na si Mang Luis. Ito ay dahil sa si Mang Luis ang kanyang sinisisi sa lahat. Nang binisita siya ng kanyang ama ay kanyang ipinalabas ang kanyang sama ng loob. Nagpaliwanag ang kanyang ama. Pinuntahan na rin nito ang kanyang ina na gumaling na pala at siya ay pinatawad nito. Kaya hinanap niya si Tony para humingi rin ng

tawad. Hindi siya pinakinggan ni Tony. Kaya umalis na lang siya. Dumugo ang sugat ni Tony kaya ito ay ginamot ni Miss Reyes at pinagbilinan siya na huwag gumalaw. Kinausap ni Mang Luis si Padre Abena. Kinausap ni Padre Abena si Tony ngunit talagang ito'y galit na galit. Nang makita ni Miss Reyes si Tony ay kanya itong sinabihan kaya humingi ng tawad si Tony at tinanggap naman ito ni Miss Reyes. Sinabihan ni Padre Abena na kung si Miss Reyes nga ay nakapagpatawad e siya pa kaya.. Tandang Owenyo - siya ay isang agwador sa kanilang bayan, namana niya ang paggiging ganito sa kanya rin ama. Iniigiban niya ang ilang malalaking bahay sa kanilang lugar upang makakita ng pera at para buhayin ang kanyang pamilya, ito lang kasi ang alam niyang gawain para matustusan ang mga pangangailangan ng kanyang pamilya. Nana Pisyang - siya ay isang labandera sa kanilang bayan, namana niya ito sa kanyang ina na si Da Felisa, hindi lang paglalaba ang alam nitong gawin kundi ang paghihilot na itinuro sa kanya ng kanyang ina. Ito ang hanap buhay niya upang may kainin sila pagdating ng hapunan. Enyang - ang dalagita nilang mag-asawa na tumutulong sa kanyang ina na si Nana Pisyang sa paglalaba't paghahatid ng mga damit. Narciso - nakapagtapos ng haiskul na hindi nakapagpatuloy sa pagaaral hanggang kolehiyo dahil na din sa kahirapan, dahil sa may pinag-aralan at masipag pagdating sa pag-aaral ay ayaw niyang matulad sa kanyang ama na isang agwador lamang, tila ikinahihiya niya ang pagiging agwador ng kanyang ama.

Dekonstruksyon - ito ay hindi nagtataglay ng isang kahulugan lamang, masalimuot at maraming kontradiksyon na siyang nagpapakita ng mga "gaps, silences at omissions" ng teksto. Tago ang tunay na kahulugan dahil sa pinangangalagaang ideolohiya ng may-akda. Ang pag-iisa-isa ng mga sinasabi ng may-akda sa texto. Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba't ibang aspekto na bumubuo sa tao at mundo. Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga pilosopo at manunulat na walang iisang pananaw ang nag-udyok sa may-akda na sumulat kundi ang pinaghaluhalong pananaw na ang nais iparating ay ang kabuuan ng pagtao at mundo. Inumpisahan ang kwento sa paglalarawan kung gaano kahalaga ang balon sa Tibag" ito ang lugar kung saan nakatira si Narciso at ang kanyan pamilya ". Kung kailan ba ito ginawa, at mga sari-saring kwentong bumabalot sa balon. Dito nagkakilala ang kanyang ama na si Tandang Owenyo at ang kanyang ina na si Nana Pisyang, si Tandang Owenyo ay taga-igib ng tubig na mana niya sa kanyang ama na si Ba Meroy at si Nana Pisyang naman ay labandera na namana niya pa sa kanyang ina na si Da Felisa. Ang kanilang anak na si Enyang ay tumutulong sa kanyang ina na si Nana Pisyang sa paglalaba't paghaatid ng mga damit, at si Narciso naman ay ang anak ng mag-asawang naghihimagsik dahil ayaw nitong maging katulad ng kanyang ama n agwador lamang. Si Narciso o si Narsing "tawag sa kanya ng mga tao" ay nakapagtapos ng haiskul dahil na nga sa kahirapan hindi na ito nakapagpatuloy pa hanggang sa kolehiyo, masipag pagdating sa pag-aaral, palaging may dalang libro at sa library pa ng bayan nagbabasa't humihiram ng libro. Labis itong naghihimagsik

dahil ayaw niyang pumasan ng pingga, kung magiigib man siya ay walang gamit ng pingga tanging bitbit lang ng kanyang dalawang kamay ang balde. Isang araw binigyan siya ng kanyang ina ng konting babaunin, ito ay ang naipon sa paglalaba't pinagbilhan ng ilang upo't talagang inilalaan nila para sa susunod na pasukan ng mga nakaabata iya pangkapatid. Nakituloy siya sa isang tiyahin niya sa Tundo, sa Velasquez. Sa araw ay naglalakad siya upang makahanap ng kahit na anong mapasukan wag lang ang pag-aagwador, sa paghahanap ng mapapasukan ay nakaranas na din siya ng gutom pero tiniis niya ito, sinubukan na rin niya sa mga kompanya at mga paggawaan ngunit parating may nakasabit na " No Vacancy at Walang Bakante ". Hindi lamang siya ang nabibigo sa paghahanap ng trabaho may madalas pa siyang makasabay na tapos ng edukasyon at komers at kahit may mga dala itong papel na may pirma ng mga senador o kongresman ay pareho din walang mahanap na pwedeng mapasukan. Napadaan siya sa isang malaking gulayan ng intsik, kinausap niya ito ng nakitang nagpapasan ng dalawang ng tubig na tabla at dito siya nagtrabaho ng araw na iyon. Kinabukasan ng hapon ay nagpaalam siya sa kanyang tiyahin na nasa Velasquez, sumakay siya ng truck pauwi sa kanilang bayan sa lalawigan. Magtatakip silim na siya ng dumating sa Tibag ang sumunod sa kanyang si Enyang ay tahimik na naghain ng hapunan, habang sila'y kumakain nararamdaman ni Narsing na naghihintay ang ama't ina niya sa kanyang pagsasalaysay tungkol sa paghahanap trabaho sa Maynila ngunit ano naman ang maibabalita niyang hindi pa nila alam kung gaano kahirap maghanap ng trabaho sa Maynila. Noong gabing iyon nagkasagutan sila ng kanyang ama, iminungkahi ng kanyang ama na ibig naman niyang maghanap buhay subukan nalang niya ang umigib, ngunit hindi nakapagpiigil si Narsing at malakas at pahingal na sagot "Ano ba kayo!, Gusto niyo pati ako maging agwador " pagkatapos ay ang kanyang ina ay napatakbo at tanong ng tanong kung ano ba ang nangyari dahil minumura ito ng kanyang ama, pinagsasampal siya ng kanyang ama at itinaas niya ang kanyang kamay upang sanggahin ang isa pang sampal at nakita niya ang nagliliyab na mata ng kanyang ama, sumisigaw ang kanyang ina habang umiiyak yakap siyang mahigpit ng kanyang ina. Pagkatapos ng mga nangyari ay kung ano-anong balita ang kumakalat sa Tibag, isang linggo pagkatapos ng pagsasagutan nilang mag ama ay nadisgrasya sa balon ang Tandang Owenyo, ang dibdib nito ay pumalo sa nakatayong balde at ito'y napilayan at nabalingat naman ang isang siko niya sabi ng marami ay nahilo ang matanda ang iba nama'y wala raw sa isip niya ang ginagawa. Kinabukasan hindi niya inaasahang mangyari na hindi siya kinantyawanat pinagtawanan , nalapnos ang kanyang balikat at magdamag na nanakit ang kanyang buto pagakyat panaog sa mga hagdang matatarik sa pagsalin at pabuhat ng tubig. Habang siya ay nakahiga sa sahig ay naisip niyang taniman ng taniman ang bakuran nilang ngayo'y hindi na kanila't inuupahan na lamang, maaga pa ay bumaba na si Narsing at muling nagigib ng tubig habang mahapdi pa ang kanyang balikat, ng hapon na iyon habang naghihintay si Narsing sa kanyang turno sa balon ay nagbibiruan ang mga dalaga't kabinataan sa paligid ng balon may tumatawang nagsabing binyagan ang kanilang bagong agwador " Binyagan si Narsing " at may nangahas na nagsaboy ng tubig

BUOD NG SINAG SA KARIMLAN May isangbinatang nagngangalang Tony na nakulong dahil sa pagnanakaw. Natuto

siyang magnakaw dahil sa naospital ang ina at nagkasakit ang bunso nito na namatay rin. Sa kulungan ay kanyang nakasama sina Bok na nakulong dahil sa panghoholdap, si Doming na nakulong dahil sa pagpatay sa kaibigang tinaksilan siya at nagkarelasyon sa kanyang asawa, at si Erman na walang anak. Nakilala niya rin doon sina Miss Reyes na isang nars at napalapit sa kanya at si Padre Abena na nagtuturo sa kanya at nagsilbi na ring ama-amahan niya. Kinasusuklaman ni Tony ang kanyang ama na si Mang Luis. Ito ay dahil sa si Mang Luis ang kanyang sinisisi sa lahat. Nang binisita siya ng kanyang ama ay kanyang ipinalabas ang kanyang sama ng loob. Nagpaliwanag ang kanyang ama. Pinuntahan na rin nito ang kanyang ina na gumaling na pala at siya ay pinatawad nito. Kaya hinanap niya si Tony para humingi rin ng tawad. Hindi siya pinakinggan ni Tony. Kaya umalis na lang siya. Dumugo ang sugat ni Tony kaya ito ay ginamot ni Miss Reyes at pinagbilinan siya na huwag gumalaw. Kinausap ni Mang Luis si Padre Abena. Kinausap ni Padre Abena si Tony ngunit talagang ito'y galit na galit. Nang makita ni Miss Reyes si Tony ay kanya itong sinabihan kaya humingi ng tawad si Tony at tinanggap naman ito ni Miss Reyes. Sinabihan ni Padre Abena na kung si Miss Reyes nga ay nakapagpatawad e siya pa kaya.. Nakita ni Mang Luis ang mukha ni Tony na may luha kaya nilapitan niya ito. Niyapos, sinuyo at niyakap niya ng napakatagal ang anak.

SA TABI NG DAGAT ito ay tungkol sa maningning na pag-ibig na handang ialay ang lahat para sa pinipinyuhong kabiyak.

Marahang-marahang manaog ka, irog, at kata'y lalakad, maglulunoy katang payapang-payapa sa tabi ng dagat; di na kailangang sapinan pa ang paang binalat-sibuyas, ang daliring garing at sakong na wari'y kinuyom ng rosas!

Manunulay kata, habang maaga pa, sa isang pilapil na nalalatagan ng damong may luha ng mga bituin; patiyad na tayo ay maghahabulang simbilis ng hangin, ngunit walang ingay, hanggang sa sumapit sa tiping buhangin… Pagdating sa tubig, mapapaurong kang parang nangingimi, gaganyakin kita sa nangaroroong mga lamang-lati; doon ay may tahong, talaba't halaang kabigha-bighani, hindi kaya natin mapuno ang buslo bago tumanghali? Pagdadapithapon, kata'y magbabalik sa pinanggalingan, sugatan ang paa at sunog ang balat sa sikat ng araw… Talagang ganoon: Sa dagat man, Irog, ng kaligayahan, lahat, pati puso ay naaagnas ding marahang-marahan…