BARAJA PASAMBAHAN Dalam kehidupan masyarakat minang yang masih kental dengan adatnya, pasambahan masih merupakan hal yang wajib dalam setiap acara adat maupun dalam acara kematian. Sebagai urang minang setiap individu dituntut harus bisa berkata dalam pasambahan (ba alua). Minimal kita harus bisa menjawab rundingan yang ditujukan pada kita (manjawab kato nan datang, manangkih gayuang nan tibo). Selain itu kalau membezuk orang yang meninggal, mesti berkata dengan pasambahan juga.
Kayo: Samo-samo BATANG ALUA
Nan manjadi rundingan ka sutan kini tu, Manyambah kito kapado Allah basalawat kito kapado nabi kato sajo nan dipakatokan, a lah nan manjadi buah kato maagai hari nan dahulu disiriah nan bacapiak pinang nan bagatok, dijanji nan karang dipadan nan baukua padahan tibo dihari nan sahari nanko. Baa di hari nan sahari nanko padan baukua padapati, janji bakarang dimuliakan, jalan nan jauah lah baturuik, labuah nan golong lah batampuah. Bararak lah sapanjang jalan, lah tibo ditangah laman. Janjang talangkai lah batingkek, bandua tarantang lah batapuah. Duduak lah samo sahamparan, tagak lah samo saedaran. Baa diduduak samo sahamparan tagak samo saedaran dirajo nan sadaulat, panghulu nan saandiko, mangaji lah sapanjang alua, manimbang lah sapanjang adat. Jikok patuturan baliau ciek jo duo, duo jo tigo alah banamo basalasai.
Sungguahlah sutan surang tampek manibokan buah parundiangan, nak sarapeknolah niniak jo mamak, sado saisi rumah nangko. Usah diatap dibilang gala, jo salam sajo dimuliakan, kapa atap pambilang gala kan lai tampek samparono salam lalu ka nan rapek, buah parundingan dianta kahadapan sutan.
Sungguah lah bakeh tuan surang tampek ambo manibokan buah parundingan sambah tajelo kanan rapek, maaf tasimpuah ka nan banyak, ujuiknyo kapado niniak mamak, nan tinggi samo dianjuang, nan gadang samo diamba, bila maulana jo tuanku alim ulama jo cadiak pandai, nan mudo, arif budiman , sarato nan tuo dalam kampuang, tampek ambo manimbokan sambah.
Isi dari tulisan ini merupakan saduran dari Buku Alua Pasambahan karya N. Malin Muhammad dan dari berbagai sumber. Telah dipraktekkan basamo adiak ambo Pak guru Afis al Hadi, mamak ambo R. st. Saidi Batuah, E. St. Batuah, uda ambo A. St. Basa di rumah mak tuo ambo Husni nan disimaki oleh nyiak aki ambo J. St. Malano sarato pak etek ambo Dt. Ayang Basa Catatan: Untuk menghindari pengulangan kalimat sambuik salang maka penulisan pasambahan disini hanya memuat inti dari makasuik dari pasambahan tersebut dan untuk mampaiyokan kato (barundiang) ditulis terpisah pada bab Mampaiyokan kato ============================================================== ================================= MINTAK MAAF SEBELUM BARUNDIANG (Jika Lawan Barundiang Lebih Tua Dari Kita) Mudo: Sabalun kato ka dijawab gayuang ka disambuik, basuo manuruk undang, indak nan tuo dari kako, indak nan mulia dari mamak, indak nan basa dari guru, karano tuan tibo dinan tuo ambo tibo dinan ketek, bari mauh dalam parundingan tuan.
MAMPAIYOKAN KATO Mudo:
1
Yo ma kayo, barundiang singkek jo kayo sapatah (dimualiakan mak kayo jo parundingan) Kayo:
Sunat kato dek baulang pasa jalan dek batampuah buah parundingan mudo dianjuang tinggi diamba gadang. A lah nan manjadi buah parundingan kayo nan tauunjuak kamuko rapek tatuju kadiri ambo…..(sambuik salang panitahan mudo)….kan baitu bana buah parundingan mudo.
Laluanlah mudo
Tibonyo sapanjang parundingan mudo cako
Mudo:
-
lah dalam adat nan bakai dalam cupak nan baisi/
A lah nan manjadi rundingan ka mak kayo kini tu,
-
kok mamahek lah tibo dibarih, bakato lah tibo dialua, dak dapek diperai lai/
manyambah kito kapado allah, basalawat kito ka pado nabi, kato sajo nan dipakatokan, a lah nan kamanjadi buah kato/
-
sarangkai nan bak labu, satali nan bak papeh/
-
tapahek di tiang tinggi, tahimpik disandi laweh/
-
panjang bakarek singkek bapakai, baa panjang bakarek singkek bapakai -
lamak nan bak raso santan, manih bak raso tangguli/
maagai parundingan sialek jo sipangka kok didanga lah baiak budi dipandang lah baiak rupo, tapi samantangpun baitu
-
tembak lah tibo disasaran, kato lah tibo di aluano/
-
dibisiak samo kadangaran diimbau samo kalampauan/
-
didanga lah baiak bunyi, dipandang lah baiak rupo/
-
duduak samo sahamparan, tagak samo saedaran/
-
lah tatampuah di labuah golong, lah tapijak di jalan pasa
-
kato surang dibulek-i , kato basamo dipaiyokan/
tapi samantangpun baitu
-
duduak balain tampek, tagak balain diam/
-
lamak siriah lega carano, lamak kato lega bunyi/
-
dek kami lai duduak baduo batigo sarato jo niniak mamak/
-
nan rajo kato mufakat, nan bana kato baiyo/
-
limbago duduak basamo, pusako duduak barapak/
-
bana disimpan dek urang tuo, rahasio disimpan niniak mamak/
duduak nak baiyo tagak nak baramuah/ duduak basamo lapang, duduak surang sampik/
nan kajawabno dijapuikkan ka kayo. Sakian bana dianta anta sampai bakeh kayo Kayo:
2
-
kok iyo gantiang ka diputuih, biang ka dicabiak/tabuak/
KAYO MAMPARUNDINGAN KATO
-
kato surang dibulek-i, kato basamo dipaiyokan/
Kayo:
Yo ma Mudo, parundingan kumbali bakeh mudo
-
Dek bukik tumpuan kabuik, dek lurah tumpuan aia
Mudo:
Laluanlah kayo
(diukua kato nan datang, ditimbang rundingan tibo) di/ambo paiyokan kato, di/ambo palegakan bunyi (manjapuik nan kabarinyo) (pado baliau salimgka duduak) disabakan mudo jo panitahan lai ko dalam lingkuang adat lingka pusako nan baitu mudo
Kayo:
Dihari nan cako mudo
-
Disabakan jo parundingan/
Mudo:
-
manauang manuruk undang mananti manuruk alua
-
ambo
rasonyo lah lah dalam adat nan bapakai dalam cupak nan baisi,/
-
Barek bakisa kanan ringan, jauah bakisa ka nan ampiang/
-
mampaiyokan kato, mampalegakan bunyi/
-
Kok iyo gantiang ka diputuih biang ka dicabiak/
-
mambao kato mufakat
-
Asakan pinta lai kabuliah kandak lai kabalaku
pado baliau sallingka duduak, lah dapek/mancari
bao lah kato mufakat kayo sifat mananti ambo.
-
buah barino/
Kayo:
-
aia nan janiah, sayak nan landai/
Kato kabao baiyo saba mananti mudo
-
bulek nan sagolek, picak nan satapiak/salayang/
Mudo:
-
bana nan sasuai, paham nan saukua/
Ambo nanti sakiro-kiro.
-
rantak nan sadaram, lenggang nan saayun
Jawaban singkek paiyokan kato
dibaliau maantakan / (bana di/ta anta) pado ambo, ambo maantakan pado mudo, apolah nan ka jadi antanyo satantang parmintaan/parundingan mudo nan katangah bapambarianlah mudo di sinan na kami disiko
Dak tarago ditikam jajak dtitih batang buah parundingan tuan, ditikan jajak kok lipua dititih batang kok patah, dibao sajo kato jo baio disabakan sutan jo panitahan, laiko dalam adat nan baitu sutan
-
tinggi samo maanjuang, gadang samo maamba 3
-
ka hilia lah sarangkuah dayuang, ka mudiak lah satimbang galah
-
kateh lah sapucuak, kabawah lah saurek
tumjbuah pulo nan bak banyiah, tabik pulo nan bak padi di kami silang nan bapangka karajo nan bapokok (jika sipangka)/satampuah lalu sabondong suruik (jika sialek
Pakirin indak kabaturuk-i, pitaruah indak ka baronggohi/baunyian, iko lah namo kabarinyo mudo
PARENAI JAMBA KAMINUM
Mudo:
Sipangka:
-
Dak lai sabuah pintak lah buliah kandak lah balaku/
Baca batang alua terlebih dahulu!
-
Dek nan dijapuik lah tabao nan diculuak lah rareh
Pun baitunyo lai tumbuah pulo nan bak banyiah tabi pulo nan bak padi, disilang nan bapangka karajo nan bapokok mangatangahan sapanjang adat. Baa mangatangahan sapanjang adat gabak dihulu tando ka ujan, cewang dilangik tando ka paneh, duduak nak baiyo tagak nak bamuah jamba nak mintak diparenai. Sakian bana dianta anta, anta sampai bakeh sutan
lah manyanangan rasono kayo Kayo:
Nan kato
Mudo:
sialek:
-
Dek ujan lah bapuhun paneh lah barasa/
-
Gayuang nan suruk ka balabeh, kato nak baliak ka mulono
Ditantangan dijamba nan baatap, dikumbuak nan baatua, yo lah siang bak hari, tarang bak bulan tapi samantangpun baitu biaso juo dimato baok mancaiak talingo dibao mandanga, duduak maingo tagak mancaliak. Yo nak bapambarian pulo silang nan bapangka karajo nan bapokok.
Lah rancak disagoan rotan ka urekno kayo Kayo:
Rancak bana
Note: Tanda (/) garis miring merupakan pilihan kalimat/variasi yang maknanya sama KALIMAT UNTUK MENGULANG PERUNDINGAN Dahulu kato basitinah, kamudian kato basicapek, capek pulo antano bakeh sutan. A lah kaantano maagai parundingan kito cako bajalan baranti bakato sudah, kaukno abih biangno cabiak, ciek jo duo, duo jo tigo alah banamo basalasai. Pun baatono lai
Sialek babaso mananyoan sipokok yang tak hadir sipangka: Satantangan parmintangan sutan nan katangah duduak baok maingo tagak bao mancaliak, baa dihari nan dahulu kok siriahnyo lah bacabiak, pinang lah bagatok, kok jauah lah bajalang ampiangno lah baturuik, baa di hariko sado liau nan tak tampak pai lah jo parundigan tingga lah jo mufakat. Sialek:
4
Sado liau nan tak tampak, pai lah jo mufakat tingga jo parungdingan yo lah dalam adat nan bapakai dalam cupak nan baisi.
Pun baato no lai, tabik pulo di kami nan satampuah lamo lalu sabondong suruik, kok dihari nan dahulu dimanti janji bakarang, padan ba ukua. Baa di hari nan sahari nangko iyo nak manyandakan ka tabiangno, malembaikan ka aua no, basauah nak bak tando, bakaik nak bak rantai, nak batarimo suko sapanjang adat
Sipangka kembali mempersilakan minum
Si pangka:
Si pangka
Lah bunjai nan bauleh, lah suri nan batauladan, lah batarimo suko sapanjang adat
Gabak dihulu tando ka ujan, cewang dilangik tando ka paneh, jamba nak mintak diparenai. Sakian bana dianta anta, anta sampai bakeh sutan
Sialek langsung menyampaikan kato untuk memberikan tanda ikatan (cincin). Si alek:
sialek Indak gambuang lukah diaia, indak sasak bintang dilangik, pintak buliah kandak balaku lah kaparenai kato baliau sutan. ALUA SIRIAH
Dikami nan satampuah lalu sabondong suruik, arekno nak bapangabek, taguahnyo nak bapangalang, batali nak dapek di irik, batambang nak buliah diasak, nak batarimo suko sapanjang adat. Si pangka: A nan ka antano, diateh arek nan bapangabek, taguah nan bapangalang, rasono lah suri nan batauladan, lah bunjai nan bauleh, lah batarimo suko sapanjang adat.
Sipangka: Baca batang alua terlebih dahulu!
Bako laki-laki manyalang parundingan untuk manyampaian lampin tando Pun baatonyo lai, manantang carano nan katangah, kok siriah yo nak mintak dicabiak , pinang mintak digatok, talatak dalam carano.
Setelah salasai bako mangumbalikan parundiangan pado sialek.
si Alek:
Kamudian si pangka manyampaian rundiangan untuak mambarikan pulo ikatan.
Indak gambuang lukah di aia, indak sasak bintang dilangik, pintak buliah kandak balaku.
Si pangka:
BATIMBANG TANDO
Iyo juo manuruik undang tabang batimbalan, alang nan bajawek iyo nak batarimo suko pulo sapanjang adat.
Si Alek: Si alek: Baca batang alua terlebih dahulu 5
Rasono lah dalam adat nan bapakai, dalam cuopak nan baisi, lah batarimo suko sapanjang adat.
LAMPIN TANDO
Iyo juo bak kato undang, lah tatampuah dijalanno, lah tadacak dikudono, lah balapeh nan kapai kato baliau sutan
Sialek Manayoan gala
Bako:
Sialek:
Baca batang alua terlebih dahulu!
Di kami nan satampuah lalu sabondong suruik. Tantang diri di marapulai, kok ketek dukuang jo kain, kok gadang dukuang jo adat, duduak jo adat tagak jo pusako, apolah pusako nan baliau junjuang, nak bapambarian juo silang nan bapangka.
Pun baato no lai tumbuah pulo nan bak padi, di kami tantang bapak nan baranak, biaso juo ketek dukuang jo kain, gadang dukuang jo adat. Ba diadat kami nan katangah nak batarimo suko sapanjang adat Sipangka:
Sipangka: Dimarawa nan takipeh, dibangkai nan taguliang, darah nan tatumpah, pusako nan bajunjuang,sutan …Gala si sitan… pusako nak baliau junjuang.
Diketek dukuang jo kain, lah gadang dukuang jo adat, rasono lah dalam adat nan bapakai, cupak nan baisi, lah batarimo suko sapanjang adat. MANJAPUIK MARAPULAI Setelah makan jo minun. Sialek: Baca batang alua terlebih dahulu!
Sialek: Satantang di anak mudo nan balapeh, kahilia jo kamudiak, katangah jo katapimahiliakan Korong jo kampuang kahadapan niniak mamak sarato amai jo bapak karik kabiah jo ipa bisan. Allah Ta’ala bersifat Qadim manusia bersifat khilaf, kok tajadi khilaf jo khilafat, cicia panjuik tingga-tinggalan, satantangan pado malapeh siriah, baa dikito nan duduak sahamparan nak samo japuik tabao karumah urang ….namo suku…
Makan jo minum lah samparono. Kok di hari nan dahulu janji samo bakarang, padan samo bakua, baa dihari nan sahari nanko, dikami nan satampuah lalu sabondong suruik iyo juo bak kato undang “manjuluak nak sampai kabuah, mangubak nak tampak isi, mamanggang nak no masak, maabuih nak no kampuah, manjapuik nak tabao, mamanggia nak bairingan.
Sipangka:
Sipangka:
Sasudah minun
Lah barama nan kapai ADAT KATANGAH
6
Sipangka:
Lah ka lalu anak mudo kami tuan
Baca batang alua terlebih dahulu! Kok minun lah baubek auih, pun baato no lai dijalan nan duo tarantang, partamo dijalan syarak, lah salasai bapati jo doa dibawah gonjong nan satu di ateh surau musajik, dihadapan imam jo khatik sarato jo walisyahadah langkok jo saksi nan paralu. Baa nan sapanjang adat, nan tadiri di rumah tanggo dipitih nan babilang, di kain nan balipek yo nak batarimo suko sapanjang adat, balaluan kahadapan baliau nan ampek suku.
Sialek:
Sipangka:
Sialek:
Dipitih nan babilang, dikain nan balipek, lah sarek jo pusako, lah rindiah jo pakaian, lah batarimo suko sapanjang adat.
Baca batang alua terlebih dahulu!
Sialek meminta Mamindahkan adat katangah Sialek: Dikami nan satampuah lalu sabondong suruik, satantangan diadat katangah, iolah sarek jo pusako, lah rindiah jo pakaian, lah batarimo suko sapanjang adat, tapi dek diri amai bapak, kok duduak sari mainsuik, tagak rumik marenjeng, satantangan pado maasakno, iyo nak manyarayo ka anak mudo sipangka. Sipangka: Pintak mungkin babari, kandak lai bapalakuan. Tapi di anak mudo nan kakatangah, kok tahadok tabulakangi, tahereng tagendengi, iyo nak bamintakan juo rilah jo mauh kapado baliau nan duduak sahamparan. Sialek:
Lalulah kato baliau sutan PASILAKAN KATURUN
Minum jo makan lah samparono, pintak lah bari mambari, kandak lah samo mampalakuan, aratinyo nan diamukasuaik lah sampai nan diama lah pacah. Baa dek dimukasuik lah sampai nan diama lah pacah, buhua lah bana kadiurak, kabek lah mintak ka diungkai, duduak nak maurak selo, tagak nank maayun langkah, pulang katampek masiang-masiang, nak mintak dilapeh disilang nan bapangka jo muluik nan janiah hati nan suci. Sipangka: Kok mintak mungkin kababari, kandak lai raso kapalakan, tapi samantangpun baitu tantangan juadah nan katangah, kok kurang saasam sagaramno, panuah kok malimbak, kurang kok badakuak, nak dimintakkan rila jo mauh pado baliau nan duduak sahamparan. Sialek; Satantangan di jamba nan batap dikumbuak nan baatua, rasono lah saasam sagaramno, panuah indak malimbak, kurang indak badakuak, lah ditangah tulang pungguang.
Panyaba gadang paidah, pamaaf tinggi arago, lah kababari rila jo mauh. Sialek minta maaf pula ke sipangka Sipangka: 7
Sialek:
Sialek:
Dikami nan satampuah lalu sabondong suruik, iyo juo manuruik undang dialang nan bajawek, tabang nan batimbalan. Daun dihirun alah cabiak, bukik runtuah lurah lah kariang, cangkia basusun alah perai, tika takambang alah basah, nak dimintakkan pulo rila jo mauh kapado sipangkalan.
Manyambah kito ka pado Allah, basalawat kito ka pado nabi kato sajo nan dipakatokan. A lah nan manjadi buah kato cupak panuah bilangan cukuik, nan punyo datang manjapuik, lah bapulang baliau ka rahmatullah. Baa dikitonan bakarik bakabiah, baipa babisan, sarato buek arek satia nan taguah, jauahno lah bajalang ampiang lah baturuik, kok rusuahno lah bapujuak, tangihno lah baantok-an, pun baitu no lai dikami nan satampuah lalu sabondong suruik basuo manuruik undang jauah bajalan banyak nan tampak, lamo iduik banyak dirasai, Allah ta’ala bersifat qadim, manusia bersifat khilaf, kok tajadi khilaf jo khilafat, salah nan indak disingajo, kirah muluik ko manyingguang, tagisia kanaik talintuang katurun yo nak dimintakan rila jo mauh ka ahli waris. Sakian bana dianta anta sampai bakeh sutan
Sipangka: Iyo juo kato undang urang panda pai manyasah kaluak urang koto kaciak Nampak nan dari kabun sarai, tika takambang alah basah daun dihirun alah cabiak cangkia basusun alah perai bukik runtuah lurah lah kariang, disinan makasuik mako kasampai. MAMPATARUAHKAN KAMANAKAN
Pangka: Pitaruah nan dahulu, wasiat untuak nan tingga, sagalo kaum muslimin dan kaum muslimat alah babari rila jo mauh kato baliau, iko lah namo kabari no sutan.
Sialek: Baca batang alua terlebih dahulu!
Si pangka balik minta maaf Minun jo makan lah samparono pun baato no lai, tabik pulo nan bak padi, tumbuah pulo nan bak baniah, dikaminan satampuah lalu sabondong suruik, satantangan di kamanakan kami, umua baru satahun jaguang, darah satampuak pinang, kok tinggi mungkin tabao dirueh, gapuak mungkin tabao lamak, kok ditapi diasak katangah, ditangah nak samo di bumbun, hanyuik mintak dipinteh, tasorong nak mintak dibubuik, dari sahinggo iko kateh nak tapakai mungkin jo patuik, kabukik nak dibao mandaki, kalurah nak samo dibao manurun, diateh anak satu kamanakan surang.
Dahulu kato basitinah, kudian kato basicapek, capek antanyo bakeh sutan, a lah kacapekno maagai parundingan kito cako bajalan baranti bakato sudah, kauk abih biang no cabiak, tumbuah pulo nan bak banyiah, tabik pulo nan bak padi, di kami disilang nan bapangka karajo nan bapokok, dialang nan bajawek, tabang nan batimbalan, bunyi nak samo didanga. Si alek:
Sipangka: Sajak salangkah dari rumah lah manjadi niak jo nasa mambari rila jo mauh ka baliau. Satantangan diri si marapulai, kamanakan dituan, minantu dikami, kahilia lah sarangkuah dayuang, kamudiak lai ka satimbang galah, anak satu kamanakan surang, kabek indak kabarulak, simpai indak kabaransua. ALUA DI RUMAH DUKA
Si alek mintak turun Dikami nan satampuah lalu sabondong suruik tumbuah sawajah iko kini tantu balaia sampai ka pulau, bajalan sampai kabateh, duduak nak bakisa duduak, tagak nak bakisa tagak, duduak nak baiyo, tagak nak bamuah jo silang nan bapangka. 8
Si pangka:
manyingguang, dikami silang nan bapangka karojo nan bapokokyo nak mintak rila jo mauh ka baliau nan basamo. Sakian bana dianta anta sampai bakeh sutan
Pintak buliah kandak balaku, lah kabalapeh jo muka nan janiah hati nan suci. MANANYOAN PUSARO Sialek: Buek arek: Pamauh tinggi harago, panyaba gadang paidah, yo lah kababari rila jo mauhkato baliau. Tuah karajo dek bakakok, abih utang dek baansua, siang jan baabih hari, malam jan baabih minyak, duduak nak baiyo tagak nak bamuah jo silang nan bapangka karajo nan bapokok.
Kemudian sialek minta maaf pula ka si pangka Setelah saling minta maaf maka dilanjutkan dengan minta doa
Sipangka: Sipangka: Sungguah takana di sutan dikami lah takiro pulo. Di ateh adat nan lah bapakai, syarak nan samo bapakalang Buek arek: Buek Arek: Yo ma tuan tibono buah sapanjang buah parundingan tuan nan katangah iyo lah bana pulo, tapi di jauah nan batunjuakkan, iyo naka bapambarian juo silang nan bapangka.
Bakaua bakeh nan kiramat, mamintak bakeh nan kabuliah, ilimu ka baamakan, pituah ka bapacik.
Sipangka: (Tunjukkan tampekno) MAMBAIA ADAT KAMATIAN ALUA DI PUSARO Sialek: Sipangka: Manyambah kito ka pado Allah, basalawat kito ka pado nabi kato sajo nan dipakatokan. A lah nan manjadi buah kato cupak panuah bilangan cukuik, nan punyo datang manjapuik, lah bapulang baliau ka rahmatullah.
Dianak nan babapak (bapak nan baanak) adat nan kabapakai, cupak nan kabaisi, kaganti papan nan sabilah, kain nan salampih, nak batarimo suko sapanjang adat.
Baa dikitonan bakarik bakabiah, baipa babisan, sarato buek arek satia nan taguah Lah baanta katanah nan lambang, rumpuik nan layua. Pun baitu no lai jauah bajalan banyak nan tampak, lamo iduik banyak dirasai, Allah ta’ala bersifat qadim, manusia bersifat khilaf, kok tajadi khilaf jo khilafat, salah nan indak disingajo, kirah muluik kok 9