Feniks 4a616d

Deon Meyer

Feniks

Human & Rousseau

Aan kapt. Peter Lister en sers. Jeff Benzien van Moord en Roof in Kaapstad, baie dankie; ook aan maj. Otto, afgetrede SAP-wapendeskundige, en prof. Jan Olivier, voormalige hoogleraar in geregtelike geneeskunde aan die Universiteit van die Vrystaat.

Elke saak, elke dossier is soos om ’n krans uit te klim. Soms is die vashouplek, die trapplek maklik en jy vorder vinnig tot bo by die kruin, waar jy die lasbrief oorhandig, ’n netjiese pakkie van motief en bewysstukke, oorsaak en gevolg. Maar soms, soos dié een, is die krans glibberig en glad, sonder skeure waar jy voete en hande kan inwikkel. Jy klim en jy gly, klim en gly sonder vordering, sonder ’n pad na bo. “Tutta la vita è morte.” – GIUSEPPE VERDI

Een

In die middagstilte van 31 Desember dink Mat Joubert aan die dood. Sy hande maak die dienspistool, die Z88, met meganiese bewegings skoon. Hy sit in sy sitkamer, vooroor in die leunstoel, die onderdele van die pistool op die koffietafel voor hom, tussen laprepe, borsels en ’n oliebuis. ’n Sigaret in die asbak skei ’n lang, dun pluim rook af. Bo hom, by die venster na buite, vlieg ’n heuningby met eentonige reëlmaat teen die glas vas, ’n irriterende poging om uit te gaan na die somermiddag waar die suidoos liggies waai. Joubert hoor dit nie. Sy bewussyn sleep koersloos tussen herinneringe van die afgelope weke deur, tussen kronieke van die dood, sy brood en botter: Die wit vrou op die kombuisvloer, op haar rug, skepspaan in haar regterhand, omelet verbrand op die stoof, die bloed ’n bykomende spatsel kleur in die aangename vertrek. In die sitkamer, die seun, negentien, in trane. “Dit was ’n ongeluk. Die Here hoor my.” Die R3 240 in sy leerbaadjie se sak, die dik rol note, ’n klagstaat. Die man tussen die blomme: ’n makliker herinnering. Die Dood Met Waardigheid. Hy sien weer die speurders en uniformmanne op die oop nywerheidserf, tussen die grou fabrieksgeboue. Hulle staan in ’n kring, kniediep tussen die veldblomme wat geel en wit en oranje na bo beur. In die middel van die geregtelike sirkel lê die lyk van ’n middeljarige bruin man, klein van gestalte. ’n Leë bottel brandspiritus in een hand vasgeklem, die gesig na onder, die wang teen die grond. Maar sy oë is toe. En sy ander hand omvou ’n paar blomme, nou verwelk. Dit is die hande wat Mat Joubert die beste kan onthou. Op Macassar se strand. Drie mense. Die stank van verbrande rubber en verkoolde vlees wat steeds in die lug hang, die groep van die gereg en die media wat windop laer trek teen die grusaamheid van veelvuldige halssnoermoorde. Die hande. Kloue. Uitgestrek na die hemel in ’n versteende pleidooi vir

verlossing. Mat Joubert is moeg gelewe. Maar hy weet hy wil nie só doodgaan nie. Sy hande plaas vyftien kort, vet 9 mm-patrone een vir een met duim en middelvinger in die magasyn. Die laaste een blink ’n oomblik lank in die middagson. Hy hou die patroon ooghoogte, duim onder, wysvinger bo, en kyk na die roesbruin loodpunt. Hoe sou dit wees? As jy die donker bek van die Z88 teen jou lippe druk, liggies, sonder om teen die tande te stamp, en jy druk die sneller versigtig, stadig, eerbiedig. Sal jy die loodkoeël voel? Pyn? Gaan gedagtes nog deur die onbeskadigde dele van die brein flits? Jou aankla van lafhartigheid net voor die nag om jou sluit? Of gaan dit so vinnig verby wees dat die klank van die skoot nie eens sal vorder van vuurwapen na oor na brein nie? Hy wonder: Was dit met Lara só? Haar lig net afgeskakel sonder dat sy geweet het van die hand by die skakelaar? Of het sy geweet en in die vlietende oomblik tussen lewe en dood alles gesien? Miskien berou gekry, of dalk ’n laaste spotlag laat opklink? Hy wil nie daaraan dink nie. Môre begin ’n nuwe jaar. Daar buite is mense met voornemens en drome en planne en geesdrif en hoop vir dié nuwe era. En hier sit hy. Môre sal dit anders wees, by die werk. Die nuwe man, die politieke aanstelling. Die ander kon oor niks anders praat nie. Joubert gee nie regtig om nie. Hy wil nie meer weet nie. Van die dood en van die lewe nie. Dit is net nog iets om te probeer oorleef, nog iets om mee rekening te hou, nog iets om die fut uit die lewe te pers en die Groot Roofdier nader te lok. Hy stamp die magasyn hard met die palm van sy linkerhand in die kolf in, asof hy sy gedagtes met geweld wil verplaas. Hy skuif die vuurwapen in die leerskede. Die olie en lappe gaan terug in die ou skoendoos. Hy suig aan die sigaret, blaas die rook in die rigting van die venster. Dan sien hy die by, hoor hy hoe die toonhoogte van die vlerke vanweë uitputting afneem. Joubert staan op, trek die kantgordyn weg en maak die venster oop. Die by voel

die warm wind van buite, maar probeer steeds by die verkeerde paneel ’n pad uit vind. Joubert draai om, tel ’n olielap op en vee versigtig voor die venster verby. Die insek kom tot voor die opening en swiep dan uit na buite. Joubert maak die venster toe en trek die gordyn reg. Hy kan ook ontsnap, dink hy. As hy wil. Hy laat dié gewaarwording ook doelbewus wegsyfer. Maar dit is genoeg om hom impulsief te laat besluit. Hy sal vanaand oorstap na die buurtbraai. Net vir ’n rukkie. Vir die oujaar.

Twee

Die eerste stap in die herontwaking van Mat Joubert is fisiek van aard. Hy stap teen sewe-uur oor die boomryke straat van middelklas Monte Vista na die Stoffbergs se huis. Jerry Stoffberg van Stoffberg en Mordt, begrafnisondernemers in Bellville. “Ons is in dieselfde bedryf, Mat. Net verskillende takke,” sê hy dikwels. Die deur staan oop. Stoffberg sien Joubert inkom. Hulle groet, vra uit. “Met die besigheid gaan dit goed, Mat. Goeie tyd, nou. Dit is asof baie van hulle net vasbyt tot ná die feestyd,” sê hy terwyl hy die bier wat Joubert gebring het in die yskas sit. Die ondernemer het ’n voorskoot aan waarop staan WORLD’S WORST CHEF. Joubert knik net, want hy het dit al gehoor, en draai die prop van die aand se eerste Castle oop. Die kombuis is warm en gesellig, ’n middelpunt van geesdrif en vermaak. Vrouestemme vul die vertrek. Verkeerspatrone van kinders en mans vorm natuurlikerwys te midde van die vroue se gesprekke en rituele voorbereidings. Mat Joubert navigeer verby na buite. Sy bewussyn is na binne gekeer, sy waarneming ingetrek soos die voelers van ’n insek. Die warmte en huislikheid gaan by hom verby. Buite beweeg kinders soos skimme deur poele lig en donker, in eskaders verdeel volgens ouderdom, hoewel verenig deur hul sorgelose uitbundigheid. Op die donker stoep sit tieners in ’n ongemaklike, selfbewuste niemandsland tussen kindwees en volwassenheid. Joubert sien hulle vir ’n oomblik raak omdat hul lompe pogings om gemaklik voor te kom, hulle verraai. Hulle het oortree. Hy konsentreer tot hy besef waarvoor hulle skerm: die glase op die stoeptafel is gevul met verbode inhoud. Twee, drie jaar gelede sou hy daaroor geglimlag het,

sy eie jare van storm en drang onthou het. Maar nou trek hy net weer die voelers in. Hy gaan staan by die kring van mans om die vuur. Elkeen se paspoort tot die groep is ’n glas in die hand. Elkeen staar na die skaap wat kaal en sonder waardigheid oor Stoffberg se spit draai. “Jissis, Mat, maar jy is groot,” sê Wessels, persfotograaf, toe Joubert langs hom kom staan. “Het jy nie geweet hy’s Moord en Roof se geheime wapen nie?” vra Myburgh, Bellville se verkeershoof, van anderkant die vuur. Sy oordadige snor wip met elke woord. Joubert se gesigspiere trek saam en ontbloot tande, ’n meganiese glimlag. “Ja, hy’s hulle mobiele padblokkade,” meen Sturridge, die kleinsakeman. Hulle lag met respek. Kwinkslae en opmerkings word heen en weer oor die sissende skaapvleis gegooi, alles intiem-versigtig vir Joubert se twee jaar oue verlies – broederlike, vrugtelose pogings om sy sluimerende gees te laat herleef. Die gesprek neem ’n rustige wending, Stoffberg draai die spit en spuit die rooibruin vleis met ’n geheime sous in, soos ’n geneesheer ’n pasiënt. Sport, kwasiseksuele grappe, gemeenskaplike werksprobleme. Joubert skud ’n Winston uit die pakkie in sy hemp se bosak. Hy bied aan vir die mans om hom. ’n Aansteker flikker. Lede van die vuurkring kom en gaan. Stoffberg draai die spit en ondersoek die vordering. Joubert ontvang nog ’n bier, gaan haal later self nog een. Die vroue se kombuisaktiwiteite het afgeneem. Hulle het oorgespoel na die aangrensende televisiekamer. Buite konsentreer die gesprek op Stoffberg se skaap. “Help nie jy spuit hom in nie, Stoffies. Hy’s klaar dood.” “Ek moet voor sonop eet, Stoffies. My winkel moet môre oop.”

“Vergeet dit. Dié skapie gaan eers in Februarie reg wees.” “Teen daardie tyd is dit die swart skaap van die familie.” Joubert se oë volg die gesprek van gesig na gesig, maar neem nie deel nie. Hulle ken hom só, stil. Want selfs voor Lara se dood was hy nie ’n groot prater nie. Die kinders se stemme raak sagter en die mans s’n harder. Stoffberg stuur ’n gesant na binne om die teken te gee. Die tempo van die byeenkoms verander. Die vroue roep na die kinders en stap met borde, volgelaai met bykosse, na waar Stoffberg die skaap begin opkerf. Joubert teug aan nog ’n Castle terwyl hy wag vir sy beurt. Die alkohol het ’n mistigheid oor sy sintuie geplaas. Hy is nie honger nie, maar eet uit gewoonte en uit hoflikheid, by ’n tuintafel saam met van die ander mans. Musiek klink op van binne, die tieners se rock. Joubert bied weer sigarette aan. Vroue kom haal mans om te dans. Die musiek binne verouder stelselmatig, maar die desibels nie. Joubert staan op om nie alleen agter te bly buite nie, en kry nog ’n bier op pad na die sitkamer. Stoffberg het die vertrek se gloeilampe deur gekleurdes vervang. Ritmiese lywe word gebaai in ’n skemerte van rooi en blou en geel. Joubert sit in die eetkamer, só dat hy ’n uitsig op die dansers het. Wessels se kort liggaam ruk spasmodies in nabootsing van Elvis. Die tieners se bewegings is meer subtiel. Die rok van Sturridge se mooi, slanke vrou skyn vir ’n oomblik deur toe sy voor ’n rooi lamp verbydans. Joubert kyk weg. Yvonne Stoffberg, dogter van die huis, se borste wip jeugdig in ’n stywe T-hemp. Joubert steek nog ’n sigaret aan. Myburgh se gesette vrou vra Joubert vir ’n tradisionele wals. Hy stem in. Sy stuur hom met behendigheid tussen ander paartjies deur. Wanneer die musiek verander, glimlag sy simpatiek en laat hom gaan. Hy gaan haal nog ’n Castle. Die musiek se tempo vertraag. Dansers beweeg nader aan mekaar, lui die nuwe fase van die aand in. Joubert stap na buite om sy blaas leeg te maak. Die ligte van die agtertuin is afgeskakel. Die vuur onder die skaap se oorblyfsels gloei nog rooi. Hy stap na ’n hoek van die tuin, gee uiting aan sy nood en stap dan terug. ’n Ster verskiet bo die donker dak van Stoffberg se huis. Joubert steek vas en kyk op na die hemel, maar sien net die donkerte.

“Hallo, Mat.” Sy verskyn skielik hier langs hom, ’n nimfagtige skaduwee van die nag. “Ek kan mos maar Mat sê? Ek is mos klaar met skool.” Sy staan afgeëts teen die lig van die agterdeur, haar vol, jong kurwes gegiet in ’n T-hemp en langbroek. Ja,” sê hy huiwerig, verbaas. Sy beweeg nader, in die beskermde ruimte van sy alleenheid in. “Jy het nie eens met my gedans nie, Mat.” Hy staan geanker aan die aarde, onseker, verdoof deur sewe Castles en baie maande van sieldodende introspeksie. Hy vou sy arms beskermend voor hom. Sy sit haar hand op sy arm. Die punt van haar linkerbors raak liggies aan sy elmboog. “Jy was die enigste man hier vanaand, Mat.” Here, dit is my buurman se dogter, dink hy. Hy onthou die inhoud van die tieners se glase op die stoep. “Yvonne …” “Almal noem my Bonnie.” Hy kyk vir die eerste keer na haar gesig. Haar oë is op hom gevestig, blink en driftig en doelgerig. Haar mond is ’n vrug, ryp, effens oop. Sy is nie meer ’n kind nie. Mooi. Joubert voel hoe die vrees vir vernedering in hom roer. Dan roep sy liggaam saggies, ’n verroeste oomblik wat kom en gaan, wat vir ’n oomblik sy buik aan die bultende vreugdes van die verlede herinner. Maar sy vrees is te groot. Hy weet nie of daardie soort lewe al dood is in hom nie. Dit is al meer as twee jaar … Hy wil keer. Hy ontknoop sy arms voor sy bors, wil haar wegstoot. Sy interpreteer die beweging anders, beweeg tussen sy hande in, trek hom nader,

druk haar warm, nat mond teen syne. Haar tong dwing sy lippe oop, fladder. Haar lyf is teen syne, haar borste brandpunte van lewenslustigheid. In die kombuis roep iemand na ’n kind en die alarms breek deur Mat Joubert se ontwakende gees. Hy druk haar weg en begin dadelik aanstap agterdeur toe. “Ek is jammer,” sê hy sag oor sy skouer vir haar sonder dat hy weet wat hy bedoel. “Ek is klaar met skool, Mat.” Daar is geen verwyt in haar stem nie. Hy stap soos ’n vlugteling na sy huis toe, met sy gedagtes gefokus op sy bestemming, nie op dít wat agter hom lê nie. Die gejuig van die nuwe jaar klink op. Klappers, selfs ’n trompet. Sy huis. Hy stap tussen die bome en struike en beddings deur wat Lara gemaak het, sukkel met die sleutel, gaan dan in die gang af tot in die slaapkamer. Daar staan die bed waarop hy en Lara geslaap het. Daar is haar klerekas, nou leeg. Daar hang die skildery wat sy by die vlooimark in Groenpunt gekoop het. Die bewaarders van sy gevangenskap, die wagte voor sy sel. Hy trek uit, trek die swart kortbroek aan, gooi die komberse af en gaan lê. Hy wil nie daaraan dink nie. Maar sy elmboog voel nog die onmeetlike sagtheid, haar tong kom weer sy mond binne. Twee jaar en drie maande ná Lara se dood. Twee jaar en drie maande. Hy het nou die dag, laatmiddag, vroegaand, in Voortrekkerweg gestaan en straatop gekyk. En die parkeermeters gesien wat ’n kilometer of meer strek, so ver as wat hy die reguit pylende pad kan sien. Die parkeerplekke wat hulle so met die kop sinloos trots en regop bewaak, was almal leeg na die werksdag. Toe weet hy Lara het van hom ’n parkeermeter gemaak. Twee jaar en drie maande van parkeermeter wees – ’n irritasie in die dag, nutteloos in die nag. Sy liggaam wil hom nie glo nie.

Soos ’n verwaarloosde masjien wat kraak en kug en stram sukkel om ratte te laat beweeg. Sy onderbewussyn onthou nog die olies wat in die brein lê en wag, chemiese boodskappe van die liefde wat bloed en vog na die front verskeep. Die masjien sug, ’n vonkprop vuur flou, ’n rat draai. Hy maak sy oë oop, staar na die dak. ’n Virus is in sy bloed. Hy kan die eerste, vae simptome voel. Nog nie ’n orgaan wat gedy en teen materiaal beur met ’n lewe van sy eie nie. Eers net ’n stadige koors wat deur sy liggaam versprei, wat stadig, soos ’n gety, die alkohol uit sy bloedstroom verdring, die slaap verdryf. Hy rol rond, staan op om ’n venster oop te maak. ’n Straatlig laat die sweet op sy bolyf dof blink. Hy gaan lê weer, op sy rug, soek na verdowing teen verlange en vernedering. Die verlange in sy buik en in sy kop is ewe pynlik. Sy gedagtes word aangewaai deur ’n warrelwind, spoel stuk-stuk oor die keerwalle. Emosie en lus en herinneringe vermeng. Lara. Hy mis haar en hy haat haar. Oor die pyn. God, sy was so mooi. Lenig, ’n sweepslag, ’n orkaan van ie, ’n terggees. ’n Verraaier. Die sagtheid van die bors teen sy elmboog. Sy buurman se dogter. Lara wat van hom ’n parkeermeter gemaak het. Lara wat dood is. Sodat die toestand onomkeerbaar is. Lara is dood. Sy verstand soek na ontvlugting voor die gedagte, rangeer sy denke na die mistroostige veiligheid van grys depressie, soos dit in die afgelope maande geleer het om te oorleef. Maar vir die eerste keer in twee jaar en drie maande wil Mat Joubert dit nie as uitkoms hê nie. Die masjien het beweeg, die groot dryfas het tussen skurwe koeëllaers gedraai, die suiers het in hul silinders geskuif. Die masjien het ’n alliansie met Yvonne Stoffberg gesmee. Saam veg hulle teen die naderende grysheid.

Yvonne Stoffberg fladder weer in sy mond. Lara is dood. Só sak hy af na die slaap. ’n Tweestryd sonder wenner, ’n nuwe ervaring. Iewers op die grens van slaap besef hy dat die lewe wil terugkom. Maar hy steek die grens oor voor die vrees hom kan oorval.

Drie

Speurder-sersant Bennie Griessel noem die Moord-en-Roof-gebou in Kasselsvleiweg, Bellville-Suid, “Die Kremlin”. Bennie Griessel is die een met die ironiese humor, gesmee op die smidsvuur van nege jaar se misdaadoplossing. Bennie Griessel noem die gereelde oggendparade in Die Kremlin se paradekamer “’n sirkus”. Maar dit was ’n siniese opmerking in die tyd van die asketiese kolonel Willie Theal, die een van wie vet sersant Tony O’Grady gesê het: “There, but for the grace of God, goes God.” O’Grady het hard gelag en vir niemand gesê hy het die kwinkslag by Churchill gesteel nie. Nie een van die speurders het dit in elk geval geweet nie. Vanoggend is anders. Theal, bevelvoerende offisier van Moord en Roof, het op 31 Desember met vervroegde pensioen afgetree en gaan nou groente kweek op ’n hoewe by Philippi. In sy plek kom kolonel Bart de Wit. Aangestel deur die Minister van Wet en Orde. Die nuwe swart Minister van Wet en Orde. Moord en Roof is nou, vanaf 1 Januarie, ook amptelik deel van die nuwe Suid-Afrika. Want Bart de Wit is ’n voormalige lid van die ANC. Wat sy partylidmaatskap neergelê het voor hy dié bevel aanvaar het. Want ’n poliesman moet onpartydig staan. Toe Joubert om sewe minute ná sewe op die tweede Januarie by die paradekamer instap, sit veertig speurders al op die blougrys staatsdiensstoele wat teen die vier mure in ’n groot reghoek gepak is. Die gedempte gegons bespiegel oor die nuwe man, dié Bart de Wit. Bennie Griessel groet Mat Joubert. Kaptein Gerbrand Vos groet Mat Joubert. Die res gaan voort met hul bespiegelinge. Joubert gaan sit in die hoek. Om presies kwart oor sewe kom die brigadier in volle uniform die paradekamer binne. Agter hom stap kolonel Bart de Wit.

Een en veertig pare oë volg hom. Die brigadier gaan staan voor, langs die televisiestel. De Wit gaan sit op een van die twee leë stoele. Die brigadier groet en wens almal ’n voorspoedige nuwe jaar toe. Dan begin hy met ’n toespraak, maar die speurders luister nie met aandag nie. Hul mensekennis, hul vernuf om ander op te som, is op die bevelvoerder toegespits. Want in hom is hul professionele toekoms opgesluit. Bart de Wit is kort en skraal. Sy swart hare is yl voor en agter, op die kroon. Sy neus is ’n snawel, met ’n vet moesie op die grens tussen orgaan en wang. Hy is nie ’n indrukwekkende figuur nie. Die brigadier se toespraak oor ’n veranderende omgewing en ’n veranderende polisiemag staan einde se kant toe. Hy stel De Wit bekend. Die bevelvoerder staan op, maak keel skoon en vryf met ’n wysvinger oor die moesie. “Kollegas, dit is vir my ’n groot voorreg,” sê hy en sy stem is nasaal en hoog soos ’n elektriese bandsaag. Sy hande is agter hom gevou, sy kort gestalte uitgestrek en regop, die skouers agtertoe getrek. “Die brigadier is ’n besige man en het gevra dat ons hom asseblief moet verskoon.” Hy glimlag vir die brigadier, wat groetend na die deur stap. Dan is hulle alleen, die nuwe bevelvoerder en sy troepe. Hulle kyk na mekaar, takserend. “Goed, kollegas, dit is tyd dat ons kennis maak. Ek ken u al, want ek het die voorreg gehad om u dienslêers onder oë te neem, maar u ken my nie. En ek weet hoe maklik gerugte oor ’n bevelvoerder kan ontstaan. Daarom neem ek graag die vrymoedigheid om aan u ’n kort lewenskets voor te hou. Dit is waar dat ek geen plaaslike ervaring in polisiëring opgedoen het nie. Maar daarvoor moet u die apartheidsregime bedank. Ek was besig met polisiekunde deur Unisa toe my politieke oortuigings dit vir my onmoontlik gemaak het om in my moederland te bly …” De Wit het ’n tengerige glimlag op sy lippe. Sy tande is effens geel, maar eweredig. Sy woorde is elkeen afgerond, perfek. “In die vreemde, tussen ’n Gideonsbende van patriotte, het ek die voorreg gehad om my studie voort te sit. En sedert 1992 was ek deel van die ANC se kontingent wat die Britse aanbod van opleiding aanvaar het. Ek was meer as ’n

jaar lank by Scotland Yard, menere.” De Wit kyk oor die paradekamer heen, asof hy verwag dat iemand gaan hande klap. Die vinger vryf weer oor die moesie. “En ek het verlede jaar by Scotland Yard navorsing vir my doktorale verhandeling gedoen. Ek is dus op die hoogte van die modernste misdaadbekampingsmetodes wat nou in die wêreld aan die ontwikkel is. En u …” Die moesie-vinger maak ’n vierkant in die lug om al een en veertig in te sluit. “… gaan die voordeel van daardie ervaring kan benut.” Weer ’n geleentheid vir applous. Die stilte in die vertrek is dawerend. Gerbrand Vos kyk na Joubert. Vos se mond vorm geluidloos die woord “patriotte” en slaan sy oë op na die hemel. Joubert kyk af grond toe. “Goed, dit dan wat my geloofwaardigheid betref. Kollegas, ons is almal bang vir verandering. U weet, Toffler sê jy kan nooit die impak van verandering op die mens se psige onderskat nie. Maar aan die einde van die dag moet ons verandering bestuur. Die eerste manifestasie daarvan is vir my om vir u te sê wat ek van u verwag. As ek u voorberei op die verandering, kan u dit makliker fasiliteer …” Bennie Griessel stamp met die palm van sy hand teen sy kop, net bokant die slaap, asof hy die ratte binne weer aan die tik wil kry. De Wit mis die gebaar. “Ek verwag net een ding van u, kollegas. Sukses. Die minister het my hier aangestel omdat hy sekere verwagtinge koester. En ek wil die soort insette lewer wat aan daardie verwagtinge sal voldoen.” Hy steek sy wysvinger in die lug. “Ek sal probeer om ’n klimaat te skep waarbinne u sukses kan behaal – deur gesonder, moderne bestuursbeginsels en opleiding in die jongste misdaadbekampingstegnieke. Maar wat verwag ek van u? Wat is u deel van die kontrak? Drie sake …” Die wysvinger kry twee vriende wat dramaties voor De Wit gehou word. “Die eerste is lojaliteit. Teenoor die Mag en sy doelstellings, teenoor die eenheid

en u kollegas en teenoor my. Die tweede is toewyding. Ek verwag werk van gehalte. Nie negentig persent nie, maar honderd persent. Ja, kollegas, ons moet ook streef na zero defek.” Die speurders begin ontspan. Die nuwe man praat ’n nuwe taal, maar die betekenis bly dieselfde. Hy verwag niks anders van hulle as enige van sy voorgangers nie. Meer werk teen dieselfde, onvoldoende salaris. Resultate, sodat sy agterhoede gedek is hoër op. En sy kanse op bevordering verseker is. Hulle is gewoond daaraan. Hulle kan daarmee saamleef. Al was hy lid van die ANC. Joubert haal die rooi pakkie Winstons uit sy sak en steek een aan. ’n Paar ander volg sy voorbeeld. “Die derde is fisieke en geestelike welstand. Kollegas, ek glo onwrikbaar daarin dat ’n gesonde liggaam ’n gesonde gees huisves. Ek weet dat ek my ongewild by u gaan maak op die kort termyn, maar ek is bereid om dié kans te waag.” De Wit se vingers knoop agter sy rug en hy trek sy skouers weer agtertoe, asof hy ’n aanslag verwag. “Elkeen van u sal voortaan twee keer per jaar ’n mediese ondersoek moet ondergaan. Die uitslae daarvan bly vertroulik, tussen u en my. Maar as die geneesheer sekere … tekortkominge in u fisieke mondering vind, verwag ek van u om dit reg te stel.” Die hande kom los agter die rug. Die palms draai na vore, asof hy ’n aankomende aanvaller wil afweer. “Ek weet, ek weet. By die Yard was dit dieselfde. Ek weet hoe moeilik dit is om voortdurend fiks te wees. Ek ken u stresvlakke, u lang ure. Maar, kollegas, hoe fikser u is, hoe makliker sal u die struikelblokke kan oorkom. Ek wil nie persoonlik raak nie, maar daar is van u wat oorgewig is. Daar is van u wat rook en drink …” Joubert staar na die sigaret in sy hand. “Maar ons gaan dit saam aanpak. Saam u lewenstyl verander, saam u help om ontslae te raak van u swak gewoontes. Onthou, kollegas, u is die room van die Mag, u dra die beeld na binne en na buite uit, u is ambassadeurs, skakelbeamptes. Maar die heel belangrikste: u het ’n verantwoordelikheid teenoor uself om u liggaam en gees in stand te hou.”

Weer die huiwering, om geleentheid vir applous in te ruim. Joubert druk die sigaret dood. Hy sien hoe Vos sy kop na sy hande laat sak. Vossie rook nie, maar hy het ’n bierpens. “Goed,” sê kolonel Bart de Wit, “kom ons hanteer die sake van die dag.” Hy haal ’n notaboek uit sy baadjie se sak en maak dit oop. “Kaptein Marcus Joubert … Waar is kaptein Joubert?” Joubert steek sy hand halfmas op. “Aaaa, ons sal netnou formeel kennis maak, kaptein. Is dit Marcus? Noem hulle jou …” “Mat,” sê Joubert. “Hoe?” “Ozite,” sê iemand aan die oorkant van die vertrek en ’n paar speurders lag gedemp. “Mense noem my Mat,” sê Joubert harder. De Wit hoor verkeerd. “Dankie, kaptein. Goed, kaptein Max Joubert is dan leier van die bystandspan vir die week wat kom. Saam met hom is luitenant Leon Petersen, adjudante Louw en Griessel. Sersant O’Grady, konstabels Turner, Maponya en Snyman. Ek sal u nog almal leer ken, kollegas. Dan het kaptein Gerbrand Vos die bystandspan oor die feestyd gelei. Kaptein Vos, is daar sake wat u wil bespreek?”

Die professionele lewe van ’n Moord-en-Roof-speurder laat nie veel ruimte vir langdurige simpatie wanneer ’n kollega die kluts kwytraak nie. Daar is begrip, want dit kan met enigiemand gebeur. Daar is dankbaarheid dat dit nie met jou gebeur het nie. En daar is simpatie wat ’n maand, dalk twee, hou – tot die gevalle kollega ’n meulsteen word in die uitvoering van jou plig. Twee medelede van Moord en Roof het hul simpatie teenoor Mat Joubert twee jaar lank behou – elkeen om sy eie rede. Vir Gerbrand Vos is dit nostalgie. Hy en Joubert het saam begin as speurdersersante by Moord en Roof. Die twee blink nuwe sterre. Willie Theal het hulle

laat meeding, laat wedywer om hoër en hoër louere, maar hulle is saam bevorder tot adjudant, tot luitenant. In die Mag was hulle ’n nasionale legende. Die Burger het ’n lekkerleesartikel op die middelblad oor hulle gedra met hul bevordering tot kaptein. Saam-saam. Die verslaggeefster was duidelik beïndruk deur elkeen. Kaptein Vos is die ekstrovert, die groot man met die engelgesig, die kuiltjies in die wange en die babablou oë. Kaptein Joubert is die stil een, nog groter, met skouers wat ’n deur kan vol staan en die gesig van ’n valk – bruin oë wat deur jou kan kyk, het sy melodramaties geskryf. En toe kom Lara se dood en Vos aanvaar dat sy kollega nie meer kan wedywer nie. En hy wag dat Joubert die proses van rou moet afhandel. Gerbrand Vos wag nog steeds. Joubert is besig met die eerste saakdossier van die oggend. Nog sewentien staan in drie hopies op sy lessenaar, geelgrys SAP3-lêers wat sy lewe reguleer. Hy hoor Vos se doelgerigte tred op die kaal grys vloerteëls, hoor dat dit nie by die kantoor langsaan ophou nie. Dan is Vos in die deur, sy stem gedemp, asof De Wit in die omtrek is. “Hier kom groot kak,” sê hy, want Gerbrand Vos gebruik die taal soos ’n stomp voorwerp. Joubert knik. Vos gaan sit op een van die blougrys staatsdiensstoele. “Patriotte. Patriotte. Jissis, dit laat my bloed kook. En Scotland Yard. Wat weet Scotland Yard van Afrika, Mat? En die kak van mediese ondersoeke. En die ‘u’ – waar het jy al gehoor van ’n BO wat sy mense ‘u’?” “Hy is nuut, Vossie. Dit sal seker oorwaai.” “Hy wil ons sien. Hy het my nou by tee voorgekeer en gesê hy wil ons elkeen alleen sien. Ek moet nou …” Vos kyk na sy horlosie. “… daar wees. En jy is volgende. Ons moet saamstaan, Mat. Ons is die twee senior offisiere. Ons moet dié fokker van meet af aan uitsorteer. Het jy gehoor wat sê hy van fiksheid? Ek sien al hoe doen ons elke oggend PT op die parkeerterrein.” Joubert glimlag effens. Vos staan op. “Ek sal jou kom roep as ek klaar is. Onthou net: dis saamstaan, Boere. Al is ons nie fokken patriotte nie.”

“Toe maar, dis net stroop, Mat,” sê Vos vyf en dertig minute later toe hy weer instap. “Hy wag vir jou. Heel vriendelik en vol komplimente.” Joubert sug, staan op, trek sy baadjie aan en stap in die gang af. Kolonel Bart de Wit het Willie Theal se kantoor oorgeneem en sy eie gemaak, sien Joubert wanneer hy aanklop en ingenooi word. Die spanfoto’s teen die muur is weg. Die vuil groen mat op die vloer is weg, die sieklike potplant in die hoek het verdwyn. Drie graadsertifikate hang nou teen die nuutgeverfde wit muur. Die vloer is met ’n polisieblou mat bedek en in die hoek is ’n koffietafel waarop ’n staandertjie aangebring is. Dit lui: EK VERKIES OM NIE TE ROOK NIE. Op die lessenaar is ’n houer met vier foto’s daarin – ’n vrou met ’n dikraambril glimlag, ’n tienerseun met sy pa se neus, ’n tienerdogter met ’n dikraambril. Die ander foto is van De Wit en die Minister van Wet en Orde. “Sit, sit, kaptein,” sê De Wit en wys na die grysblou stoel. Hy gaan sit self. Die sweem van ’n glimlag is dadelik daar. Dan skuif hy ’n dik bruin personeellêer voor hom reg en slaan dit oop. “Hoe het jy gesê? Hulle noem jou Max?” “Mat.” “Mat?” “Dit is my voorletters, kolonel. Ek is Marcus Andreas Tobias. M. A. T. My pa het my só genoem.” Joubert se stem is sag, geduldig. “Aaaa. Jou pa. Ek sien hy was ook ’n Lid.” “Ja, kolonel.” “Nooit ’n offisier nie?” “Nee, kolonel.” “Aaaa.”

’n Oomblik van ongemaklike stilte. Dan tel De Wit die personeellêer op. “Ek draai nie doekies om nie, kaptein. Nie destyds oor my politiek nie, en nie nou oor my werk nie. Daarom gaan ek reguit en eerlik wees. Dit gaan nie goed met jou nie. Sedert jou vrou se dood.” Die glimlag op De Wit se gesig pas nie by die erns van sy stem nie. Dit verwar Mat Joubert. “Sy was ook ’n Lid, nè?” Joubert knik. En wonder wat die man oorkant hom weet. Sy maagspiere trek saam en deure slaan toe in sy kop as voorsorgmaatreëls. “Sy is dood tydens die uitvoering van haar pligte?” Weer knik Joubert, sy hartslag versnel. “Tragies. Maar, kaptein, met alle respek, dit gaan sedertdien sleg met jou …” Hy kyk weer in die lêer. “Een ernstige dissiplinêre waarskuwing en twee petisies deur onderoffisiere. ’n Afname in misdaadoplossings …” Joubert kyk na die foto van De Wit en die minister. Die minister is ’n halfmeter langer. Albei glimlag breed. Dit is ’n duidelike foto. ’n Mens kan die moesie sien. “Wil jy iets daaroor sê, kaptein?” Die eienaardige glimlag op De Wit se gesig ontsenu Joubert. “Dit is alles in die lêer, kolonel.” “Die dissiplinêre optrede.” De Wit lees in die dokument voor hom. “Die Wasserman-saak. Jy het destyds geweier om ’n verklaring af te lê…” Hy wag dat Joubert moet reageer. Die stilte rek. “Dit is alles in die lêer, kolonel. Ek het nie ’n verklaring afgelê nie, want adjudant Potgieter se verklaring was korrek.” “Jy was dus skuldig aan onbetaamlike gedrag?” “Volgens die definisie was ek, kolonel.”

“En die twee petisies van die sewe onderoffisiere dat hulle nie meer saam met jou op bystand wil wees nie?” “Ek kan hulle nie kwalik neem nie, kolonel.” De Wit leun terug in sy stoel, ’n magnaat. “Ek hou van jou eerlikheid, kaptein.” Joubert verwonder hom aan die manier waarop die man tegelykertyd kan praat en glimlag. “Maar ek weet nie of dit genoeg gaan wees om jou te red nie. Jy sien, kaptein, dit is die nuwe Suid-Afrika dié. Ons moet almal ons kant bring. Reg of weg. Daar is mense van die agtergeblewe gemeenskappe wat opgehef moet word. Ook in die Polisie. Ons kan nie om sentimentele redes dooie hout in offisiersposte hê nie. Verstaan jy?” Joubert knik. “Dan is daar die kwessie van my aanstelling. Die druk is groot. Nie net op my nie – op die nuwe regering. Almal sit en wag vir die foute. Die blankes wil tog so graag hê die swart regering moet foute maak dat hulle kan sê: Ons het mos gesê.” De Wit leun vorentoe. Die glimlag verbreed. “Hier by my gaan daar geen foute wees nie, kaptein. Verstaan ons mekaar?” “Ja, kolonel.” “Jy’s reg of jy’s weg.” “Ja, kolonel.” “Vra jou af, kaptein: Is jy ’n wenner? Dan sal jy altyd welkom wees hier. Vra jou af.” “Ja, kolonel.” De Wit sug diep, glimlag en al. “Jou eerste mediese ondersoek is môremiddag om 14:00. En dan ’n laaste

dingetjie: die Mag gebruik van vanjaar af twee kliniese sielkundiges vir lede wat dit nodig het. Ek het jou lêer verwys. Hulle sal laat weet. Dalk môre al. Sterkte vir die dag, kaptein.”

Vier

Premier Bank het vyf en sewentig jaar gelede as ’n bougenootskap ontstaan, maar dié soort finansiële instelling het uit die mode geraak. Vandag bied dit steeds hoofsaaklik huislenings, maar sy kliënte kan nou ook wurg aan oortrokke geriewe en huurkope aangaan. En Premier is uiteraard lid van die ABSA-groep. Vir die gewone kliënt is daar Robynplan, die ligpers-en-grys tjekboek met die afbeelding van ’n rooi edelgesteente daarop. Dié met ’n hoër inkomste en meer skuld kwalifiseer vir Smaragplan – en ’n groen steen. Maar dit waarna Premier wil hê al sy kliënte moet streef, is Diamantplan. Susan Ploos van Amstel sien die aantreklike man met die goueraambril, die blonde hare, die diep sonbrand en die staalgrys snyerspak na haar tellerpunt aangestap kom en weet dit is ’n Diamantplan-kliënt. Susan is mollig, vier en dertig jaar oud, met drie .kinders smiddae by die bewaarskool en ’n man wat saans in die motorhuis aan sy 1962-Anglia werskaf. Wanneer die blonde man glimlag, voel sy jonk. Sy tande is spierwit en perfek gevorm. Sy gesig is fyn, maar sterk. Hy lyk soos ’n filmster. ’n Veertigjarige filmster. “Middag, meneer, waarmee help ons?” glimlag Susan op haar beste terug. “Haai,” sê hy en sy stem is diep en ryk. “Ek het gehoor dié tak se tellers is die mooiste in die Kaap. En nou sien ek dit ís so.” Susan bloos en slaan haar oë af. Sy geniet elke oomblik. “Hartlam, wil jy my nie ’n groot guns doen nie?” Susan kyk weer op. Wil hy nie maar ’n onwelvoeglike voorstel doen nie? “Sekerlik, meneer. Enigiets.”

“O, dit is gevaarlike woorde daardie, hartlam,” sê hy en sy stem is swaar gelaai met betekenis. Susan giggel en bloos dieper. “Maar ek sal dit laat tot ’n volgende keer. Wil jy nie een van daardie lekker groot banksakke vir ons kry en dit vol groot note – vyftigs en hoër – maak nie? Ek het ’n groot ou rewolwer hier onder my baadjie …” Hy trek die lapel van sy grys baadjie effens weg. Susan sien die kolf van ’n vuurwapen. “… en ek wil dit nie gebruik nie. Maar jy lyk na ’n meisie wat mooi en slim is. As jy my vinnig help, is ek weg voor enigiets leliks kan gebeur.” Sy stem bly rustig, ’n geselstrant. Susan soek na die glimlag wat gaan sê hy maak ’n grap. Dit kom nie. “Jy is ernstig.” “Inderdaad, my hartlam.” “Hygend hert.” “Nee, hartlam, groot note.” Susan se hande begin bewe. Sy onthou haar opleiding. Die noodknoppie is op die vloer. Trap dit. Haar bene is lam. Haar hande werk meganies om die seilsakkie uit te haal. Sy trek haar geldlaai oop en begin die note inpak. Trap dit. “Jou parfuum ruik heerlik. Wat is dit?” vra hy met sy mooi stem. “Royal Secret,” sê sy en bloos, ondanks die omstandighede. Haar vyftigs is op. Sy gee die sakkie vir hom aan. Trap dit. “Jy is ’n ster. Baie dankie. Sê vir jou man hy moet jou mooi oppas. lemand kan jou dalk nog steel.” Hy glimlag breed, neem die sakkie en stap uit. Toe hy deur die glasdeur gaan, druk Susan Ploos van Amstel die alarmknoppie met haar toon raak.

“Dit kan ’n pruik wees, maar ons sal ’n identikit laat saamstel,” sê Mat Joubert

aan die drie verslaggewers. Hy ondersoek die Premier-roof, want sy mannekrag is versprei tussen die Bo-Kaap, waar ’n bergie in ’n brandspiritus-waas ’n vriend aan die brand gesteek het, Brackenfell, die toneel van ’n haelgeweerroof op ’n viswinkel, en Mitchells Plain, waar ’n dertienjarige meisie deur veertien bendelede verkrag is. “Net R7 000. Dit moet ’n amateur wees,” sê die verslaggeefster van The Argus en suig aan haar balpuntpen. Joubert sê niks. Met die media is dit beter so. Hy kyk deur die glasdeur van die bestuurder se kantoor, na waar Susan Ploos van Amstel haar storie opgewonde aan nog kliënte vertel. “Die Hartlam-rower. Kan ’n lekker storie word. Dink jy hy sal weer roof, kaptein?” vra Die Burger se man. Joubert haal sy skouers op. Dan het hulle nie meer vrae nie. Die koerantmense verskoon hulle. Joubert groet en gaan sit weer. Die identikit-mense is op pad.

Hy ry met die diensvoertuig, ’n blou Sierra, omdat hy op bystand is. Op pad huis toe stop hy by die tweedehandse boekwinkel in Koebergweg. Billy Wolfaardt wag hom by die deur in. “Hi, captain. How’s the murder business?” “Nog dieselfde, Billy.” “Daar het twee Ben Bova’s ingekom. Maar ek dink jy het hulle al.” Joubert stap na die rak met wetenskapsfiksie. “En ’n nuwe William Gibson.” Joubert se vinger loop teen die rugkante van die boeke af. Billy Wolfaardt draai om en stap na die kas by die deur. Hy weet die kaptein is nie ’n groot geselser nie. Joubert kyk na die Bova’s, plaas hulle terug op die rak, neem die Gibson en betaal daarvoor. Hy groet en ry. Op pad huis toe koop hy Kentucky-hoender. Daar is ’n koevert onder sy voordeur ingestoot. Hy dra dit saam met die hoender

en die slapbandboek kombuis toe. Die koevert het ’n blomskets in ligte pastelkleure daarop. Hy sit die ander bagasie neer, haal ’n mes uit die laai en skeur die koevert oop. Die inhoud is ’n gevoude enkelvel met dieselfde blompatroon. Dit ruik soet, bekend. ’n Parfuum. Hy vou dit oop. Die handskrif is vroulik en indrukwekkend, met groot krulle op en af. Hy lees: Die warm kombers van my donker genot is die knus karos vir jou hotnotsgot.

Lipvlam en tongvuur en sweet van jou lyf jy moet hom diep in my nesoond indryf.

Soos ’n kers vir ’n mot trek my lawavulkaan die smeulende lus van jou brandyster aan.

Dit is nie onderteken nie. Die parfuum is die handtekening. Hy herken dit nou. Joubert gaan sit by die kombuistafel. Vir wat neuk sy met hom? Hy is nie lus vir nog só ’n nag nie. Hy lees dit weer. Die onsubtiele strofes skep beelde in sy kop –Yvonne Stoffberg, haar jong lyf sonder klere aan, onder hom, met sweet wat blink op die

volronde borste … Hy smyt die gedig en die koevert in die asblik en stap mompelend kamer toe. Nie nog só ’n nag nie. Hy sien nie kans nie. Hy gooi sy das op die bed neer, gaan haal die slapbandboek en loop daarmee na die sitkamer. Hy konsentreer met moeite. Ná sewe hortende bladsye gaan haal hy die gediggie uit die asblik en lees dit weer, vies vir sy gebrek aan dissipline. Moet hy haar bel? Net om dankie te sê. Nee. Haar pa kan antwoord. Hy wil niks begin nie. Net om dankie te sê. Hy het gedink sy lus is dood. Gister dié tyd het hy nog gedink sy lus is dood. Die telefoon lui. Mat Joubert skrik, staan op en stap slaapkamer toe. “Joubert.” “Radiobeheer, kaptein. Skietvoorval by die Holiday Inn in Nuweland. Oorledene is ’n blanke man.” “Ek is op pad.”

Vyf

Die ander kollega wat nie moed opgegee het met Mat Joubert nie, is speurderadjudant Bennie Griessel. Want ondanks al sy sinisme drink Griessel soos ’n vis. Daarom verstaan hy Joubert se onttrekking. Hy glo iéts moet meegee in die lewe van ’n Moord-enRoof-speurder, waar die dood jou konstante kameraad is, die oorsprong van jou brood en botter. Griessel het die afgelope jaar of wat gesien dat Joubert net dieper en dieper in die dryfsand van depressie en selfbejammering wegsink – en nie noodwendig daar gaan uitkom nie. En vir homself gesê: Liewer dít as die bottel. Want hy wat Bennie Griessel is, ken die bottel. Dit laat jou vergeet van die skadu van die dood. Maar dit laat jou vrou en jou twee kinders op die vlug slaan, weg van die swetsende, slanende, dronk man wat hul lewe op ’n Saterdagaand hel maak. En die ander aande van die week ook, later. Nee, Mat Joubert is beter daaraan toe. Griessel is eerste op die toneel. Hy is ’n man van gemiddelde lengte, met ’n Slawiese gesig, ’n gebreekte neus en pikswart, langerige hare. Hy dra ’n gekreukelde blou pak klere. Joubert wurm tussen die nuuskierige omstanders deur, buk onder die geel plastiekband waarmee die uniformmanne die toneel afgesper het en stap na Griessel, wat eenkant met ’n jong, blonde man gesels. Die uniforms het ’n kombers oor die lyk gegooi. Dit lê vormloos in die skaduwee langs ’n staalblou BMW. “Kaptein,” groet Griessel. “Meneer Merryck hier het op die lyk afgekom en die stasie gebel. Van die hotel se ontvangs af.” Joubert ruik die drank op Griessel se asem. Hy kyk na Merryck, sien die goueraambril, die yl snorretjie. ’n Vlokkie braaksel kleef nog aan die man se ken. Die lyk kan nie ’n te mooi gesig wees nie.

“Meneer Merryck is ’n inwoner van die hotel. Hy het daar geparkeer en was op pad na die ingang toe hy die man sien lê.” “It was quite awful. Sickening,” sê Merryck. “But one has to do one’s duty.” Griessel klop Merryck op die skouer. “You may go now. If we need you, we know where to find you,” sê hy in aksentlose Engels. Hulle stap saam na die lyk. “Fotograaf is op pad. Ek het die patoloog, forensies en die vingerafdruk-ouens laat kom. En die meeste van die ander op bystand. Hy’s wit,” sê Griessel en trek die kombers weg. Tussen twee starende oë sit die bloedkuil van ’n koeëlwond, gapend, spottend, in perfekte simmetrie. “Maar kyk hier,” sê Bennie Griessel en trek die kombers verder weg. Joubert sien nog ’n wond, ’n swartrooi bloedgat in die borskas, in die middel van ’n smaakvolle pak, hemp en das. “Jissis,” sê Mat Joubert en hy weet waarom Merryck siek geword het. “Groot kaliber.” “Jip,” sê Griessel. “’n Kanon.” “Voel sy sakke,” sê Joubert. “Was nie roof nie,” sê hulle byna gelyk toe hulle die goue Rolex aan die arm sien. En albei weet dit laat die saak eindeloos verdiep. Joubert se hand beweeg vinnig oor die lewelose oë, vee die ooglede toe. Hy sien die weerloosheid van die dooie, die manier waarop alle lyke uitgestrek lê, onmiskenbaar, sonder verweer, die hande en arms finaal weggevou om nooit weer beskerming aan die toonvenster van die lewe, die gesig, te gee nie. Hy dwing homself om sy gedagtes by sy werk te hou. Stemme groet agter hom. Nog speurders van die bystandspan kom aan. Joubert staan op. Hulle kom kyk na die lyk. Griessel verjaag hulle toe hulle die flou lig van die straatlampe versper. “Begin daar. Stap dié plek deur. Elke sentimeter.”

Die gewone geweeklaag gaan op, maar hulle gee gehoor, weet hoe belangrik die eerste soektog is. Griessel soek versigtig deur die oorledene se baadjiesakke. Dan staan hy op met ’n tjekboekhouer en motorsleutels in sy hand. Hy gooi die sleutels vir adjudant Basie Louw. “Dis vir ’n BMW. Probeer dit op dié een.” Griessel maak die grys tjekboekhouer van egte leer oop. “Ons het ’n naam,” sê hy. “J. J. Wallace. En ’n adres. Oxfordstraat 96, Constantia.” “Die sleutel pas,” sê Louw en haal dit versigtig uit sodat hy nie vingerafdrukke op die motor laat nie. “’n Rykgat,” sê Griessel. “Ons haal al weer die voorblad.” Dit is jong speurder-konstabel Gerrit Snyman wat die doppie kry, half onder ’n motor wat naby staan. “Kaptein,” roep hy, nog onervare genoeg om onmiddellik opgewonde te raak. Joubert en Griessel stap nader. Snyman verlig die doppie met sy flits. Joubert tel dit op, hou dit teen die flou lig. Griessel leun sy kop ook nader, lees die syfers op die agterkant. “Sewe komma ses drie.” “Onmoontlik. Dis kort. Pistooldoppie.” “Daar staan dit. Sewe komma ses … drie. Lyk dit na. Kan dalk net sleg gedruk wees.” “Seker ses twee.” Bennie Griessel kyk na Joubert. “Moet wees. En dit beteken net een ding.” “Tokaref,” sug Joubert. “Apla,” sug Bennie Griessel. “Fokken politiek.” Joubert begin aanstap na sy diensvoertuig. “Ek gaan die kolonel radio.” “Vir De Wit? Hy gaan tog net ’n kat op die kombers skiet,” sê Griessel en sy grynslag blink silwer in die straatlig.

Joubert het vir ’n oomblik vergeet dat Willie Theal nooit weer ’n moordtoneel sal besoek nie. Sy moed sak.

Die huis by Oxfordstraat 96 is ’n groot siersteen-enkelverdieping op ’n reuse-erf. Die tuin is gedissiplineerd welig en indrukwekkend, selfs in die halfdonker. Die deurklokkie lui iewers diep in die huis, oorheers momenteel die klank van ’n televisieprogram. Die sekondes tik verby. Daar binne word hul tyd van sorgloosheid al hoe minder, dink Joubert. Die engele van die dood staan by die voordeur. Met nuus wat soos ’n parasiet die lewe, die vreugde, die rus uit jul lewe gaan suig. ’n Vrou maak die deur oop, geïrriteerd, ’n frons van fyn plooitjies. Lang, dik rooibruin hare hang oor haar skouer, oor die voorpant van die geel blokpatroonvoorskoot en lei eers hul aandag van haar oë af weg. Haar stem is sag en melodieus en geïrriteerd: “Can I help you?” “Mrs Wallace?” vra hy. Dan sien hy die oë raak. Griessel ook. ’n Onpaar, die een ligblou en helder, die ander ’n skakering van bruin iewers tussen lig en donker. Joubert probeer om nie te staar nie. “Yes,” sê sy en weet dit is nie iemand wat iets verkoop nie. Vrees beweeg soos ’n skaduwee oor haar gelaat. Sy vee haar hande aan die voorskoot af. “It’s James, isn’t it?” ’n Seun van tien of elf verskyn agter haar. “Who is it, Mom?” Sy kyk om, bekommerd. “Jeremy, please go to your room.” Haar stem is sag maar dringend. Die seun draai om. Sy kyk terug na die speurders. “We’re from the police,” sê Joubert.

“You’d better come in,” sê sy, maak die deur heeltemal oop en begin haar voorskoot afhaal.

Mevrou Margaret Wallace huil met die oorgawe van hulpelose smart – hande op die skoot, skouers effens vooroor. Trane haak op die geel wolstof van haar somertrui vas en glinster in die helder lig van haar sitkamer se kandelaar. Joubert en Griessel staar na die mat. Joubert fokus op die bal en klou van die koffietafel se poot. Hy wil in sy stoel by die huis wees, met die slapbandboek op sy skoot en ’n bier in die hand. Die seun kom in die gang af. Agter hom is ’n dogter, iewers tussen agt en tien. “Mom?” Sy stem is bang en klein. Margaret Wallace trek haar skouers terug en vee met haar palm oor haar gesig. Sy staan waardig op. “Excuse me.” Sy neem die kinders aan hul hande en lei hulle in die gang af. ’n Deur gaan toe. Die stilte is oorverdowend. ’n Kreet klink op. Dan is dit weer stil. Hulle kyk nie na mekaar nie, want dit sou ’n erkenning wees. Eindelik kom sy terug. Haar skouers is steeds fier, asof sy haar emosies fisiek kan beteuel. Maar hulle weet. “I’ll have to call my mother. She lives in Tokai. She can help with the kids. I’m sure you have many questions.” Haar stem is neutraal, soos dié van ’n slaapwandelaar. Joubert wil vir haar sê hulle sal loop en later terugkom, hulle sal haar laat met haar pyn. Maar hy kan nie. Sy kom minute later terug. “My mother is coming over. She’s strong. My dad … I’ve asked the maid to make us some tea. I take it you drink tea?” “Thank you, but …” Joubert se stem is effens hees. Hy maak keel skoon. “If you’ll excuse me, I want to stay with the kids until she arrives.” Sy wag nie op ’n antwoord nie en stap in die skemerte van die gang af. Joubert se sakradio maak ’n biepgeluid. Hy kyk na die vloeikristalboodskap op die skermpie: SKAKEL ADJ. LOUW. Daar is ’n telefoonnommer by.

Hy het Louw en drie ander speurders na die hotel gestuur, omdat die kamers op die parkeerterrein uitkyk. Dit was nadat die patoloog oor die lyk gekloek het. En voor Bart de Wit opgedaag het en ’n mediakonferensie aangebied het oor ’n moordsaak waaroor hulle geen inligting het nie. Hy en Bennie het gevlug, na Oxfordstraat, net nadat dit begin het. “Die man is ’n nar,” het Griessel op pad gesê. “Hy sal nie hou nie.” Joubert het gewonder of die bevelvoerder die onderoffisiere ook een-een gaan inroep. En of De Wit weet van Griessel se drankprobleem. “Basie soek my,” verbreek hy die neerdrukkende stilte van die sitkamer en staan op. Hy stap na die vertrek waar Margaret Wallace netnou gebel het. Hy hoor die huishulp in die kombuis met die breekgoed. Dit lyk na ’n studeerkamer. ’n Lessenaar, met ’n rekenaar en telefoon daarop, staan in die middel. Teen die agterste muur is ’n boekrak met hardebandlêers, ’n paar boeke oor sakebeginsels en ’n tiental bande Reader’s Digest Condensed Books in hul oordadige nagemaakte leeromslae. Die muur langs die deur is behang met foto’s en sertifikate. Daar is ook ’n groot spotprent in die styl van Fred Mouton. Dit beeld James Wallace uit – dik swart hare, welige snor, effense bolwange. Die karikatuur het ’n netjiese pak klere aan. In een hand is ’n aktetas waarop WALLACE QUICK-MAIL geskryf is. Die ander arm knyp ’n krieketkolf onder die blad vas, die hand hou ’n vlaggie vas met die woorde WP CRICKET daarop. Joubert skakel die nommer. Dit is die hotel s’n. Hy vra om met Basie te praat en wag ’n paar oomblikke. “Kaptein?” “Ja, Basie.” “Ons het iemand gekry, kaptein. Vroumens, blondine. Sy sê Wallace was by haar in die kamer. Maar ons het niks meer gevra nie. Ons wag tot jy kom.” “Sal julle by haar bly? Ek en Bennie gaan nog ’n rukkie hier wees.” “Geen probleem nie, kaptein.” Louw klink gretig. “O, en daar was nog ’n doppie. Onder die lyk.”

Wanneer Joubert by die studeerkamer uitstap, kyk hy weer na die spotprent teen die muur. En hy weet die nietigheid van die lewe is net so hartseer soos die finaliteit van die dood.

“He started the business on his own,” sê Margaret Wallace. Sy sit op die punt van die groot, gemaklike stoel, haar hande voor haar op haar skoot, haar stem egalig en sonder infleksie, beheers. “He was awarded the contract to mail the municipality’s s. It was tough at first. He had to import an addressograph and a computer from the USA, but in those days every letter had to be inserted in the envelopes by hand, then sealed. I helped him. We worked through the night. Often. He sold seventy percent of the shares to Promail International two years ago, but they stuck to the original name. He is still on the board, and acts as a consultant.” Joubert hoor sy praat nog van haar man in die teenwoordige tyd. Maar hy weet dit sal verander, môre, ná die nag. “Was your husband involved in politics?” “Politics?” “Mrs Wallace, the gun that fired the fatal shot …” Joubert hoor die amptelikheid van sy taal, die eufemismes. ’n Kuns, dink hy. Die kuns van weduwees toespreek. “Certain radical groups are known to use this model.” “Politics?” sê Margaret Wallace weer, totaal onbegrypend. “Was Mr Wallace a member of a political party?” vra Griessel. “No, he …” Haar stem raak weg. Hulle wag. “He was … apolitical. He didn’t even vote. He says all politicians are the same. They only want power. They don’t really care about people.” Die frons is nog diep op haar voorkop. “Was he involved in the townships? Welfare work?”

“No.” “His company?” “No.” Joubert probeer ’n ander koers. “Were you aware of any tension at work recently?” Sy skud haar kop effens en die rooibruin hare beweeg. “No.” Die onpaar oë knip. Sy veg om beheer, weet Joubert. Hy help haar: “We’re sure there must be a logical explanation for this terrible thing, Mrs Wallace.” “Who could have done such a thing? Haven’t we had enough death and destruction in this country already? James wasn’t perfect, but …” “It could have been an accident, Mrs Wallace. Or a robbery. The motive for this sort of thing is usually money,” sê Griessel. Of seks, dink Joubert. Maar dit moet maar wag tot later. “Do you know if anybody owed your husband money? Any other business ventures, transactions …” Sy skud weer haar kop. “James was so responsible with money. He didn’t even gamble. We went to Sun City last year, with the people from Promail. He took along R5 000 and said when that was gone, he would stop. And he did. We have no debts. The house doesn’t have a mortgage, thank the Good Lord …” Griessel maak keel skoon. “You were happily married.” ’n Stelling. Margaret Wallace kyk na Griessel en frons. “Yes. I would like to think so. We had the usual little squabbles. James loves cricket. And sometimes he comes home a bit tipsy after a night out with the boys. And sometimes I’m too sensitive about it. I can be moody, I suppose. But our marriage works, in its own strange way. The kids … Our existence revolves around the kids these days.” Sy kyk in die rigting van die slaapkamer, waar haar ma nou die trooswerk moet doen. ’n Stilte groei. Dan praat Joubert. Sy eie stem klink vir hom vals en oordrewe

simpatiek. “Mrs Wallace, according to law you have to identify your husband at the morgue …” “I can’t do it.” Haar beheer vervaag en die trane wil vloei. “Is there someone else who could?” “Someone at work would have to. Walter Schutte. The managing director.” Sy gee ’n telefoonnommer en Joubert skryf neer. “I’ll give him a call.” Hulle staan op. Sy ook, traag, want sy weet die nag lê voor. “If there’s anything we can do …” sê Griessel, en hy klink opreg. “We’ll be okay,” sê Margaret Wallace en sy begin weer bitterlik te huil.

Die blondine sit op een van die hotelkamer se stoele. Haar naam is Elizabeth Daphne van der Merwe. Joubert sit in die ander stoel. Griessel, Louw en O’Grady sit in ’n ry op die punt van die groot dubbelbed, arms gevou, soos regters. Haar hare is effekleurig geelwit uit ’n bottel. Haar gesig is lank en skraal, die oë groot en bruin, met lang wimpers, die neusie klein en fyn. Trane het swart maskarastrepe teen haar wange of getrek. Maar Lizzie van der Merwe het ware skoonheid misgeloop met ’n mond wat nie pas nie. Haar voortande staan effens uit, die onderlip is te klein, te naby aan die swakheid van haar kakebeen. Haar lyf is lank en slank, met klein, hoë borsies onder die wit bloese. Sy het skerp heupe, dra ’n swart romp wat te veel van haar bene in romerige sykouse wys en loop op elegante swart hoë hakke. “Van waar ken jy die oorledene?” Joubert se stem is nou sonder simpatie, sy woordkeuse doelbewus. “Ek het hom vanmiddag ontmoet.” Sy huiwer, kyk op. Die speurders kyk almal na haar, hul gesigte streng. Die lang wimpers voer ’n dans uit. Maar niemand

reageer nie. “Ek werk vir Zeus Computers. In Johannesburg. Ek het verlede week gebel. Ons het nuwe produkte … James … e … meneer Wallace … Hulle het my na hom verwys. Hy is hulle konsultant vir rekenaars. Toe vlieg ek vanoggend af. Ek het om elfuur ’n afspraak gehad. Toe vat hy my vir ete …” Haar oë beweeg tussen hulle, op soek na ’n gesig wat meegevoel sal wys. Hulle wag in stilte. Haar wimpers dans weer. Die onderlip bewe en plaas nuwe klem op die twee voortande wat sy probeer wegsteek. Joubert kry haar jammer. “En toe?” vra hy sag. Sy omhels sy stemtoon en fokus die groot oë op hom. “Hy … Ons het wyn gedrink. Baie wyn. En gesels. Hy het gesê hy is baie ongelukkig in sy huwelik. Sy vrou verstaan hom nie. Daar was iets tussen ons. Hy het my so goed verstaan. Hy is ’n Ram. Ek is ’n Maagd.” Joubert frons. “Sterretekens …” Die frons verdwyn. “Toe kom ons hiernatoe. Ek het ’n kamer hier, want ek moes oorslaap, vanaand. Ek sien nog iemand môre. Van ’n ander maatskappy. Hy is ná ses hier uit. Ek weet nie hoe laat nie. En dit is die laaste dat ek hom gesien het.” Die wimpers fladder en die maskarastrepe begin weer rek. Basie Louw maak keel skoon. “Wat het hier gebeur? In die kamer?” Sy huil harder. Hulle wag. Sy staan op en stap na die badkamer langs die hotelkamer se deur. Hulle hoor hoe sy haar neus blaas. ’n Kraan loop. Stilte. Dan weer die neus. Sy stap terug en gaan sit. Die maskarastrepe is nou weg. “Julle weet wat gebeur het. Hier …”

Hulle kyk na haar, afwagtend. “Ons het liefde gemaak.” Sy huil weer. “Hy was so sag met my… “Juffrou, ken jy enigiemand in die Kaap?” vra Mat Joubert. Sy haal ’n sneesdoekie uit die wit bloes se mou en blaas weer haar neus. “Ek het vriende hier. Maar ek het hulle lanklaas gesien.” “Is daar iemand wat sou … ongelukkig wees as jy by ander mans slaap?” Sy ruk haar kop op. “Ek slaap nie by ander mans nie …” Die drie speurders op die bed se wenkbroue lig met militêre presisie. “Verstaan julle nie? Daar was ’n vibe. Ons … ons was … Dit was mooi.” Joubert vra weer: “Juffrou, ons wil weet of jy by iemand anders betrokke is wat sal omgee dat jy en die oorledene saamslaap.” “O. Jy bedoel … Nee. Nee, nooit. Ek gaan nie eers vas uit nie.” “Behoort jy aan ’n politieke party of groepering, juffrou Van der Merwe?” “Ja.” “Watter een?” “Ek is lid van die Demokratiese Party. Maar wat het dit …” Griessel gee haar nie kans nie. “Het jy ooit enige bande met die PAC gehad?” Sy skud haar kop. “Apla?” “Nee, ek …” “Ken jy enigiemand wat aan dié groeperings behoort?” “Nee …”

“Wat het die oorledene gesê voor hy hier uit is. Het hy ’n ander afspraak gehad?” vra Griessel. “Hy het gesê hy moet huis toe, na sy kinders toe. Hy is … Hy was ’n goeie mens …” Haar kop sak. “Daar was ’n vibe. So mooi,” sê sy. Mat Joubert sug en staan op.

Ses

Hy droom van Yvonne Stoffberg. Hulle is iewers in die berge. Sy hardloop voor hom uit, haar boude wip wit in die maanlig, haar bruin hare wapper. Sy lag, trippel oor rivierklippe, verby ’n kabbelende stroom. Hy lag ook, sy orgaan ’n punt in die nagwind. Dan skree sy skielik, ’n gil van vrees en verbasing. Haar hande skiet na haar borste, probeer hulle verberg. Voor in die bergpaadjie staan Bart de Wit. Tussen sy oë is daar ’n derde, ’n rooi, starende krater. Maar hy kan nog praat: “Vra jou af, kaptein. Is jy ’n wenner?” Oor en oor soos ’n grammofoonplaat wat vasgehaak het, in daardie hoë, nasale stem. Hy kyk om, op soek na Yvonne Stoffberg, maar sy het verdwyn. De Wit ook, skielik. Die donker dring hom binne. Hy voel hoe hy sterf. Hy maak sy oë toe. Lang rooibruin hare vee oor sy gesig. Hy lê in die arms van Margaret Wallace. “You’ll be okay,” sê sy. Hy begin huil.

By die robot staar Joubert soos elke ander oggend na Die Burger se plakkaat sonder om dit te sien. Dan skrik hy wanneer die letters betekenis aanneem: CHINESE MAFIA AGTER KRIEKETMAN SE GRUDOOD? Die lig verander na groen en hy kan nie by die verkopertjie stilhou nie. Hy ry na ’n kafee in Plattekloof, koop ’n koerant en soek die berig op die voorblad terwyl hy terugstap motor toe. Hy kry dit. KAAPSTAD – ’n Moordbende van die Chinese mafia sit moontlik agter die grusame dood van ’n skatryk Kaapse sakeman wat gisteraand met ’n Tokarefpistool by ’n Nuwelandse hotel vermoor is. Volgens kol. Bart de Wit … Joubert leun teen die motor en slaan sy oë op na Tafelberg. Hy sug, sien nie hoe

helder die berg vanoggend sigbaar is, hoe die oggendson ’n blink plas in die baai maak nie. Dan vou hy die koerant toe, klim in en ry.

“Wat ek nie kan verstaan nie, is dat hy ’n skelm knippie vat by ’n blond met ’n gesig soos ’n perd, terwyl hy ’n filmster by die huis het,” sê Griessel. Joubert luister nie. “Het jy die koerant gesien?” “Nee?” Dan kom De Wit in, trots en regop. Die speurders raak stil. “Goeiemôre, kollegas. Pragtige oggend, nè. Laat ’n mens dankbaar voel jy het die voorreg om te leef. Maar nou ja, ons moet voortgaan met die werk. Voor ons gister se sake bespreek … Ek het nou al die offisiere persoonlik ontmoet en lekker gesels. Vandag begin ek by die onderoffisiere. Ek wil julle so gou moontlik leer ken. Daar is ’n lysie by Mavis. Al die adjudante moet gaan kyk hoe laat ons afsprake is. Goed, kom ons gesels oor gister se sake. Kaptein Mat Joubert het gisteraand my hulp ingeroep met ’n moord in Nuweland …” Hy kyk na Mat en glimlag vriendelik. “Dankie vir die vertroue, kaptein. Kan jy vir ons sê hoe verloop sake?” Joubert is ietwat oorbluf. Hy het De Wit na die toneel laat kom omdat dit prosedure is by moorde met groot publisiteitswaarde. Nou interpreteer die man dit anders. “E … Dié ding is maar yl, kolonel. Die oorledene het ongetwyfeld buite-egtelike verhoudings gehad. Ons wil vandag kyk of daar nie iewers ’n baie jaloerse man in die prentjie is nie. Dalk iemand by die werk …” “Jy kan maar los,” val De Wit hom in die rede. “Soos ek gisteraand aan die media gesê het, dit is ’n Chinese dwelmnet wat só maak … Oulike stuk vanoggend in Die Burger. As jy diep genoeg in die oorledene se agtergrond rondkrap, sal jy wel die konneksie opspoor. Ek dink die ondersoek sal net baat vind daarby as jy die Narkotikaburo ook betrek, kaptein. Los maar daardie jaloerse-vriend-teorie van jou. Interessant, verlede jaar by die Yard het ons twee sulke moorde gehad …”

De Wit verbreek oogkontak met Joubert. Joubert hou op om te luister. In sy buik is daar ’n ongemaklikheid, soos ’n insek wat deur sy ingewande skarrel. Teen sy sin bel hy die bevelvoerder van Sanab ná oggendparade. “Wat het julle nou daar aangestel, Joubert?” vra die stem aan die ander kant. “’n Nar? Cloete van Openbare Betrekkinge bel my nou, vra of De Wit met my gepraat het. Cloete is de moer in omdat jou nuwe baas sommer self met die koerante gesels. Cloete wil weet of hy nou maar kan aftree en heeltyds visvang. En watter twak is dit van die Chinese mafia?” “Dit is gebaseer op vorige ervaring van my bevelvoerder, kolonel. In dié stadium moet ons alle moontlikhede ondersoek.” “Moenie my daai amptelike smokescreen gee nie, Joubert. Jy skerm net vir De Wit.” “Kolonel, ek sal dit hoog op prys stel as u en u personeel inligting wat dié moontlikheid verder kan ophelder, aan Moord en Roof sal verskaf.” “Aaaa, nou verstaan ek. Jy is onder opdrag. Orraait, jy’t my simpatie, Joubert. As ons in die volgende tweehonderd jaar ’n Chinese dwelmnet oopvlek, sal jy die eerste wees om daarvan te hoor.”

Die ondersoekbeampte moet by wees tydens die lykskouing. Dit is die reël, die tradisie – ongeag die toestand van die oorskot. Joubert het dit nog nooit geniet nie, selfs nie eens in die goeie ou dae nie. Maar hy kon skanse oprig tussen hom en die ontstellende proses wat hom keer op keer op ’n marmerblad in ’n witgeteëlde vertrek in Soutrivier afspeel, waar die dooies hul laaste waardigheid verloor. Nie dat professor Pagel sy skalpel en klampe en sagie en tangetjies sonder respek deur vel en weefsel en been dwing nie. Inteendeel, die staatspatoloog en sy personeel benader hul werk met die erns en professionaliteit wat dit verdien. Dit was Lara se dood wat sy skanse afgebreek het. Want hy weet sy het ook hier gelê. Beelde, uit sy ervaring opgediep, het gehelp om die toneel te rekonstrueer.

Kaal, op haar rug, skoon en steriel, haar lenigheid aan die wêreld ontbloot, maar sonder effek. Die bloed van haar voorkop afgewas, net die klein, stervormige koeëlwond sigbaar tussen die haarlyn en die wenkbroue. En ’n patoloog wat aan ’n speurder verduidelik dat dit eie is aan die kontakskoot, die trompopskoot. Want die saamgeperste gasse van die vuurwapenloop beland onder die vel en sit skielik uit, soos ’n ballon wat bars, en ken die Ster van die Dood toe, só dikwels die geval by selfmoordslagoffers … Maar nie Lara nie. Sy het die ster by iemand anders gekry. Elke keer dat hy in die koue, geteëlde gange van die lykshuis in Soutrivier stap, wys sy verstand aan hom dié toneel, ’n makabere kykweer wat hy nie kan afskakel nie. Pagel wag in die kantoortjie, saam met Walter Schutte, besturende direkteur van Wallace Quickmail. Joubert stel homself voor. Schutte is van gemiddelde lengte, met ’n diep stem en hare wat by elke moontlike opening uitpeul – by sy boordjie, sy hempsmoue, sy ore. Hulle stap na die teater waar James J. Wallace onder ’n groen kleed lê. Pagel stroop die kleed af. “Jeez,” sê Walter Schutte en draai sy gesig weg. “Is dit James J. Wallace?” vra Joubert. “Ja,” sê Schutte. Hy is bleek en sy geskeerde baardlyn staan duidelik uit op sy gesig. Joubert verwonder hom aan die behaardheid van die man. Hy vat hom aan die skouer en lei hom terug na Pagel se kantoor, waar Schutte ’n vorm onderteken. “Ons sal graag later ’n paar vrae by u kantoor wil kom vra.” “Watter vrae?” Schutte se selfvertroue keer geleidelik terug. “Roetine. ’n Mens wil nie die weduwee te veel pla nie. U kan verstaan.” “Natuurlik,” sê Schutte. “Enige tyd.” Wanneer Joubert terugstap, skakel Pagel die skerp ligte aan, steek sy kort, sterk vingers in die deursigte plastiekhandskoene, trek die kleed van wyle James J. af,

buig die groot vergrootglas se arm nader en neem ’n klein skalpel in sy hand. Die patoloog begin met sy stelselmatige taak. Joubert ken al die mmm-geluide van die man, die onverstaanbare geprewel wanneer hy iets vind wat van belang is. Maar Pagel deel eers sy ontdekkings wanneer hy seker is. Daarom wag Joubert. Daarom staar hy na die steriele wasbak teen die muur, waar ’n waterdruppel elke veertien tellings teen die metaalbalie dloep! “Kopskoot sou die dood kon veroorsaak. Deur die linker-nasiofrontale sinus. Agter, twee sentimeter bo die lambda uit. Uitskietwond is baie groot. Sagte loodpunt? Kan wees … kan wees. Sal moet kyk na die traktus.” Hy kyk na Joubert. “Moeilik om kaliber te skat. Inskietwond op die verkeerde plek.” Joubert knik asof hy verstaan. “Relatief nabyskoot, die kopskoot. Twee, drie meter. Toraksskoot dalk ook. Kon ook die dood veroorsaak het. Wond is tipies. Bykomstige eienskappe minder uitgesproke. Die klere, natuurlik. Hitte geabsorbeer. Kruitdeeltjies. Rook. Deur die sternum. Bloeding afwesig.” Hy kyk weer op. “Jou man wás al dood, kaptein. Met die eerste skoot. Maak nie saak watter een dit was nie. Dood voor hy die grond getref het. Die tweede een onnodig.” Water op De Wit se mafia-meul, dink Joubert. Maar hy sê niks. “Kom ons gaan in,” sê Pagel en neem ’n groter skalpel.

Walter Schutte staan nie op toe Joubert en Griessel deur die sekretaresse ingelei word nie. “Sit, menere, sit.” Hy swaai sy arm joviaal na die moderne stoele van leer en chroom voor die groot lessenaar met die glasblad. “Tee of koffie? Ék gaan iets drink. Moet dus nie huiwer nie.” Die bleek onsekerheid van die lykshuis bestaan nie meer nie. Hulle kies albei tee en gaan sit. Die sekretaresse maak die deur agter haar toe. Dit is nog voormiddag, maar Schutte se baard is reeds ’n skaduwee oor sy

wange. Sy tande flits wit en blink wanneer hy vinnig glimlag. “Nou ja, waarmee kan ek help?” Dan is die glimlag weer weg, soos ’n lig wat afgeskakel is. “Ons sou graag meer wou weet oor James Wallace, meneer Schutte. U het hom seker goed geken?” vra Joubert. “Ek het James twee jaar gelede vir die eerste keer ontmoet toe ek hier aangestel is deur Promail. Hy was ’n wonderlike mens.” Schutte se diep stem is gelaai met piëteit. “Is dit wat julle hom genoem het? James?” “Die meeste van ons het hom Jimmy genoem. Maar dit klink nou so …” Schutte flits ’n handgebaar en wit tande. “Hoe was sy verhouding met die ander mense by die werk?” “Ons was almal erg oor hom. O, wag so bietjie, ek weet wat jy bedoel. Nee, kaptein, jy gaan nie sy moordenaar hier kry nie.” Schutte waai albei sy hande voor hom, asof hy ’n bose gees wil afweer. “Ons is soos een groot gesin, sê ek altyd. En James was deel van dié gesin. ’n Baie geliefde deel. Nee, kaptein, gaan soek jou moordenaar op ’n ander plek.” “Weet u of die oorledene enige ander sakebelange gehad het?” “Nee … Ek glo nie. Jim … James het my ’n paar keer vertel dat al sy geld in effektetrusts belê is, want hy wil hom nie daaroor bekommer nie. So ver ek weet, het hy net Quickmail, sy krieket en sy gesin gehad.” “Het u as maatskappy enige werk vir Chinese firmas gedoen?” Schutte frons. “Nee. Wat het dit …” Griessel val hom in die rede. “Het u al vanoggend se Burger gelees?” “Nee.” Schutte is van stryk. “Die manier waarop Wallace vermoor is, meneer Schutte – dit stem ooreen met die modus operandi van Chinese dwelmsmokkelaars. Is daar enige kontak wat hy gehad het met mense uit Taiwan?”

“Nee.” “Die plaaslike Chinese gemeenskap?” “Nie waarvan ek weet nie.” “Farmaseutiese maatskappye?” “Daar is een vir wie ons bemarkingstukke aan medici pos, maar Jimmy het nooit met hulle gewerk nie.” “Het hy self dwelms gebruik?” “Nooit. Dit is belaglik, Jimmy was nie dié soort nie.” “Meneer Wallace se politiek. Het hy ’n sterk politieke standpunt gehad?” “Jimmy? Nee …” “Het u sake gedoen met enige politieke groepering?” “Nog nooit.” “Weet u hoe dit met hom en sy vrou gegaan het?” vra Joubert. Schutte sit nog meer regop in sy hoë stoel. “Daar gaan jy ook niks kry nie, kaptein.” Sy stem is verwytend. “James en Margaret was die perfekte paartjie. Verlief, suksesvol, pragtige kinders … Klein Jeremy speel fantasties krieket. Nee, kaptein, daar gaan jy niks kry nie.” Joubert weet dit is tyd om Schutte te bevry van dié oordadige respek vir en beskerming van die dooies. Die sekretaresse bring ’n skinkbord met drie koppies in en plaas dit op die lessenaar. Sy skink en hulle bedank haar. As almal klaar geroer het, vra Joubert: “Weet u wat die oorledene gister by die Holiday Inn in Nuweland gaan doen het?” Schutte rol sy skouers asof die antwoord voor die hand liggend is. “James het dikwels daar ’n bier saam met sy krieketvriende gaan drink.”

“Meneer Schutte, hoe het die oorledene oor die weg gekom met die vroue hier by die werk?” “Baie goed. Hy het met almal baie goed oor die weg gekom.” In die goeie ou dae, toe Mat Joubert nog sy dagtaak met die oorgawe van ’n nuutbekeerde verrig het, was daar ’n tegniek wat hy ontwikkel het vir onwillige getuies soos Walter Schutte – die sogenaamde Bul, soos sy kollegas dit gedoop het. Hy sou sy groot lyf vooroor leun, sy skouers vierkantig en breed trek, sy kop in ’n stormramposisie laat sak, sy stem ’n oktaaf of wat laat daal en sy arendsoë op die spesifieke persoon vestig. Dan sou hy reguit praat. Met ’n ietwat meerderwaardige, dreigende stemtoon. Dit was melodramaties, oordadig en aangeplak. En dit het gewerk. Maar, soos Tony O’ Grady op ’n dag sou sê, Joubert het ’n jaar of twee gelede die “huppel in sy knuppel” verloor. En daarmee saam die motivering om Die Bul te gebruik. Tot vandag toe. Of dit die brose vlammetjie van vleeslike luste is wat Yvonne Stoffberg aangesteek het, of dalk kolonel Bart de Wit se uitdaging aan die flarde van sy ego, sal Joubert nie weet nie. Wanneer hy oorskakel na Die Bul, is dit waarskynlik nie ’n beredeneerde optrede nie, maar eerder ’n refleks. Die fisieke deel van die skouers en die kop en die oë kry hy reg, maar met die stem en die woordkeuse sukkel hy aanvanklik: “Jimmy Wallace het gistermiddag die laaste ure van sy lewe … bo-op ’n dom blondine deurgebring. Ek is seker dit was nie sy eerste … eskapade nie. En … ek weet iemand by die kantoor moet van sy eskapades weet, want iemand moet hom beskerm as mevrou Wallace na hom soek. Meneer Schutte, jy het nou ’n keuse. Jy kan aanhou met feëverhale oor hoe voorbeeldig en wonderlik Jimmy Wallace was. Dan moet ek ’n span speurders hier inbring wat elkeen van die werknemers ure lank gaan besig hou. Of jy kan ons help, en ons loop so gou moontlik.” Joubert bly net so vooroor sit, aggressief. Schutte maak sy mond oop en toe, asof hy dit nie om ’n woord kan laat pas nie. “Jimmy … Jimmy … het sy dingetjies gehad.” Die hande is nou stil. Joubert leun terug in sy stoel – Die Bul is nie meer nodig nie. “Meneer Schutte, jy het vanoggend gesien hoe James Wallace lyk. Ons probeer

uitvind wie rede sou hê om dit aan hom te doen. Help ons.” “Hy … was lief vir die vroumense.” Schutte kyk vlugtig na die deur, asof hy verwag dat James Wallace hulle afluister. “Maar hy het twee reëls gehad. Niks nonsens by die werk nie. En niks van lang verhoudings nie. Net een keer, met elkeen. Bed toe.” Schutte se hande begin weer beweeg, asof hy momentum kry. “Julle moes vir Jimmy geken het. Hy was …” Handgebare dui op ’n soektog na die regte woord. “Hy het mense aangetrek soos ’n magneet. Enigiemand. Hy was mal oor mense. Hy kon met almal gesels. Hy kon enigiemand oorreed. Ons het in Johannesburg in ’n restaurant gesit. Toe wed hy ons hy sal die swartkop in die hoek binne twintig minute kan ompraat om saam met hom na die vrouetoilet te gaan. Ons het hom gewed. Ons mag nie vir hulle gekyk het nie en hy moes ’n bewysstuk saambring. Agtien minute later toe soengroet die swartkop hom buite die restaurant. En toe hy kom sit, haal hy haar panty uit sy sak uit. So ’n rooie met ’n swart …” Dan bloos Schutte. “Ons wil hê u moet mooi dink, meneer Schutte. Weet u van enige van sy verhoudings wat aanleiding sou kon gee tot konflik of ongelukkigheid?” “Nee, ek sê mos hy het nie verhoudings gehad nie. Op sy manier was hy baie lief vir Margaret. Goed, hy het nou en dan sy eie reëls oortree. Hier was ’n sekretaressetjie, so ’n jong, mooi enetjie met groot … Maar dit het net ’n week gehou. Sy het nog maande hier gewerk, toe getrou … Ek moet eerlikwaar sê ek weet nie van iets wat kon maak dat iemand hom wou vermoor nie.” Joubert kyk na Griessel. Griessel skud net sy kop effens. Hulle staan op. “Ons is seker daar is iewers ’n jaloerse man wat nie van Wallace se reëls gehou het nie, meneer Schutte. Skakel ons asseblief as u aan iets kan dink wat sal help.” “Absoluut, absoluut,” sê Schutte in sy diep stem en staan ook op. Hulle groet met die hand, plegtig. “Ek het lanklaas Die Bul gesien, kaptein,” sê Griessel wanneer hulle met die hysbak afry na die straatvlak. Joubert kyk vraend na hom.

“Daardie een waar jy so vooroor leun.” Joubert glimlag skeef, selfbewus. “Ons het dit destyds almal probeer na-aap,” sê Bennie Griessel opreg nostalgies. “Dit was goeie ou dae.” En dan besef hy dat Mat Joubert dalk nie daaraan herinner wil word nie en hy bly stil.

Sewe

Die dokter se leesbril hang laag op sy neus. Hy kyk daaroor na Joubert, streng en gewigtig. “As ek ’n werktuigkundige was, het ek nou gefluit en my kop geskud, kaptein.” Joubert sê niks. “Dit lyk nie goed nie. Jy rook. Jou longe klink nie goed nie. Jy is vyftien kilogram oorgewig. Jy sê self jy drink te veel. Jy het ’n familiegeskiedenis van hartvatsiektes. Jy werk onder druk.” Die geneesheer verstrengel sy vingers voor hom op die lessenaar. Die man moet ’n staatsaanklaer geword het, dink Joubert en kyk na die plastiekmodel van ’n hart en longe wat op die lessenaar staan. Dit adverteer ’n geneesmiddel. “Ek gaan die bloed stuur vir toetse. Ons moet kyk na die cholesterol. Maar intussen sal ons moet kyk na die rook.” Joubert sug. “Het jy al daaraan gedink om op te hou?” “Nee.” “Weet jy hoe nadelig dit is?” “Dokter …” “Dit is nie net dat jy jou blootstel aan siektes nie. Dit is die manier waarop jy doodgaan, kaptein. Het jy al iemand met emfiseem gesien? Jy moet saam met my kom, kaptein, na die hospitaal toe. Hulle lê daar, in suurstoftente, besig om te versmoor in hul eie slym, soos visse op droë grond wat nie asem kan kry nie.”

Op die lessenaar is ’n penhouer in die vorm van ’n pil. Dit adverteer ’n ander soort medisyne. Joubert vou sy arms voor hom en staar daarna. “En dié met longkanker?” gaan die dokter voort. “Het jy al gesien wat chemoterapie aan ’n mens doen, kaptein? Die kanker maak jou maer en moeg, die chemoterapie laat jou hare uitval. Lewende lyke. Hulle wil nie in die spieël kyk nie. Hulle is emosioneel, groot manne wat huil as hul kindertjies langs die hospitaalbed sit.” “Ek het nie kinders nie,” sê Joubert sag. Die dokter haal sy leesbril af. Hy klink verslae. “Nee, kaptein, jy het nie kinders nie. Maar gesond leef doen ’n mens in die eerste plek vir jouself. Vir jou gees, vir jou genoegdoening. En vir jou werkgewer. Jy is dit aan jou werkgewer verskuldig om fiks en gesond te wees. Want dan is jy helder en produktief …” Die leesbril word weer op die neus geplaas. “Ek gaan nie iets voorskryf voor ons die bloedtoets terug het nie. Maar ek wil tog vra dat jy sal kyk na die rook. En jy sal moet oefening kry. En jou eet- en drinkgewoontes …” Joubert sug. “Kaptein, ek weet dit is moeilik. Maar gewig is ’n ding wat neuk. Hoe later jy begin om daarna te kyk, hoe moeiliker word dit.” Joubert knik, maar hy kyk die dokter nie in die oë nie. “Ek is onder kontrak om ’n verslag oor dié ondersoek aan jou werkgewer te stuur.” En dan voeg die geneesheer onverklaarbaar by: “Ek is jammer.”

Die Polisiekollege in Pretoria neem elke groep studentekonstabels na die Mag se museum in Pretoriusstraat, in die ou Kompol-gebou. Dié besoek is gewoonlik nie ’n groot sukses nie. Die studente bederf dit deur, kenmerkend van hul ouderdom, mekaar te probeer oortref in baldadigheid en ongekunstelde humor. Daarom het Mat Joubert eers op die plek verlief geraak toe hy jare ná sy kollegedae in Pretoria in ’n moordsaak moes gaan getuig – en in die vyf dae dat hy moes wag om as getuie geroep te word, uit verveeldheid na die museum

gedryf is. Hy het van uitstalling na uitstalling beweeg, sy verbeelding aangegryp. Want toe het hy reeds die ervaring en insig gehad om te weet dat elke verroeste moordwapen, elke vergeelde bewysstuk vir ’n lank vergete speurder ure se swoeg en sweet beteken het. En uiteindelike sukses. Die volgende dag was hy weer daar. En adjudant Blackie Swart het hom raakgesien. Blackie Swart, diep beplooid, ’n kettingroker met ’n stem wat klink soos stewels op gruis, was die faktotum van die museum – ’n pos wat hy blykbaar bekom het omdat die generaal moeg geraak het vir sy eindelose pleidooie. Hy was vyftien toe hy hom by die Mag aangesluit het, het hy aan Joubert vertel in sy besemkas-kantoortjie in die kelderverdieping. “Perdepatrollie tussen Parys en Potchefstroom gedoen.” Joubert is ure lank vergas op staaltjies en polisiekoffie, die brousel wat met ’n proppie brandewyn getemper word. Blackie Swart se lewe is in die museum uitgestal, veral in die glaskaste onder die opskrif DIE GESKIEDENIS VAN MISDAADONDERSOEK. “Ek het dit alles meegemaak, Mattie, gesien gebeur. Ek het die museum eers gesien toe ek my vyf-en-twintig-jaar by die generaal kom haal het hier by hoofkwartier. En ek het geweet ek wil terugkom, eendag. Toe vat ek pensioen op sestig, met vyf en veertig jaar diens, en gaan sit by Margate en kyk drie maande lank hoe my kar oproes. Toe bel ek die generaal. En nou is ek elke dag hier.” Joubert en die ou man het die dae omgepraat en omgerook. Dit was nie ’n paternalistiese verhouding nie, eerder vriendskap, moontlik juis omdat Blackie Swart so anders as Joubert se pa was. Ná die week in Pretoria het hulle mekaar sporadies gesien. Albei was swak telefoonkommunikeerders, maar Joubert het nou en dan gebel, veral wanneer hy raad nodig gehad het met ’n saak. Soos nou. “Dokter sê ek moet die rook los, oom Blackie,” sê hy in die gehoorbuis. Hy hoor die aamborstige kekkellaggie aan die ander kant. “Hulle sê my dit al vyftig jaar lank, Mattie. En ek hou nog. Word nou agt en sestig in Desember.”

“Ek het ’n snaakse moord hier, oom Blackie. My BO sê dis Chinese mafia.” “Is dit jou saak? Beeld haal vanoggend vir De Wit aan. Ek kon dit nie verstaan nie, maar nou ja …” Dan word sy stem sameswerend: “Ek hoor sy swart kollegas in die ANC het hom Mpumlombini genoem. Vir De Wit. In die ou dae, in Londen.” “Wat beteken dit, oom Blackie?” “Xhosa vir Tweeneus. Die man het glo ’n moesie … Swart mense het ’n goeie sin vir humor, Mattie …” Joubert hoor hoe ’n sigaret aan die ander punt aangesteek word. Dan hoes Blackie Swart lank en aanhoudend. “Miskien moet ék ook maar die goed los, Mattie.” Joubert vertel hom van James Wallace. “De Wit is reg oor die modus operandi, Mattie. Chinese het só gemaak in Londen verlede jaar. Maar hulle het ander maniere ook. Lief vir die kruisboog. Dramatiese goed. Baie meer finesse as die Amerikaanse Mafia. Maar die Chinese is nie net by dwelms nie, Mattie. Kyk na kredietkaartbedrog. Hulle is sterk daar. Vervalsing van en handel in dokumente. Paspoorte, rybewyse. Wallace het ’n posbesigheid. Het hulle banke se kredietkaarte weggestuur? Hy kon maklik aan die Chinese die nommers verskaf.” “Sy werksmense sê hy het met geen Oosterse groepe sake gedoen nie.” “Vra sy vrou. Miskien het hulle hom by die huis kom sien.” “Hy het rondgeslaap, oom Blackie.” “Kan wees, Mattie. Jy weet wat ek sê. Daar is twee soorte moorde. Die soort waar iemand hom skielik vererg en met die eerste die beste ding skiet of slaan of gooi. En die ander is waar hy eers planne maak. Kopskoot in ’n parkeerterrein klink vir my na ’n plan. En ’n man wat rondslaap … Kan wees …” Joubert sug.

“Voetwerk, Mattie. Dis al wat help. Voetwerk.”

Hy ry na Margaret Wallace. Hy wonder hoe ver sy op die pad van rou gevorder het. Dan, op die N1 tussen Bellville en die Suidelike Voorstede, onthou hy vir die eerste keer sy droom van die vorige nag. Hy weet skielik hy was ’n drenkeling die afgelope twee jaar. Hy het gedobber op die oppervlak van sy bewussyn, te bang om te duik in die donker water. Hy kan onthou van drome wat na hom teruggekom het in die veiligheid van die dag. Maar hy het hulle diep gehou, terwyl hy bo gedryf het. En nou kan hy sy kop onder die waterlyn dompel en sy oë oophou, kyk na die droom, want Lara was nie deel daarvan nie. Yvonne Stoffberg was daar. Hoe duidelik het hy nie haar liggaam gesien nie. Sal hy kan? As drome werklikheid word en sy staan daar voor hom, ’n ope uitnodiging. Sal hy kan? Sal die gereedskap van die liefde só ongeslyp hul werk kan verrig? Of is sy lemme te stomp om die verlede af te snoei, sodat iets nuuts kan uitloop? Die onsekerheid gaan lê hier laag in sy buik, ’n vrees. Sy buurman se agttienjarige dogter. Of is dit sewentien? Hy dwing sy gedagtes na die ander karakters van sy droom. Wat het Bart de Wit daar gedoen? Gat in die kop. En Margaret Wallace? Hy verwonder hom aan die misterie van sy onderbewussyn. Wonder waarom hy nie van Lara gedroom het nie. Wonder of sy vannag sal terugkeer. Die ou monsters dring sy denkpoel binne. Hy sug. En skiet op na die veilige oppervlak.

Die vrou wat die deur oopmaak, moet Margaret Wallace se suster wees. Haar hare is kort en rooier, haar vel liggies besprinkel met sproete, haar oë effekleurig ligblou, maar die ooreenkoms is onmiskenbaar. Joubert vra om haar suster te sien. “This isn’t a good time.”

“I know,” sê hy en wag ongemaklik, ’n indringer. Die vrou sug ergerlik en nooi hom in. Daar is mense in die sitkamer wat gedemp gesels en dan stilbly wanneer hy in die voorportaal gaan staan. Hulle kyk na hom, herken die Gereg aan sy klere en sy grootte en sy styl. Margaret Wallace sit met haar rug na hom toe, maar volg die ander se oë. Sy staan op. Hy sien sy het ver gevorder op haar pad. Die kasse van die oë is donker en diep. Daar is nou lyne om haar mond. “I’m sorry to trouble you,” sê hy, ongemaklik oor die stilte in die groot vertrek en die verwytende blik van elkeen teenwoordig. “Let’s go out into the garden,” sê sy sag en maak die voordeur oop. Die suidoos stoei met die toppe van die groot bome, maar hier onder is dit feitlik stil. Margaret Wallace loop met haar arms styf om haar borste gevou, die skouers rond. Hy ken dié lyftaal so goed, die kenteken van die weduwee, universeel erken. “Don’t feel bad. I know you have a job to do,” sê sy en probeer glimlag. “Did you see the newspaper?” Sy skud haar kop. “They hide it from me.” “My superior … There is a theory …” Sy denke jaag weer agter eufemismes aan, soek na sagte sinonieme vir die dood. Hy wens Bennie Griessel was hier. “In Taiwan, organised crime uses the same methods … in their … work. I have to pursue the possibility.” Sy kyk na hom, die wind waai haar hare oor haar gesig. Sy vee dit met die een hand weg, vou dan weer die arms. Sy wag. “Your husband might have done business with them, perhaps indirectly … With the Chinese. Would you know?” “No.” “Mrs Wallace, I know this is difficult. But if there could be some explanation

…” “Haven’t you found anything?” vra sy sonder verwyt, asof sy reeds die antwoord ken. Die hare is weer oor haar gesig. Sy laat dit nou begaan. “Nothing,” sê hy en wonder of sy ooit van Lizzie van der Merwe sal uitvind, en van die ander vroue met wie sy James J. vir ’n nag of twee gedeel het. “It was a mistake,” sê sy. “An accident.” Haar hand ontvou voor haar bors, troos hom op sy boarm. “You’ll see. It has to be.” Dan vou sy die hand weer weg. Hy neem haar terug na die huis en groet. Hy ry huis toe en wonder waarom die aantal bome in ’n woonbuurt eweredig is aan die per capita inkomste van die broodwinners wat daar bly. Dit is al ná sewe, maar die son sit nog bo die horison. Drawwers sweet oral in die brandstofdampe langs die pad. Hy steek ’n sigaret aan en wonder wat hy gaan doen omtrent sy gesondheid. Miskien moet hy oefening kry. Hy kan nie draf nie. Hy haat draf. Hy is te groot vir draf. Miskien swem. Dit sal lekker wees om weer te swem. Nie mededingend nie. Net vir die plesier. Vergete herinneringe roep om aandag. Die reuk van die swembad se kleedkamer, die voetbad met Dettol in, die tamheid ná ure se oefen, die smaak van chloor in sy mond, die adrenalien wanneer die skoot klap. By sy huis is daar weer ’n briefie onder sy deur ingeskuif. Hoekom skryf jy nie terug nie? Die ongemaklikheid is terug op die krop van sy maag. Hy herken dit nou. Daar was ’n steeg in Goodwood, agter die fliek in Voortrekkerweg. Hulle het gesê dit is waar die ducktails dinge doen. Hy was agt of nege. En elke Saterdagaand het hy na die donkerte van die steeg gestaar met ’n nuuskierigheid wat hom wou verteer. Hardloop, het sy kop gesê. Hardloop net een keer soos die wind daardeur. Maar die vrees, die onsekerheid of hy dapper genoeg was, het soos ’n gewig op sy krop gelê. Hy het nooit die steeg aangedurf nie. Hy ry Blouberg toe, koop hoender by Kentucky en eet dit in die motor terwyl hy na die platgewaaide see kyk. Dan ry hy huis toe om sy boek te gaan lees. Die telefoon lui laataand. Hy sit William Gibson op die tafeltjie langs die leunstoel neer en gaan antwoord. Dit is Cloete van Openbare Betrekkinge.

“Is julle nog op die Geel Gevaar, of kan ek die koerante môre met iets anders voer?”

Agt

KAAPSTAD – Die Polisie kon tot dusver geen verbintenis vind tussen die Tokarefmoord en Chinese dwelmsindikate nie. De Wit lees die berig in ’n sagte stem, met ’n klein glimlag op sy mond. Hy sit die koerant neer en kyk na Joubert. “Moet ons in die openbaar verskil oor dié saak, kaptein?” “Nee, kolonel,” sê Joubert en sien die nie-rook-bordjie het verskuif van die koffietafel in die hoek na De Wit se lessenaar, langs die gesinsfoto’s. “Jy het die inligting verskaf?” De Wit se stem het ’n geselstrant, byna plesierig. “Kolonel,” sê Joubert moeg, “ek het as ondersoekbeampte gereageer op die navraag van ’n kollega by OB. Dit is in ooreenstemming met die prosedures en regulasies van die Mag. Ek het die inligting oorgedra soos ek die moordondersoek in dié stadium sien. Dit is my plig.” “Ek sien,” sê De Wit en glimlag weer effentjies. Hy tel die koerant op en laat sy oë oor die berig gaan. “Jy het dus nie opsetlik ’n gek van jou bevelvoerende offisier gemaak nie?” “Nee, kolonel.” “Ons sal nooit regtig weet nie, kaptein Joubert. Maar op die lange duur sal dit seker nie saak maak nie. Baie dankie dat jy kom inloer het.” Joubert besef hy word verskoon. Hy staan op, ongemaklik, onseker oor die ander man se kalmte, reeds bewus dat dit iets beteken, iets voorspel. “Sterkte, kaptein,” groet De Wit. “Dankie, kolonel,” mompel Joubert by die deur.

Hy is agter met sy papierwerk. Hy trek die onderoffisiere se lêers nader, maar sukkel om te konsentreer. Hy steek ’n Winston aan en trek dit diep in sy longe in. Hy wonder of hy opsetlik ’n gek van sy bevelvoerende offisier gemaak het. En hy dink aan die slinksheid van sy eie onderbewussyn en weet hy is nie heeltemal onskuldig nie, edelagbare. Slepende voetstappe beweeg af in die gang. Griessel stap verby, met geboë hoof. Daar is iets in sy liggaamshouding wat Joubert ontstel. “Bennie?” Die voetstappe kom terug. Griessel se gesig verskyn om die deur. Hy is bleek. “Bennie, is alles reg?” “Ek is OK, kaptein.” Die stem is ver. “Wat is dit, Bennie?” “Ek is OK, kaptein.” Effens meer uitdrukking. “Seker iets wat ek geëet het.” Of gedrink het, dink Joubert, maar sê niks. Griessel se gesig verdwyn. Joubert steek nog ’n sigaret aan. Hy dwing sy konsentrasie terug na die werk voor hom. Dossiere oor die dood. ’n Bejaarde egpaar in Durbanville. ’n Ongeïdentifiseerde swart lyk langs die treinspoor by Kuilsrivier. ’n Bruin vrou van Belhar, deur haar dronk man met ’n skroewedraaier om die lewe gebring. Dan hoor hy iemand keel skoonmaak. Bart de Wit staan hier voor sy lessenaar. Joubert wonder hoe hy dit regkry om soos ’n kat oor die teëlvloer te beweeg. Hy sien De Wit glimlag nie. Sy gesig is ernstig. “Ek het nuus, kaptein. Goeie nuus.”

Joubert krap die Sierra se ratte en bestuur hortend deur die middagverkeer. Hy

wens hy kan uiting gee aan die verstomming en verontwaardiging wat soos ’n knap kledingstuk aan hom klou. De Wit het gesê hy moet die sielkundige gaan sien. “Jou lêer is verwys.” Die iewe vorm. Te bang om te sê: Ek het jou lêer verwys, kaptein, want jy is ’n verloorder. En ek wat Bart de Wit is, soek nie verloorders nie. Ek wil van jou ontslae raak. En as ek dit nie met die mediese verslag kan doen nie, sal ek dit met dié ding doen. Kom ons krap in jou kop rond, kaptein. Ons druk ’n lepel in die hutspot van jou verstand en ons roer so ’n bietjie. Staan terug, mense, want dit kan gevaarlik wees. Die man hier voor julle is effens … af. Wes. Van lotjie getik. Geestelik ongebalanseerd. Van buite lyk hy normaal. Ietwat vet, ietwat onversorg, maar normaal. Binne is dit ’n ander storie, dames en here. Binne daardie skedel is ’n paar kortsluitings. “Jou lêer is verwys. Daar is openinge …” Hy het die groen lêer geraadpleeg. “Vanmiddag om 16:30, môre om 09:00, 14:00 …” “Vanmiddag,” het Mat Joubert oorhaastig gesê. De Wit het van die lêer opgekyk, ietwat verras, takserend. “Ons reël so.” En nou is hy op pad. Want iewers in ’n vaal kantoor, met ’n rusbank vir sy pasiënte, het ’n bebrilde sielkundige sy lêer onder oë geneem. Die telkaart van Freud of Jung of wie ook al begin opstel. Wat het ons hier? Die dood van sy vrou? Minus twintig. Dissiplinêre verhoor? Minus twintig. En die insinking van sy werk. Minus veertig. Hy kon dit verhelp het. Groottotaal: minus tagtig. Bring hom in. “Ons sal die situasie dophou, kaptein. Kyk of die terapie help.” ’n Dreigement, bedek, weggesteek. Maar duidelik De Wit se troefkaart. Miskien is dit ’n goeie ding. Die Here weet, sy kop was deurmekaar. Was? Kan ’n mens regtig oor jou eie geestesgesondheid oordeel? Hoe normaal was hy toe hy by Macassar na die drie verbrande oorskotte gekyk het en hul stemme in sy ore kon hoor? Die hoë, skril oergil wat die gees uiter wanneer hy die liggaam teësinnig moet verlaat, in volume versterk deur die skreeu van die vlees teen die pyn van ’n vuurdood, elke pynreseptor wat in die intense hitte verswelg word.

Is dit normaal? Is dit normaal om dan weer vir die hoeveelste keer te wonder of jy nie moet moeite doen om jou ook by die dooies aan te sluit nie? Is dit nie beter om beheer te hê oor die wanneer en die hoe nie? Is dit verkeerd om bang te wees vir daardie onverwagse oomblik wanneer die verstand besef hy het ’n nanosekonde oor in dié wêreld? Bang. Vreesbevange. En nou hou De Wit die swaard bo sy deurmekaar kop. Laat die sielkundige die bedrading herstel, of … Hy hou stil voor die toringblok in die strandgebied. Sestiende verdieping. Dokter H. Nortier. Dit is wat hy weet. Hy neem die hysbak. Joubert is bly daar is nie ander mense in die wagkamer nie. Dit is anders as wat hy verwag het. Daar is ’n bank en twee stoele, gemaklik en vrolik met pienk-en-blou blommetjiesmateriaal. In die middel is ’n koffietafel met ses tydskrifte op, die jongste uitgawes van De Kat, Time, Car, Cosmopolitan, Sarie en ADA Magazine. Teen ’n witgeverfde deur wat vermoedelik na die spreekkamer lei, is ’n netjiese bordjie waarop staan DR. NORTIER SAL U BINNEKORT VERWELKOM. MAAK U ASSEBLIEF TUIS EN GENIET VAN DIE KOFFIE. DANKIE. Dieselfde boodskap is ook in Engels. Teen die ander mure is waterverfskilderye – die een van kosmosse, die ander van Paternoster se visserhuisies. In een hoek is ’n koffiemasjien op ’n tafel. Langsaan is wit porseleinkoppies, pierings, teelepels, ’n potjie poeiermelk en ’n potjie suiker. Hy skink vir hom en die filterkoffie ruik lekker. Is die man dan ’n psigiater? Sielkundiges is mos “meneer”, nie “dokter” nie. Is hy só mal dat hy ’n psigiater nodig het? Hy gaan sit op die rusbank, plaas die koppie op die koffietafel neer en haal sy Winstons uit. Hy soek ’n asbak. Daar is geen asbak in die vertrek nie. Hy vervies hom. Hoe kan ’n sielkundige nie ’n asbak in sy wagkamer hê nie? Hy sit die pakkie sigarette terug in sy sak. Hy kyk na De Kat se voorblad. ’n Man met grimering verskyn daarop. Die voorbladprikkel sê: NATANIËL – DIE MAN AGTER DIE MASKER.

Hy wil rook. Hy blaai deur die tydskrif. Daar is niks wat hom interesseer nie. Die vrou op die buiteblad van die Cosmopolitan het groot borste en ’n groot mond. Hy tel dit op en riffel die blaaie onder sy duim. Hy sien ’n opskrif. WHAT HE THINKS ABOUT AT WORK. Hy vee die tydskrif oop by dié artikel en besef die dokter kan enige oomblik die deur oopmaak. Hy maak die tydskrif toe. Hy is lus vir ’n sigaret. Sigarette kan mos nie die siel skade aandoen nie. Hy haal die pakkie uit en sit ’n sigaret tussen sy lippe. Hy haal die aansteker uit en staan op. lewers moet daar seker ’n asblik wees wat hy kan gebruik. Die wit deur gaan oop. Joubert kyk op. ’n Vrou kom in. Sy is klein. Sy glimlag en steek haar hand uit. “Kaptein Joubert?” Hy steek sy hand uit. Die aansteker is nog daarin. Hy trek sy hand terug en verplaas die aansteker na sy linkerhand. “Dis reg,” wil hy sê, maar die sigaret is nog in sy mond. Hy bloos en trek sy hand terug en haal die sigaret uit sy mond en plaas dit oor na sy linkerhand. Hy steek weer sy hand uit en neem hare. “Hier is nie ’n asbak nie,” mompel hy blosend en voel haar hand, klein en warm en droog. Sy glimlag steeds. “Dit is seker die skoonmaakdiens. Kom rook hier binne,” sê sy en los sy hand. Sy hou die wit deur vir hom oop. “Nee, asseblief,” sê hy en wys sy moet eerste stap, selfbewus oor sy ongemak en sy sinlose stelling oor die asbak. “Dankie.” Sy gaan in en hy trek die deur agter hulle toe, bewus van haar lang bruin romp, haar wit bloes wat tot by die keel toegeknoop is en haar bruin borsspeld, ’n houtolifant, bo een van die klein borsies vasgesteek. Hy bemerk ’n skimp van vroulike geur, parfuum of hare, haar grasie, haar tengerigheid en ’n eienaardige skoonheid wat hy nog nie kan definieer nie. “Sit gerus,” sê sy en stap om die wit lessenaar. ’n Lang, slanke blompot met drie pienk angeliere staan daarop. En ’n wit telefoon, ’n A4-notaboek, ’n klein penhouer met ’n paar rooi en swart potlode daarin, ’n groot glasasbak en ’n groen lêer. Hy wonder of dit sý lêer is. Agter haar is ’n wit boekrak wat die muur

byna vol maak. Dit is vol boeke – slapbande en hardebande, ’n netjiese, veelkleurige, vrolike paneel van kennis en vermaak. Daar is nog ’n deur in die hoek, langs die boekrak. Is dit waar die vorige pasiënt uit is? Hy gaan sit op een van die twee stoele voor die lessenaar. Dit is televisieleunstoele, van die platstelbare soort, met swart leer oorgetrek. Sy gaan sit. Hy wonder of hy nie moes wag tot ná sy gaan sit het nie. Sy glimlag, haar hande gemaklik op die lessenaar voor haar. “Ek het nog nooit iemand in konsultasie as ‘kaptein’ aangespreek nie.” Haar stem is baie sag, asof sy in die strengste vertroue gesels, maar melodieus. Hy wonder of psigiaters geleer word om só te praat. “Hulle noem my Mat.” “Is dit na aanleiding van jou voorletters?” “Ja,” sê hy, verlig. “My naam is Hanna. Ek sal bly wees as jy my só sal noem.” “Is jy ’n psigiater?” vra hy senuagtig, impulsief. Sy skud haar kop. Haar hare is ’n byna kleurlose bruin, agter haar kop vasgemaak in ’n vlegsel. Die vlegsel is sigbaar met elke swaai van die kop. “’n Doodgewone sielkundige.” “Maar jy is ’n dokter?” Sy draai haar kop skeef, asof sy effens ongemaklik is. “Ek het ’n doktorsgraad in sielkunde verwerf.” Hy verteer dié inligting. “Kan ek maar rook?” “Natuurlik.”

Hy steek die sigaret aan. Dit het gebuig toe hy dit netnou in sy hand vasgeklem het en vorm nou ’n futlose sekel tussen sy vingers. Hy trek die rook in en tik die as onnodig in die asbak af. Hy hou sy oë op die sigaret, op die asbak. “Dit is nou maar die tweede week dat ek saam met die Polisie werk,” sê sy. “Ek het al ’n paar mense gesien. Sommige was ongelukkig omdat hulle moes kom. Ek verstaan dit goed, dit is nie lekker om in so iets gedwing te word nie.” Sy wag vir reaksie, maar kry niks. “Sielkundige konsultasie beteken nie dat ’n mens iets makeer nie. Net dat ’n mens iemand nodig het om mee te gesels. Iemand tussen die werk en die huis.” Sy wag weer. Joubert hou sy oë weg van haar. Hoekom klink dit vir hom soos verskonings? Hoekom moet sy ’n vrou wees? Dit het hom onkant betrap. “Julle werk skep baie stres. Elke polisieman behoort gereeld met ’n sielkundige te gesels.” Joubert kyk op. “Is ek verwys omdat ek niks makeer nie?” “Nee.” “Wie het besluit ek moet kom?” “Ek.” Hy kyk na haar. Haar arms is ontspanne, haar hande maak net nou en dan klein beweginkies om haar woorde te punktueer. En haar stem. Hy kyk vinnig na haar gesig. Hy sien die lyn van haar kakebeen, reguit en fyn, asof dit breekbaar is. Hy kyk weer weg. Sy lyk nie skuldig nie. Net kalm en geduldig. “En my BO?” “BO?” “My bevelvoerende offisier.” “Ek kry elke dag ’n hele klomp lêers van offisiere wat dink hul mense moet met my gesels. Ek kyk daarna. En net ék beveel aan wie moet kom.”

Maar De Wit het steeds die aanvoorwerk gedoen. Die vorms ingevul. Die motivering geskryf. Hy raak bewus van die intensiteit van haar blik. Hy druk die sigaret dood. Hy vou sy arms en kyk na haar. Haar gesig is ernstig. Nog sagter as voorheen sê sy: “Dit is nie onnatuurlik om ongelukkig daaroor te wees nie.” “Hoekom het jy mý gekies?” “Hoekom dink jy?” Sy is slim, dink hy. Te slim vir hom. Hy weet hy is nie mal nie. Of is dit juis wat die malles sê? Hy is hier omdat hy ’n bietjie mal is. Die Groot Roofdier het sy spoor gevat. En dit maak hom soms … “Oor my rekord,” sê hy gelate. Sy kyk na hom, ’n simpatieke halfglimlag op haar mond. Haar mond is klein. Hy sien sy dra nie grimering nie. Die onderlip is ’n sappige brokkie, ’n natuurlike ligpers. Wanneer sy niks sê nie, voeg hy by: “Dit is seker nodig.” “Hoekom dink jy is dit nodig?” Amper ’n fluistering. Net die musikaliteit van haar stem maak dit hoorbaar. Is dít hoe dit werk? Jy kom in en jy sit en jy steek jou eie sweer oop en laat die etter voor die slim doktor uitloop en sy ontsmet die wond en draai ’n verband daarom. Waar moet hy begin? Wil sy weet van sy kinderdae? Dink sy hy het nog nie van Freud gehoor nie? Of moet hy by Lara begin? Of by Lara eindig? Of by die dood? Wat van Yvonne Stoffberg? Wil jy die een hoor van die speurder en die buurman se dogter, doktor? Skreeusnaakse storie … Want die speurder wil, maar hy weet nie of hy kan nie. “Want my werk ly daaronder.” ’n Lafhartige antwoord. Hy weet dit. Hy weet sy weet dit ook.

Sy bly lank stil. “Jou aksent. Ek kom van Transvaal af. Dit klink nog vreemd. Het jy hier grootgeword?” Hy kyk af na sy bruin skoene wat politoer nodig het. Hy skud sy kop op en af. “Goodwood.” “Broers en susters?” Staan dit nie in sy lêer nie? “’n Suster, ouer as ek.” “Is sy ook nog in die Kaap?” “Nee. In Secunda.” Hy kyk nou vir haar wanneer hy praat. Hy sien die breë voorkop, die groot bruin oë, wyd uitmekaar, die wenkbroue ruig. “Lyk julle na mekaar?” “Nee …” Hy weet hy moet nog iets sê. Hy weet sy antwoorde is te kort. “Sy … lyk na my pa.” “En jý?” “Na my ma.” Hy is skaam, ongemaklik. Wat hy wil sê, klink so alledaags. Maar hy sê dit: “Eintlik my ma se mense. Haar pa, my oupa, was blykbaar ook groot.” Hy haal diep asem: “En lomp.” Hy is vies omdat hy die laaste woorde bygevoeg het. Soos ’n misdadiger wat opsetlik leidrade laat. “Beskou jy jouself as lomp?” Sy sê dit outomaties, ’n refleks, en dit laat hom op ’n eienaardige manier beter voel. Sy is minstens nie volkome in beheer nie. “Ek is.” “Hoekom sê jy so?” Stadiger, nou deurdag. “Ek was nog altyd.” Sy oë dwaal oor die boekrak, maar hy sien niks. “Vandat ek kan onthou.” Die herinneringe dam op teen die dyk. Hy haal ’n vinger uit om ’n paar druppels deur te laat. “Op laer skool ... Ek het altyd laaste gekom in die atletiek …” Hy is onbewus van sy skewe glimlag. “Dit het my gepla. Op hoër

skool het dit nie meer nie.” “Hoekom het dit jou gepla?” “My pa … Ek wou soos hy wees.” Hy druk die vinger terug. Die lekplek is weer verseël. Sy huiwer vir ’n oomblik. “Leef jou ouers nog?” “Nee.” Sy wag. “My pa is drie jaar gelede oorlede. Aan ’n hartaanval. My ma ’n jaar daarna. Hy was een en sestig. Sy, nege en vyftig.” Hy wil nie onthou nie. “Watter werk het hy gedoen?” “Polisieman. Hy was vir sewentien jaar bevelvoerder van die Goodwood-stasie.” Joubert kan die ratte in haar kop hoor draai. Sy pa was ’n polisieman. Hý is ’n polisieman. Dit beteken wat dit ook al beteken. Maar sy sal ’n fout maak. “Ek het nie ’n polisieman geword omdat my pa een was nie.” “O?” Sy is so slim. Sy het hom uitgevang. Maar sy gaan nie weer nie. Hy bly stil. Hy druk sy hand in sy baadjiesak en soek sy sigarette. Nee, dit is te gou. Hy haal sy hand uit en vou weer sy arms voor sy bors. “Was hy ’n goeie polisieman?” Hoekom karring sy so met sy pa? “Ek weet nie. Ja. Hy was van ’n ander era. Sy mense – die uniforms, wit en bruin – was lief vir hom.” Hy het nie eens met Lara oor sy pa gepraat nie. “Maar ek dink hulle was bang vir hom.”

Hy het nooit met Blackie Swart oor sy pa gepraat nie. Of met sy ma of sy suster nie. Wil hy met iemand oor sy pa praat? “Die bruines beslis. Hy het hulle hotnots genoem. Voor hulle. ‘Kom, my hotnot.’ En kaffers. Nooit ‘my kaffers’ nie – ‘verdomde kaffers’. Daar was nie in sý tyd swart konstabels by die stasie nie. Net swart misdadigers. Al hoe meer, soos wat hulle uit die Oos-Kaap hier kom werk soek het. Hy het hulle gehaat.” Hy sien homself in die swart leunstoel, die groot man met die gevoude arms, geboë kop en effens deurmekaar hare, die bruin baadjie en broek, die ongepoetste bruin skoene, die das. Hy hoor homself praat. Asof hy buite homself tree. Praat, Mat Joubert, praat. Dit is wat sy wil hê. Gee vir haar die geraamtes. Laat sy met haar geleerdheid die oorskot van jou lewe ontleed. Bloei die vullis uit. “Ék ook, eers, omdat hý het. Voor ek begin lees het en maats gehad het wie se ouers anders gedink het. En toe het ek net … neergesien op my pa, op sy eng en eenvoudige standpunt, op sy nuttelose haat. Dit was deel van … ’n proses.” In die kelders van sy kop is dit ’n oomblik lank stil. Die pyn kom druk op sy skouers. Hy by sy pa se graf, en hy weet hy het die man gehaat. En niemand het geweet nie. Maar sy pa het dit vermoed. “Ek het hom gehaat … doktor.” Hy las haar titel met opset aan, ’n afstand tussen hulle. Sy wil weet. Sy wil hoor watter skimme sy kop bewandel. Hy sal sê. Hy sal haar fokken sê. Voor sy met haar tegnieke en haar stem en haar grote kennis dit uit hom kan ryg … “Ek het hom gehaat omdat hy was wat ek nie kon wees nie. En my daarvoor kwalik geneem het en dit in my gesig teruggegooi het. Hy was so sterk en … vlugvoetig. Hy het die bruin konstabels op ’n Vrydagaand agter die stasie in die straat laat staan. ‘Kom, my hotnots, die een wat voor my by die lamppaal is, kan die naweek gaan naai.’ Hy was al in die vyftig en hy het vir hulle almal weggehardloop. En ek was stadig. Hy het gesê ek is net lui. Hy het gesê ek moet rugby speel, want dit sal van my ’n man maak. Ek het begin swem. Ek het geswem asof my lewe daarvan afhang. In die water was ek nie lomp en groot en lelik nie. Hy het gesê dit is vir meisies. `Meisies swem. Manne speel rugby. Dit gee jou knaters.’ Hy het nie gerook nie. Hy het gesê dit vat jou asem weg. Ek het begin rook. Hy het nie gelees nie, want die lewe is die enigste boek wat ’n mens nodig het. Lees is vir meisies. Ek het begin lees. Hy het op

mense geskel. My ma, my suster. Ek het sag met hulle gepraat. Hy het ge-‘hotnot’ en ge-‘kaffer’. Ek het hulle almal `meneer’ genoem. En toe gaan staan hy en gaan dood.” Emosie druk van binne, in sy bors. Sy lyf het geskuif, onafhanklik, sodat sy elmboë op sy knieë is en sy kop tussen sy hande. Hy wonder hoe, wanneer hy só ... Hy wil haar skielik vertel van die dood. Die hunkering daarna sprei deur hom soos ’n koors. Hy kan dit proe, die verligting. Praat daaroor, Mat Joubert, en jy sal vry wees ... Hy beur orent en steek sy hand in sy sak. Hy haal die sigarette uit. Sy hande bewe. Hy steek een aan. Hy weet sy sal iets sê om die stilte te verbreek. Dit is haar werk. “Hoekom het jy dieselfde beroep as hy gevolg?” “Die speurders was apart van die uniforms by Goodwood. Daar was ’n luitenant Coombes. Hy het ’n hoed gedra, ’n swart hoed. En hy het sag gepraat. Met almal. En Mills uit ’n blikkie gerook. En altyd ’n onderbaadjie aangehad en hy het ’n Ford Fairlane gery. Almal het van Coombes geweet. Hy was ’n paar keer in die koerant, moorde wat hy opgelos het. Ons het langs die stasie gebly. Ek het op die stoep gesit en lees toe hy van die speurders se kantore in Voortrekkerweg omstap, seker om my pa te gaan sien. Hy het by die hekkie gaan stilstaan en na my gekyk. ‘Jy moet ’n speurder word,’ het hy gesê, uit die bloute. Ek het hom gevra hoekom. ‘Ons het slim mense nodig in die Mag.’ Toe loop hy. Hy het nooit weer met my gepraat nie. Ek weet nie eens wat van hom geword het nie.” Joubert druk die sigaret dood. Dit is halfgerook. “My pa het gesê geen kind van hom sal ooit vir die Mag werk nie. Coombes het gesê ek moet ’n speurder word. Hy was alles wat ek wou gehad het my pa moet wees.” Sê vir haar sy soek by die verkeerde plek. Dié spoor lei na nêrens. Dit is nie sy pa wat hom opgefok het nie. Dit is die dood. Die dood van Lara Joubert. “Geniet jy jou werk?”

Nou raak jy warm, doktor. “Dit is ’n werk. Soms is dit lekker. Soms nie.” “Wanneer is dit lekker?” Wanneer die dood geklee is in waardigheid, doktor. Of wanneer dit heeltemal afwesig is. “Sukses is lekker.” “En wanneer is dit onaangenaam?” Dieng! Doktor het die jackpot geslaan. Maar sy gaan nie vandag ’n prys kry nie. “Wanneer hulle wegkom.” Besef sy dat hy skerm? Dat hy wegsteek, dat hy nou bang is om die sluise oop te maak, want hy het al vergeet hoe baie water opgedam het? “Hoe ontspan jy?” “Ek lees.” Sy wag. “Meestal wetenskapsfiksie.” “Is dit al?” “Ja.” “Jy bly alleen?” “Ja.” “Ek is nog nie lank hier nie,” sê sy en hy sien haar neus – lank en effens gepunt. Dit is asof die elemente van haar gesig nie saamhoort nie, maar dit vorm ’n skoonheid wat hom bekruip. Is dit haar tengerigheid ook? Hy hou daarvan om na haar te kyk. En dit gee hom genoegdoening om haar aantreklik te vind. Want sy weet dit nie. Dít is sy voorsprong. “En daar is nog baie dinge wat ek wil reël. Maar een ding wat al vorm aanneem, is ’n kuiergroep … as dit is wat jy dit kan noem. Van die mense wat my konsulteer …” “Nee dankie, doktor.”

“Hoekom nie?” Dit kan nie te moeilik wees om ’n doktorsgraad in sielkunde te kry nie. Jy moet net weet hoe om alles in vrae te omskep. Veral vrae wat met “hoekom” begin. “Ek sien genoeg mal polisiemanne by die werk.” “Hulle is nie …” Dan glimlag sy, stadig. “Hulle is nie mal nie en hulle is nie almal mans nie en hulle is nie almal in die Polisie nie.” Hy reageer nie. Want hy het haar gesig gesien voor sy geglimlag het. Jý, doktor, is ook maar net ’n mens. “Ek sal jou laat weet van ons aktiwiteite. Dan kan jy besluit. Jy moet net saamkom as jy wil.” Vra haar of sy net saam met die groep “kuier”. En ’n deel van sy kop is in verwondering oor sy belangstelling. Meer as twee jaar lank het die lus hom net in vaag onthoude drome besoek, waarin hy met gesiglose vroue ongemaklike geslagsomgang gehad het. En die werklike, lewende vroue op sy pad was sedertdien niks meer nie as bronne van inligting sodat hy sy werk kan doen en kan huis toe gaan en gaan skuil tussen die blaaie van ’n boek. En nou het hy ’n … belangstelling in doktor Hanna. Wel, wel, wel, Mat Joubert. Die klein vroutjie met die skoonheid wat sluip, maak die man in jou wakker, die beskermingsdrang, die besittersdrang. “Ek sal daaroor dink.”

Nege

Hy ry op pad huis toe by die munisipale swembad langs. Die opsigter is ’n bruin man. “Meneer kan in die oggend kom swem, saam met die business club. Ek is al halfses hier in die somer.” “Die business club?” “Businessmen. Hulle het verlede jaar die Council gevra of hulle vroeg kan swem, voor werk. Werk seker te hard die res van die tyd. Toe sê die Council dis reg en gee die early birds ’n naam. Business club. From five thirty on weekdays, from six thirty on Saturdays, en die sewende dag is gemaak om te rus. Negentig rand ’n seisoen, September tot Mei. Meneer kan daar by die cashier betaal. Die lockers is twintig rand ekstra.” Hy gaan haal sy tjekboek uit die motor en betaal. Dan stap hy na die swembad. Hy staar na die blou water, onbewus van die jillende, plassende kindermassa. Hy kry die reuke, en onthou. Dan draai hy om. By die deur gooi hy die rooi pakkie Winstons in die asblik. Hy hou by die kafee stil. Die eienaar ken hom en haal solank Winstons van die rak af. “Nee,” sê Joubert. “Benson & Hedges. Special Mild.” By die huis is daar geen koevert onder die deur ingeskuif nie. Hy bak vir homself drie eiers. Die geel breek en loop oor die pan. Hy eet dit op roosterbrood. Dan gaan sit hy met die William Gibson in die sitkamer tot die boek klaar is. Voor hy gaan slaap, diep hy sy swembroek op uit die kas. Hy rol dit in ’n handdoek op en sit dit op die stoel by die deur.

Hy het die afgelope paar jaar geleer om naweke te haat. Saterdae nie so erg nie, want dan kom Emily, sy Xhosa-huishulp, in en die geluide van die wasmasjien, skottelgoed en stofsuier verdryf die doodse stilte uit die huis. Om op diens te wees, help ook, want dit hou die verveling en doelloosheid van die naweek in toom. Wanneer die wekker om kwart oor ses afgaan, staan hy doelgerig op en besef nie eens dit is ’n mylpaal nie. Hy is die enigste lid van die sakeklub wat die Saterdagoggend benut. Die kleedkamer is stil en leeg en hy kan die groot swembad se pomp buite hoor. Hy trek sy Speedo aan en besef dit het te klein geword. Hy moet vanoggend nog ’n ander een gaan koop. Hy stap deur die voetbad na buite en die reuke en klanke maak herinneringe los, brokstukke uit sy jeug, en dit voel goed om terug te wees. Die water strek glad voor hom uit. Hy duik in en begin met vryslag. Dit verg net dertig meter om hom uit te put.

’n Ouer, meer ervare polisieman sou Hercules Jantjies by die stasie se voordeur uitgeboender het, bes moontlik met ’n stewige skop op die agterwêreld. Die probleem is dat bergies dikwels op ’n Saterdagmôre kom kla oor die lief en leed van hul medeverdruktes ná die beskonkenheid van die Vrydagaand. En as jy lank genoeg by Nuweland se aanklagkantoor werk, besef jy mettertyd die beste uitweg is om so spoedig moontlik ontslae te raak van die onwelriekendheid en verbale aanslag op jou ore wat gewoonlik nie sin maak nie. Maar die blanke konstabel se uniform is vars en nuut en sy geesdrif nog aangevuur deur die kollegedosent wat gesê het die Polisie dien almal in SuidAfrika. Hy dwing hom om nie instinktief weg te beweeg van die reuk van ongewaste liggaam en gehersirkuleerde brandspiritus nie en kyk Hercules Jantjies vol in die

gesig – na die klein, bruin ogies wat been en weer flits, die blou-rooi vel wat miljoene krake van die lewe wys, die tandlose mond, die stoppelbaard. “Kan ek help?” Hercules Jantjies strek sy hand van onder sy verslete, kleurlose baadjie uit. Hy hou ’n stuk koerantpapier daarin vas. Hy sit dit op die tafel neer en stryk dit met ’n vuil hand plat. Die konstabel sien dit is die voorblad van die Cape Times, ’n paar dae oud. Die opskrif lees MAFIA KILLING? in groot letters. Hercules Jantjies druk ’n voorvinger op die letters. “My kroon, ek het gekom oor dié ding.” Die konstabel verstaan nie mooi nie. “Ja?” “Ek wil evidence gee, my kroon.” “Ja?” “ ’Cause why, ek was daar.” “Toe dit gebeur het?” “Net so, my kroon, net so. ’n Eyewitness report. Maar ek soek police protection.”

Hy hang aan die kant van die swembad. Sy asem jaag en sy longe brand. ’n Lamheid pols deur sy ledemate en sy hart is ’n rukkende bekommernis in sy borskas. Hy het twee lengtes voltooi. Hy hoor ’n stem en lig sy kop, sy mond steeds oop om die lug vinniger te teug. “Meneer, meneer, daar binne is ’n bieper wat vreeslik biep.” Dit is die opsigter. Hy lyk besorg. “Ek kom,” sê Joubert en druk met sy palms op die wal om uit te kom. Hy vorder halfpad en lê dan, halfin en halfuit die water, te moeg om verder te gaan. “Is meneer orraait?”

“Ek weet nie,” sê hy, verras deur die agteruitgang van sy liggaam. “Ek weet wragtig nie.”

Hercules Jantjies het die volle aandag van drie senior polisiemanne in die kantoor van Nuweland se stasiebevelvoerder, adjudant Radie Donaldson. Joubert en Donaldson sit teen die een muur, op ou bruin houtstoele. Bennie Griessel staan aangeleun teen die muur. Jantjies is ’n ongure eiland teen die ander muur. Donaldson is nog van die ou skool van misdaadbekampers wat sonder handskoene werk met alle potensiële oortreders van die wet, ongeag ras, kleur of politieke oortuiging. Daarom rig hy ’n waarskuwende vinger op Hercules Jantjies en sê: “As jy kak praat, is jy dood.” Dan, meer agterdogtig: “Is jy gesuip?” “My kroon, my kroon,” sê Jantjies senuagtig, asof die oomblik groter geword het as wat hy verwag het. “Dié manne is van Moord en Roof. Hulle sny jou knaters uit as jy kak praat. Verstaan jy?” “Ja, my kroon.” “Nou toe – praat, en praat vinnig.” Die bruin oë flits oor die drie polisiemanne, sy kop effens omlaag gehou. “Ek het die hele ding gesien, my kroon. Maar ek soek police protection.” “As jy nie oppas nie, kry jy police brutality,” sê Donaldson. “Waar was jy? Toe die ding gebeur,” vra Griessel. “Ek het in die bosse gelê, my kroon, tussen die parking en Main Road.” “Was jy gesuip?” vra Donaldson. “Nei, ek was net moeg, my kroon.” “En toe?”

“Toe sien ek haar appear, my kroon.” “Haar?” “Die een met die gun, my kroon.” “En toe?” “En sy wag daar in die skadu’s en toe kom die deceased, God rest his soul, en hy sien haar en hy skrik en hy keer só met sy hand, my kroon. Maar sy skiet hom, lat hy dáár val.” “En toe?” “Toe is dit alles verby, my kroon.” “Waarheen is die moordenaar toe?” “Nei, sy’t net gedisappear.” “’n Vrou? Wil jy vir my sê dit was ’n vrou?” “Nie sommer enige vrou nie, my kroon.” “Hoe bedoel jy?” “Dit was die angel of death, my kroon.” Daar heers ’n stilte in die kantoor. “ Cause why, ek soek police protection, my kroon. Want nou gaan sy my kom haal.” “Die angel of death,” sê Donaldson in ongeloof. “Hoe het sy gelyk?” vra Joubert, maar sy stem verraai sy teleurstelling. “Hierdie lang swart cloak, soos Batman. En swart boots en swart hare. Die angel of death. Sy was laas nag by my, en sy roep my, so met haar vinger. My kroon, I know my rights in the new SA. Ek soek police protection.”

Hulle ken die visioene van die Blou Trein, elkeen van die dienaars van die gereg, nie uit eerstehandse ondervinding nie, maar uit die monde van tallose vorige getuies en beskuldigdes. Ondanks dié voorkennis het hulle bly hoop, tot nou toe. “Bliksem!” sê Donaldson en pyl op Hercules Jantjies af. Joubert keer die stasiebevelvoerder net betyds.

Sondagoggend vroeg bel luitenant Leon Petersen. “Ek dink ek het die verpestings wat die meisie verkrag het, kaptein. Ek is hier by Mitchells Plain se stasie. Maar dis ’n bende-ding. Veertien van hulle. En hulle wil nie praat nie.” Joubert ry om te gaan help, om te ondervra, alibi’s te vergelyk. Ure van leuens aanhoor, skerm met tienerbravade en blatante uittarting. Maar om 17:22 raak luitenant Leon Petersen se geduld eindelik op. In ondervragingskamer nommer twee van die Mitchells Plain-stasie verloor hy sy humeur en slaan die jongste bendelid met die vuis teen die neus en oog. Bloed spuit op die tafel. Die bruin seun begin huil. “My ma gaan my doodmaak, my ma gaan my doodmaak,” snik hy en begin dan met ’n bekentenis wat stotterend uitkook. In die hoek sit konstabel Gerrit Snyman en hy skryf so vinnig as wat hy kan.

Tien

“Drie en twintig fokken kilogram, Mat. Hy’s mal in sy kop. Weet jy wat sê hy vir my? Ek het ses maande vir elke vyf kilogram. Hy is fokken mal.” Kaptein Gerbrand Vos se ronde wange is rooi van verontwaardiging. Joubert skud net sy kop in medelye. Hy wag nog vir sý fisieke gesondheidsgesprek met De Wit. “Jissis, Mat, ek was nog altyd dik. Dis deel van my. Waar kan ’n maergat ’n poliesman wees? Kan jy dink? Buitendien, De Wit se moer. Hy kan dit nie afdwing nie.” Joubert glimlag. “Hy kan, Vossie.” “Se moer.” “Polisiewet. BO moet sorg dat sy mense altyd fiks, gesond en reg vir aksie is. Dit staan daar. Jy kan maar gaan kyk.” Vos is vir ’n oomblik stil. “Ons is Moord en Roof, Mat, nie ’n klomp konstabels by ’n afshow-eenheid nie. Hoe fiks moet ’n mens wees? Ek sal nou wel nie die Comrades kan doen nie, maar hel …” Joubert onthou sy swemsessie van ’n paar uur gelede. Dit was nie beter as Saterdagoggend s’n nie. Die miltsteek ná vyftig meter stadige vryslag, die sigaretneerslag in sy longe wat vlam vat en brand. Ná honderd meter het hy weer snakkend na asem aan die kant vasgeklou. Hy sê niks. “Drie en twintig fokken kilogram. Ek sal my bek moet laat toewerk.”

Hy skuifel in by die deur van Premier Bank se tak in die Heerengracht. Stadige, doelbewuste treë, die kierie styf vasgeklem in die linkerhand, die oë ’n meter voor sy voete gefokus in diepe konsentrasie. Sy grys hare is yl, maar netjies gekam. Die plooie om sy oë en mond lê in veelvuldige herhalings, kontoere van

die ouderdom. Hy beweeg tot by die strokietoonbank, steek sy hand in sy binnesak en haal ’n brilhuisie uit, stadig en geduldig. Sy hande bewe liggies wanneer hy die flap daarvan oopmaak en ’n swartraam-leesbril oopvou. Hy sit dit op sy neus. Die hand gaan langsaam terug na die binnesak en haal ’n vulpen uit. Hy skroef die dop af. Hy reik versigtig uit na ’n onttrekkingstrokie en skryf met onsekere hand letters en getalle in die kolomme op die wit papier met die ligpers streep boaan. Toe hy klaar is, word die vulpen se dop weer opgeskroef en sorgvuldig in die binnesak geplaas, die bril opgevou en in die brilkassie gedruk, die bewende hand weer in die binnesak gesteek. Die regterhand neem die strokie, die linkerhand die kierie. Hy begin sy moeisame tog na die kassier. Die Heerengracht-tak van Premier Bank is nie dié instansie se grootste nie. Maar om mee te ding met al die ander banke se teenwoordigheid in die onmiddellike omgewing, is hierdie tak die perfekte voorbeeld van Premier se korporatiewe identiteit: ligpers matte, houtmeubels wat liggrys geverf is, wit mure met reklameplakkate daarop. Joyce Odendaal se uniform is ook korrek – ’n ligpers baadjie en romp (’n langbroek in die winter), ’n wit bloese met valletjiekraag en ’n silwerborsspeld wat die logo voorstel – ’n sans serif pb. Joyce is twee en twintig, aantreklik en kassier van die maand. Sy sien die ou man se rukkerige stappie, die bruin pak klere uit ’n ander era, die goue horlosieketting wat van onderbaadjiesak na broeksak strek, die das wat nie mooi deur die rumatiekhande geknoop kon word nie. Sy sug. Sy hou nie van oues nie. Hulle is doof en hardkoppig en gaan elke transaksie na asof die bank daarop uit is om hulle te verkul. En hulle maak dikwels onnodig ’n groot ophef van die kleinste foutjie. “Môre, meneer,” sê sy nietemin vriendelik en glimlag. Daar is ’n effense gaping tussen Joyce se voortande. Sy sien die kosvlekke op die das en onderbaadjie en is dankbaar dat sy hom nie hoef te sien eet nie. “Môre, my hartlam,” sê hy en sy dink daaraan dat die stem nog jonk klink. En die blou oë lyk ook jeugdig tussen die plooie.

“Waarmee help ons vanoggend?” “’n Meisie soos jy kan ’n man soos ek met só baie dinge help,” sê hy in sy jeugdige stem. “Maar kom ons bepaal ons by wat op dié oomblik moontlik is.” Joyce Odendaal se glimlag weifel nie ’n oomblik lank nie, want sy snap nie dít waarop hy sinspeel nie. “Kry vir ons een van daardie groot banksakke en maak dit vol vyftigrandnote. Ek het ’n ou groot rewolwer hier onder my baadjie wat ek nie wil gebruik nie. Julle het so ’n mooi tak hier.” Hy trek sy baadjie weg om die wapen vir haar te wys. “Meneer?” sê Joyce, die glimlag sukkelend. “Kom, my hartlam, hou jou voet weg van die alarm af en laat ons aangaan. Dié oom is haastig.” Hy glimlag. Joyce se regterhand beweeg stadig na haar gesig. Sy vryf een keer met haar wysvinger onder haar neus, haar mond nou halfoop. Dan begin haar hand bewe. Sy laat sak dit weer. Die alarmknop is vier sentimeter van haar voet af. “Watter parfuum gebruik jy?” vra die bejaarde man kalm en toenaderend. “You’re the Fire,” sê sy sonder om te dink en neem ’n banksak. Sy trek haar geldlaai oop en begin die note uithaal.

Joubert kom terug van die bankroof en moet hardloop om die telefoon in sy kantoor op te tel. “Hou aan vir dokter Perold, asseblief.” Hy hou aan. “Kaptein?” “Dokter?” “Ek het nie goeie nuus nie, kaptein.”

Joubert se maagspiere trek saam. Hy wonder of die dokter nou oor sy leesbril na die telefoon staar. Joubert wag. “Jou cholesterol, kaptein. Ek het die verslag na jou bevelvoerder deurgestuur, maar ek wil self ook met jou praat.” “Ja.” “Dit is hoog, kaptein. Baie hoog.” “Is dit sleg?” Die geneesheer maak ’n eienaardige geluid aan die ander kant. “Dit is ’n aanvaarbare beskrywing van jou posisie, kaptein. Saam met die rook, die oorgewig en die familiegeskiedenis sou ek dit as sleg beskryf, ja.” Moet hy die dokter vertel dat hy Saterdagoggend begin swem het? “Ons moet jou op medikasie kry. En ’n dieet. Dadelik.” Joubert sug. “Hoe moet ek maak?”

Hy koop ’n kortverhaalbundel, The 1990 Hugo Award Winners, en ’n roman van Spider Robinson wat baie sterk deur Willy aanbeveel is. Die kinders speel krieket in die straat voor sy huis. Hy moet wag tot hulle die kartonkas wat as paaltjies dien, verskuif voor hy in sy oprit kan stilhou. Die swem van die oggend het hom honger gemaak. Daar is ’n blikkie boontjies in tamatiesous in die kas, eensaam in ’n hoek. Hy wonder of dit sleg is vir cholesterol. Môre sal die dieetkundige hom kan sê. Hy haal ’n Castle uit die yskas. Hy het iewers gelees dat bier vol gesonde vitamine en minerale is. Hy knik dit oop, haal die plastiekhouer met cholesterolpille uit sy baadjiesak, sit ’n pil op sy tong en sluk dit met die bier af. Die bier is koud en laat hom sidder. Dan stap hy sitkamer toe. Hy gaan sit en steek ’n Special Mild aan. Die sigaret bevredig hom nie. Miskien moet hy teruggaan na Winstons, net minder rook. Of het rook ook ’n invloed op cholesterol? Hy suig hard aan die sigaret, maar dit maak geen verskil nie. Hy maak die slapbandboek oop by die eerste verhaal, deur Isaac Asimov.

Daar is ’n klop aan die voordeur. Joubert skuif die bier agter sy stoel in en staan op. Hy maak die voordeur oop. Jerry Stoffberg staan op die stoep. En agter hom skuil Yvonne. “Naand, Mat.” Stoffberg is nie so opgewek soos gewoonlik nie. Joubert weet waarom Stoffberg hier is en hy voel ’n drukking op sy bors en wonder vir ’n oomblik of dit die eerste teken van ’n hartaanval is. “Hallo, Stoffies,” sê hy en sy stem wil nie aan die gang kom nie. “Kan ons inkom, Mat?” “Natuurlik.” Joubert hou die deur oop. Hy sien dat die meisie hom nie in die oë wil kyk nie en hy weet wat hy vir Stoffberg moet sê. Niks het gebeur nie. Stoffberg moet besef. Niks het nog gebeur nie. Hulle stap in stilte na die sitkamer. Joubert se sigaret staan nog en rook in die asbak. “Sit gerus,” sê hy, maar Stoffberg sit al op die bank. Sy dogter gaan sit langs hom, asof sy ondersteuning soek. Joubert sluk. Die drukking op sy hart is groter. “Mat, ek is jammer ons kom pla, maar daar het ’n ongelukkige ding in ons familie gebeur.” “Daar het niks gebeur nie,” sê Joubert benoud en sluk die oormaat speeksel in sy mond swaar af. “Ekskuus?” Stoffberg verstaan nie. Joubert sien Yvonne frons vir hom, vies. “Wat … het gebeur, Stoffies?” “My suster se swaer is gisteraand oorlede. In Benoni. Hartaanval. Op agt en dertig. In die fleur van sy lewe. Tragies.” Hy kyk na Joubert se sigaret in die asbak. “Hy het ook maar kwaai gerook, weet jy.” Daar gaan ’n lig op vir Joubert. Hy snap Stoffberg se houding vir die eerste keer. Dit is die man se professionele gesig. Die begrafnisondernemer op diens. Die

druk op Joubert se hart is weg. “Ek is jammer om dit te hoor.” Yvonne se frons verdwyn. “Hulle wil hê ek moet hom kom begrawe, Mat.” Stoffberg bly ’n oomblik stil. Joubert weet nie wat om te sê nie. “Dit is vir my ’n groot eer. Nie ’n aangename taak nie. Maar ’n eer. Die begrafnis is aanstaande Woensdag. Maar nou het ons ’n probleem. Ek het jou hulp nodig, Mat.” “Ek help graag, Stoffies,” sê hy met gevoel. “Jy sien, Bonnie begin Woensdag by die technikon.” Stoffberg sit sy arm om sy dogter en kyk trots na haar. Sy stem staan gewigtigheid af. “Ja, Mat, pa se baba het grootgeword. Sy gaan skakelwese studeer.” Yvonne Stoffberg druk haar kop teen haar pa se skouer soos ’n klein dogtertjie en glimlag soet vir Joubert. Stoffberg se stem herwin sy professionalisme. “Sy kan nie saamgaan nie, Mat. En haar maats is almal nog met vakansie. Ons kan seker vra dat sy by tannie Pretorius op die hoek bly, maar daardie rooikopseun van haar …” Stoffberg druk die palms van sy hande teen mekaar, pleitend. “Toe stel Bonnie self voor ons kom vra jou of sy hier kan bly, Mat.” Hy besef nie dadelik wat Stoffberg sê nie, want hy dink aan die ironie van Stoffberg se vrees vir die rooikopseun. Stoffberg interpreteer sy stilte as huiwering. “Jy is die enigste een wat ons kan vertrou, Mat. Ek meen, jy is ’n poliesman. En dit is net vir ’n week. Bonnie het gesê sy kan vir jou kosmaak en sorg. En uit jou pad uit bly. Dit is maar eintlik net die aande. In die dag sal sy by die huis wees. Ek sal dit baie waardeer, Mat.” “Hel, Stoffies …” “Sê vir oom Mat jy sal nie in sy pad wees nie, Bonnie.” Sy sê niks. Sy glimlag net soet. Joubert weet wat hy gaan antwoord. Maar hy veg vir sy integriteit. “Ek werk dikwels in die aande, Stoffies…”

Stoffberg skud sy kop, gewigtig instemmend. “Ek verstaan, Mat. Maar sy is darem al mooi groot.” Joubert kan aan geen ander verskoning dink nie. “Wanneer ry julle, Stoffies? Ek sal vir haar ’n sleutel moet gee.” “Môreoggend,” praat Yvonne Stoffberg vir die eerste keer, haar oë kuis afgeslaan na die mat. Hy kyk vir ’n oomblik na haar. Hy sien sy kyk vinnig op en glimlag vir hom. Hy kyk terug na Jerry Stoffberg, maar vermy die man se oë.

Elf

Die water is spieëlglad. Hy is weer die enigste lid van die sakeklub wat vanoggend swem. Hy duik in en begin met borsslag, stadig. Hy soek sy ritme. Hy weet nie of hy ooit weer daardie ou ritme sal terugkry nie. Dit is te veel jare en Winstons en Castles gelede. ’n Leeftyd. Hy word gouer moeg as die vorige twee keer. Hy het minstens ’n verskoning, dink hy. ’n Nag van rondrol. Van stoei met sy gewete, vasgeyang tussen begeerte en ’n stewige skuldgevoel. Met sy kop teen die kussing kon hy sy hart hoor klop. ’n Versnelde tempo. Hy het opgestaan, hier na een, en die gedig weer gaan haal in die spaarkamer op die stapel slapbande, onder die William Gibson. … moet jy hom diep in my nesoond indryf. Hy moes op sy rug lê en konsentreer op ander dinge. Die werk. De Wit. Wat voer De Wit in die mou? Die slaap het hom eindelik bekruip. Maar hy voel die moegheid vanoggend. Twee lengtes borsslag en hy is gedaan.

De Wit kom na Joubert se kantoor, ’n groen lêer in die hand. Joubert praat oor die telefoon met Pretoria. De Wit klop aan die kosyn en wag buite. Joubert wonder hoekom die man nie inkom nie, maar maak sy oproep klaar. Dan stap De Wit in. Hy het weer ’n glimlag op sy gesig. Joubert staan ongemaklik op. “Sit, kaptein, sit. Ek wil jou nie uit die werk hou nie. Het jy probleme met Pretoria?” “Nee, kolonel. Ek … Hulle het nog nie die ballistiese verslag gestuur nie. Oor die Tokaref. Ek het hulle aangejaag.”

“Mag ek maar sit?” “Natuurlik, kolonel.” Hoekom sit hy nie net nie? “Ek wil vandag gesondheidsake van die liggaam praat, kaptein.” Joubert snap die glimlag. Dit is een van oorwinning, besef hy. De Wit maak die groen lêer oop. “Ek het jou mediese verslag ontvang.” Hy kyk Joubert in die oë. “Kaptein, hier is van dié sake wat jy met jouself moet uitmaak. Ek het geen reg om jou aan te spreek oor hoë cholesterol of jou rookgewoonte nie. Maar ek het die bevoegdheid om oor jou fiksheid te praat. Dié verslag sê jy is vyftien kilogram oorgewig. Jy het nie soveel probleme as van jou kollegas nie, maar dit is steeds vyftien kilogram te veel. En die dokter meen jy is uiters onfiks.” De Wit klap die groen lêer toe. “Ek wil nie onredelik wees nie. Die dokter sê vyf kilogram per halfjaar is nie onredelik nie. Sal ons jou tyd gee tot aanstaande jaar dié tyd, kaptein? Dan toets ons weer. Om die vordering te monitor, wat sê jy?” Joubert vererg hom vir die man se meerderwaardige stemtoon, vir sy houding van valse vriendelikheid. “Ons kan dit ses maande maak, kolonel.” Want De Wit weet nie hy het al begin swem nie. Joubert ervaar ’n gevoel van vasberadenheid. Die lang spiere van sy bene en arms is aangenaam uitgeput ná die oggend se swem. Hy weet hy kan dit volhou. Hy kan dié man se twee neuse in die grond vryf. “Ons kan dit ses maande maak. Definitief.” De Wit het steeds die klein glimlaggie, amper ’n grynslag. “Dit is jóú keuse, kaptein. Ek is beïndruk deur jou vasberadenheid. Ons teken dit so aan.” Hy maak weer die groen lêer oop.

Die dag neem sy gewone vorm aan. Hy ry uit na Crossroads. Die verminkte lyk van ’n baba. Mutimoord. Die radio op sy heup krap en raas en roep hom na

Simonstad. Die eienaar van ’n weermagoorskotwinkel is met ’n AK geskiet. Die spatsels bloed en weefsel lyk ontstellend gepas op die Amerikaanse leërstaalhelm, die Japanse offisierswaard en die kapteinspet van ’n vergane Duitse U-boot. Die middag is hy vyf minute laat vir sy afspraak met die dieetkundige. Hy hou stil in die parkeerterrein van die kliniek. Die vrou wag al vir hom. Sy is nie mooi nie, maar sy is maer. Haar hare kartel blond van haar kop af, maar sy het ’n haakneus en die mondjie is klein en sonder humor. Sy skud haar kop in ongeloof toe Joubert van sy eetgewoontes vertel. Sy gebruik flitskaarte en plakkate om van vette – versadig en onversadig – vesel en semels, diervette en plantvette, kalorieë, vitamines, minerale en balans te vertel. Hy skud sy kop en sê hy bly alleen. Sy ingewande trek saam as hy onthou van Yvonne Stoffberg wat vanaand in sy huis wag, maar hy vertel die dieetkundige dat hy nie kan kosmaak nie, dat hy nie tyd het om gesond te eet nie. Sy vra of hy tyd het vir ’n hartaanval. Sy vra of hy weet wat sy cholesteroltelling beteken. Sy vra hoeveel tyd dit kan neem om by ’n vrugte- en groentemark stil te hou, om in die oggend ’n bietjie vrugte in die aktetas te sit. Speurders gebruik nie aktetasse nie, wil hy sê, maar laat dit daar. Hy gee toe dat dit nie so moeilik kan wees nie. En broodjies? wil sy weet. Hoeveel tyd neem dit in beslag om in die aand ’n volgraantoebroodjie in waspapier toe te draai vir die volgende dag? En om ’n bord semelpap in die oggend af te sluk met afgeroomde melk? En om ’n houertjie met suikerpilletjies te koop vir al die koffie en tee op kantoor? Hoeveel tyd kan dit verg? Nie veel nie, gee hy toe. Nou ja, sê sy, dan kan ons begin werk. Sy haal ’n vorm uit. Daarop staan DIE DIEET VAN … Sy hou die pen gereed bo die ruimte, ’n toonbeeld van doeltreffendheid. “Wat is jou noemnaam?”

Joubert sug. “Mat.” “Hoe?”

Die ingangsportaal van Bellville-Suid se Moord-en-Roof-gebou het ’n ruimte waar besoekers kan wag. Die mure is kaal, die vloer is koue grys teëls en die stoele is staatsdiensuitreikings, gebou vir uithou en nie noodwendig gemak nie. Diegene wat gewoonlik daar wag, is die gesinne, vriende en familie van moordof roofverdagtes. En waarom aan dié mense gemak en vermaak in ’n wagarea bied? Hulle is immers deur die bloed verbind aan vermeende misdadigers. Só het die argitekte en ringkoppe moontlik geredeneer toe hulle hul planne begin beraam het. Maar mevrou Mavis Petersen stem nie saam nie. Die ingangsportaal is deel van haar koninkryk, aangrensend aan die ontvangstoonbank waar sy die septer swaai. Sy is ’n bruin vrou, skraal en aantreklik. En sy ken die pyn van die misdadiger se naasbestaandes. Daarom is daar elke dag blomme op die ontvangstoonbank van die Moord-en-Roof-gebou. En ’n glimlag op haar gesig. Maar nie nou nie. “Adjudant Griessel is missing,” sê sy toe Joubert inkom en na die staalhek stap wat tot die res van die gebou toegang gee. “Missing?” “Hy’t nie vanmôre ingekom nie, kaptein. Ons het gebel, maar daar’s nie antwoord nie. Ek het twee konstabels van die stasie met die vên gestuur, maar sy huis staan toe.” “Sy vrou?” “Sy sê sy het hom weke laas gesien. En as ons hom kry, moet ons sommer vir hom vra waar die onderhoudtjeks is.” Joubert dink na, sy vingers tamboer op die toonbank.

Mavis se stem is skielik sag, afkeurend. “Die kolonel sê ons hoef nie te soek nie. Hy sê dit is adjudant Griessel se antwoord.” Joubert sê niks. “Hy’s darem baie anders as kolonel Theal, nè, kaptein?” Haar woorde soek ’n bondgenoot. “Baie anders, Mavis. Is daar boodskappe vir my?” “Niks, kaptein.” “Ek gaan by die Outspan kyk. Dit is waar ons hom laas gekry het. En dan gaan ek huis toe. Sê vir radio ek wil dadelik weet wanneer hulle iets van Bennie gehoor het.” “Goed, kaptein.” Joubert stap uit na buite. “Such authority,” sê Mavis met opgetrekte wenkbroue vir die leë voorportaal. Die Outspan is in Voortrekkerweg op die grens tussen Bellville en Stikland, ’n hotel wat sy een ster onder ander bestuur verdien het. Joubert wys sy plastiek-identiteitskaartjie en vra vir die . Net twee kamers is beset. Nie een deur ’n Griessel nie. Hy stap na die kroeg, ’n donker vertrek met ’n lae dak en ’n somber houtafwerking. Die eerste vroegaandklante staan al teen die lang kroegtoonbank, een-een, ongemaklik, ongekamoefleer deur die naamloosheid wat getalle bied. Die reuk styg in Joubert se neusgate op. Drank en tabak, hout en mense, skoonmaakmiddels en houtpolitoer – dekades daarvan. Dit reik ’n tentakel diep in sy geheue in en bring vergete beelde na vore: hy, nege, tien, elf, moet sy pa gaan roep. Tienuur in die aand. Die kroeg is vol mense en rook en warmte en stemme. Sy pa sit in die hoek, omring deur gesigte. Sy pa druk arm teen ’n groot man met ’n rooi gesig. Sy pa speel met die man. “Aaaa, hier’s my seun. Sorrie, Tollie, ek kan nie voor hom sleg lyk nie,” en sy pa druk die man se arm plat teen die houttafel. Die gesigte lag, gemoedelik, uit

bewondering vir die sterk man, die bewaker van reg en geregtigheid in Goodwood. “Kom, Mat, laat ek jou leer.” Hy gaan sit oorkant sy pa, skaam en trots. Hul hande vou om mekaar. Sy pa speel toneel, maak of sy seun hom maklik wen. Weer die diep dreunlag van omstanders. “Hy gaan jou nog eendag regtig wen, Joepie.” “Net as hy nie te veel draadtrek nie.” Joubert gaan sit by die Outspan se kroegtoonbank en onthou hoe hy gebloos het, hoe die skaamte hom omvou het. Moet hy dit ook vir doktor Hanna Nortier gaan vertel. Sal dit help? Die kroegman staan teësinnig op uit sy stoel. “Castle, asseblief.” Die man voer sy bewegings met die gladde gemaklikheid van jare se ervaring uit. “Drie rand.” “Ek soek na Bennie Griessel.” Die kroegman neem die geld. “Wie is jy?” “Kollega.” “Waar’s jou papiere?” Joubert wys weer die kaart. “Hy was gisteraand hier. Kon nie huis toe gaan nie. Ek het hom in die tenk gesit. Ek het ná lunch gaan kyk, toe’s hy weg.” “Waar gaan hy gewoonlik van hier af?”

“Hoe sal ék weet?” Joubert gooi sy bier in die glas. Die kroegman beskou dit as ’n teken en gaan sit weer in die hoek op sy stoel. Die bier smaak lekker, rond en vol. Hy wonder of dit iets met die omgewing te doene het. Hy steek ’n Special Mild aan. Gaan hy ooit gewoond raak aan die flouheid daarvan? Hy weet hy kruip weg. Hy glimlag vir die glas in sy hand oor die bekentenis: hy soek na Bennie in die kroeg – en hy soek moed in die bier. Want daar is ’n jong lyf by die huis en hy weet nie meer of hy kan nie. Hy lig die glas en teug dit leeg. Hy sit dit hard neer om die kroegman se aandag te trek. “Nog een?” Sonder geesdrif. “Net een. Dan moet ek loop.”

Twaalf

Hy druk die deur met sy elmboog oop, want sy hande dra twee groot inkopiesakke – appels, pere, perskes, appelkose, All Bran, hawermoutpap, vellose hoender, vetlose beesvleis, afgeroomde melk, stokvisfilette, laevetjogurt, blikkies tuna, gedroogde vrugte … Hy ruik sy is daar. Sy huis dra swaar aan die reuk van skaapboud, gebak. En ander geure. Groenbone? Knoffel? En gebakte poeding? Hy hoor die musiek. “Hallo?” Haar stem kom uit die kombuis. “Hier.” Hy stap in die gang af. Sy tree uit die kombuis. Sy het ’n lepel in die hand. Hy sien die minirok, die sterk, mooi bene, die skoene met die hakke. Die ander hand is op die heup, die heup geknak. Bo is dit net iets wat haar borste toemaak. Haar maag is oop en ferm, bleek vlees in die lig van die laatmiddag. Haar hare is blink geborsel, haar gesig te sterk gegrimeer. Femme fatale van die kombuis. Hy herken dit in ’n oogopslag as die teatrale verbeeldingsvlug van ’n agttienjarige. Sy verleentheid vermeng met die wete dat dit alles vir hóm is. Hy kan sy hart hoor klop. “Haai,” sê sy, haar stem soos dié van honderde Hollywood-heldinne. “Ek het … nie geweet jy maak kos nie.” Hy lig die sakke in sy hande op. “Daar is baie dinge van my wat jy nie weet nie, Mat.” Hy staan stil, ’n vreemdeling in sy eie huis.

“Kom.” Sy verdwyn in die kombuis. Hy stap agterna. Hy kan die nag in sy mond proe. Op die vensterbank staan haar draagbare radio-en-bandspeler. Dit is op ’n plaaslike musieksender ingeskakel. Sy gaan staan by die kombuistafel. “Jy is in die koerant.” Hy sit die sakke op die tafel neer en kyk na die Argus wat daar lê. “Jy is beroemd.” Hy kan nie na haar kyk nie. Hy neem die koerant. Onder op die voorblad staan die opskrif DON CHAMELEON STRIKES AGAIN. Hy lees: As a blond middle-aged playboy, he escaped with R7 000 from Premier Bank’s Bellville branch earlier this week. Yesterday he was a little old man, walking away with R15 000 from their offices in the Heerengracht. But police have little doubt that it was the same man, because of curious similarities – the Chameleon was the epitome of charm, calling the tellers he robbed “hartlam” (darling) and asking them what perfume they wore. According to police spokesman lieut. John Cloete one of the only clues they have so far is video footage of the second robbery, taken by a hidden bank camera. “But it is obvious that the perpetrator is heavily disguised. There is little chance that anybody will be able to identify him from the video.” Lieut. Cloete says one of the Peninsula’s top detectives, Murder and Robbery Squad captain Matt Joubert, has personally taken charge of the case. Joubert hou op met lees, sit die koerant terug op die tafel en sug. Hy sal vir Cloete moet bel. One of the Peninsula’s top detectives… Hoe sal hulle weet? Kan nie eens sy naam reg spel nie. En De Wit gaan niks hiervan hou nie. Yvonne het vir hom ’n Castle ingeskink terwyl hy gelees het. Sy gee dit vir hom, haar slanke hande en rooi naels afgeëts teen die amberkleurige vloeistof. “Jy is een agter.” “Dankie.” Hy wil steeds nie na haar kyk nie. Hy neem die bier.

“Ek gaan jou bederf.” Sy is hier by hom, teen hom, skielik. Haar hande gly onder sy baadjie in en trek hom nader. Sy lig haar gesig op, bied dit aan. “Sê dankie,” sê sy. Hy soen haar. Een hand hou die bier vas, die ander raak aan die kaal deel van haar rug en trek haar nader. Sy vloei teen hom, soos kwik. Haar mond smaak na bier en speserye en hy verwonder hom aan die hitte van haar tong. Haar hande is agter sy rug, trek sy hemp op, gly onder die materiaal in, oor sy vel. Joubert wil so graag bult teen haar. Hy druk sy buik vorentoe. Sy voel dit en skuur haar maag teen hom. Sy verstand is ’n warrelwind, sy hart ’n hysbak – op pad boontoe. Maar onder, waar dit saak maak, gaan niks aan nie. “Die kos,” sê sy en fladder met haar tong oor sy lippe, “gaan brand.” Sy druk haar onderlyf een keer hard teen hom, ’n plegtige belofte. Haar hande steek sy hemp weer in, haar lyf vloei weg. Sy is effens uitasem. Hy staan verlate langs die tafel, ongemaklik. “Ek gaan jou verras. Maar alles is ’n groot geheim. Jy moet in die sitkamer gaan wag. Dit is hoekom ek die koerant gebring het.” Haar stem het iets van die teatrale intonasie verloor, ’n onsekerheid het ingekruip. Sy reik uit na die vensterbank. Hy sien sy neem ’n pakkie sigarette. Sy maak dit oop en bied hom een aan. Winstons. Hy huiwer vir ’n oomblik, en neem dan een. Sy trek nog een uit met haar lang rooi naels en sit dit in haar mond. Die lipstiffie het gesmeer. Sy wag. Hy delf in sy sak, kry die aansteker, flits dit vir haar en dan vir homself. Sy teug diep en behendig, blaas die rook in ’n dun straal uit na die plafon, tree vorentoe en soen hom vlugtig op die wang. “Sitkamer toe.” Die heesheid en selfversekerdheid is terug. Hy glimlag lomp, neem die koerant en die bier en stap sitkamer toe. Hy vou die koerant oop, sluk van die bier en suig sterk aan die Winston. Dit vul hom met ’n diepe bevrediging. Hy het nie geweet sy rook nie. Om die een of ander rede maak dit haar nog meer opwindend. Hy staar na die koerant. Hy voel die vel van haar rug onder sy hand. Liewe Here, daardie jonkheid. Ferm, ferm, ferm. Hy kon die lang spiere onder sy vingers voel

beweeg soos haar hande agter hom doenig was. En haar maag wat teen hom skuur. Hy dwing homself om te lees. Hy hoor haar werskaf. Sy sing saam met ’n rockliedjie. Later bring sy nog ’n bier. “Jy moet nie agterraak nie.” Hy neem aan sy drink ook, in die kombuis. “Ek is amper klaar. As ek roep, moet jy kom.” Weer aktiwiteit in die kombuis, dan word dit stil, vir ’n lang ruk. “Mat.” “ja” “Sit af die lig. Dan kom jy.” Hy sluk die laaste bier af en vou die koerant op. Hy skakel die sitkamerlig af. ’n Dowwe gloed skyn uit die eetkamer. Hy stap in die gang af en tree die vertrek binne. Twee kerse in ’n hoë kandelaar verlig die tafel. Daar is ’n potjie met blomme, twee lang kristalglase wat die kerslig ’n honderd keer herverdeel, eetgerei wat silwer blink, opdienbakke wat stomende aromas laat opstyg, ’n silwer ysbak waaruit ’n bottel groei. Sy sit oorkant die tafel. Haar hare is vasgemaak bo haar kop. Goue oorbelle blink groot en rond onder haar ore. Haar rooi mond glimlag klein. Haar slanke nek, haar skouers, haar arms, die grootste deel van haar borste gloei rosig in die dampkring van die kerse. Die swart rok glinster en kleef. Sy staan statig op. Hy sien die rok hang tot op haar enkels. Sy het twee dun, goue armbande om haar pols. Sy stap tot by ’n stoel aan die verste punt van die tafel en trek dit nader. Haar heup knak. ’n Been, ivoor van kleur, gly uit die swart. “Kom sit, Mat.” Sy en die tafel is ’n foto uit ’n vrouetydskrif. Sy weet dit laat sy asem wegslaan. “Dit … Jy lyk mooi.” “Dankie.” Hy stap stadig na die stoel. Is die lighoofdigheid die bier se skuld? Voor hy kan sit, help sy hom om sy baadjie uit te trek.

“Jy kan die sjampanje oopmaak.” Sy leun na agter, druk ’n knoppie op haar radio-en-bandspeler. Sagte musiek vul die vertrek. Hy reik uit na die bottel, trek die foelie af, draai die draad los en wikkel die prop uit. “Jou hande is groot. Sterk.” Die prop plof uit. Hy skink vonkelwyn in haar glas. Sy hand bewe en die skuim loop oor, teen die glas af tot op die wit tafeldoek. “Skuus.” Sy giggel. Hy skink in sy glas en sit die bottel in die ysbak. Sy lig haar glas. “Op ons eerste aand, Mat.” Die glase maak ’n hoë geluid teen mekaar. Hulle drink. “Daar is nog sjampanje in die yskas. Kry genoeg.” Sy maak haar glas leeg en hou dit uit om hervul te word. Hy gehoorsaam. Hulle drink weer. Sy begin opskep. Skaapboud, rys, ’n ryk bruin sous, gebraaide aartappels, groenbone met room en sampioene, blomkool met kaassous. “Dit lyk … Ek het nie geweet jy … e … hou van kosmaak nie.” “Aag, dis uit Wenresepte. Ek hoop jy eet alles.” “Alles,” sê hy. Die dieetkundige sal nooit uitvind nie. Vanaand kan ’n soort afskeid wees van verkeerde kossoorte. Môre sal hy met Yvonne praat oor sy dieet. “Wat het jy van my gedig gedink?” “Dit was … mooi.” “Meneer Venter het gesê ek moet meer skryf. Hy het verlede jaar vir my Afrikaans gegee. Ek het al my gedigte vir hom gewys.” “Die een ook?” “Nee, simpel, natuurlik nie. Gooi vir my nog sjampanje.” Hulle eet. Stilte.

Dan: “Ek is al ’n jaar lank verlief op jou, Mat.” Hy neem ’n sluk vonkelwyn. “Maar ek wil hê jy moet weet dit is nie uit jammerte oor jou vrou nie.” Hy neem nog ’n sluk. “Daar was ’n paar ouens in my klas wat belang gestel het. En Ginger Pretorius werk al … Sy motorfiets is baie sexy en alles, maar hy is só onvolwasse.” Sy kyk na hom, ongefokus. “Het jy niks agtergekom nie? Elke keer dat my pahulle jou genooi het, was ek ook daar. Dit het vir my gevoel jy sien my nie raak nie. Ek moes iets doen. Het jy niks agtergekom nie?” “Nee.” “Hulle sê die tyd is verby dat vrouens net moet sit en wag. As ek nie iets gedoen het nie, sou ons steeds net in die geheim verlief gewees het. Is jy bly ek het iets gedoen?” “Ja.” Daar is ’n wasige venster tussen Mat Joubert en die werklikheid. “Vertel my hoe jy gevoel het, daardie aand. Was ek te aggressief? Hulle sê sommige mans hou daarvan. Het jy daarvan gehou, hè, Mat?” “Ja.” Hy kyk na haar, na haar tande wat so wit in die kerslig lyk, na haar rooi lippe, na die diep kloof tussen haar borste waar die swart rok afgeskuif het. “Vir mý was dit befok.” Sy kyk na hom, sien sy oë op haar borste. “Pla dit jou as ek vloek, Mat?” “Nee.” “Hou jy daarvan?” Hy luister na ’n enkele klop van sy hart. “Ja.” Sy stoot haar bord weg, leun oor na hom toe. Die swart rok vou bo oop. Hy kan die pienk ring van een tepel sien.

“Waarvan sal jy nóg hou, Mat?” Hy neem sy oë weg van die tepel, oor haar roomgladde nek, tot by haar mond, nou halfoop. Haar tande blink. Hy wil vir haar sê waarvan hy sal hou. Sy moed begewe hom. Hy sluk nog vonkelwyn, stoot ook sy bord eenkant toe. “’n Winston.” Hy glimlag skeef. Sy glimlag terug asof sy die woorde hoor, maar nie die betekenis snap nie. Sy leun oor en kry die pakkie agter die radio. Hy steek vir hulle aan. Sy blaas die rook na die kerse, wat flikker. Hy sien die tepel is nou heeltemal oop. Besef sy dit? “Onthou jy ek het gesê dit is alles ’n verrassing?” Hy hoor hoe sy sukkel om die laaste woord se lettervolgorde reg te kry en besef sy is dronk. Om die een of ander rede laat dié wete sy ingewande saamtrek. “Ja.” Jy is self nie nugter nie, Mat Joubert. “Wel, vanaand kry jy voorgereg ná die hoofgereg.” Sy staan stadig op en beweeg na hom toe. Hy stoot die stoel terug. Sy sak op sy skoot neer, haar hande reeds om sy nek, die sigaret brandend tussen die vingers. Hy sit sy sigaret in die bord op die tafel neer en stoot sy palms teen haar rug, soekend na die ferm spiere van die jeug. Sy soen hom in stadige aksie. Haar mond en tong gly langsaam oor en in hom, soos stroop. Sy hand skuif sentimeter vir sentimeter om tot op haar bors. Sy duim en voorvinger soek na die tepel. Hy voel dit groei. Hy druk sy palm stywer teen die volheid. Dit is sagter as wat hy verwag het. Sy kreun. Haar hand sak af, druk teen sy orgaan, dan opwaarts, trek sy das los, knoop sy hemp oop. Haar tong trek ’n vuurstreep oor sy bors, haar tande dans oor sy tepel. Hy het skielik ’n dringende doel. Hy dwing haar nek agtertoe en laat sy lippe na haar bors sak. Hy suig dit in sy mond in, tot dit hom van verhemelte tot tong vul, die vel glad en soepel. Hy terg haar met sy tong en sy groei weer, kreun, haar hand weer tussen sy bene. Hy stoot sy eie hand na haar been, voel die sterkte van haar spiere en visualiseer die genot wat wag. Hy sug sidderend en stoot sy hand stadig na die middelpunt van sy belangstelling. Haar bene maak oop, haar mond is weer op syne. Hy verwag ’n broekie daar, maar

vind niks, net natheid. Sy vinger gly binne. Sy suig sy tong en kreun. En skielik is hy gereed, ’n masjien losgeruk uit die roes. Sy buik is ’n deining, sy orgaan ’n soldaat, fier en regop en oorgehaal. Sy trek sy hand weg van haar hitte. “Dít,” sê sy, en die heesheid is eg, “is nagereg.” Sy soen hom weer vlugtig op die lippe en beweeg met moeite oor na haar stoel. Sy hou haar glas vir nog vonkelwyn. Haar hare het losgekom. Sy teug diep aan die sigaret. “Ek het nog nooit iemand soos jy ontmoet nie, Mat.” Haar hors is steeds oop. En hy wonder oor haar behendigheid, oor die wete dat dit nie haar eerste keer is nie. Oor die feit dat dit hom stimuleer. Oor die feit dat hy die werktuig is waardeur sy ’n fantasie uitleef. Hy wil nie meer wonder nie. Sy hart juig oor die drukking teen sy broek. Die bottel is leeg. Hy staan op, stap onvas kombuis toe en gaan haal nog. As hy terugkom, sit sy steeds so, elmboë op die tafel, sigaret tussen die vingers, die tepel wat amper raak aan die tafeldoek. Hy skink vir hulle. “Was jy geskok omdat ek niks aanhet nie? Onder.” “Nee.” “Ek het vanmiddag niks onder die mini aangehad nie. Dit het my so jags gemaak …” Sy trek aan die sigaret, druk dit dood. “Maak dit jou ook jags?” Haar hand sak na haar bors. Haar vingers streel oor die tepel, nadenkend. “Niemand het my nog só jags gemaak in my lewe nie,” sê hy en weet dit is op die oomblik waar. Sy sit haar hand op syne en sê skielik sag: “Ek is bly.” Sy bedoel dit. “Jy moet die kerse sitkamer toe vat. Dit is waar jy nagereg gaan kry.” Sy sit Joubert se vinger in haar mond, suig saggies daaraan. “Twee soorte,” sê sy en glimlag verleidelik, maar die alkohol ondermyn die doeltreffendheid. Hy kom dit nie agter nie. Hy sit.

“Jy moet gaan. Ek kom nou-nou.” ’n Oomblik se stilte, dan giggel sy vir die woordspeling. “Vat die sjampanje ook.” Hy staan op. “Maak eers my glas vol.” Hy gehoorsaam, neem dan sy glas, die bottel vonkelwyn en die pakkie Winstons na die sitkamer. As hy terugkom vir die kandelare, is sy nie meer daar nie. Hy dra die kerse en sien sy hemp is oopgeknoop tot op sy naeltjie. Hy gaan sit op die mat. Genoegdoening vul hom, afwagting. In sy gedagtes gly sy vinger haar weer binne. Hy hoor hoe iemand aan die voordeur klop. Hy kan dit nie glo nie. Dan volg die klop weer, saggies. ’n Gevoel van onwerklikheid daal oor hom neer, asof dit alles deel is van die eienaardige droom. Hy staan op, onvas, en sluit die voordeur oop, draai die handvatsel, swaai dit oop. Bennie Griessel leun teen die muur, sy ken op sy bors, sy klere gekreukel, sy hare deurmekaar. “Mat?” Die stem is byna onhoorbaar. “Ek moet … praat.” Griessel strompel vorentoe. Joubert wil eers keer, maar hou dan die deur verder oop sodat die man kan inkom. “Bennie, dit is nou ’n slegte tyd.” “Moet praat …” Griessel struikel na die sitkamer, ’n pad wat hy ken. Joubert druk die deur toe. Sy kop soek sukkelend na ’n oplossing. Hy stap vinnig na Griessel, draai die man om, sit sy hande op sy skouers. “Bennie, luister na my.” Hy fluister, skud die skouers. “Ek wil doodgaan, Mat.”

“Bennie.” “Liewer doodgaan.” “Jissis, Bennie, jy is stormdronk.” Griessel begin huil. Joubert staan voor hom, sy hande nog op die man se skouers, en het nie die vaagste benul wat om te doen nie. Die snikke ruk sag deur die figuur voor hom. Joubert draai Griessel om, stap na die sitkamer. Hy sal die man op ’n stoel laat sit, dan vir Yvonne gaan waarsku. Hy help Griessel tot op die rusbank. Die snikke hou op toe Griessel die kerslig sien. Hy kyk na Joubert, frons, sukkel om te verstaan. “Is dit jý, Mat?” vra hy, sy stem byna onhoorbaar. Joubert wonder watter demone nou in Griessel se skedel dans. Hy kry hom jammer. Yvonne verskyn in die deur. “Nagereg,” sê sy, die woord ’n aankondiging. Haar borste en die liefdesdriehoek van skaamhare skyn deur die byna onsigbare materiaal van die nagjurkie. Sy het hoë hakke aan. In elke hand hou sy ’n bordjie poeding vas. Haar arms is oopgevou, ’n uitnodiging tot die ander nagereg. Sy sien vir Griessel. Griessel sien vir haar. Sy verstar in ongeloof. “Mat?” sê Griessel weer sag, en dan val sy kop op sy bors in ’n alkoholiese en sensoriese stupor. Joubert se kop swaai terug na Yvonne. Sy gedagtes is vormloos en paniekerig. Sy kyk af na haar tentoonstelling, sien haarself soos hulle haar sien. Haar mond word dun. “Bonnie,” sê hy, maar hy weet al dit gaan nie werk nie. Sy gooi hom met die nagereg in haar regterhand. Dit tref hom teen die linkerskouer, die geur van gebakte poeding en roomys styg in sy neusvleuels op. Dit loop teen sy hemp en sy kaal bors af. Sy ruk om en stap in die gang af. Sy struikel op die hoë hakke.

“Fok jou!” skree sy, en dan klap ’n kamerdeur toe.

Dertien

Dries Wilson ry huis toe in sy wit Citi Golf. Die radio is aan op ’n Afrikaanse laataand-geselsprogram, maar hy luister nie daarna nie. Hy is moeg. Die dowwe pyn klop vlak agter sy oë en sy rug is styf en seer van die lang sit. Hy gee nie om vir die moegheid nie, want dit is lekker om weer besig te wees. Al werk jy nie vir jouself nie. Dit is lekker om elke dag kreatief te kan wees, om die geel metaal met jou vindingrykheid en vakmanskap te vorm tot iets wat ’n vrou iewers sal betower, sodat sy met eg vroulike oorredingsvermoë die man in haar lewe kan verplig om dit vir haar te koop. Hy droom oor elkeen van sy skeppinge, oor watter soort vrou – en soms man – dit sal dra. By watter uitrusting. Na watter geleentheid. Nou en dan is daar buitelandse toeriste by die voorwinkel, maar hy probeer om hulle nie raak te sien nie. Hulle is nooit so mooi en stylvol soos in sy drome nie. Hy woon in Boston, in ’n ou huis met groot vertrekke en hoë plafonne wat hy gerestoureer het. Die oprit na die enkelmotorhuis is kort, maar uit gewoonte hou hy eers stil om die hek oop te maak, klim dan weer in en ry tot voor die motorhuis. Toe hy sy hand op die motor se deurhandvatsel sit, is iets, iemand hier langs hom in die donker. Sy kop ruk en hy sien die pistool. “O God.” Dries Wilson het nie die afgelope week koerant gelees nie. Daarvoor was die lang ure en druk by die werk te veel. Hy weet nie van die moord op James J. Wallace nie. Maar hy sien die gesig agter die pistool. Die fisiologie van skok is eienaardig. Die brein se seine is om vir aksie gereed te maak, vir vinnige, dringende aktiwiteit. Adrenalien vloei in die bloedstroom, die

hartklop versnel, bloedvate verwyd, longe pomp. Hy kan egter net sit agter die stuurwiel, want die bek van die eienaardige vuurwapen is teen sy skedel, net bo sy regteroog. Maar sy liggaam moet reageer. Daarom bewe hy, sy hande en sy knieë dans van vrees. “Ek …” sê hy en ’n traan loop stadig oor sy gesig, tot teen die swart snor op sy bolip. “Ek …” Dan dring die koeël sy skedel binne en die hartklop word stil, die bloedvate vernou en die longe blaas af – die adrenalien vir ewig vermors.

Radiobeheer bel Mat Joubert om 04:52 wakker. Sy stem is grof en sy mond droog. Hy soek lomp na skryfgoed toe die vrou begin praat. Sy gee in ’n neutrale stemtoon die feite – die adres, die geslag, wie in kennis gestel is. “Lyk na nog Chinese, kaptein. Een in die kop, een in die bors,” sê sy dan in ’n geselstrant en groet. Hy mompel en plaas die telefoon terug. Hy het min geslaap en die vonkelwyn en bier het die inhoud van sy kop in ’n betonmenger verpulp. Hy sit regop en vryf sy oë. Hy kreun en dink aan Bennie Griessel op die sitkamerbank. Hy dink aan Yvonne Stoffberg en kreun harder. Dit was nie sý skuld nie. Hoe kan hy help dat Griessel daar aangekom het? Hy het agterna gestap, in die gang af, maar sy het die slaapkamerdeur in sy gesig toegeklap en gesluit. “Yvonne, ek het nie geweet …” Haar stem was skril en histeries. “My naam is Bonnie.” “Ek kon nie help dat hy hier aangekom het nie.” “Wie het die fokken deur oopgemaak?”

Goeie argument. Daar was geluide van binne – stampe en ’n geskuifel. “Iemand het geklop. Ek moes.” Die deur het oopgegaan. Haar gesig het verskyn. Woede en haat het haar mond vervorm, haar oë vernou tot skrefies. Sy het nou ’n pienk sweetpak aan. “Jy kon dit geïgnoreer het, jou fokken dom poliesman.” Sy het weer die deur toegeklap en gesluit. Hy het op die vloer gaan sit langs die deur. Die dronkenskap was nou ’n las wat hom verhoed het om aan maniere te dink om haar te oorreed. Maar haar laaste woorde het die fut uit hom gehaal. Hy het só bly sit tot sy later die deur oopgeruk het. Haar tas was in haar hand. Sy het oor hom getrap en in die gang af gestorm, tot by die voordeur. Daar het sy ’n oomblik gehuiwer, die tas neergesit, teruggeloop na hom toe en met dieselfde dun mond gesê: “Ek sal die sleutel môre hier los, wanneer ek die ander goed kom haal het.” Toe is sy uit met haar tas. Hy het die ferm boude in die stywe pienk sweetpakbroek om die voordeur sien verdwyn en gewonder of sy onderklere aanhet. Hy het bly sit, sy kop dof, die drank suur in sy mond en die verlange vaag tussen sy bene. Iewers in die nag het hy in die bed kom klim, en nou voel hy oud en moeg. En in Boston lê nóg ’n man met ’n stukkende kop en ’n stukkende hart. Hy staan met ’n kreun op. Eers moet hy die man in die sitkamer gaan versorg. Hy wil koffie drink, maar daar is nie tyd nie. Hy borsel haastig tande, maar dit wil nie die muf uit sy mond haal nie. Hy was gesig, trek aan en stap in die gang op. In die eetkamer lê die oorblyfsels van hul ete koud en verlate. Hy sien in die verbystap die sigaret wat in die bord doodgesmeul het. Die teleurstelling van die aand se mislukking trek weer deur hom. Griessel lê en snork op die sitkamerbank. Joubert kry die pakkie Winstons op die tafeltjie en steek een aan. Hy sal later weer teruggaan na Special Milds. Sy mond smaak na ou drank. Hy skud Griessel liggies aan die skouers. Die gesnork hou op. “Mat,” sê Griessel verbaas. “Kom, Bennie, ek moet ry.”

Griessel sit langsaam regop, sy kop in sy hande. “Nog ’n Tokaref-moord. In Boston. Maar jy gaan nie saam nie.” Hy trek Griessel aan die boarm op en marsjeer hom na die voordeur, dan na die Sierra. Hulle klim in en ry. “De Wit het my ’n ultimatum gegee, Mat.” Joubert sê niks. “Ek moet die bottel los of ek is uit.” “En toe antwoord jy hom.” Hulle ry in stilte. “Waarheen vat jy my?” “Edgemead-stasie se selle, Bennie.” Griessel kyk na hom soos ’n gekweste dier. “Jy moet nou droog bly, Bennie, tot ek vir jou kan gaan hulp soek.” Griessel staar voor hom uit. “De Wit het jou ook gewaarsku, nè?” “Ja, Bennie, hy het my ook gewaarsku.”

Mevrou Shirley Venter is ’n klein voëltjie wat met haar mond en haar hande praat, vinnig en in ’n hoë stem. “Shame, what a way to go. In elk geval, ek staan elke oggend vieruur op. Ek het nie die luxury van ’n bediende nie. Bob gaan vroeg werk in die week en dit gee my die kans om sy ontbyt reg te kry en die honde kos te gee en die wasgoed in die masjien te kry. Ek glo nie in die outomatiese goed nie. Ek het ’n dubbelbalie-Defy wat nou al sewentien jaar oud is en hy makeer nog niks. In elk geval, ek het kom koffiewater opsit, want Bob hou van percolator-koffie en dit vat ’n rukkie, toe sien ek ’n kar se ligte is aan by Dries se garage, maar jy kan sien dit is moeilik om só deur die venster mooi te sien, want Bob het lanklaas die hedge getrim.”

Sy draai na haar eggenoot, ’n man in sy laat middeljare, met sterk skouers, ’n dik nek en ’n mond wat effens oophang onder ’n Adolf Hitler-snorretjie. “Bob, jy sal die hedge moet trim, my skat.” Bob grom vir haar en Joubert weet nie of dit instemmend is nie. Hulle staan in die kombuis, tussen die skottelgoed en wasgoed en die geur van gebraaide spek. Joubert leun teen ’n kombuiskas, Basie Louw sit by die kombuistafel en koffie drink. “In elk geval, toe sien ek die ligte op die garagedeur, maar ek gaan toe eers aan met die koffie en sit die percolator op die stoof en die koppies reg. Bob staan nie op voor hy een koppie in die bed gehad het nie. En ek sit die wasgoed in en toe kyk ek weer by die venster en die kar se ligte is nog op die garage. Toe dog ek nee, dit moet ’n fout wees. Ek gaan sê toe vir Bob, en hy sê ek moet die bure uitlos, maar ek sê Bob, alles is nie reg nie, ’n kar staan nie tien minute lank voor ’n garage nie. Toe gaan kyk Bob. “Ek sê nog hy moet ’n stok of iets saamvat, want ’n mens weet nooit, maar hy stap net. Hy het nog vir Parow voorry gespeel tot op drie en veertig, nè, skat?” Bob maak weer ’n geluid. “En toe kry hy hom daar en dit is net bloed en Bob sê hy dink die kar het nog geidle tot vroeg vanoggend, want dit is hoekom die ligte nog so sterk is. En toe kom sê hy my en ek laat weet die flying squad. Een nul trippel een. Ek hou die nommer by die telefoon vandat daardie 911 op TV was. Shame, ons is so geskok. What a way to go.” Haar stem is ’n lem deur Joubert se gehawende senuwees. Hy kyk met verlange na Basie Louw se koffie. Basie was voor hom hier. Toe was daar skynbaar nog iets in die filtreerkan. “U het nie die skote gehoor nie? Geluide, stemme, motors wat wegjaag?” Hy kyk na Bob Venter in die hoop dat hy sal antwoord. “Hier is mos maar altyd karre wat backfire en ry, nie soos in die ou dae toe dit nog ’n stil, ordentlike buurt was nie. Maar ek en Bob hou by onsself, mind our own business. En ons slaap goed in die nag. Dit is net die rykes wat tyd het om wakker te lê,” antwoord die vrou. Joubert aanvaar dit as ’n negatiewe antwoord op sy vraag. “Meneer Venter, u het

niks eienaardigs opgemerk toe u uitgaan nie?” Bob Venter grom weer en die kop beweeg slegs millimeters van kant tot kant. “Wat weet u van die oorledene?” Dit is asof Shirley Venter vir dié vraag gewag het. “Andries Wilson was ’n wonderlike seun. En so kunstig. Jy moet daardie huis binne sien, dit lyk mooier as myne. En stil. Jy het nooit ’n geluid van daardie kant of gehoor nie. Hy het altyd gegroet en geglimlag en só hard gewerk, veral in die laaste tyd …” “Watter werk het hy gedoen, mevrou?” “Hy maak die juweliertjies, weet jy. In elk geval, toe hy hier intrek, het ek ’n skinkbord oorgevat en toe ek terugkom, sê ek vir Bob: What a nice boy …” “Weet u waar hy gewerk het?” “Benjamin Goldberg’s in Burgstraat. Dit is ’n baie fancy plek en die goed is so duur. Ek was eenkeer daar aan toe ek in die stad is, net om vir hom hallo te gaan sê, maar dit is net high brows en credit cards. In elk geval, toe hy intrek, het ek ’n skinkbord oorgevat en vir Bob kom sê dit is so ’n nice boy en, jy weet, first impressions is gewoonlik wat tel, want dit was toe so. Stil en vriendelik.” “Is hy ongetroud? Geskei?” “Ongetroud. Ek het altyd gesê Andries het nie ’n vrou nodig nie. Gaan kyk maar daar binne. Dit is mooier as mý huis.” Bob Venter grom onverstaanbaar. “Bob, jy kan nie so sê nie,” sê sy. “Moet jou nie aan Bob steur nie. Andries was net arty. In elk geval …” “Wat het u gesê, meneer Venter?” “Bob, los daardie storie.” Die man grom weer. Joubert hou sy lippe dop. Hy ontsyfer die woorde. “Hy was ’n moffie,” sê Bob.

“Vir Bob is almal moffies wat nie dertig jaar lank rugby speel nie. Hy was net arty gewees. Hy het ander talente gekry. Moet jou nie aan Bob steur nie.” “Hy was ’n moffie,” sê Bob met finaliteit en vou sy dik arms voor sy bors. “Hy was net arty gewees,” sê Shirley en haal ’n sneesdoekie onder haar rok se hals uit.

Hy gaan haal Griessel by Edgemead-polisiestasie. Die konstabel wat die sel oopsluit, lyk ongemaklik en kyk anderpad. Griessel stap stil saam na die motor. Joubert ry. “Hoe kry ek jou in by die sanatorium wat jou laas gehelp het, Bennie?” “Laai my by die voordeur af.” “Sal jy gaan?” Griessel vryf ’n vuil hand oor sy stoppelbaard. Sy stem klink moeg. “Sal dit help, Mat? As ek uitkom, is ek droog, maar hulle kan niks doen aan … aan die werk nie.” Joubert sê niks. Griessel interpreteer dit verkeerd. “Here, Mat, ek droom in die nag. Ek droom dit is my kinders wat dood lê. En my vrou. En ek. Met bloed teen die mure en AK-skote deur die kop of derms wat op die vloer uitloop. Hulle kan dit nie wegvat nie, Mat. Ek droom, al is ek nugter. Al drink ek nie ’n druppel nie.” “De Wit het my gedwing om ’n sielkundige te sien.” Griessel sug, asof die las te veel word. “Miskien kan sy jou ook help, Bennie. Die drome wegvat.” “Miskien.” “Maar ons moet jou eers laat uitdroog.” Hulle ry in stilte op die M5 na Muizenberg, waar die sanatorium is. Joubert haal

die Winstons uit, bied vir Griessel aan en druk die Sierra se aansteker in. Hulle teug aan die sigarette. “Weer ’n Tokaref?” “Ja. Twee skote. Twee doppies. Maar die ding het nou verander. Slagoffer is dalk homoseksueel.” Griessel blaas die rook hoorbaar uit. “Kan dit makliker maak.” “As dit dieselfde moordenaar is. Ek het ’n gevoel oor dié ding, Bennie.” ”Copycat?” “Miskien. En miskien is dit die begin van groter dinge.” “’n Reeks?” “Ek het so ’n gevoel.” “Nie sommer as daar ’n moffie by betrokke is nie.”

Joubert verduidelik van Griessel se drome. Hy sê dat sy kollega ook bereid is om sielkundige behandeling te ondergaan. “Maar hy sal eers uitdroog?” Joubert knik. De Wit vryf die moesie en staar na die dak. Dan stem hy in. Joubert bedank hom en rapporteer oor die tweede Tokaref-moord. De Wit luister sonder onderbreking. Joubert vertel hom van Dries Wilson se bure wat vermoed dat hy homoseksueel was. Wilson se werkgewer en kollegas het dit bevestig. Hulle het almal gesit of gestaan tussen die werkstafels van die goudsmede – Benjamin Goldberg, die eienaar, drie ander mans en ’n vrou. Hulle was opreg geskok. Die vrou het gehuil. Hulle kon nie dink wie so iets aan Dries Wilson sou doen nie. Ja, hy was gay, maar hy het die afgelope vyf of ses jaar geen verhouding met ’n ander man gehad nie. Hy het regtig probeer, selfs nou en dan ’n vrou uitgeneem. Waarom? Omdat Dries Wilson se ma met selfmoord gedreig

het. Joubert vee die sweet van sy bolip af. “Enige dwelms?” vra De Wit, by voorbaat met ’n seergemaakte houding. Joubert dink hoe eienaardig dit is dat hy altyd beter konsentreer nadat hy straf gedrink het. Moontlik omdat die verstand dan slegs die vermoë het om hom by een ding op ’n slag te bepaal. Hy haal diep asem en hou sy stem kalm en bedaard: “Ek gaan nou met ’n span deur Wilson se huis, kolonel. Ons sal na dwelms ook soek.” “Maar dit is nie al nie.” Hy hoor die dun verbloemde verwyt in die man se stem. Oordrewe geduld kruip in sy stem in: “Kolonel, ek weet nie hoe dit by Scotland Yard was nie, maar in die Kaap is blanke moorde maar min. En ses, sewe uit die tien keer is daar homoseksuele betrokke. Ons sal dit deeglik moet ondersoek.” De Wit se glimlag verbreed effens. “Ek verstaan nou nie mooi nie. Wallace, het jy nou die dag gesê, het met vrouens gelol, en nou sê jy Wilson het met mans gelol. Sê jy dit is twee verskillende moordenaars?” Joubert se verstand soek na kruisverwysings. De Wit se glimlag is anders as enigiets wat hy nog teëgekom het. Dit is die man se manier van konflikhantering, sy uitlaatklep vir spanning. Maar dit verwar die persoon wat aan die ontvangkant daarvan is. Miskien is dit juis so bedoel. “Nee, kolonel. Ek weet nie. Dit kan ’n na-aper wees. As ’n moordsaak baie publisiteit kry …” “Ek is bewus van die verskynsel, kaptein.” Die glimlag. “Maar ek dink dit is te gou daarvoor.” “Het die slagoffers mekaar geken?” “Ek moet dit gaan uitvind.” “Nou goed, kaptein.”

Joubert kom halforent in sy stoel. “Kolonel …” De Wit wag. “Daar is een ander ding. Die berig in die Argus oor die bankrower …” “Ek sien jou vriende by OB het ’n hoë dunk van jou, kaptein.” De Wit leun vorentoe en voeg saggies by: “Hou dit so.”

Veertien

Dit is die eerste keer dat speurder-konstabel Gerrit Snyman ’n huis moet deursoek sonder die eienaar se medewete. Dit laat hom ongemaklik voel, soos ’n indringer. In Dries Wilson se slaapkamer, onder in die ingeboude kas, langs netjiese rye skoene, kry hy die dik fotoalbum met die bruin buiteblad. Hy sit op sy knieë voor die kas en blaai dit oop. Foto’s netjies in rye, elk met ’n onderskriffie – soms pittig, soms nostalgies. Die gevoel van ongemak neem toe, want hier leef Dries Wilson nog, op dié tydlose oomblikke van blydskap, verjaardae en toekennings, ouerliefde, vriendskap. Speurder-konstabel Gerrit Snyman bepeins nie vir ’n oomblik die simboliek van ’n fotoalbum nie, dink nie vir ’n sekonde aan die feit dat almal net dié glimlag-gebeurtenisse vir die nageslag laat, maar die smart en pyn, die hartseer en mislukkings saam na die graf neem nie. Want die lewe van Dries Wilson, soos deur die foto’s uitgebeeld, neem ’n wending wat die jong polisieman ontstel. Dan herken hy iemand op ’n foto en fluit onwillekeurig deur sy tande. Hy staan in een vloeiende beweging op en stap haastig na waar kaptein Mat Joubert in ’n ander vertrek geduldig deur die inhoud van ’n laaikas gaan. “Kaptein, ek dink hier is iets,” sê Snyman beskeie. Maar sy gesig verraai sy skok en opgewondenheid. Joubert kyk na die foto’s. “Is dit nie …” sê hy en tik met sy vinger op ’n foto. “Dit is, kaptein, dit is,” sê Snyman geesdriftig. “Bliksem,” sê Joubert. Snyman knik asof hy saamstem. “Goeie werk,” sê Joubert. Hy tik Snyman met ’n gebalde vuis op die skouer. Snyman sien die lig in Joubert se oë en hy glimlag, want hy dink dit is sy beloning.

“Dié een moet ons van ’n kant af vat,” sê Joubert nadenkend. “Maar eers moet jy hom gaan haal.”

Mat Joubert weet dit is onmoontlik om van meet af aan te sê of ’n verdagte lieg. Sommige dra die tekens van skuld soos ’n baken op hul gesig, ander kan dit met die grootste gemak verbloem. Hy kyk na die man oorkant hom, geklee in ’n veelkleurige sweetpak en duur sportskoene. Die man is groot en breed van skouer. Hy is aantreklik, met ’n stewige kakebeen en swart hare wat in die nek krul. Voor by die kraag veg die borshare om by die lig te kom. ’n Goue kruis aan ’n dun goue ketting nestel daarin. Daar is erns op sy gesig, ’n beheerste frons tussen die dik swart wenkbroue, ’n uitdrukking van gewigtige samewerking. Joubert het dit al voorheen gesien. Dit kan enigiets beteken, want die verdagte is net gevra om Snyman na Moord en Roof te vergesel omdat hy “hulp met ’n ondersoek kan verskaf”. Wie weet watter gedagtes agter daardie aantreklike frons maal? Langs die verdagte sit Snyman, sy plek deur sy goeie werk verdien. Bart de Wit sit half agter die verdagte, teen die muur, ’n waarnemer op eie versoek. Joubert druk die bandopnemer se knoppies. “Meneer Zeelie, u is daarvan bewus dat ons dié gesprek opneem?” “Ja.” ’n Spiertjie langs die man se mond trek-trek aan die bolip. “Het u enige beswaar?” “Nee.” Sy stem is mooi, diep. “Meld asseblief u volle name vir die rekord.” “Charles Theodor Zeelie.” “U beroep?” “Professionele krieketspeler.” “U speel gereeld vir die Westelike Provinsie se senior span?”

“Ja.” “As WP-krieketspeler het u seker vir wyle meneer James Wallace goed leer ken?” “Ek het.” Joubert hou hom fyn dop. Soms is juis die oordrewe gemak ’n teken, die geforseerde kommerloosheid ’n masker teen die skuld. Maar Zeelie hou by die ander uiterste – die gespanne frons, die ernstige behulpsaamheid. “Vertel ons van u verhouding met meneer Wallace.” “Wel … e … kennisse, sou ek sê. Ons het mekaar van tyd tot tyd gesien, gewoonlik by die gesellighede ná wedstryde. Ons het gesels. Ek het van hom gehou. Hy was ’n … flambojante man. Kennisse. Ons was niks meer as kennisse nie.” “Is u seker hiervan?” “Ja.” “U het nooit u persoonlike lewe met meneer Wallace bespreek nie?” “E … nee …” “U het geen rede gehad om nié van meneer Wallace te hou nie?” “Nee. Ek het van hom gehou.” Die erns van die saak keep diep in Zeelie se voorkop. “Jou nooit vir hom vererg nie?” “Nee … nie wat ek kan onthou nie.” Joubert leun effens vooroor en kyk stip na die man voor hom. “Is, of was u ooit bevriend met ’n meneer Andries Joseph Wilson van Clarencestraat 64, Boston?” Die skok versprei soos ’n veldbrand oor Zeelie se gesig – die mond gaan oop, die oë vernou. Die linkerhand op die stoel se armleuning bewe.

“Ja.” Byna onhoorbaar. “Sal u asseblief harder praat vir die bandopnemer se onthalwe.” Mat Joubert se stem dra die hoflikheid van die oorwinnaar. “Wil u vir ons vertel van u verhouding met hom?” Die bewe is nou ook in Zeelie se stem. “U moet my verskoon, maar ek kan nie sien wat dit hiermee te doene het nie.” Dit word ’n pleidooi. “Waarmee, meneer Zeelie?” “Jimmy Wallace se dood.” “O, so u erken u kan ons help met die ondersoek na die moord op Wallace?” Hy snap nie. “Ek sal alles in my vermoë doen om te help, maar …” “Ja, meneer Zeelie?” “Los maar vir Dries Wilson.” “Hoekom?” “Want hy het niks hiermee te doene nie.” Zeelie is besig om van die skok te herstel. Joubert leun weer vorentoe. “O, maar hy het, meneer Zeelie. Andries Joseph Wilson is gisteraand omstreeks 22:00 twee keer met ’n pistool geskiet. Een keer in die kop, een keer in die hart.” Zeelie se hande beklem die leuning, die kneukels wys wit. “James J. Wallace is ook só dood. Met dieselfde vuurwapen, vermoed ons.” Zeelie staar na Joubert asof hy hom nie sien nie. Die kleur het sy gesig verlaat. Die stilte rek. “Meneer Zeelie?” “Ek …”

“Ja?” “Ek wil ’n prokureur hê.”

Joubert en Snyman wag ’n uur en ’n half buite die ondervragingskamer terwyl Charles Theodor Zeelie met sy prokureur beraadslaag. De Wit het gevra dat hulle hom later weer sal roep en is terug na sy kantoor. Hoe langer die gesprek daar binne duur, hoe sekerder is Joubert Zeelie is sy man. Eindelik kom die gryskop-prokureur uit. “As my kliënt met julle oop kaarte speel, soek ek die versekering dat sy getuienis absoluut konfidensieel hanteer sal word.” “In die hof is niks konfidensieel nie,” sê Joubert. “Dit sal nie só ver gaan nie,” sê die prokureur en Joubert se moed sink. Hy laat De Wit roep. Die bevelvoerder stem in tot die prokureur se versoek. Hulle stap in. Zeelie is bleek, sy oë op die grond. Hulle neem om die tafel stelling in. “Vra jou vrae,” sê die prokureur. Joubert druk die regte knoppies op die bandopnemer, maak keel skoon, nie seker van die regte woorde nie. “Het u … ’n verhouding met Andries Joseph Wilson gehad?” Zeelie se stem is sag. “Dit was lank gelede. Ses, sewe jaar. Ons was … vriende.” “Vriende, meneer Zeelie?” “Ja.” Harder, asof hy homself ook daarvan wil oortuig. “Ons het foto’s in ’n fotoalbum wat …” “Dit was lank gelede …” Net die bandopnemer se motor is hoorbaar. Joubert wag. Snyman sit op die punt van sy stoel. Die prokureur staar na die muur. Bart de Wit vryf sy moesie.

Dan begin Zeelie praat, sag, in sy mooi, diep stem, feitlik sonder intonasie. “Hy het nie eens geweet wie ek was nie.” Hy dink na, praat asof hy alleen in die vertrek is. “Ek het van die kampus af duimgegooi stad toe. Dries het my opgelaai. Ek het die vorige jaar, in matriek, vir Grens gespeel en die koerante het ’n groot ding gemaak toe ek Kaap toe kom. Hy het my gevra wie ek is en ek het gesê hy behoort te weet. Hy het gelag en gesê hy weet net ek is die mooiste man wat hy nog gesien het.” Zeelie raak weer bewus van die mense om hom. Hy kyk na Joubert. “Ek was nie gay nie. Nee … Ek het nie geweet ek was gay nie. Ek het nie eens mooi geweet wat dit beteken nie. Ek het net baie van Dries gehou … van sy aandag … sy geselskap, sy opgewektheid, sy lus vir die lewe. Ek het vir hom gesê ek is ’n student en ’n krieketspeler en ek gaan nog ’n Springbok word. Hy het gelag oor my selfvertroue en gesê hy weet niks van krieket nie. Hy het gesê hy is ’n goudsmid en sy droom is om sy eie onderneming te hê waar hy sy eie ontwerpe kan maak, nie dít wat net vir ryk, vet toeriste bedoel is nie. Ons het gesels. Ons kon nie ophou gesels nie. In die stad het hy my vir koffie genooi by ’n straatkafee. En hy sou vir my wag en weer terugneem. Hy het kom kuier, ’n week later. Hy was ouer as ek. So slim. Wys. Hy was so anders as die ouens by die krieket. Hy het my genooi vir ete by sy huis. Later weer. Ek het gedink dit was net vriendskap. Tot …” Hy kyk na De Wit en Snyman, soek ’n simpatieke gesig. “’n Moffie. Ek het eers later besef ek is nou ’n moffie. Dit was eers … reg. Met Dries was dit nie vuil en verkeerd nie. Maar dit het my begin pla. Ons het daaroor gepraat. Hy het vir my gesê dit gaan nooit maklik wees nie. Maar vir hom was dit anders. Ek het vir die WP begin speel. Elke keer dat ’n skoolseun vir ’n handtekening kom vra, het ek gewonder hoe lank voor iemand uitvind. Ek dink ek het … Ek was bang. My ma-hulle …” Hy sug diep, sy kop hang, sy oë gevestig op die hande wat wring op sy skoot. Dan kyk hy op. “Een aand ná ’n wedstryd het ek ’n meisie ontmoet. Ouer as ek. En lewenswys, net soos Dries. En … beslis. Sy het my na haar woonstel geneem. Ek was … verlig, verheug. Ek het nie gedink ek sou kon … Maar ek het. En dit geniet. Dit

was die begin van die einde, want dit het uitkoms gebied … Dries het dadelik gesien iets is fout. Ek het hom vertel. Hy was woedend. Toe het ek … die verhouding beëindig. Hy het gehuil. Ons het die nag deurgepraat. Maar dit was verby.” Die hande op Zeelie se skoot ontspan. “Ek was lief vir hom, ek sal dit erken. Daardie foto’s, dit wys nie die liefde nie. Maar die spanning het te erg geraak. En die vroumens … Ek wou normaal wees. Ek wou ’n held wees in my eie oë …” Hy vee met sy hand deur sy swart hare. “Gaan voort.” “Hy het in die eerste twee weke baie koshuis toe gebel. Ek het nooit teruggebel nie. Hy het ’n paar keer in sy motor gewag, briewe geskryf. Ek het hom ook by ’n paar wedstryde gesien. Toe het hy dit aanvaar, dink ek. Dit was verby.” “Wanneer laas het jy hom gesien?” “Sjoe … Twee jaar gelede? Op die lughawe. Ons het van Durban gekom ná ’n wedstryd teen Natal. Sy ma was op dieselfde vlug. Ons het gegroet, vinnig gesels. Dit was baie … normaal.” “Jy het hom nog nooit weer gesien nie?” “Nee.” “Meneer Zeelie, waar was jy gisteraand tussen 20:00 en 23:00?” “Op Nuweland, kaptein.” Sonder bravade. “Enigiemand wat dit sal kan bevestig?” “Dit was ’n aandwedstryd teen Transvaal, kaptein. Ek het twee vir vier en twintig gevat.”

Vyftien

Hy is moeg genoeg dat hy nie omgee wat die ander bure sal sê nie. Hy klop hard aan die Stoffbergs se voordeur. Hy hoor haar voetstappe en dan maak sy die deur oop. As sy hom sien, verander haar gesig. Hy weet hy het verniet gekom. “Kan ons praat oor gisteraand?” Sy staar na hom met afkeer, amperse bejammering. Dan is die vernedering vir hom te veel. Hy draai om en loop terug na sy huis. Agter hom hoor hy hoe sy die deur toemaak. Hy stap deur die vroegaandskemer, maar die donkerte omhul hom reeds. Hy gaan sit in sy leesstoel in die sitkamer, sonder ’n boek. Hy steek ’n Winston aan en kyk na die blougrys rook wat dak toe pluim. Miskien is De Wit reg. Miskien is hy ’n verloorder. Die Groot Verloorder. Die teenwig vir voorspoed. Miskien is hy die stortingsterrein van die gode, waar al die donker gedagtes en ervarings, die teenspoed en ongeluk soos kernafval begrawe word. Geprogrammeer om soos ’n spons die skadu’s op te suig sodat daar lig kan wees. Dood, die groot roofdier, volg die bloedspoor van Mat Joubert, met kwyl wat oor die slagtande spoel en in die swart aarde drup. Sodat die mensdom vry kan wees. Soos Charles Theodor Zeelie. Hy het vry uitgestap. “Julle sal by julle belofte hou?” wou hy ’n laaste keer seker maak. “Ja.” Want selfs sonder beloftes stel Moord en Roof nie graag hul doodloopstrate, hul mislukkings in die media ten toon nie. Charles Theodor Zeelie was verlig. Die sterk gesig het sy kleur teruggekry, die hande het ontspan, die frons uit die voorkop gestryk deur die onsigbare hand van onskuld. Hy kon verstaan waarom hulle hom laat kom het. Hy is nie kwaad vir hulle nie. As hy kan help …

Verlig. Vriendelik, amper lighartig. Onaangeraak deur die dood van ’n man wat hom selfhaat laat ervaar het. En liefde. Charles Theodor Zeelie het vry uitgestap. Maar nie Mat Joubert nie. De Wit het niks gesê nie, net daardie glimlag op Joubert gerig. Het ’n glimlag van bejammering nou dié van oorwinning vervang? Op die sesde verdieping van ’n woonstelblok in Seepunt wat uitkyk oor die koue oneindigheid van die Atlantiese Oseaan, het hy vir mevrou Joyce Wilson besoek, die moeder van Andries Joseph Wilson. Sy het Joubert se vrae kalm beantwoord, die smart ferm onder beheer. ’n Goed versorgde vrou, lank en sterk en indrukwekkend, haar aantreklikheid deur haar eie hand bewerkstellig, nie deur genetiese faktore nie. Fier en regop in haar pynlik netjiese woonstel. Ja, Andries, haar geliefde en enigste seun, was gay. Maar hy het verander. Dit is langer as vyf, ses jaar al sedert hy dit gelos het. Nee, daar was nie ’n spesiale vrou in sy lewe nie. Sê haar hulle verander nooit nie, Mat Joubert. Sê haar. Breek deur haar beheerstheid. Sodat sy ook die donker kan proe. Hulle verander nooit nie, mevrou. Dit bly in hul bloed. Maar hy sê niks. Hy laat haar alleen sodat sy in haar binnekamer kan gaan huil, waar niemand haar kan sien nie. Hy het Margaret Wallace ook weer gesien. En die pyn in haar oë wat nog nie weg is nie. Jy is amper daar, mevrou. Maak jou hart ontvanklik. Laat die agterdeur van jou verstand permanent oopstaan, sodat die dood jou kan besoek, die swart wind deur jou kop kan waai. Jy is op die regte pad, mevrou. Die lewe het uit jou oë verdwyn. Jou vel, jou mond lyk moeg. Jou skouers dra swaar. Nee, sy het nog nooit van Dries Wilson gehoor nie. Sy weet nie of James hom geken het nie. En haar lyf sê sy gee nie om nie. En hier sit Mat Joubert. Die Groot Verloorder. Die man met die geneesheer en die sielkundige en die dieetkundige. Hy maak ’n geluid agter in sy keel, ’n hoonlag vir homself, vir die gedagte, die konsep van ’n vier en dertigjarige kaptein in die speurdiens wat nie die agttienjarige dogter van ’n lykbesorger kan verlei nie.

Hoe pateties. Hy sien weer Bennie Griessel se gesig. Op daardie oomblik toe Yvonne Stoffberg in die deur verskyn, ’n fanfare van vlees, sy nagtelike nagereg. Bennie Griessel se gesig. Joubert glimlag. En sien sy selfbejammering skielik vanuit ’n ander perspektief – eers net ’n glimp daarvan, dan met ontnugtering. En hy glimlag vir homself. En vir Bennie Griessel se gesig. Joubert kyk na sy brandende sigaret en sien homself op daardie oomblik – in sy leesstoel, starend na die sigaret en met ’n glimlag wat vir homself bedoel is, en hy weet hy het nog ’n kans. Hy druk die sigaret dood en staan op. Hy gaan haal sy dieetdokument en die resepteboekie wat die dieetkundige vir hom gegee het. Hy stap kombuis toe. 60 gram hoender (geen vel), 60 milliliter vetvrye vleissous, 100 gram gebakte aartappel, 125 milliliter wortels, broccoli. Twee veteenhede. Jissis. Hy haal potte en panne uit, begin met voorbereidings, sy kop besig om die twee moorde te oordink. Eindelik sit hy by die tafel, eet die kos stadig. Chew food slowly. This allows the stomach to signal the brain when it is full, sê die dokument. Maar die telefoon lui twee keer voor sy bord leeg is. Die eerste keer antwoord hy met sy mond nog vol broccoli. “Jawêr.” “Kaptein Joubert, asseblief.” ’n Man se stem. Joubert sluk. “Dit is hy wat praat.” “Naand, kaptein. Jammer om by die huis te pla. Maar daai kolonel van julle is kwaai.” “O?” “Ja, kaptein. Michaels hier, by die laboratorium. Dis oor SAP3 vier streep twee

streep een streep vyf en negentig. Die Wallace-moord.” “Ja?” “Die vuurwapen, kaptein. Dit is nie …” “Bel jy van Pretoria af?” vra Joubert, nog besig om die kloutjie by die oor te bring. “Ja, kaptein.” “Van watter kolonel praat jy?” “De Wit, kaptein.” “Wat het hy hiermee te doen?” “Hy het ons gebel, vanmiddag, kaptein. En ons uitgekak van ’n kant af. Gesê sy mense werk hul gatte af aan die saak, maar ons sit hier en tande tel.” “Bart de Wit?” “Ja, kaptein.” Joubert herkou aan die inligting. “In elk geval, kaptein, daardie Tokaref van julle …” “Ja?” Maar hy verwonder hom nog aan De Wit se oproep. En die feit dat die bevelvoerder hom niks daarvan gesê het nie. “Dit is nie ’n Tokaref nie, kaptein. Ek weet nie wie daardie een uitgedink het nie. Dit is ’n Ma.” Joubert is skielik terug by die gesprek. “’n Wat?” “’n Ma, kaptein. Maar nie sommer enige Ma nie. ’n Broomhandle.” “’n Wat?” “Dit is ’n pistool, kaptein.” Michaels se stem het die geduldige toon van ’n

onderwyser aangeneem. “Die Ma militêre model, M96 of M98 sou ek raai. 7,63 mm-kaliber. Die doppie is tipies. Rimless, met ’n bottelnek. Ek weet nie hoe julle kon dink dit is ’n Tokaref nie. Die …” “Die kaliber,” verdedig Joubert sy en Griessel se raaiskoot. “Nee, hel, kaptein, verskoon, maar daar is ’n moerse verskil. In elk geval, dit behoort julle saak baie makliker te maak.” “O” Michaels raak ongeduldig. “Die Ma, kaptein. Dis oud en dis skaars. Daar kan nie so baie mense in die Kaap wees wat een het nie. Vuurwapenrekords.” “Hoe oud?” “Amper ’n honderd jaar, kaptein. 1896 of ‘98. Mooiste ding wat die Duitsers ooit gemaak het. Maar jy sal hom ken, kaptein. Broomhandle. Dun houtgrepie. Boereoffisiere het die ding gedra. Lang loop, magasyn voor die sneller.” Joubert probeer hom die wapen voorstel, kry ’n vermoede, ’n vae herinnering. “Lyk amper soos ’n Luger?” “Luger se oupa, kaptein. Dis reg.” “Waar kry hulle ammunisie vir die ding? Ná ’n honderd jaar?” “Hy skiet Tokaref, maar dit kan hom dalk seermaak. Drukverhoudings is verkeerd. Maar dié ou het nog ’n voorraad, kaptein. Jou moordenaar. Sy doppies is self oud. ’99. Dalk 1900. Julle moet hom gou vang. Hy skiet fokken Africana weg.” “Die ammunisie is ook ’n honderd jaar oud?” “Ongelooflik, nè?” “En dit werk nog?” “Daai dae het hulle gebou om te hou, kaptein. Hier en daar sal jy ’n misfire kry. Maar die meeste werk nog. Die ou kan nog die hele Kaap uitmoor.”

“Jy dink dis ’n ou?” “Definitief, kaptein.” “O?” “Ma skop soos ’n fokken muil, kaptein. Vat ’n man op ’n perd.”

Sestien

Hy swem lekker, vir die duur van een lengte. As hy omdraai, teen die swembad se muur skop en terugswem, is dit weer die tamheid wat voelers deur sy spiere stuur. Hy streef weer na die gewigloosheid, die behendigheid. Hy swem stadiger, vinniger, rus en probeer weer, maar dit ontglip hom. Toe hy uitklim, is hy vir die eerste keer hoopvol oor die swem.

Op dié Donderdag, die tiende Januarie, kry die hoofsub van Die Burger ’n meevallertjie. Want subs, die mense wat onder meer koerante se opskrifte moet uitdink, hou van woordspeling of alliterasie om hul pennevrugte so nou en dan mee op te kikker. En soos die noodlot dit wil he, begin Ma en moord en moordenaar en maniak almal met dieselfde letter. Boonop besluit die koerant om op dié dag die hoofberig aan die moorde te wy. Daar is twee redes hiervoor. Die eerste is omdat die gewone bronne van nuus vanoggend niks wil oplewer nie. Daar is nie meer mense as gewoonlik in die townships dood nie, die onderskeie kleure van die politieke reënboog het geen nuwe, ernstige verwyte jeens mekaar nie en die regering is nog nie weer by ’n nuwe skandaal betrek nie. Aan die internasionale front is dit ook stil, selfs in die Midde-Ooste, Oos-Europa en Ierland. Die ander rede is die moordwapen. Die Ma Broomhandle. Nadat hy gisteraand die foto’s van James J. Wallace en Andries Joseph Wilson langs mekaar op sy lessenaar sien lê het, het die misdaadverslaggewer van Die Burger met ’n teorie begin speel. Albei het swart hare en swart snorre. Hulle lyk nogal vaagweg na mekaar. Albei is diep in die dertig.

Die verslaggewer het vir luitenant John Cloete van die SAPD se afdeling Openbare Betrekkinge geskakel en gevra of dit kan wees dat die Mag hier met ’n massamoordenaar te doene het wat sy mes … Tokaref in het vir besnorde swartkopmans duskant veertig. Dit is Cloete se plig om die Mag in die media se goeie boekies te hou. En as ’n misdaadverslaggewer die een of ander belaglike moordteorie het, dan luister Cloete daarna en sê hy sal terugbel. Hy het gisteraand vir Mat Joubert van ’n bord hoender, wortels, aartappel en broccoli weggeroep om hom te vra of die verslaggewer iets beethet. Joubert ken ook al die media se gryp na strooihalms en hy het simpatie met Cloete. “Ons ondersoek alle moontlikhede,” het hy gesê, want hy weet dit is wat Cloete graag vir die verslaggewer wil sê. Cloete het Joubert bedank. “John, daar is nog iets,” het Joubert gesê voor Cloete kon aflui. “Ja, kaptein?” “Die moordwapen.” “Ja, kaptein?” “Dit is ’n Ma Broomhandle.” “’n Wát?” Joubert het vertel. Dít wat hy kon onthou. “Ma se moer,” het Cloete gesê, want hy ken die media. En hy weet... “Daar is nog iets, John.” “Ja, kaptein?” “Moenie dat die pers weer na my verwys as ‘one of the Peninsula’s top detectives’ nie.”

Cloete het gelag, dit belowe en die verslaggewer daarna teruggeskakel. “Kaptein Mat Joubert sê hulle ondersoek alle moontlikhede.” Toe vertel Cloete hom van die Ma. Sensasie, weet die misdaadverslaggewer, lê dikwels in die kleiner feite van ’n storie. Die toestand en kleur van ’n onderbroek, byvoorbeeld. Die velkleur, of verskil in velkleur, van ’n egpaar. Of, soos in dié geval, die ouderdom van die moordwapen. Die Ma is soos manna uit die hemel. Oud, ryk aan geskiedenis, met ’n titsel omstredenheid – dit dateer uit die Boereoorlog, wat ’n regse kleur aan die hele ding gee. Dit het verder ’n eienaardige, eksotiese voorkoms. Daarom dat Die Burger se voorblad vanoggend lyk soos wat dit lyk. In die koerant se mooi, modulêre uitleg staan die hoofstorie, foto’s en ’n grafiese nuuskassie in ’n groot vierkant afgeëts teen ’n salmkleurige agtergrond. En die opskrif? Net twee woorde, allitererend, in groot sans serif-letters: MA MOORDENAAR. En daaronder, in kleiner serif-letters, die subopskrif: MANIAK KAN WEER TOESLAAN. Joubert lees die koerant in sy kantoor. Sy week van bystanddiens is verby. Hy het nou ’n blaaskans tot oor drie weke, wanneer hy weer ’n bystandgroep moet lei. Daarom het hy vanoggend die luukse van ’n koerant op sy lessenaar. Hy lees die storie en skud sy kop oor die vernuf van die joernalis wat uit ’n vuurwapenfabrikaat, ’n teorie en ’n vae stelling van die Polisie ’n hoofberig vir die voorblad kon skryf. Maar hy gee nie om nie. Publisiteit is een van die grootste bondgenote in die oplossing van misdade. Sommige misdadigers het hulle selfs al kom oorgee na aanleiding van ’n koerant wat geskryf het oor hoe “die Polisie se net al hoe nouer span”. Om nie eens te praat van die trefkrag van televisie nie. Hy lees die berig en kyk na die foto’s van Jimmy Wallace en Dries Wilson. Hy weet hy het nie ’n enkele vaste leidraad nie en hy is seker dit is nie die laaste Ma-moord nie. Miskien is die verslaggewer reg. Miskien is dit ’n man wat by die huis gekom het en ’n swartkopman met ’n swart snor by sy vrou gevang het. En nou skiet hy sulke mans om sy ego te handhaaf. Mat Joubert, leunstoelsielkundige.

Toe maar, sê hy vir homself. Nog net ’n paar uur, dan is hy terug by die ware Jakob. Sy eie, persoonlike sielearts. Die nimlike doktor Hanna Nortier, vraer van vrae, snydokter van die psige, heler van die krank sin. “Ons sien mekaar Donderdae, kaptein,” het sy gesê. Hy besef skielik hy sien uit daarna. Wat sou dit beteken? Hy steek ’n Benson & Hedges Special Mild aan. Dit smaak nog steeds nie soos ’n Winston nie. Hy vou die koerant toe en kyk op sy horlosie. Halfnege. Miskien het die mense by Rekords al begin werk. Hy neem die telefoongehoorstuk en skakel die nommer. Dit is tyd dat hulle na ’n Ma begin soek.

Floris Ferreira lees nie op Donderdag, 10 Januarie, Die Burger nie. Soos elke ander dag. Want koerant lees is moeite. En hy het genoeg moeite in die lewe. Soos sy vrou. Sy vrou is Moeite met ’n hoofletter. “Floris, gaan stap met die honde.” “Floris, gaan soek vir jou werk.” “Floris, jy eet te veel.” “Floris, dit is van bier dat jou maag so lyk.” “Floris, jy kan my minstens help afdek.” “Floris, ek is heeldag op my voete, en wat doen jy? Jy sit.” Hy sit veral graag voor die televisie. Van die oomblik dat sy vrou soggens die Golden Arrow by die bushalte voor die Ou Skip-woonwapark haal, tot hulle in die aand oorskakel na die dominee se oordenking. Die probleem is dat die SAUK se nuusprogramme nie aan elke moord in die land kan aandag gee nie. Die is immers ’n nasionale nuusdiens wat net groot sake dek. Daarom sprak hulle geen sprook oor die aaklige dood van James J. Wallace en dié van Dries Wilson nie. Daarom sou ’n mens in sekere sin kon sê die SAUK se televisienuusdiens sal aandadig wees aan die dood van Floris Ferreira. Hulle sal dit nooit weet nie.

Joubert klop aan die deur van die afgeleefde woning in Boston en dink daaraan dat dit net twee blokke van wyle Dries Wilson se huis af is. Die pas van sy hart

versnel en hy laat die palm van sy hand oor die kolf van die Z88 skuur sodat hy weet dit is nog daar. Die faks van Rekords af het gesê daar is sestien geregistreerde Ma Broomhandles in die Kaapse Skiereiland. Joubert het die name en adresse tussen hom en Gerrit Snyman verdeel, want daar is niemand anders nie: dié speurders wat nie op bystand is nie, staan in die hof as getuies – afdoende bewys dat hulle die afgelope jaar hul werk met sukses verrig het. Snyman is nuut. En Mat Joubert... Die deur gaan oop. ’n Vrou staan daar, groot en middeljarig en lelik. Haar gelaatstrekke – die oë, die mond, die neus – is uniform klein en saamgetrek in die middel van haar gesig, sodat sy soos ’n reptiel lyk. “Mevrou Stander?” “Ja.” Ongeduldig. Hy stel homself voor en verduidelik waarom hy hier is. Hulle moet elke Ma in die Skiereiland nagaan, sien of dit afgevuur is. “Kom in.” Sy draai om en stap in die gang af. Joubert sien haar skouers is breed en hy dink sy lyk soos ’n moordenaar. Hy kan haar in sy geestesoog sien, die blok van ’n vrou voor James J. Wallace, langs Dries Wilson se motor. Sy talm by die sitkamerdeur. “Wag hier,” beduie sy met die hand en stap verder die gang af. Hy loop by die sitkamer in en gaan sit op ’n stoel, ongemaklik. En hy is vaagweg geamuseerd deur sy ongemak. Hy weet die moordgebod soek sy oortreders sonder diskriminasie uit – mooi en lelik, vet en maer, oud en jonk. Dit is in rolprente en op televisie waar die moordenaar altyd ’n esteties onbevredigende stereotipe is. Maar wanneer hy weer mevrou Stander se swaar voetstappe in die gang hoor, hou hy sy hand naby aan sy dienspistool en plaas die gewig van sy lyf vooroor, sodat hy maklik kan opstaan. Sy het ’n houtkissie in haar hande. Sy kom sit hier langs hom, bied die kissie woordeloos aan.

Hy neem dit. Hy sien die houtsneewerk daarop – ’n tafereel van Boerekrygers op hul perde, die fyn detail van die diere, van die manskappe se hoede en onderbaadjies en vuurwapens, liefderik en met pynlike presisie ingekeep. Hy voel in verwondering aan die klein kunswerk. “My oupa het dit op St. Helena gemaak,” sê die vrou. Hy maak die kissie oop. Hy het die skets, die grafiese voorstelling van die Ma, vanoggend in Die Burger gesien, die vorm en voorkoms daarvan onthou. Maar die grafika kon hom nie voorberei op die metaal en hout, die kurwes en kontraste van die wapen nie. Dit lyk nie soos ’n moordwapen nie. Die lyn van die loop, die hoek wat dit vorm met die slanke kolf, is vroulik – ’n sagte, sensuele kurwe. Die magasyn, reghoekig en bonkig en stomp, is ’n abruptheid voor die sneller, soos ’n manlike geslagorgaan, onaantreklik en doeltreffend. Hy lig die Ma uit die kissie. Dit voel ligter as wat dit lyk. WAFFENFABRIK MA OBERNDORF, lees hy op die raam. Hy draai die pistool om, kyk in die loop af, adem die geure van die swart metaal en donker hout. Hy weet dit was nie dié wapen nie. “U sal hom moet olie,” sê hy vir mevrou Stander, wat vooroor in haar stoel sit, hom stip dophou. “Daar is roes in die loop. U sal hom goed moet olie.” Dan plaas hy die vuurwapen versigtig, met respek, terug in die kissie. Wanneer hy Paarl toe ry, na die volgende Ma-eienaar op sy lys, wonder hy oor die moordenaar. Waarom dié vuurwapen? Waarom ’n pistool kies wat soos ’n fakkel in die nag die aandag gaan trek? Waarom ammunisie gebruik wat ’n eeu oud is en jou, op daardie hartbeklemmende oomblik, in die steek kan laat? Is dit tóg ’n politieke stelling? “Ons Boere se stem is nog nie stil nie.” Twee slagoffers: een Engels, ’n vrouejagter; een Afrikaans en gay. “Ons Boere se stem is nog nie stil nie en ons skiet nog Ingelse en moffies.” Nee. Dit is te eenvoudig. Te eendimensioneel. Dit kan ’n stelling wees, maar op ’n ander vlak. ’n Manier van aandag trek. Van sê: “Ek is anders. Ek is spesiaal.”

Die ander sewe name en adresse op sy lys neem hom na twee tehuise vir bejaardes, drie pensionarisse en twee amateur-wapenversamelaars. Hy sien vier verskillende Ma Broomhandle-modelle, elk subtiel verskillend van die ander, elk met sy eie, koelbloedige bekoring. Hy kry nie ’n verdagte op sy lys nie. Teen laatmiddag ry hy terug Kaap toe. In die stad, op pad na die spreekkamer van doktor Hanna Nortier, staan die Argus-verkoper hier langs die motor. Joubert lees die hoofopskrif met gemak: BLAST FROM THE PAST.

Sewentien

Hy stap weer agter haar by die deur in en sien sy het ’n rok aan, ’n diepblou materiaal met fyn rooi en oranje blommetjies daarop, die snit eenvoudig, van haar oop skouers tot onder haar knieë. Hy sien haar skouerknoppe en wonder wie háár dieetkundige is. Hulle sit. Hy sien haar tengerige skoonheid is vandag bleek, die glimlag hoflik, maar nie hartlik nie, effens geforseerd. “En hoe gaan dit met kaptein Mat Joubert?” vra sy en blaai sy lêer oop. Wat moet hy sê? “Goed.” “Het jy al vrede gemaak met die feit dat jy ’n sielkundige konsulteer?” “Ja.” ’n Halwe waarheid, want hy het uitgesien na die besoek. Hy het oor die eienaardigheid nagedink, so tussen die besoeke aan die Ma Broomhandleeienaars van die Kaap. Hy het gegis, moontlikhede oorweeg, want daar was nie slegs een rede nie. Ná die vorige besoek was dit asof die sweer in sy kop … asof die drukking afgeneem het, asof die grys gordyn tussen hom en die lewe ’n ligter skakering begin kry het. Dan is daar die ander storie, doktor Hanna. Die hartseer verhaal van die Fokken Dom Poliesman en die Begrafnisondernemer se Dogter. ’n Riller in een kort bedryf, met ’n kinkel teen die einde. Sielkundige se droom, doktor Hanna. So baie nuanses om te ondersoek. Selfbeeld, seks … Hy was verras toe hy besef hy wil met Hanna Nortier daaroor praat. Oor hoe verlig hy was dat sy vleeslike versugtinge nog bestaan. Oor die vernedering. Hy wil hoor of hy geprogrammeer is vir vernedering. Maar daar was nog ’n moontlikheid wat hy ontdek het, nog ’n potensiële rede

waarom Mat Joubert uitgesien het na sy tweede besoek aan sy persoonlike kopdokter. En dit is die doktor self. Sy blaai rond in die lêer voor haar. Dit pla hom. Kan sy nie onthou wat hy laas vir haar gesê het nie? Het die bloed wat hy op haar mat gestort het dan só maklik afgewas? Sy kyk op na hom. Hy sien die moegheid langs haar oë en hy kry meteens insig: hy is die agtste of tiende of twaalfde van die dag wat hier oorkant die tenger vrou kom sit en die gal van sy lewe kom uitbraak. “Jy het in die eerste sessie min oor jou ma gesê.” Haar kop is nog afgebuig na die lêer. Hy hoor haar stem en dink dit klink soos ’n musiekinstrument. Hy steek sy hand in sy baadjiesak, haal die Benson & Hedges uit, lig die pakkie se deksel op, sien die sigarette wat in netjiese rye ingepak staan. Sy groot vingers sukkel altyd met die uithaal van die eerste een uit ’n nuwe pakkie. Hy knyp die filter met sy duim en voorvingernael vas en trek. Die sigaret gly uit sy skede. Joubert vervat om sy vingerpunte behoorlik om die sigaret te kry, plaas dit in sy mond en besef dat sy vir hom wag om te begin praat. “My ma …” Waarom het hy uitgesien na dié besoek? Hy steek sy hand in sy sak, bring sy aansteker te voorskyn, laat die vlammetjie opskiet, teug met sy lippe. Hy sien sy hand bewe effens. Hy plaas die aansteker terug in sy sak. Hy kyk na haar. “Hoe onthou jy haar?” “Ek …” Hy dink na. “Jy as kind, bedoel ek.” As kind? Hoe onthou ’n mens enigiets as kind? Grepe, vlugtige insidente wat so ’n indruk op jou maak dat jy die vorm en inhoud daarvan herken, selfs waar dit onder ’n dik laag stof op die rakke van jou geheue lê. “My ma was mooi.” Hy was ses of sewe toe hy dit die eerste keer besef het. Dit was in Voortrekkerweg, daardie slagaar van sy jeug. Die kerk se boufonds of sendingfonds was weer laag en die susters het ingespring en ’n pannekoekstalletjie op die sypaadjie ingerig – elke Saterdagoggend. Hy het sy

ma gesmeek dat hy kan saamgaan, die belofte van sagte pannekoek met ongesmelte kaneelsuiker wat kraak onder sy tande, ’n vooruitsig wat hom geïnspireer het om ’n uiterste oorlas te wees. Sy het later toegegee, net om hom stil te kry. Daar was vier of vyf ander vroue ook, vroeg in die oggend op die sypaadjie. Die straat was nog stil, met die son wat aan die oostelike punt van Voortrekkerweg opkom asof die straat sy wentelbaan bepaal. Hy het eenkant gesit, met sy rug teen die winkelvenster, sy knieë opgetrek, sy arms om sy knieë, sy kop op sy arms. Hy was vaak en al klaar spyt dat hy gekom het, sy verwagtinge van pannekoek besig om te verdamp te midde van die vroue se saaklikheid. Hy het sy oë toegemaak en sy ma se stem gehoor. Dit was anders as voorheen. Dit het hom laat opkyk na haar. Sy het daar gestaan agter die tafel, haar hande besig om behendig uit te pak en reg te skuif, sekuur te vat. Terwyl haar gesig die edelmetaal van die vroeë sonlig weerkaats. Sy het gepraat. Die ander vroue het geluister. En gelag. Sy ma, die vrou wat deur haar man tot stille stemmigheid verskree is, het die vroue vermaak. Hy het daardie oggend ’n glimp gekry van iemand wat hy nooit regtig sou leer ken nie. “Hulle het vergeet van my, dink ek,” sê hy vir Hanna Nortier. “En my ma het iemand nagemaak. Ek weet nie wie dit was nie – ’n ander vrou, seker. Daar op die sypaadjie, hier net ná sewe in die oggend. Sy het so ’n entjie met die sypaadjie opgestap, omgedraai en ’n ander mens geword – haar stap, haar houding, die manier waarop haar nek en kop gedraai is, haar hande en arms. ‘Wie is ek?’ het sy gevra. ‘Wie is ek?’ Die ander vroue het só gelag dat hulle nie kon antwoord nie. ‘Ek gaan my natmaak,’ het een gesê. Ek onthou dít, want ek was geskok. Hulle het tussen die gelag deur die naam geskree van die vrou, die een wat my ma besig was om na te maak. En toe het hulle hande geklap. My ma het vir hulle gebuig, met ’n glimlag op haar gesig en die son wat skyn en toe het ek gesien my ma is mooi, met haar gladde vel en haar rooi wange en haar oë wat blink.” Hy bly stil. Die sigaret het byna uitgebrand. “Ek het dit eers onthou toe ons haar gaan begrawe het.” Sy skryf in die lêer. Joubert druk die sigaret in die asbak dood en vee met sy hand onder sy neus. Hy ruik die tabak en rook aan sy vingers, ’n onaangename reuk. “Miskien was ek teleurgesteld. In haar. Later. Dat sy nooit my pa gekonfronteer

het nie. Dat sy hom nie gelos het oor sy tirannie en geskel en gedrink nie. Sy was so … ief. Nee. Dit was meer as ief. Sy het … Vrydagaande, wanneer my pa in die kroeg was, het sy nooit daaroor gepraat nie. Sy het nooit gesê: ‘Gaan haal jou pa uit die kroeg uit sodat hy kan kom eet’ nie. Sy het gesê: ‘Gaan soek jou pa.’ Asof hy iewers anders kon wees. En wanneer ek terugkom en sê hy wil nie eet nie, was dit asof sy dit nie gehoor het nie. Asof sy ’n onuitputlike vermoë gehad het om die werklikheid te misken, om haar eie werklikheid te skep.” “Hoeveel daarvan het jý geërf?” Haar stemtoon is skerper, amper ’n beskuldiging. Hy besef dit is die eerste sielkundige introspeksie wat sy van hom verwag. Joubert probeer daaroor nadink. Maar sy verlos hom, haar stem weer sag. “Het jy maklik met meisies begin uitgaan, later?” ’n Alarm lui sag, iewers in sy kop. Waarheen gaan dit lei? Sy ma. Sy meisies? “Nee.” Hy is teësinnig vir dié herinneringe, vir die ongemak, die vretende onsekerhede van puberteit, dié tydperk waarmee hy met soveel moeite vrede gemaak het. Hy sien die tengerigheid van Hanna Nortier. Hoe sal sy verstaan? “Ek was groot, doktor – op skool al.” Nie net lank nie. Groot. Hy het geweet hy is nie grasieus soos ander seuns nie – die losskakels, die vleuels, die naellopers. Ander het gepronk soos volbloedrenperde, hý het met dowwe, sware plofbewegings sy stryd teen swaartekrag gestry. Hy het gemeen dit diskwalifiseer hom by die meisies. Hy het agt jaar ná matriek ’n skoolvriendin raakgeloop wat hom gevra het of hy ooit besef het sy was destyds verlief op hom. Hy kon dit nie glo nie. “Ek het nie ’n vaste meisie gehad nie. Die een wat saam met my matriekafskeid toe is … my ma en haar ma het dit gereël. Soos ’n Maleier-troue.” “Het dit jou gepla? Dat jy nie ’n vaste meisie gehad het nie?” Hy dink na. “Ek het gelees.” Sy wag.

“Boeke skep ’n eie werklikheid, doktor. In boeke is daar nie lomp helde nie. En daar is altyd gelukkige eindes. Al maak die held foute, kry hy die heldin aan die einde. Ek het gemeen ek moet net geduldig wees. En intussen was die boeke genoeg.” “Jou eerste meisie?” Die alarm lui. Die proses is ontbloot. Sy ma, sy meisies, die pad na Lara Joubert. En Here, hy wil nie oor Lara praat nie. “Lara,” sê hy sag en kyk na sy hande op sy skoot, die dik vingers wat woel en stoei met mekaar. Daar was ander, voor Lara. Die geheime liefdes van sy tienerjare wat die hart laat klop en die palms laat sweet het. ’n LO-onderwyseres, ’n nuwe meisiekind uit ’n ander skool, die soel, somber Griekse meisie met die sterk parfuum in die kafee op die hoek van Rhodes en Voortrekker. Maar hulle het nooit van sy verliefdheid, sy drome en fantasieë geweet nie. Lara het. Hy voel die oë van Hanna Nortier op hom. Dan hoor hy haar stem, sag, byna onhoorbaar, met groot begrip: “Jy wil nie oor haar praat nie.” Dit is tegelyk ’n vraag en ’n stelling, sowel ’n vorm van simpatie betuig as ’n uitdaging. Hy is geraak deur die emosie in haar stem. Hy voel die lood van elke herinnering aan Lara wat op sy hoof lê. Sy verstand roep ’n refrein op: Sê haar, Mat Joubert. Stort dié swart, swaar ballas wat die boeg van jou siel elke grys brander laat skep. Ruk die vragruim oop. Gooi oorboord. Hy sal haar nie alles kan vertel nie. Hy skud sy kop heen en weer. Nee. Hy wil nie oor Lara praat nie. “Ons kan dit stadig doen.” Steeds die begrip in haar stem. Hy kyk op na haar. Hy wil met groot teerheid daardie tenger liggaam van Hanna Nortier teen hom vasdruk, sy groot hande oor die skouerknoppe hou sodat sy nie so wondbaar lyk nie. Hy wil haar simpatie en sorgsaamheid teen hom vashou, soos ’n skans, soos ’n reddingsgordel. Die emosie styg in hom op. “Hoe het jy haar ontmoet?” Die woorde is net hard genoeg gesê om sy ore te

bereik. Hy bly lank stil. Eers, net om die emosie te beheer. Dan begin hy katvoet deur sy geheuebanke loop, asof te swaar treë die verkeerde herinnering kan wakker maak. Die emosie is soos ’n vergrootglas, ’n klankversterker, wat sy herinnering in helderheid vermenigvuldig. Hy sien die beeld in sy geestesoog, hoor die geluide asof hy daar is. Hy moet eers terugdeins, weer nader kruip. Lara se gesig voor hom, daardie eerste keer. Sy wat die deur oopmaak, haar swart, kort, reguit hare, haar swart oë wat haar lewenslus soos soekligte uitstraal, haar mond wat glimlag, die een oogtand effens skeef, haar lyf so lenig, so lewendig onder die bloedrooi rok. Sy kyk hom op en af, sê: Ek het nie ’n ekstra large bestel nie, en maak die deur toe, ruk dit dan weer oop met die lag wat soos musiek oor hom vloei. En sy steek haar hand uit en sê: Ek is Lara du Toit. “Dit was ’n …” Joubert soek na ’n waardiger woord, maar kry niks. “Dit was ’n blind date.” Hy kyk nou na Hanna Nortier, na haar oë, haar neus, haar mond, sy vashouplek teen die kranse van herinnering. “Hans van Rensburg het dit gereël. Hy was ’n sersant by Moord en Roof. Hulle het hom doodgeskiet, by ’n padblokkade op die N1, in 1992. Hy het dit gereël. Sy was toe nog ’n uniform by Seepunt-stasie, maar Hans het ’n moord daar ondersoek en hy het haar daar gesien. Hy het gesê hy het net die regte meisie vir my gesien. Een wat al die praatwerk sal doen. Want ek is te sleg en te vrousku om ooit iewers te kom. Hy het haar gebel en haar omgepraat. En toe ry ek na haar woonstel toe. Sy het saam met ’n vriendin gebly in ’n eenslaapkamer in Kloofnek, want hulle was al twee so arm. Lara het in die sitkamer geslaap, die ander een in die slaapkamer, en die mans is net in die kombuis toegelaat. Toe maak sy die deur oop en sy is mooi. Toe sê sy ons moet fliek toe stap, want dit is ’n mooi aand. Stap, die hele pad van Kloofnek af tot onder in die Strandgebied. Ons was nog nie in die straat nie, toe vat sy my hand en sê sy hou daarvan om aan gevat te word en netnou dink die mense ek is haar broer as ons nie hande vashou nie. Sy het gelag vir my skaamheid en my gebloos. En toe was sy skielik ernstig en sy sê ’n man wat kan bloos, is ’n trou-man, en toe lag sy weer.” Hy hoor die lag van sy oorlede vrou, daardie lag van die eerste dag, en hy onthou hoe hulle later die aand teruggestap het, teen die berg se eerste deining op, die Kaapse nag windloos om hulle. Lara du Toit het met hom gepraat asof hy saak

maak, asof dit die moeite werd is om haar geheime met hom te deel. Hy het geteer op haar lag, op die aanraking van haar hand wat soos ’n klein diertjie nooit stil in syne was nie, op haar oë, haar mond, haar diep bruingebrande vel, vlekloos, glinsterend, soos gepoleerde koper. Hy onthou hoe hy daardie aand in sy stokou Datsun SSS geklim het en later niks kon onthou van die rit huis toe nie. Hoe hy, in die boomryke straat in Wynberg, voor die huis waar hy ’n buitekamer gehad het, sy kop na die hemele gelig en een keer geskree het, want die vreugde in hom was te groot om binne te hou. En dan huil Mat Joubert vir die eerste keer in sewentien jaar – ’n woordelose, klanklose emosie, net die vog uit sy oë wat dit verraai. Hy draai weg van Hanna Nortier en wonder wanneer die vernedering gaan ophou.

Agttien

Bennie Griessel bewe. Sy hande, sy arms, sy skouers, sy bene. “Ek ken dit, Mat. Dit is die ergste. Ek ken dit. Ek weet wat gaan kom. Dit maak my so bang.” Joubert sit op die enkele stoel in die klein vertrekkie, Griessel op die bed se grys kombers. Die mure is kaal, gepleister en wit geverf tot kophoogte, dan bruin baksteen tot teen die dak. Langs die bed is ’n houttafel sonder laai. ’n Rooi Gideonsbybel lê daarop. ’n Laaikas staan teen die muur, langs die wasbak en toilet. Hy soek na die ou Bennie Griessel, die spitsvondige, siniese man met die effense drankasem. Dié een se gesig is vertrek van vrees, sy gelaat grys, sy oë rooi, sy lippe blou. “Vanaand kom die spoke, Mat, die stemme en die gesigte. Hulle sê dit is hallusinasies, Mat, maar ek ken nie die verskil wanneer hulle kom nie. Ek hoor hulle roep en ek voel hulle vingers en jy kan nooit wegkom nie, want jy is te stadig en hulle is te veel.” Bennie Griessel krimp ineen en ’n spasme trek deur sy lyf. “Ek gaan vir jou nog ’n kombers soek, Bennie.” “Komberse sal hulle nie keer nie, Mat. Komberse sal hulle nie keer nie.”

Hy bel vir Gerrit Snyman wanneer hy by die huis kom. “Niks, kaptein. Daar’s van hulle wat só geroes is dat hy nooit weer sal skiet nie. En die ou wat in Table View bly: hy het ’n moerse versameling wapens, kaptein. Sy Ma lyk asof hy gister gemaak is. Geolie en blink gevryf. Amper te veel, asof dit die een kan wees, maar die man het ’n alibi vir al twee die moorde.”

Joubert sê hy het ook niks gekry nie, bedank Snyman vir sy werk en groet. Hy stap met ’n paar vrugte, ’n mes en ’n bord sitkamer toe en gaan sit in sy leesstoel. Hy sny ’n appel in kwarte, kerf die pitte sorgvuldig uit. Twee dae, dink hy. Twee dae lank was die Bennie-Griessel-coitus-interruptus sy nommer een vernedering. Nou is dit onttroon. Deur sy getjankery voor Hanna Nortier. Sy is ’n sielkundige, sê hy vir homself. Sy is gewoond daaraan. Maar hý is nie. Hy is nie gewoond aan die vernedering nie. Sy het dit goed hanteer. Sy het niks gesê nie. Sy het opgestaan, om die lessenaar gestap, die kloof tussen sielkundige en pasiënt oorgesteek en by sy stoel kom staan. Sy het haar hand op sy skouer gesit. Sy het so gestaan tot hy, met sy kop steeds van haar af weggedraai, in een ergerlike beweging die vog van sy gesig gevee het met die agterkant van sy baadjiemou. Toe het sy teruggestap, gaan sit en gewag tot hy beter voel. “Ons praat volgende keer verder,” het sy sag gesê. Hy het opgestaan en deur toe gestap en gedink hy moet homself keer om nie te hardloop nie. En nou, met ’n appelkwart in sy hand, weet hy die vernedering voor haar is die grootste. Want hy plaas vir doktor Hanna en vir Yvonne Stoffberg langs mekaar, in die weegskaal van vroulikheid, en is skielik verstom. Hoe kon hy soveel drif gehad het? Nou, teenoor Hanna Nortier, het Yvonne se skoonheid vervlak, haar sensualiteit in waarde verminder. Hy kry Yvonne vir ’n oomblik jammer. Dan onthou hy die fermheid van haar rugspiere, die tekstuur van haar bors in sy mond. Ja, teen die doktor is sy platvloers, gewoon. Maar sy hét Mat Joubert se bloed laat borrel.

Floris Ferreira haat sy vrou se twee honde. Veral nou, om twintig voor ses in die oggend, die son nog skaars op. Een rede daarvoor is dat die mobiele woning, die Plettenberg, na sy mening te klein is vir

twee mense en twee Corgi’s. Nog ’n rede is die aandag en liefde wat Gail Ferreira aan die honde gee. Wanneer sy laatmiddag terugkom van die steenkoolmaatskappy se kantore waar sy die boekhouer is, groet sy hulle eerste. Hul name is Charles en Diana, maar sy noem hulle haar “darlinkies”. Die hoofrede is egter dat Floris die honde elke oggend vir ’n wandeling op die strand moet neem. “Voor ses, Floris, dat ek hulle nog kan groet voor ek die bus moet kry.” Dít dan die rangorde in die Ferreiras se Plettenberg in Melkbosstrand se Ou Skip-woonwapark: eers Gail, dan die honde, dan Floris. “Floris, die honde,” sê Gail, besig om aan te trek voor haar hangkas. Sy is ’n vrou van gemiddelde lengte en breedte, in haar middel-veertigerjare, maar haar stem en haar besliste houding skep die illusie van ’n groot vrou. Floris sug en staan op uit sy enkelbed, van Gail s’n geskei deur ’n bedtafel. Hy weet dit help nie om met haar te stry nie. Dit maak dit net erger. Die Corgi’s sit nukkerig by die deur, asof hulle ook teen die voorgenome wandeling opsien. Floris sleep sy linkervoet, soos elke oggend. “Moenie jou voet so sleep nie.” “Hy is seer, Flash,” sê Floris in ’n temerige stem. Gail se skoolbynaam, afgelei van “Jack the Flash”, is aan haar toegeken na aanleiding van haar spoed en vernuf op die hokkieveld. Hy noem haar soms nog so. “Hy makeer niks,” sê Gail. Floris Ferreira het polio opgedoen as kind. Sy linkervoet is aangetas – net in so ’n mate dat dit ’n effens dikker skoensool regverdig en ’n subtiele waggel in sy stap plaas. Maar Floris het geleer om dit as ’n wapen te gebruik, met gemengde sukses. Floris sug, soos elke oggend, en trek aan. Hy kry die honde se leibande uit die besemkas in die kombuis en stap kamer toe, die waggel nou swaar beklemtoon in ’n nuttelose soeke na simpatie. Die honde sit steeds in die slaapkamer, hul oë

op Gail gerig. Floris knip die gespes aan hul halsbande vas. Charles en Diana grom. “Ek loop nou maar.” Sy stemtoon is seergemaak, dié van ’n martelaar. “Versigtig met my darlinkies,” is Gail se antwoord. Hy stap in die woonwapark se teerstraat af, na die hoofhek aan die westekant. Hy groet ou miesies Atkinson wat permanent in die woonwa op staanplek sewentien bly saam met elf katte. Die Corgi’s beur in die rigting van die katreuk. Floris pluk hulle met genoegdoening terug aan hul halsbande, effens harder as wat nodig is. Die Corgi’s grom. Hy stap met hulle deur die hek. Die swart hekwag slaap seker nog in die houtwaghuisie. Hulle stap oor die teerpad, oor die leë stuk grond langs die Klein Soutrivier wat hier in die see uitmond. Hy sien nie die oranje van die oosterkim, of die blougroen van die Atlantiese Oseaan voor hom, of die wit strand wat lank uitstrek, of die motor wat hier op die leë stuk grond geparkeer staan nie. Want hy dink aan ander dinge. George Walmer het drie nuwe video’s gekry. Blou. Hy bring hulle later. Tussen die bruin grond van die informele parkeerterrein en die uitgestrektheid van die strand is daar ’n lae duin – ’n oneweredige sandwal van ’n meter of twee hoog, hier en daar met ’n Port Jackson of ’n vygiebos begroei. Floris mik na sy gewone toegangsroete tot die strand, ’n uitgetrapte poort deur die duin. Die Corgi’s wil ruik aan ’n plant. Hy ruk hulle nader. Hulle grom. Floris sien die figuur van voor af kom, maar vind dit nie eienaardig nie. Daar is soms vroegoggend mense op die strand. Hulle draf, hulle stap, hulle staar na die see. Floris sien die figuur eers werklik raak wanneer die Ma van onder die blou windjekker te voorskyn kom. Hy vermoed dit moet ’n grap wees en hy wil lag, maar dan word die groot pistool op hom gerig en hy sien die gesig en vrees druk sy ingewande in ’n pynlike greep vas. “Ek is kruppel,” sê hy, sy oë wild.

Die Corgi’s grom vir die figuur voor hulle. Die Ma, in beide hande vasgehou, is na sy kop gemik. Aan die spanning van die snellervinger, aan die klem van die laksman se kaak, aan die doelgerigtheid in die oë, sien hy dat hy gaan sterf. Floris los die leibande van die Corgi’s en spring vorentoe in ’n poging om sy lewe te red. Die skoot donder oor die strand heen, ’n eggo van die branders. Die loodkoeël breek sy onderste, regterkantste snytand, skeur deur sy verhemelte net bokant die botande, pons deur die onderste beenhoepel van sy oogkas en breek deur die vel net voor sy linkeroor. Hy steier terug, gaan sit dan plat. Die pyn skiet deur sy kop. Die bloed loop warm teen sy wang af. Sy linkeroog wil nie fokus nie. Maar hy leef. Hy kyk op. Sy linkeroog. Daar is ernstig fout met sy linkeroog. Met sy regteroog sien hy weer die groot pistool voor hom. “Ek is kruppel.” Hy sien nie die snellervinger wat weer span, druk nie. Maar hy hoor die meganiese metaalgeluid. Storing, dink hy. Die ding wil nie skiet nie. Sy binnegoed het vasgedraai. En Floris Ferreira dink hy gaan leef. Die Ma verdwyn voor hom. Hy sien ’n ander pistool. Speelgoedpistool, dink hy, want dit is so klein. Hy sien die eienaardigste ding. Die Corgi’s staan met bewende bolippe en ontblote tande vir die laksman en grom. En dan storm Charles. Floris hoor ’n skoot. Nog ’n skoot. Die honde wou hom verdedig, besef hy, en sy gemoed skiet vol. Die klein pistooltjie is hier voor hom, maar hy hoor nie die laaste skoot nie.

Joubert ry van die swembad af werk toe in sy eie motor, ’n geel Cortina XR6, een van die monumente uit die dae toe hy nog met Gerbrand Vos meegeding het. Hy bekommer hom oor die feit dat hy al amper ’n week lank oefen en steeds nie meer as vier lengtes kan swem voor hy weer moet rus nie. Miskien is hy te haastig, dink hy, en steek ’n Special Mild aan. Sy dieet moet ook eers in rat kom. Langs hom, op die sitplek, is ’n wit-en-blou Pick ’n Payplastieksakkie. Binne-in die sakkie is sy middagete – ’n toebroodjie wat hy vanoggend vir hom gemaak het: volgraanbrood met laevetsmeer, slaaiblare, tamatie- en komkommerskywe. Sonder sout. Hy hou stil by Moord en Roof en Mavis kom uitgehardloop. Hy weet daar is moeilikheid nog voor hy hoor wat sy sê.

Die nuusredakteur by die SAUK se kantore in Seepunt hoor by die misdaadverslaggeefster van die radiospan dat die Ma-moordenaar ’n derde slagoffer geëis het. Die nuusredakteur lees die koerante. Hy weet dié sage het die plaaslike pers al goed op hol. Hy kan hom dit net voorstel wat hulle met nommer drie gaan doen. Want nou is daar onteenseglike bewyse dat die Kaap kan spog met ’n reeksmoordenaar. En dit is goed genoeg vir nasionale televisie. Daarom bel die nuusredakteur die televisieverslaggewer by die huis en die kameraman by sy woonstel. Hy gee aan hulle hul opdrag.

“As daar iemand is wat rede gehad het om Floris dood te maak, is dit ek,” sê Gail Ferreira. Sy sit op ’n leunstoel in die Plettenberg se sitkamer. Gerbrand Vos sit oorkant haar, op ’n tweesitplekbank. Hy is dié week op bystanddiens. Joubert sit langs hom, die twee groot speurders styf teen mekaar op die bank wat te klein is. Maar daar is nie ander sitplek nie. Elkeen hou ’n koppie tee vas.

“Hoe so, mevrou?” vra Vos en lig die koppie na sy mond. “Want Floris was sleg.” Sy sê dit met gevoel en groot klem op die laaste woord. Sy sit regop en met haar knieë teen mekaar, haar teekoppie op die skoot. Joubert sien sy is nie ’n mooi vrou nie. Haar hare, vroeër swart, begin grys word. Dit is kort, krullerig. Die spore van ’n velkwaal in haar jeug is onder die poeierlaag nog sigbaar. Haar mondhoeke het ’n natuurlike draai na onder wat haar permanent nors laat voorkom. “Hoekom sê u so?” vra Vos. “Omdat hy nooit ’n werk kon hou nie. Omdat hy lui was. Omdat hy homself te jammer gekry het. Jy sien, kaptein, Floris het polio gehad en sy linkervoet was ’n bietjie aangetas. Maar hy het niks makeer nie. Net sy kop. Hy het gedink die wêreld skuld hom iets.” Sy bring die koppie na haar lippe toe. “Watter werk het hy gedoen?” vra Joubert. “Hy was ’n skrynwerker, wanneer hy gewerk het. Hy was goed met sy hande. Maar sy base was na sy mening nooit goed genoeg nie. Hy het altyd gesê hy moet vir homself werk. Maar hy was te sleg. Hy het eenkeer op ’n kursus gegaan om sy eie besigheid te begin, maar wat, daar het niks van gekom nie. Toe soek hulle skrynwerkers hier vir die fabrieke in Atlantis en ons trek hiernatoe, maar dit het nie lank gehou nie. Toe kla hy die bruin skrynwerkers kry die beste poste en hulle word voorgetrek en hy kan nie onder sulke base werk nie. Nou sit hy by die huis, elke dag, voor die televisie, en hy en daardie sleg George Walmer hier van die klub sit en bloufilms kyk die oomblik dat ek my rug draai.” Vos sit sy koppie op die tafeltjie in die middel neer. “Maar u het hom nie doodgemaak nie, mevrou. Daar moet dus iemand anders wees wat rede gehad het …” “Kaptein, Floris was te sleg om vyande te maak,” sê Gail Ferreira met finaliteit. “Het u al ooit van die naam James Wallace gehoor, mevrou?” vra Joubert. “Nee.”

“Jimmy Wallace?” “Nee.” “Andries – of Dries – Wilson?” “Nee. Moes ek?” “Dieselfde moordwapen was waarskynlik by hul moorde betrokke, mevrou. Ons soek na ’n verband.” “Was hulle ook sleg?” vra sy ernstig. Die speurders antwoord nie – Gerbrand Vos omdat hy die vraag as retories sien en Joubert omdat hy wonder of die ongenaakbare eggenoot van Floris Ferreira nie iets beethet nie. Hulle was sleg, James J. Wallace en Dries Wilson. Elkeen op sy eie manier. Maar dan wys Gail Ferreira dat sy nie heeltemal ongenaakbaar is nie. “Die huis gaan leeg wees,” sug sy en plaas haar koppie ook op die tafel. Die speurders kyk effens verras op. “Wie gaan vir my blaf as ek by die huis kom?”

Negentien

Die televisienuusspan was te laat om die grusame lyk van Floris Ferreira te “skiet”, soos hulle ietwat taktloos na hul werk verwys. Hulle was te laat om by die moordtoneel opnames te maak van die Polisie se ballistiese span, laboratoriummense, video-eenheid, fotograaf en honde-eenheid. Die kameraman kry egter ’n bloedkol in die sand, waar Floris se kop gerus het nadat die pistool ’n gat daardeur geruk het. Hy maak ’n opname daarvan. Hy hou ook die kamera laag bokant die wit sand en stap deur die poort in die lae sandduin in ’n poging om dramatiese materiaal te kry van Floris Ferreira se laaste tree hierdie kant van die graf. Dan ry hy en die verslaggewer na die Ou Skip-woonwapark en wag saam met die koerantjoernaliste voor die Plettenberg. Die televisiespan hou nie daarvan nie. Hulle kry gewoonlik voorkeurbehandeling by nuustonele. Die kameraman stel sy driepoot op, skroef die Sony Betacam SP daaraan vas en fokus op die voordeur van die Plettenberg. Joubert en Vos kom uitgestap. Gail Ferreira sien hulle by die voordeur af. Die polisiemanne stap na hul motors. Die verslaggewers draf agterna. Die kameralens volg die optog. Die mikrofoon aan die kamera hoor egter nie Vos se woorde nie: “O fok, nou’s die tiewie ook hier. Jy kan maar dié saak hou, partner. Dit begin nou rof raak.” Die verslaggewers bereik hulle en versoek inligting. “Julle weet julle moet deur OB werk,” sê Joubert. “Just the basics, captain, please.”

“Die brigadier wil weet wat ons doen,” sê kolonel Bart de Wit en vryf senuagtig

aan sy moesie. Sy glimlag is baie vaag. “Hy het by OB gehoor die televisie was ook daar.” Joubert en Vos sit oorkant hom. “Of dit ’n nuwe regering is of nie, alles is nog dieselfde. Is dit nie wonderlik hoe die Mag gesamentlik in sy broek kak elke keer dat die tiewie ’n ding dek nie,” sê Vos en skud sy kop meewarig. De Wit se glimlag verdwyn en Joubert se hart swel van trots vir sy kollega. “Kaptein, dit was heeltemal onnodig. Die Mag se beeld is hier ter sprake.” “Met respek, kolonel, dit is die minister en die kommissaris en die brigadier se beeld. Want as die koerante skryf, is dit fokkol. Maar laat die tiewie-ouens net lyk of hulle belang stel …” “Kaptein Vos, jou taal betaam nie die van ’n offisier nie. En ons is nie hier om OB se werk te doen nie. Die brigadier wil weet wat ons gaan doen.” Joubert sien De Wit het sy selfbeheersing terug, want die glimlag is op sy plek en die stem dra weer swaar aan daardie sarkastiese toon. “Ons ondersoek die saak, kolonel,” sê hy. “Maar nie goed genoeg nie, kaptein. Dit is die derde moord en jy het nog nie eens ’n leidraad nie. Alles val plat. Eers die man wat rondslaap. Toe die homoseksueel. Wat is dit dié keer? Lesbiërs?” Hy weet De Wit probeer hom voor Vos verneder. Hy wil iets sê, sy waardigheid behou, maar sy gedagtes wil nie woorde verskaf nie. “Dis onregverdig, kolonel. Met ’n herhaler is daar nooit leidrade nie,” skerm Vos vir sy kollega. “Weet jy iets van die moorde wat ons nie weet nie, kaptein?” “’n Mens hoef nie heldersiende te wees om te weet dit is ’n herhaler nie, kolonel.” “Daar was ’n ander kaliber vuurwapen by die Melkbos-moord betrokke. Klink

nie vir my na dieselfde modus operandi nie.” Joubert vind woorde: “Hy weet sy Ma en sy ammunisie is nie honderd persent betroubaar nie. Een storing en jy is in die moeilikheid …” “Dis ver-fokken-seker,” help Gerbrand Vos. “En vanoggend was daar ’n storing. Net een 7,63-doppie.” De Wit sê niks. “Ons sal môre weet of dit dieselfde moordenaar is, kolonel.” “Ballistiese ouens in Pretoria spring rond, kolonel. Omdat u hulle blykbaar gebel het. Ek moet vir u dankie sê.” “Dit is my werk, kaptein, om my mense te ondersteun.” Dan verander sy stemtoon. “Maar wat sê ék vir die brigadier?” “Ek doen my bes, kolonel,” sê Joubert sag. “Maar is dit genoeg, kaptein?” vra De Wit en glimlag.

“Hy wil jou nail, Mat. En jy vat dit net so.” Vos se hand is om Joubert se skouers. Hulle stap in die gang af, op pad na hul kantore. Joubert sê niks, want hy het gedink dit het nie te sleg gegaan nie. Hy het minstens ’n bydrae gelewer, iets te sê gehad. Gewoonlik sit hy maar net daar ... “Hy’t nie die reg om met jou te mors nie.” “Ja, Vossie.” Vos stop voor sy kantoor se deur. “Jy sal hom moet aanvat, Mat. Weet jy dit?” Joubert knik sy kop.

“Ek staan by jou, partner. Jy moet weet.” Hy mompel sy dank en stap na sy kantoor toe. Die geelbruin SAP3-saakdossiere staan in ’n stapel op sy lessenaar. Hy gaan sit. Heel bo lê die twee lêers inmekaar – Wallace s’n en Wilson s’n. Hy stoot die hopie weg en maak die twee dossiere oop, die Wallace-saak bo. Elke dossier het drie dele. Deel A is vir toepaslike getuienis wat in die hof gebruik kan word. Albei lêers het min om die lyf. Foto’s wat die patoloog geneem het. Die forensiese verslag, die ballistiese bevindinge, foto’s van die toneel. Deel B is sy notas oor die ondervragings en ander moontlike korrespondensie. Daar is sy opsommings van gesprekke met Margaret Wallace, Walter Schutte, Zeelie … In Deel C het hy alles aangeteken wat hy in elke ondersoek gedoen het. Die optrede, die betrokkenes, die tyd toe dit plaasgevind het, alles neergeskryf in sy slordige handskrif. Hy neem ’n nuwe, skoon SAPS, haal sy sakboekie uit, vou die verslag van die uniformkonstabel wat eerste op die toneel was, oop en begin om die Floris Ferreira-dossier gestalte te gee. Sy gedagtes dwaal terug na De Wit se vraag. Maar is dit genoeg, kaptein? Is dit? Sou iemand anders die stukke van dié bloedige legkaart kon bymekaarsit en ’n prentjie daarmee vorm? Sou iemand wat nie ’n grys sluier tussen hom en die lewe gehad het nie, beter vrae kon vra? Skerper insig in menslike optrede kon toon? ’n Verdagte onder die skrale oes kon vind? Hy kyk na die dossiere. Dit is nie swak werk nie. Sonder die geesdrif van ouds, maar dit word beter. Beter as die donker, donker dae van die dissiplinêre verhoor en die speurders wat geweier het om saam met hom te werk. Beter as ... Hy wil daaroor nadink. Die redes ondersoek. Die telefoon lui. Hy tel op. “Kaptein, dit is al weer tyd vir roem,” sê Cloete van Openbare Betrekkinge. “O?”

“Die tiewie-ouens soek ’n onderhoud. En jy weet hoe belangrik hulle vir ons is.”

Twintig

Die bankrower loop om 15:52 by Premier Bank se Milnerton-tak in. Daar is ’n huppel in sy stap. Hy lyk vandag soos Elvis Presley. Sy swart hare is met ’n krul in die kuif na agter gekam, hy het wolwange en dik wenkbroue bokant die groot donker bril. Hy is effens uitspattig geklee in ’n wit broek, wit skoene, ’n wit hemp en ’n wit baadjie. Maar sy nekdoek en die vuurwapen onder sy baadjie is swart. “Hallo,” sê hy vir Rosa Wasserman, ’n vet negentienjarige brunet met senuweeprobleme. “Middag, meneer,” sê Rosa. “Kan ek help?” Die bankrower doen vandag sy ding op die maat van ruk-en-pluk wat net hý kan hoor in die konsertsaal van sy kop. Maar uiterlik is tekens waarneembaar, soos die regtervoet wat nie wil stilstaan nie, die stem wat die gestorwe koning s’n namaak. “Inderdaad, my hartlam. Kry vir ons een van daardie groot banksakke en maak dit vol vyftigrandnote. Ek het ’n ou groot rewolwer hier onder my baadjie wat ek nie wil gebruik nie.” Die wit baadjiepant word opgelig. Rosa hoor die woord “hartlam”, sien die swart kolf van die vuurwapen. Sy versteen, haar mond halfoop, haar dubbelken daardeur geaksentueer. “Hou maar die voet van die alarm ook af. Komaan, my hartlam, laat ons boogie.” Rosa se hartklop het dramaties toegeneem. Haar asemhalingstempo ook. Die bankrower sien dit. “Watter parfuum gebruik jy? Dit ruik heerlik.”

Met Rosa Wasserman wil dit nie werk nie. Hy sien hoe die paniek haar verower – die hande bewe, die boesem hyg, die oë raak wild, die neusvleuels sper, die dubbelken kry ’n lewe van sy eie. “Lyk my ek moet my Ma saambring,” sê Elvis, en verander met die sewe woorde sy status permanent. Rosa loer soms soggens in Die Burger voor haar pa dit deurblaai. Sy weet van die Ma-moorde. Haar vrees vir die man voor haar groei in intensiteit. Sy druk haar hande oor haar ore asof sy nie die skoot wil hoor waarmee hy haar lewe gaan beëindig nie. Sy gil met elke greintjie krag in haar ruim liggaam en skop die alarmknop op die vloer met mening. Wanneer die uitgerekte gil ophou, kom die bankrower tot verhaal. “My hartlam, hiervoor gaan jy betaal,” sê Elvis en draai om, deur toe. Die alarm lui nie in die bank self nie, net op die gerekenariseerde kontrolebord van ’n sekuriteitsmaatskappy. Rosa se gil het almal in die bank laat verstar. Hulle staar na haar, nie na die man in wit nie. Die bankrower stap uit by die deur. Rosa wys ’n vinger in sy rigting en gil weer. Die ander mense in die bank volg haar aanduiding met koppe wat in verbasing draai, maar die bankrower het al verdwyn.

Joubert ry van Premier Bank in Milnerton na die sanatorium. Hy is vies. Die koerantmense kon nie ophou vra en gis nie. Hy weet hulle sal op hol gaan met die ding. Kyk hoe lyk The Argus se plakkaat nou al: MA MURDERER ON THE RAMPAGE. Gelukkig was die bankroof te laat om nog vandag se koerant te haal. Televisie weet nog nie eens daarvan nie. Maar môre sal die poppe dans. Joubert het aan die groepie verslaggewers gesê dit bewys nie noodwendig dat ’n verband tussen die bankrower en die Ma-moorde bestaan nie. Die rower kon dit vir effek gesê het. Hulle wou dit nie hoor nie.

“Maar u kan nie die moontlikheid van ’n verband uitsluit nie, kaptein?” “Nee.” Dan skryf hulle soos een man in hul boekies. Rosa Wasserman het van ’n patetiese bol vrees verander na die vrou van die oomblik. Dit was sy wat aan die verslaggewers uitgeblaker het dat die bankrower van “sy Ma” gepraat het. “En hy het my met die dood gedreig ook.” Bennie Griessel sou dit geniet het. Dié sirkus. Bennie sou sy gebruiklike ironiese perspektiewe op die media met hom gedeel het. Joubert hou voor die bruin baksteengebou stil en stap in. By Ontvangs sê hy hy wil vir Bennie Griessel sien. Die een verpleegster kyk betekenisvol na die ander. “Ek dink nie dit is ’n goeie idee nie, meneer.” Hy vererg hom vir haar besliste stemtoon. “Hoe so?” “Hy het medikasie geweier.” Sy sien die man voor haar snap nie wat sy sê nie. “Ons dink nie adjudant Griessel wil nou iemand sien nie.” “Juffrou, ek dink nie jy het die reg om namens hom te besluit nie,” sê Joubert aggressief. Die verpleegster staar na hom deur haar dik brillense, asof sy hom opsom. Dan sê sy sag: “Kom saam, meneer.” Hulle stap in ’n ander rigting as dié waarin Bennie se kamer is – sy voor, hy op haar hakke, tevrede dat hy die burokrasie vasgevat het. Hulle stap deur stil gange, dan op met trappies. Hy hoor die geluid lank voor hulle naby die deur kom. Griessel se stem, vaagweg herkenbaar. Krete van pyn. Die gebulk van ’n dier gevul met ’n doodse vrees. ’n Smeking om hulp, om genade. Joubert stap stadiger. Hy wil gaan staan. Die verpleegster draai om, vat hom aan

die mou van sy baadjie, en trek hom nader – haar strafmaatreël. “Kom,” sê sy. Hy kyk nie na haar nie. Hy stap nader, by die deur in, die geluide wat eggo in sy kop. Daar is ses hospitaalbeddens. Net op een, in die hoek, lê ’n figuur. Joubert steek vas. In die halfdonker is Griessel se swart hare sigbaar bo die wit van die lakens. Die groot leerbande span oor hom, van die een kant van die bed tot die ander. Bennie Griessel se lyf ruk onder die gespes, spasmodies, soos stuiptrekkings voor die dood. Die geluide kom diep uit sy ingewande, reëlmatig en hortend met elke asemstoot. Die verpleegster staan hier langs hom. Sy sê niks. Sy kyk net na Joubert. “Ek is jammer,” sê hy sag. “Ek het ’n fout gemaak.” Dan draai hy om en stap vinnig in die grou gang af. Die geluide van Bennie Griessel se gefolterde gees klink nog in sy ore lank nadat hy sy motor bereik het.

Margaret Wallace sit saam met haar gesin in die televisiekamer. Haar ma, haar seun en haar dogter is daar. Hulle eet voor die televisie, want die stilte en ongemak van die etenstafel ontstel almal. “In the news tonight,” sê die nuusleser met ’n ernstige gesig en begin met die hooftrekke. Margaret luister nie. Die nuusleser noem ’n nuwe politieke krisis, ’n droogtekrisis in Noord-Transvaal en dan … “A third victim for the Cape’s Ma murderer, but police are still baffled.” Margaret kyk op en sien die foto van Floris Ferreira. Dan gaan die nuusleser voort met ander hooftrekke. Ken sy daardie gesig? “You want me to switch it off, Maggie?” vra haar ma. Margaret skud haar kop. Sy kyk na die skerm terwyl die insetsels oor die politiek en die landbou daaroor flits, maar sy soek in haar kop na ’n plek om die gesig te liasseer, om die verbintenis te maak tussen mens en gebeurtenis.

“In what seems to be developing into a major serial killer scare, the Cape’s Ma murderer struck for the third time this morning. The victim was 54-yearold Mr Floris Ferreira of Melkbosstrand. Police say the antique murder weapon, a hundred-year-old Ma Broomhandle pistol, is the only apparent connection between this murder and the deaths of businessman James Wallace and jewellery designer Andries Wilson, who both died from close-range gunshots in the last ten days.” Terwyl die nuusleser die woorde uiter, verskyn die beeldmateriaal wat die kameraman in die duine geskiet het – die kamera beweeg oor die sand, eindig by die bloedkol wat in die wit strand insypel. Margaret kyk weg, want dit herinner haar nog ... Dan hoor sy ’n bekende stem en kyk weer terug. Kaptein Mat Joubert se gesig vul die skerm. Sy hare is nog steeds te lank en effens windverwaaid. Sy skouers hang, asof hy ’n las dra. Sy das is te dun. Sy Engelse aksent is aanvaarbaar. “The only connection seems to be the murder weapon. We have no reason to believe that the victims knew each other,” sê die groot polisieman. Onderaan die skerm is die woorde CAPT. M. A. T. JOUBERT. MURDER AND ROBBERY SQUAD. Die verslaggewer se gesig verskyn. “But Mr Ferreira and his two dogs died of gunshot wounds made with a smaller calibre?” “Yes,” antwoord Mat Joubert. “We believe the murderer carries a small calibre firearm as back-up, because the Ma seems to have been fired first, but did not prove to be fatal.” “Captain, do you think the Ma murderer will strike again?” “It is impossible to say,” sê Joubert en hy lyk ongemaklik. Dan verskyn die foto van Floris Ferreira op die skerm, met twee telefoonnommers langsaan. Die nuusleser sê: “Anybody with information that could help the police in their investigation, can call …” Margaret staar na die foto van Floris Ferreira. Sy het hom al gesien. Maar waar? Hoe?

Sal sy die speurder bel? Nee. Nie voor sy onthou nie.

Op die dertiende verdieping van ’n woonstelgebou in Seepunt sit ’n mooi vrou van twee en dertig jaar voor die televisie. Haar naam is Karina Oberholzer. Sedert die insetsel oor die Ma-moordenaar sien sy niks wat op die skerm aangaan nie. Sy wieg met haar bolyf in die leunstoel, vorentoe en agtertoe, sonder ophou, ’n menslike metronoom. Haar lippe prewel een woord, oor en oor: “Heretjie, heretjie, heretjie, heretjie …” Karina Oberholzer herleef ’n stukkie verlede in haar kop. Die beelde wat sy onthou, gaan haar die lewe ontneem voor die nag verby is.

Die ses en veertigjarige man kyk saam met sy beeldskone vrou na die nuusbulletin. Sy naam is Oliver Nienaber. Sy vier seuns, die oudste in matriek, die jongste in standerd vier, is iewers in die groot huis met hul eie dinge doenig. Oliver Nienaber was die afgelope twee weke in Pretoria. Hy was ook baie besig. Hy het nie koerante gelees nie. Die nuusinsetsel oor die Ma-moorde is soos ’n voorhamerhou op sy bors. Maar hy sit stil, sodat sy vrou niks merk nie. Hy soek na oplossings, oorweeg die implikasies, herroep gebeure. Oliver Nienaber is intelligent. Hy kan vinnig dink, selfs wanneer die vrees soos ’n bose gees van hom besit neem. Dit is hoekom die man so suksesvol in sy beroep is. Hy staan ná die weerberig op. “Ek het nog werk,” sê hy. Sy vrou kyk op van haar naaldwerk en glimlag vir hom. Hy sien die foutloosheid van haar blonde skoonheid en wonder of hy haar gaan verloor. Of hy alles gaan verloor. Of hy sy lewe gaan verloor. “Nie te laat werk nie, skat,” sê sy. Hy stap na sy studeerkamer, ’n ruim vertrek. Teen die mure hang die foto’s, die sertifikate. Sy opgang. Sy triomf. Hy maak sy dun aktetas van egte grys

buffelsleer oop en haal ’n slanke swart notaboek en sy vulpen uit. Hy skryf ’n lysie name daarin, die een onder die ander. Mac McDonald. Karina Oberholzer. Jakkie Coetzee. Dan laat hy ’n paar reëls oop en skryf die naam Hester Clarke. Hy plaas die boekie op sy lessenaar en trek die nuwe Kaapse telefoongids nader van waar dit langs die telefoon staan. Hy blaai dit oop by M. Sy vinger beweeg teen die kolomme af. Dit gaan staan by MacDonald Fisheries. Hy onderstreep die nommer en skryf dit dan neer. Dan blaai hy na O, soek Karina Oberholzer s’n op, onderstreep en skryf dit neer. Met Jakkie Coetzee se nommer sukkel hy, want daar is baie J. Coetzees en hy ken nie die presiese adres nie. Ook by Hester Clarke laat hy net ’n vraagteken. Dan haal hy ’n bos sleutels uit die aktetas, stap na die hoek van die studeerkamer, sluit die brandkluis oop en haal die groot Star 9 mm-pistool uit. Hy gaan die veiligheidsknip na en sit die pistool, die notaboek en die pen terug in sy tas. Oliver Nienaber staan ’n oomblik lank stil, só met die tas in sy hand, sy hoof geboë, sy oë toe. Dit lyk of hy bid.

Joubert weet hy sal nie gelees kry nie. Die aand is warm en die suidoos maak hartseer geluide om die hoeke van die huis. Die voorstoep kyk noord. Daar is die wind net hoorbaar in die bome. Hy gaan sit op die leiklipvloer van die stoep met sy rug teen die muur en steek ’n sigaret aan. Hy wil vir homself lag. Het hy regtig gedink hy kan Lara begrawe? Net omdat hy ’n paar dae lank aan die ryp lyf van ’n agttienjarige gedink het? Omdat hy nou ’n sielkundige “konsulteer”? Dit was nie die eerste keer dat hy die geluide gehoor het wat uit Bennie Griessel geskeur het nie. Hy ken daardie geluide. Hy het hulle self gemaak. Nie met sy stem nie, maar in sy kop. In daardie voortyd toe hy nog die pyn en vernedering gehaat het. Voor hy daaraan verslaaf geraak het.

Sê dít vir jou sielkundige, dink hy. Sê vir haar jy is verslaaf aan die donkerte van jou siel, soos Griessel aan die bottel. Maar daar is ’n verskil, doktor. Jy kan Mat Joubert uit die donker haal, maar jy kan nie die donker uit Mat Joubert haal nie. Dit het deel geword van sy vlees, sy liggaam het daarom gegroei soos ’n boom wat ’n doringdraad in sy stam opneem om vir ewig na binne te krap en te skeur en die sap te laat bloei. Hy hoor weer Lara se lag, die een wat hy oor en oor op die bandmasjien gespeel het terwyl hy sy kop teen die muur gestamp het – oor en oor tot die bloed in sy oë geloop het. Griessel se pyn was vanaand ’n bedekte seën. Dit het Joubert tot sy sinne gebring. Hy moet gister al geweet het, toe Hanna Nortier haar laaste vraag vra. Toe hy besef het hy sal oor Lara moet praat, toe hy besef het hy sal nie vir die doktor alles kan vertel nie. Hy is die gevangene van Lara Joubert. En die sleutel tot sy sel lê daar, binne bereik, tog so aanloklik binne bereik. Vertel net vir die goeie doktor alles. Die volle waarheid. Niks behalwe die waarheid nie. Vertel vir die doktor daardie deel van Lara se dood wat net hý ken – en hy weet hy kan vrykom. Deel met Hanna Nortier daardie uur en hy kan die juk afskud, die donker gordyn laat skeur. Dit was halfeen die middag toe hy by die bandmasjien uitkom, onder in die kelderverdieping, en die knoppie druk en die kasset laat terugdraai. Met die oorfone skelm op die kop, kyk hy om of iemand hom nie sien nie, seker van sy reg om die reg so te oortree. Druk die knoppie. Niksvermoedend. In die uitvoering van sy pligte. PLAY. Hy sal dit nie vir Hanna Nortier kan vertel nie. Joubert leun sy kop agteroor teen die muur en skiet die sigaret die donkerte in. Hy kan dit nie eens aan homself vertel nie, dink hy. Hoeveel keer het hy nie al probeer om opnuut daarna te kyk nie. Om verskonings, versagting, uitkoms te soek nie. Om ander interpretasies te oorweeg nie. Maar niks wou werk nie.

Hy het die kasset verbrand. Maar die stemme is steeds op band. In sy kop. En hy kan nie meer die speelknoppie druk nie. Nie eens vir homself nie. Dis te fokken seer. Hy leun sywaarts om sy hand by sy broeksak in te kry, haal sy sigarette uit en steek nog een aan. Komaan, doktor Hanna, dink hy. Kan jy regtig ’n mens se stukke weer bymekaarvee en meet en pas en die wondergom aanwend en agteroorsit en sê hy is herstel? Die krake gaan vir ewig wys sodat net die ligste stampie genoeg is om die skerwe weer te laat spat. Wat is die nut daarvan, doktor? Sê my, doktor, waarom ek nie my dienspistool se koel bek in my mond moet druk en die laaste afskrif van die klankband, saam met al die versamelde spoke daar bo, die ewigheid inblaas nie?

Karina Oberholzer sit by die spieëlkas en skryf. Sy skryf terwyl die trane teen haar wange afloop en op die blou skryfpapier drup. Karina Oberholzer skryf nie waarom die Ma-moordenaar besig is om mense met een druk van die snellervinger die ewigheid in te stuur nie. Sy wil nie. Sy kan nie. Al wat haar gees haar toelaat, is om te skryf Ons verdien dit. En dan skryf sy dat hulle nie die moordenaar moet keer nie. En dat hulle nie die moordenaar moet straf nie. Sy skryf ’n naam en van neer, met bewende hand, maar dit is duidelik en leesbaar. Sy voeg die woorde Mamma, vergewe my by, hoewel haar pa ook nog leef, en onderteken die brief: Karrie. Dan sit sy die pen langs die papier neer en stap oor na die venster. Sy maak dit wyd oop, lig haar voet op en sit dit op die vensterbank neer. Sy trek haarself met haar hande tot in die venster en trap op haar regtervoet, en dan val sy.

Sy val geruisloos, behalwe die geluid van die materiaal van haar romp, wat saggies in die wind wapper soos ’n vlag. Later, wanneer die geloei van ’n sirene bo die gedruis van die stad opklink, draai die wind. Dit adem deur die oop venster op die dertiende verdieping en skep die enkele blou vel skryfpapier asof met ’n onsigbare hand, lig dit op en laat dit afgly in die dun, donker kloof tussen spieëlkas en muur.

Joubert sit op sy voorstoep in die donker en kyk op na die flou sterre wat bo in die voorstedelike hemel flonker en weet nie hoe om op sy nuutgevonde insig te reageer nie. Hy weet iets het tog verander. ’n Week of twee, ’n maand, ’n jaar gelede was die konsep van ’n pistool in die mond so logies. Nie ’n versugting nie, net ’n logiese uitweg wat die een of ander tyd ingespan sou word, soos ’n stuk gereedskap wanneer ’n spesifieke taak verrig moet word. Nou, wanneer hy dink aan die oomblik van waarheid, wanneer die hand die vuurwapen moet opneem en die lippe moet oopgaan en die vinger moet saamtrek, wil Mat Joubert nog ’n bietjie lewe. En dan tob hy vlugtig oor die redes waarom sake verander het: Die Triomf van die Groot Ereksie? Die vele aspekte van Hanna Nortier? Maar dan dwaal hy af. Hy gaan kruppel wees, dink hy. Die arm man se Floris Ferreira. Hy sal vir Lara Joubert moet saamdra – as hy nie vir Hanna Nortier alles kan vertel nie. Hy sal die bagasie van pyn moet saamsleep vir die res van sy lewe. Sien hy kans daarvoor? Miskien. Hy staan op van die stoep se koue vloer, sy sitvlak gevoelloos. Hy rek uit, strek sy arms na bo en voel die spiere van sy rug en sy skouers, die vae, aangename traagheid van spiere wat in die swembad ingespan is. Miskien, dink hy.

Hy draai om, die huis in, sluit die deur agter hom en stap spaarkamer toe, op soek na iets om te lees. Die slapbandboeke lê op ’n hoop. Hy sal boekrakke moet opsit, dink hy en staan vir ’n ruk in die deur, starend, nadenkend. Hy word bewus van ’n drang om die boeke te orden, om hulle reg te pak en te rangskik, volgens outeur, elkeen netjies en op sy plek. Hy stap die vertrek binne, gaan sit op sy knieë langs die stapel en tel die boonste een op.

Een en twintig

Doktor Hanna Nortier lê op ’n sofa. Hy sit langs haar op ’n stoel. Hy streel haar byna kleurlose hare. Sagte, meganiese bewegings. Sy hart loop oor van liefde, van jammerte vir haar. Hy praat met haar. Hy praat sy hart uit. Die trane loop oor sy wange. Sy hand skuif na haar bors, klein en sag soos ’n voëltjie, sy vingers knie die weefsel versigtig onder die materiaal. Hy kyk na haar. Hy sien sy is bleek. Hy besef sy is dood. Maar waarom hoor hy die skril geluide wat uit haar kom. Die wekker. Dit is die wekker. Hy maak sy oë oop. Die groen syfers van die instrument sê 06:30. Hy staan dadelik op, was en ry swembad toe. Hy swem sewe doelgerigte lengtes voor hy moet rus. Toe hy beter voel, doen hy nog twee lengtes, stadig.

Joubert koop die koerant wanneer hy stilhou vir ’n pakkie Special Milds, hoofsaaklik vanweë die voorbladopskrifte. BANKVROU LEEF IN VREES VIR MA, lui die grootste een. En ’n kleiner subopskrif: IS HARTLAMROWER DIE REEKSMOORDENAAR? Hy lees die berigte in die motor voor die kafee. Die hoofnuus is die bankrower se Ma-verwysing teenoor Rosa Wasserman, maar daar is ook twee ander, kleiner stories oor die misdade. In een probeer die verslaggewer deur datums ’n verband tussen die moorde en die rooftogte bewys. In die ander haal hy ’n doktor A. L. Boshoff, bekende Kaapse kriminoloog en dosent in kriminologie aan die Universiteit van Stellenbosch, aan oor die psige van die reeksmoordenaar. Joubert lees klaar en vou die koerant op. Hy pers sy lippe op mekaar. Hy het nog nooit aan ’n saak gewerk wat soveel aanhoudende publisiteit verwek het nie. Daar was die ontvoering van die adjunkminister se kind in ’89. Die saak is binne ure opgelos en die media het twee dae lank gebaljaar. En die bylmoordenaar van Mitchells Plain in ’86. Die koerante het weke lank geskryf. Maar hoofsaaklik op die binneblaaie, want die slagoffers was bruin.

Hy skakel die enjin aan en ry Bellville toe, na die groot ysterwarewinkel in Durbanweg. Hoekom vind hy die verslaggewer se berig oor die datums en ooreenkomste tussen die misdade so onaanvaarbaar? Is dit net ’n voorgevoel, ’n mening deur ervaring geslyp? Nee. Dit is die verskille wat die verslaggewer geïgnoreer het. Die bankrower is ’n ekshibisionis. Hy speel vir die hoofpawiljoen met sy dramatiese vermommings en flambojante dialoog. Die troetelnaam en die navrae oor reukwater. Die bankrower is ’n lafaard wat sy vuurwapen onder sy baadjie versteek hou en op die vrees van vroue teer. Die Ma-moordenaar is koel en klinies. Dit kan nie dieselfde man wees nie. Of kan dit? Hy vervies hom vir sy eie besluiteloosheid. “Misdaad bekamp is soos gholf speel, Mattie,” het Blackie Swart eenkeer gesê. “Nes jy dink jy kan, dan klap hy jou weer plat.” Hy het gisteraand sy boekrak losweg op papier ontwerp. Hy verduidelik kortliks aan die verkoopsman waarna hy soek. Die verkoopsman is geesdriftig. Hy wys aan Joubert die verskillende soorte selfdoen-boekrakke op die mark. Sommige stelle is só verpak dat die koper dit binne vyf minute voltooi kan hê sonder om ’n enkele gat te boor, plank te saag of spyker in te slaan. Joubert wil meer met sy hande doen. Hy het ’n sekere toewyding vir die taak ontwikkel sedert gisteraand. Hy wil saagsels ruik en die elektriese boor gebruik wat amper drie jaar se stof in die motorhuis vergaar het. Hy wil sweet en meet en pas en potloodstrepe trek teen die muur en op die hout. Hy en die verkoopsman besluit saam op ’n primitiewer patent: lang metaalstroke, wat vertikaal met skroewe teen die muur vasgesit word. Metaalstutte haak horisontaal aan die stroke. Die houtrakke, wat Joubert self in lengtes en breedtes moet saag, rus weer op die stutte. Hy koop boorpunte en skroewe en plastiekskedes waarin die skroewe gedraai word. Ook skuurpapier en vernis en kwaste en terpentyn en ’n nuwe maatband

en ’n driepuntprop, want hy kan nie onthou of die elektriese boor nog ’n prop aanhet nie. Hy betaal met ’n tjek en bereken vinnig in sy kop hoeveel hy bespaar deur nie een van die luukser selfdoenmodelle te koop nie. Twee swart mans help hom om die materiaal na sy motor te dra. Hy gee elkeen ’n tweerandstuk. Van die planke en metaalstroke is te lank vir die motor se binneruim of die bagasieruim. Hy laat dit deur die venster steek. Hy ry na die Bellville-mark en vul sy vrugte- en groentevoorraad aan. Hy eet ’n appel terwyl hy huis toe ry. Wanneer hy by die huis kom, is Emily al besig met die wasgoed. Hy gaan groet haar, hoor hoe gaan dit met haar kinders in die Transkei en haar man in Soweto. Hy sê haar die spaarkamer gaan binnekort ’n baie netjiese vertrek wees. Sy skud haar kop in ongeloof. Sy geesdrif vir die taak is groot. Hy maak die motorhuis se deur oop en kies die gereedskap. Alles, behalwe ’n paar skroewedraaiers en die grassnyer, het ’n dik laag stof op. Van dié stukke was sy pa se gereedskap. Sy pa wat haastig en sekuur en ongeduldig daarmee gewerk het. “Nee, hulle moet jou in die skool leer hoe jy dié goed gebruik. Hier gaan jy net seerkry. Dan raas jou ma met my.” Joubert stap weer spaarkamer toe om te gaan meet met sy nuwe maatband. Hy maak weer ’n skets op papier. Hy kry nog ’n appel in die kombuis en gaan haal die boormasjien en die metaalstroke. Die boormasjien se prop is weg. Hy sit die nuwe een aan met ’n gevoel van groot tevredenheid. Hy meet waar die gaatjies vir die skroewe moet kom. Dan tref dit hom dat hy ’n waterpas nodig het. Nee. Hy gaan nie nou weer ry nie. Hy sal versigtig meet, die hoek van die vertrek as ’n riglyn gebruik. Hy spring aan die werk. Wanneer hy al die gate klaar geboor het, gaan haal hy die draagbare radio uit Lara se bedkassie. Daar was altyd nuwe batterye in haar laai. Hy kyk. Dit is nog daar. Hy sit dit in die radio se ingewande en skakel aan. Hy draai die knop verby ’n paar musieksenders, tot op Afrikaans Stereo. Twee mans lewer krieketkommentaar. Hy dra die radio motorhuis toe, want hy moet begin saag.

Hulle speel ’n snit Boeremusiek. Dit laat herinneringe ontwaak. Sy pa het nooit na krieket geluister nie. Maar in die tyd voor televisie het hy Saterdagmiddae na rugbykommentaar geluister. En op die kommentators en die spelers en die skeidsregter geswets wanneer die WP verloor. Ná die wedstryd, voor hulle na die ander stadions oorskakel vir opsommings, was daar eers ’n stukkie Boeremusiek of marsmusiek. Dit was die teken vir sy pa om die Saterdagaanddop te gaan maak in Royal se kroeg. En Joubert moes gaan vuurmaak, want Saterdagaande het hulle gebraai. Soms moes hy aanhou rooikransstompies opsit tot laataand, want sy pa het niemand anders toegelaat om te braai nie. “Dit is ’n man se werk.” Hy het aanvanklik daarvan gehou om sy pa in die kroeg te gaan haal. Hy het gehou van die plek se warmte, van die kameraderie, die goedige vriendskap, die respek wat die mense daar vir sy pa gehad het ... Hy begin saag. Die sweet loop teen sy voorkop af. Hy vee dit met die agterkant van sy hand af en laat ’n vuil streep oor sy gesig. Tussen die gesaag deur hoor hy die kommentator sê: “Zeelie van die oorkant af. Hy’s nou by die paaltjies. En Loxton speel daardie een net verdedigend terug na die bouler …” Zeelie. Die groot wit hoop as verdagte. Hy het nooit vir Gail Ferreira gevra of haar man vir Zeelie geken het nie. Maar hy is redelik seker wat die antwoord sou wees. Drie onverklaarbare moorde. Met niks gemeen nie. ’n Gesinsman, ’n gay en ’n kreupele. ’n Promiskue heteroseksuele, ’n konserwatiewe homoseksueel en ’n bloufilmverslaafde. Nuweland, Boston, Melkbosstrand. Getroud, ongetroud, getroud. Sakeman, vakman, werklose. Daar is geen verband nie. Daar is één verband – die blote feit dat daar geen verband is nie. ’n Moordenaar wat sonder patroon, sonder rede, sonder ritme, in die laatmiddag, vroegoggend of middel van die nag die sneller druk en ’n lewe neem. Hoe kies hy sy slagoffers? Olke, bolke … Of sien hy iemand iewers in die straat en agtervolg hom huis toe omdat hy nie van sy gesig of kleredrag hou nie?

Dit het al gebeur. Hier. Oorsee. Dit maak die media rasend, want die mense wil dit lees. Daardie primitiewe vrees word in hulle wakker gemaak: die dood sonder rede is die angswekkendste lot. En die Polisie is magteloos, want daar is geen patroon nie. Die groot misdaadvoorkomingsmasjien se brandstof is die bespeurbare patroon, soos ’n vasgestelde modus operandi, of ’n verstaanbare motief. Soos seks. Of geldgierigheid. Maar as die bespeurbare patroon afwesig is, of sy oktaan is te flou, gaan staan die groot masjien met ’n sug. Sy ratte roes vas. Hy sukkel om aan die gang te kom. En as die drywer nog boonop kaptein M. A. T. Joubert is … Al wat hy nodig het, is een klein leidraadjie wat nie soos mis voor die son verdwyn wanneer jy skerp daarna kyk nie. Net een. ’n Kleintjie. Hy neem ’n plank om in die spaarkamer te gaan pas. Voor hy by die motorhuis uit is, hoor hy hoe boul Zeelie vir Loxton skoon.

Twee en twintig

Die nuusredakteur van die Weekend Argus blaai deur die Saterdaguitgawe. Hy is op soek na sogenaamde opvolgberigte vir die Sondaguitgawe – nuus waaruit die laaste druppel bloed nog nie gepers is nie. Sodat hy sy verslaggewers kan aansê om dit te doen. Hy blaai van agter af vorentoe, verby die berig op bladsy ses, onder die opskriffie oor een enkele kolom: SEA POINT WOMAN DIES IN FALL. Hy lees nie die besonderhede nie, want hy ken die inhoud. Hy het immers die nuwe verslaggewer se werk nagesien. A 32-year-old Sea Point secretary, Ms Karina Oberholzer, sustained fatal injuries last night when she fell from her thirteenth storey flat in Yates Road. Ms Oberholzer, an employee of Petrogas in Rondebosch, was alone in her flat at the time. According to a police spokesmen, foul play is not suspected. “We believe it was a tragic accident.” Die nuusredakteur blaai tot op bladsy twee, waar ’n paar oorloopstories oor die Ma-moordenaar staan. Weggesteek op dié onooglike, nie-modulêre blad, is ’n halfkolomfoto van kaptein Mat Joubert. En, soos hy later vir The Argus se misdaadverslaggeefster sê, it rang a bell, somewhere. Hy tel die gehoorstuk langs hom op, skakel ’n interne nommer en wag tot iemand antwoord. “Hi, Brenda. I need a file, pronto, please. M. A. T. Joubert. Captain, Murder and Robbery.” Dan bedank hy haar, groet en lui af. Agt minute na die oproep kom die bruin lêer by hom aan. Hy skuif die telekse voor hom opsy, maak die lêer oop en blaai vinnig deur die inhoud, asof hy na iets soek. Dan gee hy ’n sug van verligting en haal ’n effens vergeelde Argus-berig tussen die ander uit en lees dit.

Hy staan op, berig in die hand, en stap na die misdaadverslaggeefster se lessenaar in die algemene nuuskantoor. “Did you know this guy’s wife died in the line of duty?” vra hy en oorhandig die getuienis. “No,” sê Genevieve Cromwell, wat ondanks haar naam en van ’n vaal, onaantreklike vrou is. Sy skuif haar bril reg. “Could be a nice story. Human interest angle. Two years after, still pursuing justice, still carrying the tragedy inside, that sort of shit.” Genevieve se gesig verhelder. “Yeah,” sê sy. “He might have a new girlfriend.” “Don’t go starry-eyed on me,” sê die nuusredakteur. “Let’s do something so comprehensive that there’s nothing left for the others. Talk to him, his boss, his friends, his neighbours. Hit the files, dig a little.” “He’s a nice man, you know.” “I’ve never met him.” “He’s a nice man. Sort of shy.” “Get that fucking romantic look off your face, dear, and get going.” “And handsome too, in a big cuddly bear type of way.” “Jesus,” sê hy, skud sy kop in afgryse en stap terug na sy kantoor toe. Maar Genevieve hoor nie haar baas se sonde nie. Sy staar na die dak en sien niks.

Joubert maak sy tweede glipsie wanneer hy besig is om ’n skroef deur die metaalstrook in die muur in te draai. Die skroef steek vas met nog ’n kwart wat moet in. Hy besluit hy sal die skroef aanhelp met ’n paar ligte tikkies van die hamer. Dit is die verkeerde besluit, want die gat wat hy vroeër geboor het, is eenvoudig net nie diep genoeg nie. Wanneer hy die skroef met die hamer tik, breek dit, plastiekskede en al, uit die muur, saam met ’n stewige stuk pleister.

Joubert, wat nie in Gerbrand Vos se liga is nie, sê iets wat sy kollega se hart sou laat swel. Emily, wat besig is om in die kombuis te stryk, hoor dit. Sy glimlag en slaan haar hand oor haar mond.

Cloete van Openbare Betrekkinge skakel net ná kwart voor vyf op die Saterdagmiddag. Bart de Wit is besig om met Kleinbart skaak te speel. Maar hy gee nie om vir die inbreuk op die spel nie, want hy is besig om te verloor. “Jammer ek pla by die huis, kolonel, maar die mense van die Argus het my nou net gebel. Hulle wil ’n groot storie oor kaptein Joubert doen. Omdat hy die moorde en die bankrowe ondersoek. Onderhoud met u, met van sy spanlede, met hom, oor van sy vorige sake, alles.” De Wit se eerste gedagte is dat die koerant iets weet. Dit kan gebeur, dink hy. Die koerantmense snuffel inligting uit op onmoontlike plekke. En nou het hulle snuf in die neus gekry. “Nee,” sê De Wit. “Kolonel?” “Nee. Onder geen omstandighede nie. Oor my dooie liggaam.” Cloete se moed sak. Hy wag dat die kolonel moet verduidelik. Maar Bart de Wit sê niks. Cloete sê eindelik hy sal The Argus laat weet en groet. Hoekom het hy ooit die pos aanvaar? Dit is onmoontlik om elke offisier en elke lid van die media gelyktydig gelukkig te hou. Hy sug en skakel die verslaggewer.

Joubert het al vier stroke met skroewe teen die muur vas. Hy staan terug en kyk. Die gat waar die pleister uitgeval het, is onooglik. Hy

sien die stroke is nie almal reguit van bo na onder teen die muur vasgesit nie. Sy meetwerk sonder die waterpas was toe nie so sekuur nie. Jy is nie ’n handige man nie, erken hy gelate. Maar as die boeke eers op is, maak dit feitlik die stroke toe. Nou het hy eers ’n sigaret nodig. En ’n Castle … Nee, nie ’n Castle nie. ’n Peer? “Wat word van jou?” vra hy hardop aan homself. “Meneer?” vra Emily uit die kombuis.

Kleinbart de Wit wen die spel maklik, want sy pa se gedagtes is nie by skaak nie. Sy pa se verstand werk in hoogste versnelling. Die groot vraag is of die koerante weet van Joubert se sielkundige behandeling en die swart kolle op sy rekord. En as hulle weet, hóé weet hulle? Maar as hy veronderstel hulle weet dalk nié, wat is die kanse dat hulle kan uitvind? Hulle is soos hiënas, dink hy. Hulle sal aan die bene knaag en byt tot dit breek en hulle by die sappige murg van die storie uitkom, wat hulle met groot lawaai opslurp. Of hulle weet of nie, daar is net een ding om te doen: hy gaan kaptein Mat Joubert van die ondersoeke afhaal. Maandagoggend. Nie ’n aangename taak nie, maar dit is deel van die werk van ’n leier. Soms moet offers gebring word sodat die reg sy loop kan neem. Gee die sake liewer vir Gerbrand Vos. Dit is soos ’n gewig wat van sy skouers tuimel. Hy voel verlig. Hy wend sy konsentrasie tot die bord voor hom. “Skaakmat, Pa,” sê Kleinbart en vryf met sy vinger langs sy neus. Daar is nie ’n moesie nie.

Hy neem Emily met die motor na die busterminus by Bellville-stasie en ry terug huis toe. Hy is fisiek moeg, hy voel vuil en sweterig en hy is honger. Hoe meer hy aan sy honger dink, hoe meer swel dit in hom. Hy besluit hy verdien ’n goeie ete. Nie gemorskos nie. Hy sal na ’n ordentlike restaurant gaan. Vir ’n biefstuk, dik en bruin en sappig, ’n fillet wat smelt in die mond, saam met ... Nee, hy sal by die vis moet hou. Vir die dieet. Kingklip. ’n Groot, vet kingklip met suurlemoen-en-bottersous. Nee, tongvis, soos die mense by die Lobster Pot dit maak – gerooster, met ’n kaas-en-sampioensous bo-oor. Die speeksel loop vryelik in sy mond. Sy maag rammel soos donderweer. Wanneer laas was hy so honger soos nou? Regtig honger, daardie effense lighoofdigheid, daardie skerp gereedheid vir die smaak van kos, vir die behaaglikheid van versadiging? Hy kan nie onthou nie. Hy bad en trek aan, ry na die restaurant toe. Toe hy gaan sit, weet hy dit was die verkeerde ding om te doen. Dit is nie die starende oë na die groot man wat alleen sit wat hom ontstel nie. Dit is die skielike besef toe hy na die paartjies kyk wat oral by tafels sag en intiem met mekaar gesels dat hy alleen is. Hy eet sy tongvis oorhaastig, want hy wil wegkom. Dan ry hy huis toe. Hy hoor die telefoon al van die deur af. Hy stap vinnig, met swaar treë in die gang af en tel op. “Hallo, kaptein Joubert?” Hy herken die stem. “Hallo, doktor Nortier.” “Onthou jy ek het gepraat van die kuiergroep?” “Ja.” “Ons gaan môreoggend na die Vriende van die Opera se voorskou van Die barbier. Dit is om elfuur in die orkes se oefenlokaal by die Nico. Jy is baie

welkom om saam te kom.” Haar stem sing en dans oor die elektroniese afstand tussen hulle. Hy sien haar gelaatstrekke voor sy geestesoog. “Ek … e …” “Jy hoef nie nou te sê nie. Dink gerus daaroor.” “Ek is besig om ’n boekrak te bou …” Sy klink verras en beïndruk. “Ek het nie geweet houtwerk is jou stokperdjie nie.” “Wel, e …” “Goed, sien jou dalk môre.” “Dalk môre,” sê hy en groet. Hy kyk na sy horlosie. Dit is halfagt. Wat beteken dat sý ook nie juis ’n bedrywige sosiale program op dié Saterdagaand kan hê nie. Dit laat hom beter voel.

Drie en twintig

Oliver Nienaber lees die Sondaguitgawe van die Weekend Argus. Hy sit in sy bed. Sy beeldskone, blonde vrou sit langs hom. Sy lees die koerant se Magazine-bylae. Dit is deel van hul Sondagoggend-ritueel. Behalwe dat Oliver Nienaber sedert eergister sy koerante met baie groter noukeurigheid lees. Daarom dat hy die beriggie oor Karina Oberholzer raak sien. Nou wil Oliver Nienaber opstaan. Hy wil beweeg, hy wil vlug voor die dinge wat besig is om te gebeur. Die tydsberekening is so sleg, want hy is besig om sy ideale te verwesenlik, sy drome waar te maak. Dit gaan so goed met hom, met sy gesin, met sy sakeonderneming. En nou die Ma-moorde en die dood van Karina Oberholzer. We believe it was a tragic accident, sê die polisie in die koerant. Hy stem nie saam nie. Hy het ’n sterk vermoede dit was nie ’n ongeluk nie. Hoe dit gebeur het, kan hy nie dink nie. Want dit is moeilik om te dink. Hy kry weer die beklemming, soos ’n groot vuis wat op sy bors druk. Hy sal met MacDonald moet praat. En Coetzee. Dan tref dit hom. MacDonald of Coetzee kan die “accident” wees. Mac is groot genoeg om ’n vrou soos Karina Oberholzer met een hand uit haar venster te slinger. Maar hoekom sou hy …? Coetzee? Wat van Coetzee? Nee. Dit maak nie sin nie. Dit maak net nie sin nie. Hy staan op, doelgerig. “En nou, skat?” vra sy vrou en kreukel die perfekte, gladde roomwit vel van haar voorkop. “Ek het onthou van ’n oproep wat ek moet maak.”

“Jy ontspan ook nooit,” sê sy met meer bewondering as verwyt en kyk terug na die blad voor haar. Hy stap na sy studeerkamer en skakel die nommer van MacDonald Fisheries. Daar is nie antwoord nie. Dit is Sondag, bobbejaan, sê hy vir homself. Hy sal môre Houtbaai toe ry. Hy moet praat oor die ding. Dit maak hom onrustig. Dit is lastig. Dit kan alles bederf.

Margaret Wallace lees nie die Sondagkoerante nie. Veral nie nou, na haar man se dood nie. Maar sy sien net vlugtig die voorblad van die Sunday Times wat haar ma gekoop het. Daar is ’n berig oor die Ma-moorde, met ’n kleinerige foto van Floris Ferreira daarby. Sy gaan sit met ’n beker warm koffie op die swaaibank in die tuin, met die somerson wat op haar skyn. Die son, die warmte, maak om die een of ander rede haar pyn ligter. Waar het sy daardie gesig al gesien? Dink mooi, sê sy vir haarself. Dink sistematies. Begin by Jimmy se werk. Dink mooi, want dit kan help om die skuim wat Jimmy weggeneem het, aan die kaak te stel. En dit kan dalk die groot droefheid ligter maak. As sy net weet hoekom iemand dit aan hom, aan haar, aan hulle moes doen.

Die planke is klaar gesaag. Hy pak hulle op die metaalstutte, rangskik elke rak sodat sy slapbande kan inpas. Sy gedagtes is nog besiger. Die barbier. Is dit die naam van ’n opera? Hy dink so. Iewers is ’n breinsel met dié inligting wat stoei teen die donker. Hoe belaglik is die mens nie, grinnik hy vir homself.

Hy kon gevra het wat Die barbier is. “Doktor Hanna, verduidelik net vir dié fokken dom poliesman wat Die barbier is, asseblief.” En sy sou dit tien teen een geniet het en hy sou nou geweet het. Maar die mens is maar snaaks. Ons wil tog net nie uitgevang word nie. Leef ’n leuen, en baklei tot elke prys om nie uitgevang te word nie. As dit ’n opera is, wil hy nie gaan nie. Dit is Sondagmiddag-musiek. Daardie ure wat sy siel uitgemergel het toe hy op hoër skool was, wanneer die stilte in die huis hoorbaar is, ’n geluidlose lawaai, wanneer hy die radio in sy kamer saggies aansit om nie sy ouers te steur nie en die een of ander vet vrou gil operamusiek uit asof sy aangerand word – sedelik of onsedelik. Die een plank is te kort gesaag. Hoe op aarde het hy dit reggekry? Hy het elkeen dan so sorgvuldig gemeet. Dit beteken nou daar is een plank te min. Hy sal dus nie vandag klaarkry nie. As hy gaan, sal hy vir Hanna Nortier kan sien. Hom verlustig aan haar eienaardige aantreklikheid. Maar die ander. Die ander malles. Hy wil nie saam met ’n kudde hondsdol skape agter haar aanloop by die opera nie. “Haai, hier kom doktor Nortier en haar pasiënte. Hallo, dok. Shame, kyk daai ou grote met die dowwe oë. Seker bomskok of iets.” Skielik onthou hy van Griessel. Hy sal vir Bennie moet gaan ... Kuier is nie die regte woord nie. Hy sal ’n draai moet gaan maak. Dan kan hy maar net sowel … En hy besluit om na die verdomde operavoorskou te gaan luister en dan vir Bennie te gaan kuier. As dit moontlik is.

Hanna Nortier staan in die gang van die orkes se oefenkamer met ’n frons op haar gesig.

Hy sien haar. Sy is informeel aangetrek. Sy ingewande krimp ineen. Hy het ’n grys broek en sy swart baadjie met die Polisiekollege se swemspanwapen daarop aan. En ’n wit hemp en ’n wynrooi das. Sy lyk fyn en skraal en weerloos in haar lang donkerblou romp en wit bloese en wit sandale. Sy glimlag toe sy hom sien, ’n eienaardige gesigsuitdrukking, want die frons verdwyn nie en ding steeds mee met die glimlag. “Hier is nog niemand anders nie,” sê sy en kyk verby hom na die ingang. “O,” sê hy. Dit is ’n moontlikheid wat hy nie oorweeg het nie. Hy staan langs haar, ongemaklik. Die baadjie is al effens knap om die skouers. Hy vou sy hande voor hom. Hanna Nortier staan verdwerg langs hom. Sy kyk steeds fronsend na die ingang, dan na haar horlosie, ’n oordrewe gebaar wat hy nie raak sien nie. “Hulle gaan nou begin.” Maar sy staan steeds, ongemaklik. Joubert weet nie wat om te sê nie. Hy kyk na ander mense wat besig is om by die deur onder in die gang in te stap. Almal is informeel aangetrek. Daar is nie ’n das in sig nie. Hy voel hoe die mense na hom staar. Na hom en Hanna Nortier. Skoonlief en die Ondier. Sy neem ’n besluit. “Kom ons gaan sit.” Sy stap vooruit, in die gang af en by die deur in. Dit is ’n groot vertrek, so groot soos die Olimpiese swembad waarin hy elke oggend ly. Die vloer is in kontoertrappe verdeel, soos ’n plat amfiteater wat van ’n lae middelpunt na alle kante toe oploop. Stoele staan die kontoertrappe toe. Byna elke sitplek is reeds gevul. Onder, in die middel, is ’n klavier, ’n paar stoele en ’n paar blusiekstaanders van vlekvrye staal. Hy stap agter haar aan, kyk na sy swart skoene. Hy sien hulle blink nie. Hy wens hy kan hulle wegsteek. Dit voel of die gehoor se oë saam met syne gevestig is op sy lustelose skoene. En sy das. Eindelik gaan sit sy. Hy sit langs haar. Hy kyk vlugtig rond. Niemand kyk na hom nie. Mense gesels met mekaar, ontspanne. Sal hy vir haar sê hy weet niks van opera nie? Voor sy wil gesels en hy ’n gek van hom maak. Miskien moet hy.

“Nou ja,” sê sy en glimlag vir hom. Sonder die frons. Hy wens hy kon sy frustrasies só afgooi, onmiddellik en met oorgawe. “Jy is die een wat ek nie verwag het nie, kaptein Mat Joubert.” Sê haar. “Ek …” ’n Ry mense kom voor by ’n deur in. Die gehoor klap geesdriftig hande. Die aankomelinge gaan sit agter die klavier, op stoele teen die muur. Een man bly staan. Die applous word stil en die man glimlag. Hy begin praat. Hy lyk of hy en Dries Wilson goed sou klaarkom, dink Joubert. Die man praat oor Rossini. Sy stem is nie hard nie, maar Joubert kan hom duidelik hoor. Hy kyk skelm na Hanna Nortier. Sy hang aan die man se lippe. Joubert haal diep asem. Dit is nie so erg as wat hy gedink het nie. Die verteller praat met groot geesdrif. Joubert begin luister. “En toe, op sewe en dertig, skryf Rossini sy laaste opera, Wilhelm Tell,” sê die man. Aha, dink Joubert. Die Groot Roofdier vreet ook die vlees van die beroemdes. “Vir die oorblywende veertig jaar van sy lewe het hy geen ander opera geskryf nie – behalwe as ’n mens die Stabat mater só wil beskryf. Was hy lui? Was hy moeg? Of het sy skeppende sappe bloot opgedroog?” vra die man en bly dan ’n oomblik stil. “Ons sal nooit weet nie.” Dus nie die Roofdier se werk nie, maar Rossini is steeds sy bloedbroer, dink Joubert. Behalwe dat hy die komponis gewen het. Hy is nog net vier en dertig en hy is klaar moeg. Sy skeppende sappe uitgeput. Gaan die brein agter groot komposisies soos Die Staat teen Thomas Maasen en aangrypende werke soos Die saak van die Oranjezicht-verkragter nooit weer ’n klassieke misdaad oplos nie? Ons sal nooit weet nie. Of sal ons?

Die verteller praat oor Die barbier van Sevilla. Joubert brand die volle naam van die opera in sy brein in. Hy wil dit nie vergeet nie. As Hanna Nortier daaroor praat, wil hy tot elke prys nie ’n gek van homself maak nie. “Eienaardig genoeg het die Italianers die eerste vertoning van Die barbier amper van die planke af gesis,” sê die verteller. “Watter vernedering moet dit nie vir Rossini gewees het nie.” Joubert glimlag na binne. Ja, meneer, ek kan dit verstaan. Vernedering, dié ken ek. Rossini is my broer. Maar daar is weer ’n verskil. Mý Barbier se naam is Lara. En die gehoor wat my van die planke af sis, is in my kop. Die man praat van die libretto. Joubert weet nie wat dit beteken nie. Hy sak op elke woord toe, op soek na ’n leidraad. Hy besluit dit moet die storie wees. “Ons is bevoorreg om die bekende Italiaanse tenoor Andro Valenti in vanjaar se produksie as Figaro te hê,” sê die man met die sagte stem en draai om. ’n Ander man staan agter hom op. Die mense klap hande en Valenti buig. “Andro sal nou vir ons sy eerste aria, ‘Largo al factotum’, sing. En dít ken julle almal.” Op die manier waarop die mense hande klap, is dit vir Joubert duidelik dat hulle dit ken en daarvan hou. Hy hou die Italianer dop. Die man is nie lank nie, maar tog breed van skouer en bors. Hy staan gemaklik, hande los langs die sye, voete wyd uitmekaar. ’n Jong vrou het agter die klavier ingeskuif. Hulle knik vir mekaar. Die Italianer glimlag as die note uit die klavier spring. Hy haal diep asem. Joubert skrik vir die intensiteit van Valenti se stem. Dit is soos ’n radio waarvan die volumeknoppie te hard gedraai is wanneer jy dit skielik aansit. Die Italianer se stem vul die vertrek. Hy sing in sy moedertaal en herhaal die naam Figaro baie. Die musiek is lig en ritmies, die melodie verbasend aangenaam op sy ore. En Valenti sing dit met oorgawe. Joubert is geboei deur die man se houding, sy geesdrif, sy selfvertroue, sy stem wat die houtvloer onder Joubert se voete laat bewe, die gemak waarmee hy sing. Maar daar is iets anders, iets wat hom laat skuldig voel, iets wat soos ’n aanklag teen hom is. Hy soek daarna, sukkel om van die positiewe greep van die musiek ontslae te raak.

Die Italianer geniet dit. Dit is sy werk dié en hy doen dit goed en hy weet dit en hy geniet dit sonder voorbehoud. Hoe anders as kaptein M. A. T. Joubert. Hy is agterdogtig. Is dít waarom Hanna Nortier hom hierheen gebring het? Is dit ’n geheime, gesofistikeerde soort terapie? Die man se stem en die soet uitbundigheid van die melodie dring weer deur. Dit vul Joubert met ’n eienaardige verlange. Hy konsentreer op die musiek, laat die verlange in sy onderbewussyn groei, sonder naam, sonder vorm. Dit tref hom net voor Valenti die aria voltooi. Hy wil ook opstaan en sing, langs die Italianer gaan staan en dit uitbulder, sodat hy ook die euforie kan voel. Hy wil hê die lewe moet in hom gloei soos een groot, brandende kool. Hy wil sy werk met die minagtende oorgawe van absolute behendigheid doen. Hy verlang na geesdrif, na drif, na daardie skaars oomblikke van intensiteit wat ’n mens soms voel as die lewe met jou lag. Hy verlang na die lewe. Hy is moeg, sat vir die dood. Hy verlang so baie na die lewe. Dan klap die mense hande. Mat Joubert klap ook. Harder as enigiemand anders.

Hulle drink koffie by ’n restaurant. “Het jy daarvan gehou?” vra sy. “Ek weet niks van opera nie.” “’n Mens hoef nie iets te weet om dit te geniet nie.” “Ek … e …” Hy is baie bewus daarvan dat sy Die Sielkundige is. Die Weger van Woorde. Hy laat sak sy kop en storm. “Dit was mooi, aan die begin. Maar later …” “Voel jy soos ’n kind wat te veel lekkergoed geëet het?” Hy verstaan nie onmiddellik nie. Sy verduidelik. Die eerste is lekker, soet en smaaklik. Maar dan raak dit oordadig.

“Ja,” sê hy, verbaas dat sy dit so goed verstaan. “Dit is ’n sensoriese oorlading. Jy kan bly wees dit was nie Wagner nie.” “Die naam klink vaagweg bekend,” sê hy. “Het hy ’n kriminele rekord?” Hy verbaas homself met sy poging tot humor, vir die manier waarop hy sy onkunde en haar meerdere kennis hanteer. Sy glimlag. Hy snap iets van haar persoonlikheid, want die glimlag is net ’n trekkie van haar mooi, delikate mond. Haar oë dra die spore van ’n frons. Daar is ’n terughoudendheid aan haar, asof sy bewus is van elke emosie en van ander se reaksie op haar persoonlikheid. Hy wonder of dit die prys is wat sy moet betaal vir die kennis in haar kop. Elke gedagte word gemeet aan ’n paragraaf uit ’n handboek. “Ek sal vir jou ’n CD van Die barbier leen. As jy daarna luister en aan die musiek gewoond raak en dit leer ken, sal jy meer kan verduur.” “Ek het nie ’n CD-speler nie.” Lara het die musieksentrum gekoop wat in sy sitkamer staan, op ’n polisiesalaris. Dit is ’n onbekende naam, ’n spesiale aanbod by Lewis Stores, maar dit was goed genoeg vir Lara se Abba-plate, en later BZN. Soms het sy dit oorverdowend hard aangesit en gedans in ’n donker vertrek, alleen, terwyl hy in ’n stoel gesit het en gekyk het en geweet het: as sy klaar is … En hy het gesit en gewonder of die bure nie gaan kla oor die harde musiek nie, maar hy kon nie wag dat die energie wat haar lyf uit die musiek absorbeer op hom ontketen word nie. Later, ná haar dood, het hy gewonder oor daardie oomblikke wanneer sy, gevul deur die ritme van die musiek, hom op hul dubbelbed bestyg het en hom op galop gekry het, soos ’n getroue ou ryperd. Was die man in haar kop en die man tussen haar lieste dieselfde mens? Of was hy die tuig waarmee sy ’n fantasie uitgeleef het, haar swartbruin hare oor haar gesig, haar oë toe, haar borste blink van die liefdesweet, haar onderlyf deinend soos die see, sonder ophou, tot diep geluide haar nadering tot die oomblik van orgasme aangedui het, ritmies, ritmies, vinniger, vinniger, uhm, uhm, uhm, uhm en sy snak en sy kom, onbewus dat sy eie klimaks al verby is en hy haar met sy verterende liefde en dankbaarheid vir sy geluk dophou en elke millimeter van haar ongelooflike sweeplyf in sy geheue berg. Hanna Nortier het iets gesê wat hy nie gehoor het nie, en hy bloos vir sy

gedagtes en sy mond wat effens oopgegaan het weens die intensiteit van die herinnering. Sy sien hy het nie gehoor nie. “Ek sê ek sal dit op band opneem. Jy het seker ’n kassetspeler?” Ja,” sê hy. “En ’n televisie.” Dit is nie ’n vraag nie. “Nee.” Hy gaan nie vir haar vertel dat hy die televisie vir die huishulp gegee het omdat hy elke aand soos ’n zombie voor die ding gesit het terwyl die een Amerikaanse situasiekomedie ná die ander voor hom afgespeel het en die geblikte lag sy senupunte rou geskaaf het en elke belaglike storie van elke belaglike program met elke belaglike sedelessie ’n herrangskikking van sy belaglike lewe was nie. “Dan het jy jouself nie Vrydagaand op televisie gesien nie.” “Nee.” Hy wil nie hê die samesyn moet in ’n terapiesessie verander nie. Hy en ’n mooi vrou saam in ’n restaurant. So anders as gisteraand. Hy wil die skyn bewaar. Dít wat die ander mense sien, die paartjie. “Die media loop darem nou met die ding,” sê sy en hy besef sy probeer ook om hul professionele situasie te vermy. “Ja. Lyk my die ander nuus is maar min.” “Het jy Die Burger gelees?” Hy kan dink dat sy raadop is – want die man het dan nie ’n CD-speler of ’n televisie nie. “Gister s’n, ja.” “Dink jy dit is dieselfde mens? Die moordenaar en die rower?” Hy haal diep asem, sy onsekerheid gereed om die deur in haar gesig toe te maak, om ’n kort antwoord te gee uit vrees dat hy nie sy antwoord goed sal kan motiveer nie, uit vrees dat hy van hom ’n gek sal maak in die oë van die klein,

mooi vrou. “Ek twyfel,” sê hy en begin dan stadig, versigtig, te praat. Hy vertel haar van die moorde, een vir een, van die verdagtes en die intriges en die doodloopstrate. Hy vergeet van homself wanneer hy verduidelik van patrone en kriminele gedrag en sy vorige ervarings. Sy monoloog word ’n bewys aan homself, ’n soort argument vir die verdediging dat hy dit verdien om dié raaisels te ondersoek. Dat hy nog ’n bestaansreg het. Sy vra vrae, daag hom subtiel uit om standpunte te verduidelik, toets sy argumente se waterdigtheid met fyn vingers. Sy oë bly op haar gesig, op die wangbene wat so breekbaar lyk onder die bleekwit vel, op die oë wat geskape is om te frons, op die lyn van haar ken wat onmeetlik reg getrek is. “Jy het gelees wat hulle sê van die vrou in die bank? Van hoe dapper sy was? Sy is die heldin. Dit is nie waar nie. Ek dink sy was bang en die rower het geskrik. Die Ma-moordenaar sou nie geskrik het nie. Hy sou geskiet het. Dit is nie dieselfde mens nie. Om iemand trompop met ’n groot pistool te skiet … Dit verg … ’n afwesigheid. Soms is moordenaars en bankrowers dieselfde. Maar die rower is anders. Hy is ’n hanswors. Die vermomming, die hartlam-storie. Ek kan dit net nie glo nie.” “Gaan jy met die kriminoloog praat?” Hy is nog te verstrengel in sy argumente om te verstaan. “Die een wat hulle aanhaal. Wat sê die massamoordenaar se dade is ’n opstand teen die samelewing. Doktor Bosman, of iets.” Hy haal sy skouers op. Hy het dit nog nie oorweeg nie. “Dink jy nie dit sal help om die psige van die moordenaar te leer ken nie?” Hoe vertel hy haar dat die eksamens wat hy geskryf het vir sersant en luitenant en kaptein niks oor die psige gevra het nie. Hy weet net hoe om vrae te vra, hoe om binne die spinnerak van die wet se duisende reëls die getalle te soek en bymekaar te tel tot die som sin maak, tot die boeke klop en hy ’n lasbrief aanvra en aan iemand se deur gaan hamer met die gesig van ’n laksman. “Ek weet nie. Dit is jou gebied.”

“Dit kan nie kwaad doen nie. Hulle sit met al daardie data en navorsingsresultate. Hulle leer dit vir studente. Dit sal goed wees as dit iewers gebruik kan word.” “Miskien moet ek,” sê hy, steeds onseker.

Dieselfde verpleegster as vroeër is op diens. “Ek kom hoor hoe dit met sersant Griessel gaan,” sê hy hoflik en versigtig. Haar oë is groot agter haar bril. “Hy het gisteraand vir medikasie gevra.” Dit klink of sy hom vergewe het. “Kan ek hom sien?” “Hy slaap. Hy sal nie weet jy is hier nie.” Hy aanvaar haar woord. Hy bedank haar en draai om. Dan steek hy vas. “Hoekom wou hy eers nie die medisyne gehad het nie?” “Hy het gesê hy verdien dit nie.” Hy staan só, stil, en kyk na haar, terwyl die ratte in sy kop stadig draai. “Is jy familie?” “Nee,” sê hy. “Net ’n … vriend.” “Hulle is partykeer só. Hulle baklei so lank teen die ding. Teen die bottel. Hulle dink dit sal volgende keer makliker wees om te onthou hoe erg dit was om die ding te los.” “Dankie,” sê hy sonder om te dink en stap uit. Hy het nog boeke wat op ’n rak gepak moet word. En sy skoene. Hy wil hulle skoonmaak. Vanaand nog.

Vier en twintig

Vanoggend is hy nie alleen in die swembad nie. Die sakeklub het herontwaak, moontlik omdat mense nou eers van vakansie af terugkeer. Hy swem verbete. Die verdomde dieet. Hy was gisteraand honger. Was dit die praat met Hanna Nortier, of die fisieke inspanning met die boekrak wat sy honger verskerp het? Maar hy sal nie vetmaakgoed eet nie, al smag hy na russians en tjips en geroosterde spek-en-eier-broodjies van die bliksemse kafee. Hy sal die gewig afskud en vir Bart de Wit en die dokter en die dieetkundige en die sielkundige wys … Nou rook hy. Asof sy ingewande iets deur die buise van sy longe af inkry. Kos of sigaretrook. Hy het gisteraand die Special Milds gerook sonder bevrediging, die een ná die ander, tot sy mond droog en sleg op die tong was. Terwyl hy die eienaardige verhouding van Die Speurder en Die Sielkundige bepeins en gewonder het of hy besig is om verlief te raak. Skielik ’n seksuele warrelwind, Mat Joubert? Een jagse jong dingetjie wat jy nie eens kon plattrek nie en jy is al weer besig met die volgende een. Don Juan Joubert. Wat het van jou smart en pyn geword? Dink jy regtig jy kan van Lara Joubert ontsnap? Só het hy homself gehoon gisteraand, die een deel van sy kop wat soos ’n toeskouer sy lewe sien verbygaan en kommentaar lewer en lag, wat ’n videomasjien het en ’n stapel kassette. Kom ons speel vir jou dié een, Mat Joubert. Kyk, daar is jou oorlede vroutjie, Lara. Daar, by die spieëlkas, met die borsel wat deur haar hare trek, ergerlike hale. Kyk hoe trek die biseps en triseps van haar arm saam onder die bruingebrande vel met elke haal. Kyk hoe wip haar borste, haar kaal borste wat jy in die spieël kan sien, klein, ergerlike trillinkies wat die tepels laat dans. Hoor haar stem. Luister na haar woorde: “Jissis, Mat, ons sit elke naweek by die huis.” Daar lê jy op die bed met die boek op jou bors. “Daardie plek se musiek maak my doof,” sê jy flou, ’n patetiese verweer. Kyk hoe draai sy om na jou toe, kyk hoe lewe sy. Kyk na haar drif. Só moet ’n mens lewe. Met elke vesel wat voel, wat ervaar, wat uiting gee. “Ek sal alleen gaan. Die Here hoor my, Mat, ek sal

nog alleen gaan.” Daar was ander snitte ook. Voor haar dood, ná haar dood. Is dit dieselfde demoon wat die libretto van sy drome orkestreer, die mal draaiboekskrywer in sy kop? Nou swem hy verbete, om te vlug voor die oordadigheid met die sigarette, voor die vrees vir sy verstand wat hy nie verstaan nie. Hy swem verder as wat hy nog geswem het. En dit laat hom effens beter voel.

Die forensiese verslag lê op sy lessenaar. Hy maak dit oop. Ma Broomhandle. Die ammunisie oud. Sy telefoon lui. De Wit soek hom. Hy staan op, neem die verslag saam. Voor De Wit se kantoor staan Gerbrand Vos. “Ek wil net vinnig met kaptein Joubert praat,” sê De Wit aan Vos. Hy hou die deur vir Joubert oop, stap in en gaan sit. Vos bly buite. “Jy moet mooi verstaan, kaptein, dit is nie iets persoonliks nie. Maar dié Mading ruk nou hande uit. Die brigadier kom elfuur. Hy wil ’n volledige verslag hê. En die media. Hulle gaan te kere met dié ding. En dit is my plig om jou te beskerm.” “Kolonel?” “Ek is bang iemand praat, kaptein. Mense is maar mense, selfs hier by ons. Ek wil jou van die saak afhaal voor hulle uitvind.” “Wat uitvind, kolonel?” “Van jou sielkundige behandeling, kaptein. Die Mag kan dit nie bekostig nie. Kan jy dink hoe die koerante sal reageer?” De Wit sê dit asof Joubert se sielkundige behandeling ’n oortreding is waarvoor hy direk aanspreeklik gehou kan word.

“Ek verstaan nie, kolonel.” Die senuagtige glimlag is terug op De Wit se gesig. “Wat verstaan jy nie, kaptein?” “Hoe hulle sal uitvind. Dit is mos net ek en u en die sielkundige wat weet?” Die glimlag verdwyn vir ’n oomblik, verskyn dan weer. “Die Mag betaal die sielkundige, kaptein. Daar is klerke wat die dokumentasie doen, wat lêers moet deurstuur … Luister, dit is ’n voorsorgmaatreël. Dit is nie persoonlik nie.” Joubert is onkant betrap. Hy versamel die los drade van teenargumente, probeer dit rangskik. De Wit staan op. “Ek wil net vir kaptein Vos laat inkom.” Hy maak die deur oop, roep Vos in, gaan sit weer. Vos kom sit langs Joubert. “Ek en kaptein Joubert het nou net ooreengekom dat jy die Ma-ondersoek moet oorneem, kaptein,” sê De Wit. Joubert se gedagtes hardloop rond tussen die mure van sy skedel, op soek na ’n pad uit die ding, paniekbevange. Hy moet keer. Dit is ’n oorlewingsdrang. Dit is sy laaste kans. Maar hy kry nie ’n argument nie. Hy vind kalmte. “Nee, kolonel,” sê hy. Vos en De Wit kyk na hom. “Ons het nie ooreengekom nie, kolonel,” sê hy, beheers en presies. De Wit se mond maak oop en toe. “Kolonel, die gronde waarop u my van die ondersoek wil verwyder, is nie aanvaarbaar nie.” Hy wend hom tot Vos. “Ek is by ’n sielkundige, Vossie. Ek is skaam daaroor, maar dit is miskien ’n goeie ding. Die kolonel is bang die koerante vind dit uit. Daarom wil hy my wegsteek. Maar ek gaan voort, kolonel, tot ek amptelik, deur die kanale, van my pligte onthef word.” “Kaptein …” sê De Wit en sy gesig dra swaar aan die emosie. Hy kry nie woorde wat daarby pas nie.

Vos glimlag breed. “Die Ma-ding is genoeg om ’n mens fokken loony tunes te maak, kolonel. Ek wil dit nie hê nie.” “Julle …” De Wit kyk in ongeloof na Vos, na Joubert, dan weer na Vos. Daar is ’n klop aan die deur. “Nie nou nie!” skree De Wit. Sy stem wil breek. Hy kyk weer na die offisiere voor hom. “Julle het …” Die klop aan die deur is harder. “Nie nou nie!” gil De Wit met herkenbare histerie. Hy skud sy kop asof hy in ’n spinnerak vasgeloop het. Hy wys met sy moesie-vinger na Joubert en Vos. “Julle sweer saam teen my.” Die vinger bewe. Sy stem ook. Die klop aan die deur is beslis. De Wit spring op. Sy stoel val om agter hom. Hy stap deur toe en ruk dit oop. Voor die deur staan Gerrit Snyman. “Is jy doof?” De Wit is ’n sopraan. “Kolonel …” “Ek het gesê nie nou nie.” De Wit is besig om die deur toe te maak. “Daar was nog ’n moord, kolonel,” sê Snyman vinnig, voor die hout die kosyn kan bereik. Die deur ruk tot stilstand. Al drie kyk na Snyman. “Hulle soek kaptein Joubert op die radio. ’n Man in Houtbaai, kolonel. Twee skote. Twee 7,63-doppies.” Hulle staar na Snyman asof hulle wag dat hy moet sê hy maak maar net ’n grap. De Wit blaas stadig af, byna ongemerk. “Dankie, konstabel,” sê hy, weer in sy gewone bandsaag-tenoorstem. Snyman knik en draai om. De Wit maak die deur toe. Hy stap stadig terug na sy stoel, tel dit op, skuif dit reg en gaan sit. Joubert dink terwyl hy praat, net daarvan bewus dat die Ma-ondersoek sy

reddingsgordel is en dat hy De Wit ’n uitkomkans uit die konfrontasie moet gee. “Kolonel, hier is nie ’n sameswering teen u nie. Ek en kaptein Vos kon nie vooraf weet waaroor u gaan praat nie. Maar ek vra u om te heroorweeg.” Hy besef dit is nie genoeg nie. Nie vir ’n man soos De Wit nie. Hy weet dit is tyd om homself te red, om die strooihalm te gryp. “Kolonel, u was reg toe u gesê het my rekord die afgelope paar jaar was nie goed nie. U was dalk ook reg oor my houding wat verkeerd was. Ook met die Ma-saak – ek kon meer ingesit het tot nou toe. Maar ek gee u nou my woord. Ek sal dit alles gee wat ek het. Moet dit nie van my wegvat nie.” Hy hoor homself, weet hoe naby hy aan smeek is. Hy gee nie om nie. De Wit kyk na hom. Sy hande is op die tafel. Sy regterhand beweeg stadig op na sy gesig. Joubert en Vos weet wat die bestemming is. “Ek kan die media nie keer as hulle uitvind nie,” sê hy wanneer die vinger die moesie bereik. Joubert is dankbaar dat die glimlag afwesig bly. “Ek weet, kolonel.” “En as hulle uitvind, haal die kommissaris jou af. Jy weet dit?” “Ja, kolonel.” De Wit rig sy moesie-vinger op Joubert. “Jy moet een ding weet: jy het jou laaste kans gehad.” “Ja, kolonel.” Hy is dankbaar dat De Wit die geleentheid tot vrede gebruik. Hy weet die man moet nou verlore aansien herwin. “Jy gaan dopgehou word soos geen ander polisieman nog dopgehou is nie, kaptein. En ek praat nie van die media nie, ek praat van mý. “Ja, kolonel.” “Een misstap, kaptein …” Die telefoon lui. De Wit se oë is nog waarskuwend op Joubert gerig. Hy tel op. Die glimlag is skielik terug. “Môre, brigadier.” Hy waai met sy hand om vir Vos

en Joubert te wys hulle moet uitgaan. Die offisiere staan op en trek die deur agter hulle toe. Hulle stap in die gang af. “Dankie, Vossie.” “Dis fokkol.” Hulle stap in stilte, met haastige voetstappe oor die kaal teëlvloer. Vos gaan staan voor sy kantoordeur. “Mat, kan ek jou een ding vra?” Joubert knik. “Hoe de fok kry jy skielik jou skoene so blink?”

Hy laat eers die hele gebied afsper – die erf, die klein houthuisie, die sypaadjie en ’n deel van die straat. Hy verwonder hom aan die skoonheid van die omgewing. Die straat is ’n kontoer teen Karbonkelberg se hang, die houtraamhuise in ’n slingerende ry ’n poskaart van Kaapsheid. Dit is nie ’n plek vir die dood nie. Hy het die plaaslike stasie se uniformmense by die tuinhekkie laat stelling inneem met die opdrag dat net die patoloog en die forensiese eenheid voorlopig op die moordtoneel toegelaat mag word. Vet sersant Tony O’Grady het vir Joubert en Gerrit Snyman by Moord en Roof se parkeerterrein voorgekeer. “Can I come with you, cappie? This thing fascinates me. And captain Vos says it’s okay.” Nou staan die drie van hulle na die lyk en kyk. Hulle kan nie te naby kom nie, want die bloed het in ’n wye poel om die liggaam opgedam. Maar hulle kan sien dat Alexander MacDonald ’n groot, ruwe man was, met yl rooi hare, ’n rooi baard en reusehande en -voete. Hy was in sy laaste oomblikke in niks meer as ’n kortbroek geklee nie. Selfs in die dood is die omvang van sy borsmaat en boarms indrukwekkend. Hulle kan ook sien die moord op Alexander MacDonald het effens anders verloop as die voriges. Die een skoot is deur sy nek, waar die bloed uitgepomp het oor die muur, die

karige sitkamermeubels en, uiteindelik, oor die vloer. Die ander is tussen sy bene, min of meer waar sy geslagsorgaan was. Vet sersant Tony O’Grady se mond is vol van sy stapelvoedsel. Dit is sy ontvlugting en sy ondergang. Dit is ook die oorsprong van sy bynaam, Nougat. Hy tree versigtig tussen die bloeddam se meanders en sê: “This is new, cappie. This is new.” Joubert sê niks. Hy kyk na die vertrek, die manier waarop die lyk lê. “Doesn’t look like an accident, the shot through the balls.” Hy byt nog nougat af. “Wonder if he was shot there first? Must be fucking sore, hey, cappie?” “Lyk of hy by die deur geskiet is. Eers in die nek, dink ek. Kyk die bloed hier teen die muur. Nekslagaar spuit só. Toe val hy. Toe skiet hy hom die tweede skoot.” “Right up the prick, poor bastard.” ’n Uniformkonstabel roep versigtig van die klein voorstoepie af. Joubert loer om die deur. “Hier is ’n klomp mense van Moord en Roof wat u soek, kaptein,” sê die konstabel en wys na die straat. Joubert kyk. Agt ongemerkte polisiemotors het skielik die straat vol gemaak. Die speurders staan by die tuinhekkie, soos ’n rugbyspan wat vir ’n groepfoto poseer. Hy stap na hulle toe. Moord en Roof se enigste offisier van kleur, luitenant Leon Petersen, is die groep se segsman. “Die kolonel het ons gestuur, kaptein. Om te help. Hy sê die streekkommissaris het die brigadier gebel en die brigadier het hom gebel. Hulle is nou wawyd wakker oor dié …” Hy wys met sy vinger na die huis. “... ding. Hy sê as kaptein nog mense nodig het, sal die brigadier speurders van die stasies inkry, veral vir die voetwerk. Maar ons is hier om te help.” “Dankie, Leon.” Dit is die media, weet hy. Die druk word nou groot op almal – van kapteintjies tot by generaals. Reputasies is op die spel. Beeld. Die reuk van bloed gaan die media nou mal maak.

Hy verduidelik aan die groep speurders dat hy die huis en die erf wil skoonhou tot die laboratoriumspan opdaag. Hy stuur hulle twee-twee in die straat af. Miskien het die bure iets gesien. Miskien weet hulle iets van die oorledene. Die Polisie se video-eenheid daag eerste op. Hy vra hulle om te wag. Hulle kla. Hy wink die uniformsersant nader. “Waar is die vrou wat die lyk gekry het?” “Agter in die vangwa, kaptein.” “Agter in die vangwa?” “Net om seker te maak, kaptein,” sê die sersant, bewus van Joubert se afkeer. “Bring haar, asseblief.” Sy is ’n swart vrou, groot en rond. Haar mond is stroef oor die behandeling wat sy ontvang. Joubert hou vir haar die tuinhekkie oop. “Ek is jammer oor die ongerief.” “I only speak English.” “I’m sorry for the inconvenience.” Sy haal haar skouers op. Hy stap saam met haar om die huis, na die agterdeur. Op die agterste stoep is ’n ou rusbank en ’n paar ou kombuisstoele van staal en plastiek. “Please sit down,” sê hy en roep dan vir Snyman en O’Grady. Toe hulle almal daar is, vra hy haar wat haar naam is. “I didn’t do it.” Hy weet, sê hy. Maar hulle moet dit vir die getuievorms weet. Miriam Ngobeni, sê sy. Haar adres? Die plakkerskamp hier by Karbonkelberg. Wat het vanoggend presies gebeur?

Sy het soos gewoonlik kom werk, teen halfagt. Maar die deur was oop en haar werkgewer was daar, tussen al die bloed. Sy het geskrik en omgedraai en na die buurvrou gehardloop. Het sy iemand gesien? lemand wat verdag lyk? Nee. Kan sy nou gaan? As sy asseblief nog net ’n paar vrae sal beantwoord. Volgens die uniformmense is die man se van MacDonald. Weet sy wat sy naam was? Mac. Weet sy waar in die huis hy persoonlike dokumente soos ’n identiteitsboekie bêre? Nee. Nie in die huis nie. Seker op die boot. Die boot? Een van die twee vissersbote wat in die hawe lê. MacDonald se vissersbote. Sy het hulle nog nie gesien nie, maar sy moet elke dag die visstank uit MacDonald se klere probeer was met haar hande, want hy het nie ’n wasmasjien nie. Jy kan nie die klere in ’n wasgoedmandjie laat vir ’n dag nie. Die reuk … Het MacDonald alleen gebly? Sy dink so. Maandagoggende was daar soms tekens van groot partytjies. Leë bottels en sigaretstompies en drankvlekke en brandmerke op die tafels en die stoele en die vloere en die enkele los matte. Soms was die bed in die hoofslaapkamer … Maar verder weet sy nie van ’n vaste vriendin nie. Sy het hom min gesien. Dikwels net Sondae, wanneer sy haar geld kom haal. En dan het sy by die deur gewag. Watter soort man was hy? Wit. Hoe bedoel sy?

Hy was moeilik en het voortdurend gedreig en gekla dat hy haar te veel betaal en dat sy die drank steel en sy kleingeld uit sy broeke neem. Sy het dus nie van hom gehou nie? Nie noodwendig nie. Dit is mos maar hoe wit mense is. Baie dankie vir haar bereidwilligheid om vrae te beantwoord. Kan iemand haar later terugneem huis toe? Asseblief nie. Joubert verduidelik aan haar hoe die ondersoek in die huis gaan verloop. Hy vra haar of sy bereid sal wees om te wag tot dit afgehandel is. Hy wil hê sy moet die huis ondersoek om te sien of daar iets weg is. Moet sy weer in die vangwa sit? Nee. Sy kan hier op die agterstoep wag as sy wil. Sy knik instemmend. Hulle stap om na die voorste tuinhekkie. Die media het aangekom. ’n Horde. Joubert tel tien met die eerste oogopslag, hoofsaaklik verslaggewers en fotograwe. Die kameras flits. “Is there a suspect?” roep een. Dit word ’n koor. Hulle storm nader aan die tuinhekkie. Die uniformkonstabels keer. “Forensies se mense is binne, kaptein,” sê die konstabel by die hekkie. “Dankie. Sê vir jou sersant hy moet die pers uithou, asseblief.” Hy stuur O’Grady en Snyman na die hawe om na die bote te gaan kyk en met die bemanning te gesels. Dan stap hy in en sê vir die forensiese span hulle moet die hele huis deursoek en dan die erf ook. Hulle kla. Hy sê hulle moet gou maak, want hy laat niemand anders op die terrein toe voor hulle klaar is nie. Hulle kla weer. Hy staan by die venster en kyk na buite. Die voorkoms van die moordtoneel, dink hy. Dit lyk oral dieselfde. In Bishop Lavis en Bishopscourt. ’n Groepie

nuuskierige burgerlikes buite wat hul nekke rek en agter hul hande met mekaar praat, gedemp, asof hulle bang is hulle sal die slagoffer uit die dode opwek. Die uniforms se geel voertuie met die blou ligte. Die ambulans se rooi en wit draailigte. Soms, as daar genoeg histerie is, die media – ’n bewegende rumoerigheid, amper soos ’n mobiele effektebeurs. Soms staan die naasbestaandes ook op die verhoog van die dood, ’n klein groepie wat stil aan mekaar vasklou en soek na leiding om die bitter beker te laat verbygaan. Hy sien die patoloog sy pad deur die mense by die heining en hekkie vind en sy plastiekkaart vir die uniform wys. Dan stap hy oor die onversorgde grasperk en in by die deur. Hy fluit deur sy tande, sien dan vir Joubert. “Messy,” sê professor Pagel. Hy sien die tweede wond, in Alexander MacDonald se bekken. “And a new twist, I see.” “Yes,” sê Joubert en sug. “A new twist.” Buite het die fotograaf, die video-eenheid en die honde-eenheid aangekom. Hulle sal moet wag. Hulle gaan nie daarvan hou nie, maar hulle sal moet wag. Hy steek ’n sigaret aan en stap uit. Sy heupradio praat skielik hard. De Wit soek hom dringend. Hy dink hy weet waarom.

Vyf en twintig

Die streekkommissaris is ’n generaal-majoor, ’n kort, bonkige man met pikswart hare wat hy goed olie en reguit agtertoe kam. Hy het ook ’n swart Charlie Chaplin-snorretjie. Die speurhoof is ’n brigadier, ’n lang, groot man met ’n bles. Hulle lyk soos ’n Boereweergawe van Laurel en Hardy. Met dié verskil dat Bart de Wit nie hul teenwoordigheid amusant vind nie. Die glimlag op sy gesig is daar, maar Joubert besluit dat dit bo redelike twyfel ’n senuglimlag is. Hulle is in die generaal se kantoor. Die kantoor is groot en mooi met donker houte teen die muur, ’n groot lessenaar in die een helfte en ’n vergadertafel in die ander, ’n ronde tafel met tien stoele. Hulle sit by die tafel. Joubert was al in dié kantoor, meer as drie jaar gelede, ná afloop van ’n medaljeparade waartydens hy vereer is. Die kantoor lyk nog dieselfde, sien hy. Maar hoe baie ander dinge het nie verander nie. Die generaal wil weet of die jongste moord nuwe leidrade opgelewer het. Joubert vertel van die omstandighede, die skoot na die bekken. “Dit is ’n nuwe een,” sê die generaal. “Voorwaar,” sê die brigadier. “Inderdaad,” grynslag De Wit. “Ons het ’n tydelike ondersoekkantoor by die Houtbaai-stasie ingerig, generaal. Die manne is nog besig om die voetwerk te doen – die bure, die bote se bemanning. Ons soek na moontlike familie en vriende.” “Wat nog?” vra die generaal. De Wit se blik is wanhopig op Joubert. Ontspan, Tweeneus, dink hy, ek het sake onder beheer. “Ek sou graag ’n klompie manne wou gebruik om by al die wapenhandelaars in

die Skiereiland aan te doen, generaal.” “Het jy nog nie?” “Ons het eers al die gelisensieerde Mas in die Wes-Kaap probeer opspoor, generaal. Dit het niks opgelewer nie. Nou moet ons met handelaars en wapensmede praat. Miskien het iemand, iewers, ’n Broomhandle laat diens.” “Maak sin,” sê die generaal. “Beslis,” sê die brigadier. “Uiteraard,” sê De Wit. “Maar gaan dit help? Mense moet lisensies wys as hulle wapens laat diens.” “Die handelaars is ook maar mense, generaal. ’n Vinnige paar rand is soms belangriker as die reëls. As ons genoeg druk opsit … Al het hulle nie ’n naam en adres nie, weet hulle dalk hoe die mens lyk.” “Dan het ons minstens ’n beskrywing,” sê die generaal. Hy wend hom tot die brigadier. “Sal jy help dat kaptein Joubert nog manne kry, Peet? Solank as wat nodig is.” Die brigadier knik geesdriftig. “Daar is nog iets, generaal,” sê Joubert. “Die ander vuurwapen in die Ferreiramoord. Ons het nou nog nie die ballistiese verslag gekry nie. As ons weet watter kaliber en soort vuurwapen, kan ons die wapenhandelaars daaroor ook uitvra. Miskien, as ons gelukkig is, het iemand dalk die twee vuurwapens saam laat diens.” “Jy sal jou verslag oor ’n uur hê, kaptein. Glo my.” Joubert glo hom. “En as daar enigiets anders is wat te stadig na jou sin gaan, dan laat jy my weet. Of as jy nog mense soek. Verstaan jy?” “Dankie, generaal.”

“Wat nog?” “Ek gaan weer al die naasbestaandes van die vorige slagoffers sien, generaal. Met die nuwe moord … dalk onthou hulle iets.” “Mooi. Wat nog?” “Ek gaan na ’n doktor in die kriminologie op Stellenbosch, generaal. Ek ... “ “Die een wat in Die Burger was?” “Ja, generaal, ek …” “Hoekom?” “Ek wil ’n profiel saamstel teen vanaand, generaal. Alles wat ons weet. Dit is nie veel nie, maar ons moet die kans waag. Ons dink dit is ’n man, want die wapen is groot. Die doktor kan dalk help om die profiel uit te brei. Ek wil dit vir die media gee. Miskien ken iemand ’n siel met ’n Ma én ’n kleinkaliberhandwapen.” “Dit is ’n skoot in die donker.” “Ja-nee,” sê die brigadier. De Wit knik en grynslag. “Ek wil net seker maak ek doen alles wat moontlik is, generaal.” “Kan dalk net werk.” “Bes moontlik,” sê die brigadier. De Wit knik. “Wat van die bankrower?” “Generaal, ek glo vas die rower het niks met die moorde te doen nie.” “Vertel dit vir die koerante.”

“Al wat ons kan doen, is om ’n polisieman in elke tak van Premier in die Skiereiland te plaas – in burgerlike klere, generaal. En te hoop die man slaan weer toe. Maar die mannekrag …” “Kaptein, as ons ’n oordeelsfout begaan en dit blyk later dat die rower die Ma-man was, verkoop ek en jy môre versekering. Elke stasie kan ’n paar uniformmense afstaan. Ek sal met brigadier Brown praat. Dan moet jy net met Premier gesels.” “Dankie, generaal.” “Is dit die lot?” “Voorlopig, generaal.” “Wat van ’n medium?” vra De Wit. Die generaal, die brigadier en die kaptein se koppe draai na De Wit. “’n Wat?” vra die generaal namens almal. “’n Medium. ’n Spiritistiese medium. Die Engelse praat van ’n psychic.” “Jy bedoel ’n siener,” sê die brigadier. “Is jy ernstig?” vra die generaal in ongeloof. “Generaal, in Engeland doen hulle dit dikwels. Terwyl ek daar was, het hulle twee moorde só opgelos. Een was ’n lyk wat hulle nie kon opspoor nie. Die plek wat die siener uitgewys het, was net vyfhonderd meter van waar die lyk gevind is.” “Maar ons het mos nie sieners hier by ons nie.” “Ons kan een van Engeland laat kom.” “Wil jy hê die minister moet in sy broek …” Die generaal beheer homself. “Daar is nie geld vir só ’n sirkus nie, kolonel. Jy behoort dit te weet.” De Wit se glimlag is ’n masker. “Dit hoef ons niks te kos nie, generaal.”

“O?” “Soms doen die mense die werk verniet. Dit is vir hulle ’n soort bemarking. Reklame.” “Mmm. Ek weet nie. Klink vir my na ’n sirkus.” “Die media sal daarvan hou,” sê Joubert. Die ander kyk na hom. “Dit sal hulle iets gee om oor te skryf, generaal. Die druk van ons afneem sodat ons kan aangaan.” Joubert sien vir ’n oomblik De Wit se verbasing. “Dis waar,” sê die generaal. “Maar op een voorwaarde. Dit kos ons niks. En die siener sê nie ons het hom gevra om te help nie.” “Haar,” sê De Wit. “Huh?” vra die generaal. “Die beste siener in Engeland is ’n vrou, generaal.” “Inderdaad,” sê die generaal. “Wraggies,” sê die brigadier. Joubert sê niks.

Die man met die oorpak, dik nek en kaal, ronde kop soos ’n albaster loop soekend tussen die speurders en uniforms deur. Hy het nie gedink Houtbaaistasie kan só besig raak nie. Hy vra waar kaptein Joubert van Moord en Roof is. In daardie stoorkamer, kom die antwoord. Dit is die ondersoekkantoor, sê iemand. Hy probeer by die deur inkom. Die vertrek is vol mense en rook. In die een hoek, by ’n tafel, sit ’n groot man met hare wat te lank en deurmekaar is vir ’n speurder. Dit voldoen aan die beskrywing wat hy gekry het. Hy stap nader. Die groot man het ’n sigaret in een hand en ’n pen in die ander. Hy praat met ’n vet

man voor hom. “Hulle moet die Skiereiland in sektore verdeel, Nougat. En nie ’n wapenwinkel of -smid mis nie, maak nie saak hoe klein nie. Nou wag ons net vir die verdomde ballistiese verslag.” “Dit is hier,” sê die man met die albasterkop en gee vir Joubert ’n bruin koevert. Joubert kyk verbaas op. “Dankie,” sê hy. “Kom jy van die generaal af?” “Ja, kaptein …” Joubert kyk op sy horlosie. “Hy is ’n man van sy woord.” Hy skeur die koevert oop en lees die verslag. “.22 Long Rifle. Volgens merke op die doppie en patroon ’n Smith & Wesson Escort, die sogenaamde Model 61.” “Point two two. Shit. Common as muck,” sê Nougat. “Dit help ons darem. Hulle moet vir die handelaars vra, Nougat. Het iemand ’n Smith & Wesson gekoop en dalk ’n Ma laat diens. Of .22 lang ammunisie gekoop. Of ’n Smith & Wesson en ’n Ma laat diens. Of net ’n Smith & Wesson …” “I get your drift.” “Enigiets, Nougat. Ons soek na naalde in ’n hooimied. Dit beteken nie net vragies vra en loop na die volgende winkel nie. Hulle moet die mense deeglik ondervra. Druk opsit. Dreig met inspeksies. Die Ma is nie gelisensieer nie.” “Leave it to me, cappie. We’ll get our man.” “Woman,” sê die man met die albasterkop in ’n swaar Afrikaanse aksent. “Hoe sê jy?” vra Joubert, effens geïrriteerd. “Ek dink dit was ’n vrou, kaptein.” “O?”

“Die Model 61 is ’n vrou se wapen, kaptein.” “And who are you, if I may ask?” vra Nougat O’Grady. “Ek is adjudant Giel de Villiers. Van die wapenstoor, kaptein. Die generaal het my gebel en gevra of ek die ballistiese verslag sal deurkyk en sommer vir u bring. Hy het gesê kaptein kan my sommer vrae vra, as kaptein wil. Ek … e … weet so bietjie van vuurwapens.” Joubert kyk na die man voor hom, die ronde kop, die afwesigheid van ’n nek, die blou oorpak met geweeroliekolle daarop. As die generaal hom gestuur het ... “Wat weet jy van die .22, adjudant?” Giel de Villiers maak sy oë toe. “Smith & Wesson het die Escort vir die vroulike mark gemaak. Jare sewentig. Kort greep, klein wapen. Mense het gepraat van die ‘Model 61’. Maklik in ’n handsak gepas. Semi-outomatiese pistool, vyf in die magasyn. Nie ’n groot sukses nie, veral die eerstes wat met ’n swak veiligheidsindikator uitgekom het. Smith & Wesson het ’n magasynveiligheidsmeganisme in die tweede ontwerp ingebou, in ’70, maar eienaars moes die pistool terugstuur fabriek toe vir die verstelling. Vier modelle, tussen ‘69 en ’71. Goeie deurdringingsvermoë, beter as die Baby Browning. Akkuraat op kort afstand. Storings skaars maar nie onmoontlik nie.” Giel de Villiers maak sy oë oop. Joubert en O’Grady staar na hom. “Dit beteken nie dat ’n man dit nie kan gebruik nie,” sê Joubert, steeds verstom. Die oë gaan weer toe. “Kort greep, kaptein. Baie kort. Klein wapen. Jou vinger sal nie eens deur die snellerbeuel gaan nie. Pas nie ’n man se hand nie. Pas nie ’n man se ego nie. ’n Man soek ’n groot vuurwapen – 9 mm, .45, Magnum. Statistieke sê sewe en tagtig persent van handwapenmoorde deur mans is met groot kalibers. Skietvoorvalle by vroue is skaars, gewoonlik uit selfverdediging, gewoonlik klein kaliber.” Die oë gaan oop, stadig, soos ’n reptiel s’n. O’Grady se kakebeen het stil geword en effens gesak. Joubert frons. “Maar die

Ma is ’n man se wapen.” “Ek weet niks van die Broomhandle nie, kaptein. As dit voor 1918 gemaak is, stel ek nie belang nie,” sê De Villiers. “Is kaptein Joubert hier?” roep die leier van ’n klomp uniformmense wat by die deur instap. “Hier,” sê Joubert en sug. Die plek is soos ’n malhuis. “Wou die kaptein nog iets geweet het?” “Dankie, adjudant. Nie nou nie. Ek weet waar om jou te kry as daar nog iets is.” De Villiers knik, groet en beweeg stil uit. “Looks like a lizard, talks like a computer,” sê O’Grady. “Man’s a fucking genius.” Joubert hoor nie. Sy gedagtes is gefrustreer, verstrengel deur die nuwe inligting. “Niks in dié ondersoek wil sin maak nie, Nougat. Niks.”

Hy bel Stellenbosch toe en vra om met doktor A. L. Boshoff te praat. “Anneri Boshoff,” antwoord ’n vrouestem. Hy sug stilweg. Nog ’n vroulike doktor. Hy verduidelik wie hy is, vra of hy daardie middag kan kom praat, verduidelik dat dit dringend is. “Ek sal solank voorberei,” sê sy.

Hy maak die stasiebevelvoerder se deur toe. “Hoe lekker is die stilte,” sê luitenant Leon Petersen. O’Grady vee met sy sakdoek oor sy voorkop. “All we need is air conditioning,” sê hy. Langs hom sit Gerrit Snyman met sy sakboekie voor hom.

“Jy kan maar praat,” sê Joubert. “Sy volle naam is Alexander MacDonald, gebore op Humansdorp, 6 April 1952 …” “Reincarnation of Jan van Riebeeck,” sê O’Grady. “Ongetroud, geen afhanklikes. Hy is die alleeneienaar van twee vistreilers, die High Road en die Low Road. Volgens sy dokumente skuld hy nog R110 000 aan die bank op die Low Road. Hy het ’n kontrak met Good Hope Fisheries en lewer net aan hulle. Hy is die skipper van die Low Road, Johannes Paulse is skipper van die High Road. Hy werk al agttien jaar vir MacDonald. Hy sê die man het ’n goeie hart gehad, maar ’n vreeslike humeur. Toe ons hom vra wie rede sou hê om MacDonald te vermoor, sê hy hy kan sommer dadelik aan minstens tweehonderd mense dink. MacDonald het nooit op die see gedrink nie, maar as hulle in die hawe kom … Hy het dan ook ’n kriminele rekord. Bestuur onder die invloed, Houtbaai, ’88; aanranding met die doel om ernstig te beseer, ‘89; vyftien klagte van rusverstoring sedert ’79. Een skuldigbevinding aan opsetlike saakbeskadiging. Hy en ’n paar bemanningslede het ’n kroeg in Simonstad glo amper tot op die grond afgebreek. En hier is ’n interessante een. ’n Klag van verkragting is gelê deur ’n Eleanor Davids, twee jaar gelede. Sy het dit later teruggetrek. Ondersoekbeampte het vermoed MacDonald het haar met geweld gedreig, maar kon niks bewys nie.” “’n Moeilike man,” sê Petersen. “’n Gesprek met Eleanor Davids kan interessant wees,” sê Joubert. “Dis die plan, kaptein, dis die plan.”

Ses en twintig

Hy ry Stellenbosch toe, laat vir sy afspraak met doktor Anneri Boshoff. Die streekhoofbestuurder van Premier Bank was ongeduldig in sy luukse kantoor. Die rower is sleg vir sake, sleg vir die bank se beeld. Al die swak publisiteit. Hy was ook nie beïndruk deur die SAPD se planne nie. ’n Polisieman in burgerlike drag in elke tak? Wat sou gebeur as ’n geregsdienaar die rower skrikmaak? Die rower dra ’n vuurwapen. Hy kan begin skiet. Premier Bank wil nie sy werknemers of kliënte in gevaar stel nie. Joubert het geduldig verduidelik dat die magslede deeglik bewus is van dié gevaar en dat konfrontasie met die rower met omsigtigheid sal geskied. Die streekhoofbestuurder het gesê hy sien elke aand voorbeelde van die Polisie se omsigtigheid op die televisie. Joubert het gesug, opgestaan en gesê hy sal op die perskonferensie melding maak van Premier Bank se houding. Die streekhoofbestuurder het ook gesug en gesê Joubert moet sit. Hy moet eers die hoofkantoor skakel. Hoofkantoor kon ook nie besluit nie. Hulle wou eers daaroor vergader. Joubert het gesê hy moet Stellenbosch toe. Hy het doktor Boshoff se nommer gelaat. Die bank moet maar laat weet wanneer hulle besluit het. Hy neem die N2 en ry te vinnig. Die groot wit Sierra hou sy gedagtes besig deur die verkeer. Eers anderkant die R300-afrit word die pad stiller. Hy wil nie te veel aan die ondersoek dink nie, aan De Wit se poging om hom te vervang, aan die vergadering by die generaal, aan die adrenalien van die jagtog wat soos ’n ou, vaag bekende vriend weer kop uitgesteek het nie. Want hy weet nie of dit alles die moeite werd is nie. Môre, oormôre is die opwinding verby. Dan is dit weer net hy en sy gedagtes en herinneringe. Hy dwing sy gedagtes terug na die afspraak wat voorlê. Wat gaan hy vir doktor

Boshoff sê? Ek is hier omdat my sielkundige dit aanbeveel. Sy is ’n mooi, tengerige vrou met hartseer oë en ek dink ek is verlief op haar omdat ek haar jets van my pa vertel het wat ek nog nooit aan iemand anders gesê het nie. Omdat sy die eerste mens in meer as twee jaar is met wie ek kan praat sonder om bang te wees vir daardie aangeplakte, oordadige simpatie van hulle wat nie regtig omgee nie. Daarom is ek hier, doktor Boshoff. Nee. Hy moet ’n profiel kry. Nie net vir die koerante nie, maar vir homself. Hy kan nie ’n skim jag nie. Hy soek ’n gesig. ’n Mens met ’n stukkende brein wat ander mense se lewens steel. Anneri Boshoff se kantoor is in ’n ou, gerestoureerde gewelhuis. Voor, in die netjiese tuin, is ’n naambord: DEPARTEMENT KRIMINOLOGIE. UNIVERSITEIT VAN STELLENBOSCH. Hy hou stil en klim uit. Die middag is warm en windloos. Hy trek sy baadjie uit en gooi dit oor sy skouer. Hy trek die Z88 in die leerskede aan sy gordel reg. Twee manstudente stap verby hom op die sypaadjie. Hulle kyk nuuskierig na die polisievoertuig, na hom en sy vuurwapen. Hulle sien hy maak die tuinhekkie oop. “Ek het geweet daardie vraestel was te moeilik,” sê die een. “Sluit hulle toe.” Joubert grinnik en stap tot op die koel stoep. Die voordeur staan oop. Hy gaan versigtig binne. Die voorportaal is verlate. Hy sien naambordjies op deure. Hy stap in die gang af. Heel onder in die gang sien hy Anneri Boshoff se deur. Dit staan oop. Hy loer na binne. Sy sit voor ’n rekenaar met haar rug na hom gekeer. Hy sien haar kort, swart hare, korter as sy eie. Hy sien haar nek, ’n deel van haar skouer. Sy raak bewus van hom en draai om. Hy sien haar gesig, haar voorkop hoog, haar oë wyd uitmekaar en bruin, haar wangbene amper Oosters-breed, haar mond wyd en vol, haar kakebeen sterk. Sy kyk na hom, meet hom van kop tot tone met oë wat donker glinster. “Ek is Mat Joubert,” sê hy, bewus van sy ongemak. “Oor die telefoon het jy soos ’n ou man geklink,” sê sy en draai die stoel om. Hy

sien haar lyf is vol en haar rok kort. Hy dwing sy oë weg van die bene se sonbruin vel en mooi vorm. Hy staan tussen die deur en die vrou. Sy staan op. Sy is lank, amper so lank soos hy. “Kom sit,” sê sy en stap na die klein lessenaar in die hoek van die ruim vertrek. Hy kan vinnig kyk. Die spiere van haar sterk ledemate beweeg onder die vel. Dan kyk hy weg, na die res van die kantoor. Dit is deurmekaar. Boeke staan oral in hopies gepak. Die klein boekrakkie agter die lessenaar loop oor. Teen een muur staan ’n resiesfiets. Die enigste stoel in die vertrek is die een by die rekenaar. Teen die muur, onder die venster, staan kartonkaste vol dokumente. Sy draai om en gaan sit op een van hulle, die lang bene voor haar uitgestrek. Haar ringlose hand wys na ’n ander kartonkas. “Maak jou tuis.” Hy skuif die Z88 gemakliker teen sy heup en gaan sit. “Is dit waar dat mans groot skietysters dra omdat hulle klein tottermannetjies het?” Hy kyk na haar. Haar mond is rooi en groot en dit glimlag. “Ek … e … “Jy is so lekker groot en lank. Jou lyf, bedoel ek. Ek hou van groot mans. Kleintjies dra te veel minderwaardigheid met hulle saam. Te min lyf vir al die hormone.” Hy is verward. Hy kyk na die venster om die bene en die vol borste te vermy. “Jy lyk soos ’n beer. Ek hou van bere. Ek glo ’n mens se voorkoms het ’n groot invloed op jou persoonlikheid. Dink jy nie ook so nie?” Haar oë is steeds op hom, haar konsentrasie op hom gerig soos ’n wapen. Hy kyk na haar, dan weer weg. Hy het nie die vaagste benul van wat om te sê nie. “Maak ek jou ongemaklik? Is jy een van daardie mans wat van meer subtiele vroue hou?” “Ek … e…”

“Is jy getroud, Mat Joubert?” “Nee, ek …” “Ek ook nie. Ek is geskei. Een van daardie hartseer gevalle waar dit nie wou werk nie. Hy was … is ’n chirurg. Ons is nog vriende. Daar’s hy. Nou weet ons.” “O.” Hy weet hy moet die gesprek onder beheer kry. Hy besluit om beslis te wees. “Ek …” Sy val hom in die rede. “Ek haat sosiale speletjies. Ek haat die aangeplakte manier waarop mense met mekaar kommunikeer. Die oppervlakkigheid. Ek dink ’n mens moet sê wat jy wil sê. Sê wat jy bedoel. Mense hou nie altyd daarvan nie. Veral mans. Mans wil in beheer wees. Hulle wil die speletjie volgens húl reëls speel. Veral die minnespel. Waarom eers deur al die pretensie gaan? As ek dink ’n man is sexy, wil ek so sê. As ’n man my wil hê, moet hy nie vir my eers na ’n duur restaurant neem en blomme stuur nie. Hy moet my vat. Dink jy nie dit spaar tyd nie?” Hy kyk na haar bene. “Ek ken ’n student in Monte Vista wat met jou sal saamstem,” sê hy en voel beter. “Vertel my van haar. Is dit jou minnares? Hou jy van jonges? Ek is twee en dertig. Diskwalifiseer dit my?” Hy kyk na haar gesig. Sy het ’n intensiteit … “Sy is nie my minnares nie.” “Hoekom klink jy so teleurgesteld daaroor?” Sy gee hom nie kans om te antwoord nie. “Jy weet, jy is baie anders as wat ek jou voorgestel het. ’n Moorden-Roof-speurder. Ek het my hierdie harde, wêreldwyse man met ’n litteken op die gesig en koue blou oë voorgestel. En hier is jy. ’n Groot, skaam beer. En afwesig. Jy lyk vir my afwesig, Mat Joubert. Is jy?” “Ek weet nie wat …” “Weet jy ’n mens leef net een keer?” “Ja …”

“Jy moet dit gryp.” “Ek …” “Elke dag, elke oomblik.” Hy kyk na haar fiets. Dit het baie ratte. Sy is skielik stil. Hy tel sy baadjie van sy skoot op en haal sy sakboekie uit. Hy kyk versigtig na haar. Sy glimlag. Sy trek haar knieë met haar arms op. “Maak ek jou klaar? Baie mense sê ek maak hulle klaar. Maar ek hét vriende. Ek kan dit bewys.” Hy probeer glimlag. Sy lippe sit aan sy tande vas. “Wat wil jy van my weet, Mat Joubert?” “Ek …” “Die statistieke? Dit kan help. Kan vir jou ’n prentjie gee. Maar dit is ’n Amerikaanse prentjie. Hulle gee die pas aan met massamoordenaars. En ons volg in hul voetspore. Little America, dit is wat ons is. So, die syfers kan jou help. Weet jy hoe hulle toegeneem het in die laaste twintig jaar? Eksponensieel. Dit is ’n aanklag teen die Westerse beskawing, Mat Joubert.” “Is …” “Die statistieke sê jou moordenaar is ’n man. ’n Middelklas-man met ’n herkoms-juk op die skouers. Hoekom ’n man? Want die meeste is. Dit is hulle wat sukkel om die gevangenskap van die middelklas te aanvaar. Ons leef in ’n era waarin ons ons seuns leer dat hulle moet presteer, beter wees, ryk word. En as hulle nie kan nie … Hoekom middelklas? Want die meeste is. Is dit nie eienaardig nie? In die vorige eeue was die handjie vol massamoordenaars uit die laagste klasse. Slawe en prostitute en skuim van die aarde. In ons tyd is dit die middelklas. Soms lae middelklas, soos Charles Starkweather; soms hoë middelklas, soos Ted Bundy. Die herkomsvrag wat hulle saamdra? Dit kan wissel. Weet jy hoe baie massamoordenaars was aangenome kinders? Kallinger. Bianchi. Earle Nelson. En buite-egtelik. Sommige sielkundiges sê nou nog Ted Bundy het gemoor omdat hy geweet het hy is ’n buite-egtelike kind. David Berkowitz was buite-egtelik en aangenome. En so baie was wees, of is deur die

welsyn weggeneem. Fish. Kemper. Olson. Panzram. Bonin. En dan moor hulle om vir hulself ’n plekkie in die gemeenskap te verseker. Tragies, nè?” Hy skryf. Dit hou sy hande en sy oë besig. “Maar weet jy wat pla my, Mat Joubert? Die wapen en die slagoffers. Die Ma is te blatant. Te macho. ’n Stelling. Dit pla my. Hier is seks besig om sy aaklige kop uit te steek. Daardie lang loop. Ek het gaan kyk. Ian V. Hogg se boek German pistols and revolvers. Daardie lang loop. ’n Falliese simbool. ’n Manlike simbool. Hier is ’n man met ’n probleem. Die slagoffers is almal manlik. Dit pla my. ’n Man met ’n probleem wat ander mans doodmaak. Maar die slagoffers is nie gay nie …” “Hulle … Een was,” roep hy uit. “Een? Net een, Mat Joubert? Is jy seker? Weet jy vir seker?” “Wallace was … promisku, maar heteroseksueel. Wilson was homoseksueel. Ferreira … Ek weet nie. Hy het na bloufilms gekyk, sê sy vrou. En MacDonald, die een wat ons vanoggend gekry het. Hy was aangekla van verkragting. Maar die vrou het die saak teruggetrek.” “Sien jy – jy kan toe praat,” sê sy gemaak ernstig, fronsend, en hy wonder of daar iets is wat dié vrou kan doen wat hom nie aan seks gaan laat dink nie. “Dit klink vir my of hulle almal closet queens was, Mat Joubert. Kasmatras, hoor ek sê hulle in Afrikaans. Weet jy hoe baie mans onderdruk hul homoseksualiteit met promiskuïteit? En die verkragting? Miskien wou hy sy manlikheid teenoor homself bewys. Kom ek wed jou die moordenaar gaan gay wees. Dit pas. Die Ma. Dit is ’n stelling. ’n Seksuele stelling. Van ’n homoseksuele man.” “Uit die middelklas. Wat aangeneem is,” sê hy en frons soos sý vroeër gefrons het. “Die kaptein het ’n sin vir humor,” sê sy vir haar fiets. Sy kyk terug na hom. “Wat maak jy vanaand? Jy is te kosbaar om weg te kom.” “Doktor, die probleem is …” “Moet my asseblief nie doktor noem nie. Noem my enigiets. Noem my sexy.

Noem my asseblief sexy. Net nie doktor nie. Dink jy ek is sexy? Waar kry jy jou naam vandaan? Mat. Kort vir Mattheus?” “Ja,” sê hy om tyd te bespaar. “Ja, ek is sexy, of ja, dis kort vir Mattheus?” Die telefoon lui iewers op haar lessenaar. Sy staan vloeiend op en gee een tree. Sy soek onder die boeke en dokumente. Hy sien hoe haar kuitspier saamtrek en ontspan, en verwonder hom aan die volmaaktheid daarvan. “Anneri Boshoff,” sê sy geïrriteerd in die instrument. “Net ’n oomblik.” Sy hou die gehoorbuis na hom uit. “Vir jou, Mattheus.” Hy staan op, sit die skryfgoed op die kartonkas neer en neem die telefoon. Dit is die streekhoofbestuurder van Premier Bank. Die hoofkantoor het ingestem dat die Polisie lede van die Mag in hul takke kan ontplooi. Maar hulle doen ’n dringende beroep op die SAPD om die lewe en veiligheid van die bank se personeellede en kliënte in ag te neem. Joubert gee hom die versekering hulle sal. Hy groet. “Mag ek jou telefoon gebruik?” vra hy en kyk om. Sy sit weer op ’n kartonkas, haar bene gekruis, besig om deur sy notaboek te blaai. “Jy skryf lelik. Die lang krulle van jou ‘y’ en ‘j’ en ‘g’ sê jy is seksueel gefrustreer. Is jy? Jy gebruik al klaar die telefoon, Mattheus. Gaan net aan.” Hy skakel die nommer en probeer hom op die oproep toespits. Hy soek in sy hempsak na ’n sigaret. Dan onthou hy dit is in sy baadjiesak. Hy wil rook. Hy wil iets met sy hande doen om sy verskriklike ongemak en onbeholpenheid weg te steek. De Wit antwoord sy telefoon soos die omsendskrywe van die streekkommissaris se kantoor voorskryf. “Moord en Roof. Kolonel Bart de Wit, goeiemiddag.” Hy sê vir De Wit van Premier Bank se besluit. De Wit belowe om met brigadier Brown te skakel oor die reëlings. “Waar is jy, kaptein?” vra De Wit. “In Stellenbosch, kolonel. By die kriminee … kriminoloog.”

“Die mediakonferensie is vir 18:00 geskeduleer. By die generaal se kantoor. Moet asseblief nie laat wees nie.” “Goed, kolonel.” Hy kyk op sy horlosie. Hy sal gou moet maak. “Freudiaanse glipsie, Mattheus?” vra Anneri Boshoff. Haar knieë is nou teen mekaar, amper kuis. “Nee, dit is ’n mediakonferensie …” “Ek praat van die krimineel waarna jy so amper verwys het. Sê my, is dit Bart de Wit met wie jy gepraat het?” Hy knik. “Ek ken hom. Hy was by Unisa se departement. Ek was op ’n paar kongresse waar hy ook was. Goeie voorbeeld van ’n kort mannetjie. Sy bynaam was Kilroy. Kilroy the killjoy. Hy lyk mos net soos Kilroy, die outjie wat oor die muur loer. Kilroy was here. Met sy neus. Hy het net nie die hormone nie. Nie op een kongres flikkers gegooi nie. Dit laat ’n vrou dink.” “Kan ek my boekie kry?” “Sê my, Mattheus, is jy afwesig, of is dit maar net jou manier om skurke en rampokkers gerus te stel?” Sy gee die boekie. Hy neem sy baadjie, haal ’n sigaret uit en steek dit aan. “Weet jy hoe sleg is dit vir jou gesondheid?” “Dit is Special Mild.” “O. So dit gee nie kanker nie?” “Doktor,” sê hy beslis, “die vuurwapen in die Ferreira-moord was ’n Smith & Wesson Model 61. Volgens een van ons wapendeskundiges is dit ’n tipiese pistool wat ’n vrou sal gebruik.” “En?”

“Dit klop nie met u teorie …” “U. Jy klink soos ’n dominee. Noem my Anneri. En ‘jy’ en ‘jou’ my sommer. Ek hou daarvan as mans so ongeskik met my praat. Dit hou my op my plek. Natuurlik klop dit met my teorie. As jy ’n Ma het, het jy al klaar ’n groot pistool, al is jou tottermannetjie hoe klein.” “Jy is seker dit is ’n man?” “Natuurlik is ek nie seker nie. Dit kan ’n vrou wees. Dit kan ’n lesbiese sjimpansee wees. Ek kan net vir jou sê wat die wet van gemiddeldes sê. Ek het nie ’n asbak nie. Jy sal die venster moet oopmaak.” “Ek moet ry.” “Ek gaan jou mis, Mattheus.” Hy sit sy sigarette, pen en sakboekie in sy baadjiesakke. “Baie dankie vir u … vir jou tyd.” “Sien jy. Ons vorder. Wag, ek stap saam.” Hulle loop woordeloos deur die huis se gang, oor die stoep tot in die sonlig. Hy sien hoe haar vel bruin en blink glinster, haar oop skouers, haar bene. Hy sien haar boude onder die minirok beweeg. Sy kyk om, betrap hom. “Sien ek jou weer?” “As daar nog iets is …” “Ek sien jou weer, Mattheus Joubert. Dit is ’n belofte.”

Sewe en twintig

Die mediakonferensie is na die voorportaal van Polisiehoofkwartier verskuif, want daar is te veel mense. “Jy is laat,” sê Cloete van OB toe hy Mat Joubert gewaar. Hy lyk bekommerd en paniekerig. “Hier is twee televisiespanne van oorsese stasies. En een van die SAUK. En een van M-Net – hulle maak ’n program vir Carte Blanche. Hier is koerantmense wat ek nie eens ken nie.” Dan skarrel hy weer weg om vir die generaal te sê Joubert is hier. Die media het ’n halfsirkel gevorm. Die skerp televisieligte skyn op ’n klein tafeltjie. Die generaal sit by die tafel. Langs hom is die brigadier en De Wit. Die generaal wink vir Joubert. “lets gekry?” Hét hy iets gekry? Hy het probeer dink, op pad terug Kaap toe. Maar doktor Anneri Boshoff het soos ’n skaduwee oor sy gedagtes gelê. Hy het gewonder of vroue met ’n dubbele “f” in hul van almal só is. Bonnie Stoffberg. Anneri Boshoff. Staan die eksta “f” vir … Hy het sy kop vir homself geskud oor sy onvermoë om seks uit sy gedagtes te weer. Nog skaars verlief op Hanna Nortier en dan wil jy tussen die ander slim doktor se bene lê. Pure perd. Van gewetensbeswaarde tot grensvegter in net meer as ’n week. Ja, generaal, ek het iets gekry. Iets wat ek nie mooi kan hanteer nie. “Ek dink so, generaal.” “Mooi. Ek sal begin, dan stel ek jou aan die woord.” Nee. Hy is nie voorbereid nie. Hy kan nie sê hulle soek na ’n middelklashomoseksueel wat moontlik aangeneem of ’n buite-egtelike kind was nie. “Dames en here …” roep die generaal en die media skarrel na kameras en notaboeke. Nog skerp ligte word aangeskakel. “Dames en here.” Steeds nie stilte nie.

“Can you speak English?” roep iemand uit. Kameras se motoraanjaers klik. Flitse gaan af. “Dames en here, dankie dat u hier …” Cloete het omgedraf na die generaal en fluister in sy oor. Die generaal lyk ergerlik. Dan knik hy. “Ladies and gentlemen, thanks for being here. Let me start by saying that the South African Police Service are doing everything they can to apprehend the ruthless murderer who are killing people without apparent reason.” Is, dink Joubert. The murderer who is. “We regard this matter in a very serious light and are allocating as many people as we can to assist with the investigation. I cannot tell you everything we are doing, because some of it is part of our strategy to catch the person or persons involved. What I can tell you, are that the investigating officer, captain Mat Joubert, have as many policemen at his disposal as he needs. We have already given him all available staff from Murder and Robbery. If necessary, we will also give him more. This has now become the biggest manhunt the Cape has ever seen. We will not rest before the person or persons responsible for these thoughtless murders is apprehended. Now, I leave you in the hands of captain Mat Joubert. Afterwards, I will answer your questions if you have any.” Dan kondig die generaal aan: “Captain Joubert.” Joubert loop om die tafel. Die media gons. Die generaal staan op en bied vir hom sý stoel aan. Die ligte skyn in sy oë. Die kameras klik weer. Hy kan niemand agter die ligte sien nie. Hy gaan sit. Die tros mikrofone voor hom is intimiderend. “Good afternoon,” sê hy en weet dan hoegenaamd nie wat om verder te sê nie. Die media wag. Begin by vanoggend, dink hy paniekerig. Hy het tog al voor mense gepraat. Maar hier is so baie. “E …” Sy hart hamer in sy bors. Sy mond is droog. Hy haal te vinnig asem. “As you

know …” Hy hoor sy eie aksent: ês joe nou. Sy hart klop vinniger. ‘‘… the Ma killer struck this morning for the fourth time.” Sy sakboekie. Waar is sy sakboekie? Hy voel in sy binnesak. Dit is nie daar nie. Het hy dit by Anneri Boshoff geneem? Die ander sak. Voel in die ander sak. Hy kry dit. Die verligting is van korte duur. Die stilte is swaar in die vertrek. Iemand giggel. Iemand kug. Hy haal die boekie uit en maak dit oop. Hy sien sy hand bewe. “The victim …” De wiektum. Fokken dom poliesman. “… was forty-one-year-old Mr Alexander MacDonald of Hammerhead Street in Houtbaai … e … Hout Bay.” Iemand roep sy naam. Hy ignoreer dit. “The perpetrator used a weapon similar to the previous …” “Kaptein Joubert…” Hy kyk op, maar sien net die ligte. Die stem klink bekend. “Net ’n oomblik,” sê die brigadier hier langs hom. Joubert is verward. Dan sien hy ’n figuur deur die ligte tree, tot voor die tafel. Dit is Petersen. “Ekskuus, kaptein. Ek is jammer. Maar ons het iets gekry. Nou net.” Die generaal is ook by. “Wie de bliksem is jy?” vra hy gedemp aan Petersen. “Luitenant Petersen van Moord en Roof, generaal.” “Hulle het iets gekry, generaal,” sê Joubert. Hy hoor hoe die media se gons toeneem. “Dit beter belangrik wees, luitenant,” sê die generaal.

“Inderdaad,” sê die brigadier. “Een van die bure, generaal,” sê Petersen in ’n fluisterstem. “Hy het vanoggend ’n motor by die moordtoneel sien staan. ’n Nuwe vyfreeks-BMW.” “En?” sê die generaal ongeduldig. “Hy sê dit was vroeg. Hy was op pad na die bushalte. Toe sien hy ’n man wat by ’n BMW uitklim en by MacDonald se huis instap. En minute later toe jaag die BMW by hom verby.” “Het hy die man gesien? Herken?” Die generaal sukkel om sy stem gedemp te hou. “Net skrams. Hy sê dit was vinnig. Maar hy het die registrasienommer gesien. Dit was maklik om te onthou. CY 77.” “Bliksem,” sê die generaal. “Vind uit wie dit is.” “Ons het al klaar, generaal. Dit is hoekom ons hier is. Ons wil hê kaptein Joubert moet saam met ons kom.” “Bliksem,” sê die generaal. Dan maak hy keel skoon. “Ladies and gentlemen. Quiet please. Ladies and gentlemen.” Hy kan ’n speld hoor val. “Our efforts has paid off.” Have, dink Joubert. Have paid off. “We now received fresh information and I think a suspect will be arrested in a matter of hours. We will now excuse captain Mat Joubert, who will follow up this new lead.” Joubert staan op met die veerkrag van totale verligting. Die media skree vrae, maar Joubert stap saam met Leon Petersen om die groep, na die deur toe. “Please, ladies and gentlemen, please, can I have your attention,” skree die generaal. Dan is Joubert en Petersen by die deur uit. “Aan wie behoort die BMW?” vra Joubert.

“Oliver Sigmund Nienaber.” Hy is vir ’n oomblik stomgeslaan. Hy gaan staan stil. “Dié Oliver Nienaber?” “Einste. Niemand sny jou hare beter en goedkoper nie. Ek belowe.’ “Bliksem,” sê Joubert, en voel soos ’n generaal.

Die huis sit hoog teen die hange van die Tygerberg, met ’n uitsig oor Bellville en die Kaapse Vlakte tot by die Hottentots-Hollandberge. Dit is op drie vlakke, ’n moderne gebou van witgeverfde beton en glas. Hulle hou voor die motorhuis met die drie deure stil. “Skatryk uit die ydelheid van die vrou,” sê Petersen. Hulle stap met die trap langs die motorhuis op. Die voordeur is groot. Joubert druk die deurklokkie. Hulle hoor dit nie lui nie. Hulle wag. Petersen kyk rond. “Dit is ook net julle wittes wat só kan ryk word. Met my mense se hare kan jy niks uitsig nie.” Die voordeur gaan oop. ’n Swart vrou in ’n netjiese uniform verskyn. “Kan ek help?” Joubert toon die plastiekkaartjie waarop sy foto, die polisiewapen en sy besonderhede verskyn. “Ons is van die Polisie. Ons wil vir Oliver Nienaber sien, asseblief.” Haar oë word groot. “Kom in, asseblief,” sê sy en draai om. Hulle stap tot in die voorportaal. Sy verdwyn in die gang af. Hulle hoor vrouestemme terwyl hulle die moderne kunswerk teen die muur bepeins. Dan verskyn ’n blonde vrou. Hulle herken haar. Mevrou Antoinette Nienaber, gebore Antoinette van Zyl, ster van die silwerdoek in sulke onsterflike films soos ’n Roos vir Janie, Sewe soldate en Oom Drieman tem ’n vrou. En vandag, soos soveel tydskrif- en koerantartikels dit oor en oor herhaal, is sy steeds gelukkig getroud met die koning van haarsalonne, die grootbaas van die kettinggroep Hair Today, Oliver Nienaber.

Sy is nog mooi genoeg om hul asems weg te slaan. Sy glimlag vriendelik. “Goeienaand. Kan ons help?” Joubert kug. “Mevrou, ek is kaptein Joubert en dit is luitenant Petersen. Ons is van die Polisie se Moord-en-Roof-eenheid en sal graag met meneer Nienaber wou gesels.” Haar glimlag word breër. “Natuurlik, kom gerus deur. Hy speel snoeker saam met die seuns.” Sy stap voor hulle uit en Joubert dink sy moet al naby die veertig wees, maar daar skort niks met haar lyf nie. Sy gaan staan in die deur van ’n groot vertrek. “Oliver, iemand om jou te sien.” Hulle hoor sy stem. “Dié tyd van die aand?” Sy vrou antwoord nie. “Gaan julle aan. Tobie, speel sommer vir my. Ons kan nog wen.” “Goed, Pa.” Oliver Nienaber kom uitgestap. Die bekende gesig wat feitlik daagliks lewensgroot op ’n volbladadvertensie in die koerante pryk. Met die bekende woorde daarby: NIEMAND SNY JOU HARE BETER EN GOEDKOPER NIE. EK BELOWE. En sy flambojante handtekening en die groot logo van Hair Today. En gewoonlik heel onder: nou oop op … George. Of Laingsburg. Of Oudtshoorn. Of Kimberley. “Goeienaand, menere,” sê hy joviaal. “Ek is jammer, ek sny nie hare in die aand nie.” Hulle glimlag en steek hand uit om sy groet te beantwoord. “Hulle is van die Polisie, Pappa,” sê Antoinette Nienaber saggies. Sy stel hulle voor. “Gaan julle studeerkamer toe, dan reël ek vir iets om te drink. Tee? Koffie?” Almal wil koffie hê. Nienaber lei hulle na sy studeerkamer.

Hy gaan sit nie agter die lessenaar nie. Die vertrek is groot genoeg om ’n sithoekie te hê waar ’n rusbankie en leunstoele staan. “Kom, sit gerus. Dit is nie elke dag dat ek besoek van die Polisie kry nie.” Joubert sien die geraamde sertifikate en foto’s en koerantadvertensies teen die muur. “Dieselfde advertensie die afgelope ses jaar. En dit werk nog steeds,” sê Nienaber toe hy Joubert se oë volg. “Hoeveel salonne het u al?” vra Joubert. “Die twee en sestigste het verlede week op Cradock sy deure oopgemaak. En nou gaan ons Gauteng toe. As ek ’n goeie streekbestuurder kan kry. Hoe lyk dit? Het jy nie lus nie?” Nienaber praat met Joubert, ignoreer vir Petersen. Hy is ontspanne en gemaklik, maar Joubert weet dit beteken niks. “Meneer Nienaber …” “Waarmee kan ek help?” “Ons is van Moord en Roof … “Sjoe, klink ernstig.” “Klink die naam Alexander MacDonald vir u bekend?” “MacDonald? MacDonald? Jy weet, ek ontmoet so baie mense …” “Meneer MacDonald is die eienaar van MacDonald Fisheries, ’n klein maatskappytjie in Houtbaai met twee vistreilers. Groot man.” “Rooi hare,” sê Petersen. “Wat is sy naam? Alexander? Hoekom klink dit vaagweg bekend?” Nienaber staar na die plafon en krap agter sy oor. “U het nie vandag by iemand met so ’n naam besoek afgelê nie?” “Nie wat ek kan onthou nie.”

“U is die eienaar van ’n nuwe wynrooi BMW met die registrasienommer CY 77?” “Dis reg.” Nog geen teken van kommer nie. “U het vandag die voertuig gebruik?” “Ek gebruik dit elke dag.” “Die voertuig is nie na u wete vandag deur iemand anders gebruik nie?” “Nee … Kan jy vir my sê … Is my motor gesteel?” “Wanneer laas het u die motor gesien, meneer Nienaber?” vra Joubert. “Vanmiddag, toe ek huis toe gekom het.” “En hoe laat is u vanoggend hier uit?” “Sesuur? Ek dink so sesuur se kant. Ek wil maar altyd vroeg op kantoor wees.” Sy gesig begin nou kommer wys. “Wil julle vir my sê waaroor die ding gaan?” “U was nie …” “Klop, klop,” sê Antoinette Nienaber by die deur, ’n skinkbord met koffiebekers in haar hande. Nienaber spring op. “Dankie, skat,” sê hy. “Plesier,” glimlag sy, so ontspanne as voorheen. “Is alles reg, Pappa?” “Heeltemal.” “Kry vir julle van die koekies,” sê sy en stap uit. Nienaber hou die skinkbord vir die speurders in stilte. Dan gaan sit hy. “Jy moet vir my sê waaroor die ding gaan.” “U was nie vanoggend tussen sesuur en halfsewe in Houtbaai nie?” “Nee, ek sê mos …” “Dink mooi, meneer Nienaber,” sê Petersen.

“Genade, sersant, ek weet darem waar ek was.” “Luitenant.” “Ekskuus. Luitenant,” sê Nienaber en daar is ’n sweem van irritasie in sy stem. “Dra u kennis van die Ma-moorde wat die afgelope tyd in die Kaap plaasgevind het, meneer Nienaber?” Hy rol sy skouers. “Ja. Ek bedoel … Ek lees die koerante. Daar was iets oor televisie.” “Besit u ’n Ma Broomhandle, meneer Nienaber?” “Nee. Julle dink tog seker nie … Wat gaan hier aan?” “Kan u verduidelik waarom u motor, ’n wynrooi vyfreeks-BMW met die registrasienommer CY 77, vanoggend voor die huis van Alexander MacDonald, die jongste slagoffer van die Ma-moordenaar, gesien is?” Nienaber sit regop, kom amper orent. “Hoe sal ek … Nee. Julle is polisiemanne. Julle het tog al gehoor van vals nommerplate. Ek sê mos ek was vanoggend net ná ses by die kantoor.” “Het u iemand wat dit kan staaf?” “Dat ek daar was? Nee. Dit is hoekom ek so vroeg ingaan. Sodat ek alleen kan wees en werk gedoen kry.” “U was dus van sesuur of by die werk,” sê Joubert. “Ja.” Verligting. Die mense gaan hom glo. “En nie naby Houtbaai nie,” sê Petersen. “Dis reg.” “Dan het u niks om oor bekommerd te wees nie, meneer Nienaber,” sê Joubert en sien hoe die man oorkant hom terugsak in die stoel. “Dis reg,” sê Nienaber.

“Maar ons wil u een groot guns vra.” “Ja?” Agterdogtig. Joubert verdraai die waarheid effens: “Dit sal vir ons baie help as ons die saak bo alle twyfel kan opklaar. Ons glo u was nie naby Houtbaai vandag nie. Maar ons het ’n ooggetuie wat sê hy het u BMW gesien en ’n man wat baie bekend gelyk het. Wil u nie net vinnig saam met ons Moord en Roof toe gaan nie. Ons het wat ons noem ’n uitkenningskamer. Ons kry ’n klompie mense wat dieselfde bou en gelaatskleur as u het. En die ooggetuie moet dan die een uitken wat hy dink hy gesien het. Aangesien u onskuldig is …” Oliver Nienaber het bleek geword. “Ek dink nie dit sal nodig wees nie.” “Hoe so?” “Ek dink ek moet eers my prokureur bel.”

Agt en twintig

Oliver Nienaber lieg vir sy vrou voor hy saam met die speurders na Moord en Roof se gebou in Kasselsvleiweg gaan. Hy sê vir haar die Polisie het sy hulp nodig met ’n saak. “Niks om oor bekommerd te wees nie.” Hulle wag in stilte vir Nienaber se prokureur om op te daag, hulle drie, om ’n tafel waarop die sigaretbrandmerke die enigste getuienis is van vergete gesprekke. Die prokureur kom ingehardloop, ’n baie kort man in die veertig, met ’n reusekop, dik lippe en feitlik geen kakebeen nie. Hy protesteer, soos dit beoefenaars van die beroep se gewoonte is, oor die behandeling wat sy kliënt ontvang, maar Nienaber maak hom stil. “Ek is vrywillig hier, Phil.” Die prokureur gaan sit, maak die gespes van sy duur aktetas los, haal ’n skryfblok uit, bring ’n vulpen uit sy baadjiesak te voorskyn en kyk op na Joubert. “Julle kan maar voortgaan,” sê die prokureur asof dit nou sy amptelike goedkeuring wegdra. Joubert sê niks, lig net sy wenkbroue. “Ek was vanoggend by Alexander MacDonald se huis, Phil. Die ou wat deur die Ma-moordenaar geskiet is.” “Jissis,” sê die prokureur en tuit sy vlesige lippe. Nienaber kyk na Joubert. “Hy het my gebel. Verlede week. Dinsdag. Woensdag. Ek kan nie onthou nie. Hy wou hoor of ek nie ’n salon in Houtbaai wil oopmaak nie. Hy het geld om te belê. Hy wou ’n gebou koop in die hoofstraat of iets. Maar hy het eers huurders gesoek. Toe sê ek …” “MacDonald?” vra Petersen. “Ja,” sê Nienaber. “Ek het nie regtig …”

“Alexander MacDonald? Die visserman? Groot rooikop?” Petersen klink skepties. “Wel … Ek het nie toe geweet hoe hy lyk nie …” “Die man het R100 000 skuld en hy bel jou uit die bloute en vra of jy ’n salon wil oopmaak in ’n gebou wat hy nog nie eens besit nie?” “As jy my net kans gee om klaar te praat, luitenant,” sê Nienaber, die “luitenant” swaar gelaai met sarkasme. “Ons luister,” sê Joubert. “Ek het vir die man gesê ek werk nie so nie. Ek meen, ek het nog nooit van hom gehoor nie. En in elk geval, ek wil nie ’n salon in Houtbaai vestig nie. Toe sê ek vir hom nee. Maar die volgende dag toe bel my weer. Selfde stem. Engels, met so ’n aksent. Jy weet, soos daai ou van Wallis wat die Vier Nasies-rugby uitsaai …” “Vyf,” sê die prokureur. “Huh?” sê Nienaber. “Vyf Nasies.” “Nee,” sê Nienaber. Hy hou sy vingers in die lug, ontbloot hulle een vir een soos hy aftel. “Engeland, Wallis, Skotland en Ierland.” “Jissis, Oliver, jy werk te hard. Tel Frankryk daarby.” “Maar Frankryk …” “Alexander MacDonald,” sê Joubert en leun vooroor, sy skouers breed oor die tafel, sy kop afgebuig, asof hy gaan storm, sy stem laag, soos die grom van ’n groot hond. “Ekskuus. Toe bel hy weer. Die volgende dag. Selfde storie. Wil ek nie ’n salon oopmaak as hy die gebou koop nie.” “Watter gebou?” vra Joubert.

“Ek weet nie watter gebou nie.” “Hy moet tog ’n gebou se naam genoem het.” “Hy het. Marine Plaza of iets. Ek kan nie onthou nie. Ek het dit nie eens neergeskryf nie. Ek doen nie só sake nie.” “En toe?” “Toe sê ek weer nee. Toe hoor ek niks van hom nie. Tot gisteraand. Toe bel hy my by die huis. Selfde storie, van die gebou en die salon. Toe sê ek vir hom: ‘Listen, mister, ek stel nie belang in jou gebou nie, not tonight en ook nie enige ander tyd nie.’ Toe sê hy: ‘I’m going to crush your balls, Dutchman.’ Net so. I’m going to crush your balls, Dutchman. En nog ander goed. I’m going to cut off your … your … your penis and stuff it in your ear. Net so …” “Wag, wag, wag,” sê Petersen. “Hier is ’n matroos, ’n man wat al toegesluit is vir aanranding en kwaadwillige saakbeskadiging, wat praat van ‘penis’?” “Luister, luitenant, ek kan nie onthou presies watter …” “Jy het nou net gesê ’net só’.” “Ek het nie bedoel die presiese woorde nie …” “Menere,” sê die prokureur versoenend. “Menere, julle kan nie van my kliënt verwag om die ipsissima verba van ’n telefoongesprek te onthou wat vier en twintig uur gelede plaasgevind het terwyl julle hom hier soos ’n krimineel ondervra nie. Hy is onder druk. Hy is ’n mens. Asseblief.” “Hy is ’n leuenaar,” sê Petersen, staan op en draai sy rug na Nienaber. “Goed, goed. Hy het vieslik gepraat. Is dit nodig dat ek al die vieslikhede herhaal?” Nienaber se stem maak ’n stralekrans. “Doen net jou bes,” sê Joubert en leun terug met die vermoede dat Petersen die rol van die onverbiddelike wil vertolk. “In elk geval, hy het ’n klomp vieslikhede kwytgeraak en ek het die telefoon neergesit. Toe, ’n halfuur later, bel hy weer. Sê hy is jammer dat hy so aangegaan

het. Of ek nie net wil kom kyk nie. Dit is ’n fantastiese gebou. En hy sal my baie goedkoop huur aanbied. Hy het mooi gepraat. Toe dink ek dit is beter om van hom ontslae te raak op die goedkoop manier. Gaan kyk na sy gebou. Ek meen, dit is goedkoper as om my telefoonnommer te verander. Maar toe sê ek vir hom ek het nie tyd nie. Toe sê hy wat van vroeg in die oggend. Voor werk. Toe sê ek dis reg, wat van môreoggend, want ek wou die ding net agter die rug kry. Ek wou net van die man ontslae raak. Toe spreek ons af vir sesuur. By sy huis. Dan ry ons met my kar. Hy het gesê sy kar stink te veel. Na vis. Toe ry ek, vanoggend. Maar ek was laat, ek kon eers nie die adres kry nie. En toe ek daar kom, toe lê hy in die deur en dit is net bloed, en hy is geskiet, reg in die … reg in die …” “Penis,” sê Petersen en draai terug na Nienaber. “Dis reg. In die penis.” “Jissis,” sê die prokureur. “Jy lieg,” sê Petersen. “Jy kan nie só sê nie,” sê Nienaber. “Ek kan sê net wat ek wil.” “Hy kan nie só sê nie.” Nienaber wend hom tot die kort prokureur. “Ek dring daarop aan dat jy my kliënt met respek behandel.” “Met respek, Oliver, jy lieg.” “Hy kan nie só sê nie,” kerm Nienaber en kyk na Joubert wat terugleun met ’n dun grynslag. Die toneel voor hom is effe onwerklik. Maar Petersen is nou warm, want Nienaber het hom eers geïgnoreer en toe sarkasties ge-“luitenant”. “Ek kan, Ollie. Jy lieg. En ek gaan jou uitvang. En ek gaan jou toesluit. En die sleutel weggooi. En wat gaan dan van jou mooi vroutjie word, Ollie? Huh? Terwyl jy in die tjoekie is, Ollie? Wie gaan haar krap as sy jeuk, Ollie?” “Leon,” sê Joubert waarskuwend, want hy onthou skielik die stemtoon. Die

Sondagmiddag in Mitchells Plain toe Petersen die jong bendelid bygekom het ... “Fokken rykgat whitey lieg, kaptein,” sê Petersen, die wit van sy oë nou groot. Sy hande bewe. “Nee, nee,” sê die prokureur en waai ’n vinger afkeurend in die lug. Nienaber het halforent gekom, sy gesig op ’n plooi van suiwer emosie. “Hotnot,” sê hy, die sjarme van sy koerantadvertensie nou ondenkbaar. “Jou hotnot.” Die beweging waarmee Petersen oor die prokureur spring en vir Nienaber met die vuis teen die wang slaan, is een, seepglad, blitssnel. Nienaber slaan in sy stoel agteroor. Sy kop tref die kaal teëlvloer met ’n dowwe slag en dan rol hy uit die stoel. Joubert het opgespring nog voor die hou geplant is, maar is te laat. Nou kry hy vir Petersen aan die hemp beet, ruk hom terug terwyl die prokureur op sy kliënt duik en beskermende arms oor hom sprei. “Nee, nee, nee, nee,” skree hy, sy groot kop ingetrek in sy skouers, asof hy nóg houe verwag. Petersen blaas sy asem uit en verslap in Joubert se greep. “Toe maar, kaptein, ek sal hom nie weer slaan nie.” “Kry ’n ambulans,” sê die prokureur van die vloer af, sy arms steeds gestrek vir die afweer van die aanval. “Ek dink hy is dood.” Joubert kniel by hulle. “Laat ek sien.” Die prokureur is huiwerig, maar hy skuif tog weg. Joubert sien Nienaber se wangbeen is al besig om te swel en te verkleur. Maar sy bors dein gesond op en af. “Hy makeer niks,” sê Joubert. “Net ’n bietjie flou.” “Kry ’n ambulans,” sê die prokureur. “En kry julle bevelvoerder.” Joubert weet wat dit beteken. En hy weet wat die uiteinde van die saak gaan wees: De Wit gaan die saak vir Vossie gee. SALON-BARON EIS MILJOENE VAN STAAT. De Wit moet nou die saak vir Vossie gee. Hy sal nie anders kan nie. Joubert sug en sy skouers sak. Petersen sien dit en hy snap iets van die houding. “Ek is jammer, kaptein.”

“Sal iemand ’n ambulans kry! Nou!” Die prokureur beveel en pleit terselfdertyd. “Dit is nie nodig nie,” kom die stem van die vloer af. Al drie staar na Nienaber, wat stadig orent kom. “Ons gaan hulle dagvaar, Oliver,” sê die prokureur. “Ons gaan hulle kaal uittrek. Hy …” ’n Vinger wys na Leon Petersen. “Hy sal nooit weer in die land werk kry nie.” “Nee,” sê Nienaber. Stilte. “Los dit,” sê Nienaber. “Kom ons los dit net alles.” Hy staan moeisaam op, sy regterhand wat vat-vat aan die gekneusde wangbeen. Die prokureur help dadelik, trek Nienaber orent, help hom om die stoel regop te kry, laat hom versigtig daarin sak. “Hulle staan nie ’n kans nie, Oliver. Dit was brutaliteit in sy ergste vorm. Onder die nuwe regering … Hulle gaan al twee werk soek.” “Ek is bereid om dit te los, Phil.” “Jissis, Oliver.” Nienaber kyk op na Joubert. “Is julle bereid om dit te los?” Joubert sê niks. Sy brein staan stil, sy asem ingehou. Hy kyk net na Nienaber. Petersen kyk na die muur. “Kom ons loop, Phil,” sê Nienaber en hy stap deur toe. Die prokureur gryp sy tas, sy notaboek en sy pen, en draf op kort beentjies agterna. Nienaber maak die deur oop en stap uit. Die prokureur volg hom, klap die deur agter hom toe. Petersen lig sy kop effens en masseer sy slaanhand. “Ek is jammer, kaptein.” “Dis orraait, Leon.” Joubert gaan sit by die tafel en haal sy sigarette uit. Hy steek een aan en blaas ’n dun streep rook na die dak toe. “Dis orraait. Ek dink ook die fokken rykgat whitey lieg.”

Nege en twintig

Hulle sit en koffie drink in die teekamer, halfnege op ’n Maandagaand. Hulle sit langs mekaar, elmboë op die knieë, albei hande op die koffiebekers. Net hulle twee in die groot, leë teekamer. Die rye goedkoop staal-en-plastiek-stoele langs die mure staan gedienstig en wag op die sitvlak-stormloop van môre. “Ek het alles opgefok, kaptein.” Joubert sug. “Dis waar, Leon.” Hy sluk aan die koffie wat te lank in die groot kan getrek het. “Jy sal iets aan daardie humeur van jou moet doen.” “Ek weet.” Petersen staar na die inhoud van sy beker, die modderkleur daarvan, die stoom wat ’n deursigtige sliert vorm. “Here, kaptein, daar is net só baie moeilikheid. My vrou …” Hy kyk op dak toe, asof hy hulp soek. “My vrou wil my los. Sy sê ek is nooit by die huis nie. Sy sê my dogters het ’n pa nodig. Sy sê ’n stiefpa wat by die huis is, is beter as ’n bloedpa wat hulle nooit sien nie. En sy sê daar is in elk geval nooit geld vir niks nie. Jy werk soos ’n executive en jy pay soos ’n gardener, sê sy. Kan ek jou iets vertel, kaptein? Uit die huis uit?” Hy kyk na Joubert, maar praat verder voor Joubert kan antwoord. “Weet jy wanneer laas ek en my vrou … Jy weet … Maande. En nou sê Bart de Wit ek sal moet begin spark, want mense van kleur moet deurkom, wys dis nie alles affirmative action nie. Nou vra ek jou, kaptein, wat doen ek anders? Ek spark nou al vir fokken jare, maar my pay-slip soek nog steeds affirmative action. En nie net myne nie. Ons almal s’n. Wit, swart, bruin. Al dié moeilikheid, al die moord en doodslag en verkragting, al die lang ure en fokkers wat op jou skiet en ryk whiteys wat maak of jy nie daar is nie en jou baas wat sê jy moet spark en die union wat sê moenie worrie nie, dinge gaan regkom en jou vrou wat sê sy wil jou los …” Petersen neem ’n diep sluk van sy koffie.

“Ons sal hom kry, Leon.” “Nee, kaptein, ek het nou alles opgefok.” “Tydelike terugslag.” “Wat nou, kaptein?” Hulle hoor voetstappe in die gang af, haastig. “Ek gaan hom laat agtervolg.” Hulle kyk in afwagting na die deur. ’n Sersant loer om die kosyn. “Kaptein, Gerrit Snyman op die telefoon. Hy hou aan. Kaptein kan in my kantoor kom vat.” Joubert sit die koffiebeker op die groot tafel in die middel van die teekamer neer en drafstap saam. In die sersant se kantoor tel hy die gehoorstuk op. “Gerrit?” “Ek het vir Eleanor Davids gekry, kaptein.” Opgewonde. “Wie?” “Die vrou wat MacDonald van verkragting aangekla het.” Joubert sukkel om te onthou. Snyman interpreteer die stilte reg. “Twee jaar gelede, kaptein. Sy het die saak teruggetrek.” “O. Ja.” “Sy is ’n gesellin, kaptein.” “O.” Nou meer belangstellend. “En sy besit ’n Smith & Wesson Escort, kaptein.” Sy hart spring. “Sy sê sy het ’n alibi, kaptein, maar ek dink sy lieg.” “Ons is op pad, Gerrit.”

“Goed, kaptein.” Dan praat Snyman sagter, vertroulik, verwonderd. “Sy is maar ’n snaakse vrou, kaptein. Bruin, maar die hare is spierwit gedye, en die klere is alles swart. Lang stewels, broek, hemp. Selfs ’n mantel …” Hierdie lang swart cloak, soos Batman. En swart boots en swart hare. Die angel of death. Hercules Jantjies. Die bergie. In die Tuine-polisiestasie. Joubert onthou dit. Ipsissima verba, soos die diklip-prokureur sou sê. Swart hare. “Gerrit,” sê hy haastig. “Kaptein?” “Jy sê haar hare is wit.” “Soos sneeu, kaptein.” Miskien het Herculus Jantjies ondanks sy brandspirituswaas tog ’n deel van die waarheid beetgehad. “Waar is jy?” “Charlie’s Little Devils. Escort Agency, kaptein. Galleon Parade, Houtbaai.” “Bly net daar. Ek en Leon is op pad.”

Die duiweltjies is op die straatvenster geverf, twee van hulle, groot en rooi, vroulike duiweltjies met lang, lenige bene, dun middeltjies en swaar, diep borste. Bo die guitige boude groei ’n stert met ’n pylpunt aan die end. Onder die lang blonde hare groei twee klein horinkies. Bo hulle, die naam: CHARLIE’S LITTLE DEVILS. Snyman sit selfbewus in die ontvangsgedeelte, in ’n effe gehawende leunstoel, vooroor geleun op die punt, asof hy vinnig wil opspring. Joubert en Petersen deel die rusbank. Dit pas by die ander stoel waarin Eleanor Davids terugleun. Haar bene, in ’n swart leerbroek, hang oor die leuning. Sy dra swart stewels wat

tot by haar knieë kom. ’n Lang sigaret steek by die swart lippe uit. Agter die ontvangstoonbank sit die eienaar, ’n jong Griek met ’n lang, krullerige kuif en ’n oopgeknoopte hemp. Hy konsentreer op ’n slapbandboek voor hom, maar Joubert weet sy ore is gespits. Eleanor ontken dat sy al gehoor het van enige van die ander Ma-slagoffers. “Net MacDonald. En ek sê good riddance.” “Die verkragting?” vra Petersen. “Hy’s ’n flippin’ animal, daai een, brother,” sê sy en haal die sigaret met die lang swart naels uit haar mond uit. Sy praat stadig, intiem, onbekommerd. “Wat het gebeur?” “Hy’t gebel vir ’n meisie. Een aand op die weekend. Vrydag. Saterdag. Gesê hy soek ’n bruin brood. Toe vat Mike vir my met die Kombi. Mike is eers saam met my in, om die fee te kry en die plek uit te suss. Toe ry hy. En toe vat die MacDonald vir my, brother, en hy wil net liefde hê. En ek wil nog keer, maar hy gryp hier en daar en skeur my klere, brother, en hy force homself op my. Dis nie hoe ek besigheid doen nie, brother. Ons moet eers negotiate. Dis nie net vir vat en liefde nie. Ma’ hy’s ’n animal, brother, hy sê net hy’t klaar betaal en hy wil dit nou hê.” “En toe?” “Toe vat hy wat hy soek, brother.” Hulle wag in stilte. Sy trek diep aan die sigaret, druk dit dan halfgerook in ’n oorvol asbak dood met rustige, doelbewuste bewegings. “Ek het vir Mike gebel toe hy klaar is, dat hy my eers charge office toe vat. Mike wou nie, maar ek het insist. Toe lê ek die charge.” “Jy het dit later teruggetrek.” “Mike het my ’n bonus gegee.” “En toe skiet jy hom Sondag, sister.”

Sy glimlag stadig, haar tande oneweredig en geel. “Jy’s cute, brother. Jy moet kom vir ’n freebie.” “Jy het ’n vuurwapen?” “Of course, brother. In my line of business …” “Kan ons dit sien?” Sy staan langsaam op, swaai die swart mantel teatraal oor haar skouer. “What’s with the cloak, sister?” “’n Mens moet die product ’n unique package gee, brother.” Sy stap presies op die spykerhakke na ’n deur langs die ontvangstoonbank. Sy maak dit oop, los dit so. Die drie speurders sien ’n ander vertrek waar vier vroue op stoele sit, een met ’n tydskrif, een besig met grimering, twee wat gesels. Dan trek Eleanor Davids die deur toe, handsak in die hand. Sy haal ’n pistool uit, klein en swart, en gee dit vir Petersen. Petersen draai dit om in sy hande. “Dis ’n Escort, sister.” Sy het weer gaan sit, steek nog ’n sigaret aan, haal haar skouers op. “So am I, brother, so am I.” “Dis die Ma-moordenaar se ander pistool.” “It’s not me, brother. I’m bad, maar ek maak nie dood nie.” “Jy sal saam met ons moet kom, sister.” “I know my rights. Ek het ’n alibi.” “Jy dink die landdros gaan jou woord vat?” “Nee, maar hy sal seker die woord van ’n poliesman vat.” “Sister?” “Vra vir Hatting, die desk sergeant by die ‘Baai se stasie, watter aand van die

week kry hy sy bruin brood, brother. On the house. Sunset to sunup.”

Hatting is ’n middeljarige man met ’n bleskop wat hy probeer verdoesel deur die oorblywende hare oor die pan to kam. Hy is in sy burgerlike drag omdat die stasiebevelvoerder hom laat inkom het. “Ek gaan my pensioen verloor,” sê Hatting en hy lyk oud en bang en weerloos. “Dit kan tussen ons bly, sersant,” sê Joubert en kyk na Petersen, Snyman en Houtbaai se bevelvoerder. Almal knik instemmend. “My vrou is oorlede, kaptein. Dis al twaalf jaar.” Niemand sê iets nie. Hatting vryf sy hande oor mekaar en kyk na die vloer, sy gesig vertrek van berou. “Die kinders gaan Sondagmiddae kosskool toe. En die Sondagaande, kaptein … Ai, Here, die Sondagaande.” Hulle sit in stilte, ongemaklik. Maar Joubert moet seker wees. “Sersant, jy is baie seker Eleanor Davids was by jou tot ná sewe Maandagoggend?” Hatting knik net sy kop. Hy kan nie na Joubert kyk nie. “Die hele nag?” Knik. Dan weer stilte. “Ek sal nie weer nie,” sê Hatting, en hy huil.

Griessel se oë is diep in hul donker kasse, sy vel die blougeel van die siekes, maar hy luister na elke woord van Joubert, smagtend na die normale, die roetine, die lewe daar buite. Joubert sit op die een bed, net ’n kaal matras op ’n staalkatel. Bennie sit, bene opgetrek, op die ander. Die sanatorium is stil, ’n grafkelder. “Snyman sal vir Nienaber agtervolg, van môreoggend af. Met Louw wat in die aande aflos. Dit is al wat ons het, Bennie.”

“Kan nie hy wees nie.” Griessel se stem is vaag, asof hy van ’n afstand af praat. “Ek weet nie, Bennie. Haarkapper. Ek was …” Hy moet eers dink wanneer hy by Anneri Boshoff was. Vandag? Dit voel soos gister of eergister. Hy onthou haar en sy ongemak, en hy wil vir homself lag en vir Bennie Griessel van haar vertel, maar hy glimlag net effe verleë. “Ek was vandag by ’n mooi vrou gewees, Bennie. ’n Doktor in die kriminologie. Sy sê die moordenaar kan skeef wees. Nienaber is getroud, maar hy is ’n haarkapper …” “My neef is ’n haarkapper op Daniëlskuil en daar is nie ’n boer se vrou wat hy nog nie deurgedraf het nie.” “Dit is al wat ek het, Bennie. Want Nienaber lieg. Ek weet nie hoekom en waaroor nie, maar hy lieg. Hy is glad, Bennie. Soos ’n paling.” Joubert kyk na sy horlosie. Dit is halfelf. “Die verpleegster het gesê net vyftien minute.” “Ek wil kom help, kaptein.” “Kom wanneer jy reg is.” Hy staan op. “Nag, Bennie.” Joubert stap in die saal af. Sy voetstappe eggo terug van die muur af. Hy is amper by die dubbeldeur wanneer hy Griessel hoor roep. “Mat.” Joubert gaan staan, draai half om. “Hoekom vra jy haar nie uit nie?” Hy staan so in die halfdonker en kyk terug na die figuur op die bed. “Die kriminoloog. Vra haar uit.” “Miskien, Bennie. Lekker slaap.”

’n Blok van sy huis af hou hy stil by ’n stopstraat, met sy venster oop sodat die Special Mild se rook na buite kan trek. Hy hoor die groot motorfiets voor dit

langs hom intrek. Die bestuurder, in ’n swart valhelm, kyk net voor hom uit. lemand klou agterop aan hom vas. Joubert kyk op, nuuskierig, instinktief, en sien die oê van Yvonne Stoffberg deur die smal opening van haar valhelm. Dan trek die motorfiets weg en ry voor sy motor uit. Joubert se verstand sit die dele bymekaar: Ginger Pretorius se Kawasaki, skuins voor twaalf op ’n Maandagaand, Yvonne Stoffberg se oë. Daar was iets in die manier waarop sy na hom gekyk het, iets in die frons, die skielike wegkyk. Miskien is dit net sy verbeelding, dink hy toe hy self van die stopstraat af wegtrek. Maar dit is asof sy so half selfbewus was. “Ek kan beter doen as Ginger Pretorius,” is wat hy dink sy wou sê. En dan weet hy hy gaan nie Griessel se raad volg nie. Hy gaan nie vir Anneri Boshoff uitvra nie. Want hy wil vir doktor Hanna Nortier hê.

Dertig

Margaret Wallace word net ná drie wakker met die besef dat Dinsdag vullisverwyderingsdag is – en sy sal self die houers moet omdra van agter die kombuis na die voorhek. Vroeg. Hulle is al voor ses hier. Verlede week was haar swaer nog hier om te help, maar nou is sy alleen. Sonder Jimmy. Môre sal dit twee weke wees. En daar is so baie om te doen. ’n Duisend dinge. Te veel. Sy staan op, trek haar kamerjas aan en stap kombuis toe, met die wete dat die slaap die wyk geneem het. Sy skakel die ketel aan, sluit die agterdeur oop, neem die handvatsel van die vullisdrom en sleepdra dit na die hek, ’n lang en moeisame tog in die halfdonker van die tuin- en straatligte. Maar dit gee haar genoegdoening. Sy sal moet voortgaan, selfversorgend wees. Jimmy sou dit van haar verwag. Sy is dit aan haar kinders verskuldig. By die voorhek skuif sy die vullisdrom reg, stof haar hande teen mekaar af en draai om, terug kombuis toe vir koffie. Sy onthou vir Floris Ferreira. Sonder waarskuwing, sonder aanmoediging, bied haar geheue skielik die inligting, halfpad tussen hek en huis. Die man op die televisie. Die derde slagoffer, Floris Ferreira. Sy onthou waar sy die gesig al voorheen gesien het. Hy was een aand hier by die huis. Sy was in die kombuis besig toe die deurklokkie lui. Jimmy het gaan oopmaak. Hulle is studeerkamer toe sonder dat sy die man gesien het. Met die uitgaan, dink sy, het sy hom deur die sitkamer sien waggel, half kruppel. Hy het opgekyk, in haar oë, ’n man met ’n hartseer gesig soos ’n groot, goeie hond. Maar hy het nie gegroet nie, net aanhou stap, deur toe. Lank gelede. Vier jaar? Vyf? Sy het vir Jimmy gevra wie die man was. “Just business, love.” Die een of ander verduideliking, vaag, verlore in die newels van soveel mense wat net kom en

gaan, deur haar huis loop as Jimmy se sakekennisse, kitsvriende, krieketmense … Maar Floris Ferreira was hier. En môre sal sy vir die groot polisieman met die oë wat nie sien nie, bel en hom daarvan sê. Miskien help dit.

Hy swem al net ná ses, met die besef dat die dag lank gaan wees, vasberade om vroeg te begin. Hy tel die eerste twee lengtes en raak dan verstrengel in die soeke na oplossings. Wat moet hy vandag doen? Oliver Nienaber. Verdagte nommer een. Gerrit Snyman sit seker al gereed voor die duur huis, reg vir die eerste ronde van volg-die-haarkapper. Die lykskouing. Kyk of die patoloog die tyd van MacDonald se dood kan vasstel. Dit kan Nienaber vaspen … ten spyte van Petersen se vuishou. Praat met die vorige slagoffers se naasbestaandes oor MacDonald. Het iemand hom geken? Van waar? Die bankrowe. Hoor by brigadier Brown of die mense al in Premier Bank se takke ontplooi word. Nog twee dae voor hy weer vir Hanna Nortier sien, dink hy. Nog net twee dae. Hy wil haar uitvra. Waarheen? “Dop by die kantien, dok?” Ha. Kersligete by ’n goeie restaurant, een van daardie in Seepunt met die dik gordyne, dalk een van die nuwes by die Waterfront waaroor almal praat? Nee. Nie vir ’n eerste keer nie – dit is te intiem, te veel hy en sy. Fliek? Miskien. Wat? “Rocky VII al gesien, dok?” Dalk een van daardie Europese goed met die onderskrifte wat in die suidelike voorstede wys? Nee. Te veel kaal borste en blatante seks. Sy sal die verkeerde indruk van hom kry. Joubert besef skielik hy het in sy agterkop aanhou tel en hy is nou klaar met die agtste lengte. En hy is lus vir nog. Hy kan dit nie glo nie. Agt lengtes. Kan jy nou meer. Agt fokken lengtes. Wie het nodig om op te hou met rook? Hy draai om soos hy jare gelede geleer het, glad, in een beweging, met sy voete wat skop teen die swembad se kant. Hy pyl

onder die water deur, tot sy groot lyf deur die oppervlak breek en sy arm reik en sy kop draai vir asem en hy die borskas kantel vir die volgende armslag opwaarts, en die volgende. Links, regs, links, asem, links, regs, links, asem ... Hy swem nog vier lengtes, ritmies, rustig, terwyl sy hart diep in sy borskas klop, ’n drukking. Sy genoegdoening groei, tot hy aan die einde van die twaalfde weet dit is goed en dit is genoeg. Hy gly glad en sonder inspanning uit die water, met druppels en stroompies wat reën op die teëls, en stap kleedkamer toe. Die lang vertrek is dié tyd nog stil en die versoeking raak skielik te groot. Hy bulder: “Baaa!” Een klank, eksplosief, ’n eggo in die gebou. Die geluid wat terugkom na sy ore is ’n verleentheid, maar die gevoel hang om hom soos ’n kleed, selfs tot wanneer hy by Houtbaai se polisiekantoor uitklim, verby die roepende media stap, met die trappies opgaan en by die groot houtdeur instap. Maar dit smelt weg wanneer hy die streekkommissaris, die speurhoof en De Wit sien. Hulle groet, die drie senior offisiere se blik hoopvol op Joubert. Sy eie verklap niks. Hulle stap deur na die opskamer en maak die deur toe. Joubert vertel alles – tot net voor Petersen se vuishou. En dan begin hy lieg. “Ons moes hom laat gaan.” “Julle moes hom laat gaan,” sê die streekkommissaris sonder intonasie, oorbluf. “Ons het aan die Mag se posisie gedink, generaal, in die moeilike tye. Ons beeld is ter sprake. Oliver Nienaber is ’n bekende gesig. As ons hom toesluit, moet ons genoeg getuienis hê. En daar is nie. Een getuie wat hom by die moordtoneel gesien het. Die patoloog het nog nie eens bevestig dat MacDonald min of meer daardie tyd vermoor is nie. Ons het geen bewyse dat Nienaber ’n Ma besit nie. Sy storie … Dit kan dalk waar wees. Maar ons beeld, generaal. As ons nou die verkeerde man aankla …” Joubert hamer op die beeld, weet dat dit die een sterk punt van sy argument is. “Jaaa,” sê die generaal, nadenkend. “Maar ek het ’n span wat vir Nienaber agtervolg, generaal.”

“Wat sê ons vir die media?” vra die brigadier. “Ná gisteraand se drama by die nuuskonferensie is hulle soos hiënas wat bloed geruik het. Die Burger sê selfs iemand kan vandag aangekla word. Waar kry hulle sulke snert?” Stilte daal neer in die vertrek. “Het ons niks anders nie, kaptein?” vra die generaal, maar ken die antwoord. “Ons het baie opvolgwerk om vandag te doen, generaal. Dit kan dalk iets oplewer.” “Ons moet positief klink voor die media. Ek gaan maar sê ons het ’n deurbraak gemaak en volg nou nuwe leidrade op. Dit is immers omtrent die waarheid.” “Die medium,” sê De Wit vir die eerste keer iets. Die ander staar na hom. “Sy kom vanaand. Madame Jocelyn Lowe.” “Ons kan dit mos nie vir die media sê nie, Bart.” Die brigadier klink geïrriteerd. “Ek weet, brigadier. Ons sal ook nie. Maar die madame het ’n skakelbeampte. En die skakelbeampte het gesê sy stuur vanoggend nog fakse aan die plaaslike koerante. Uit Londen.” De Wit kyk op sy horlosie. “Ek belowe u, ons gebrek aan sukses is nie vanaand hoofnuus nie.” “Ek hoop jy is reg, Bart,” sê die generaal. “Kom ons gaan praat met die aasvoëls.” Terwyl die generaal die media toespreek, staan Joubert eenkant. Hy luister, maar sy gedagtes is by die dinge wat nog gedoen moet word. Hy hoor hier en daar die media se vrae: “Wanneer gaan hulle ’n arrestasie maak?” “Is daar ’n verband tussen die moorde en die bankrowe?” Die gewone goed. En dan ’n nuwe een: “Weet die generaal van die sogenaamde veldmaarskalk van die Leër van die Nuwe Afrikaanse Boererepubliek wat gesê het die Ma is ’n stem wat die Afrikaners roep tot volksdiens?” “Nee,” sê die generaal. Die verslaggewer blaai terug in sy notaboek: “Ek haal aan: ‘Die Ma is die stem van ons voorvadere, die eggo van hul bloed, gestort vir vryheid in twee oorloë teen die oormag. Dit is die trompetgeskal vir die heropstanding van die

volk, ’n krygsroep uit ’n vergete eeu, toe Afrikanertrots nog suiwer en eg was.’ Die hele mediagroep is stil. Die generaal ook. Joubert kyk na sy skoene wat blink in die skerp sonlig. “Ek sal dat kaptein Joubert daarop antwoord,” sê die generaal. Joubert kyk op na die afwagtende gesigte, vir ’n oomblik dronkgeslaan. Sy nood gryp na woorde, selekteer, verwerp, kies ander, tot hy versigtig begin praat. “Ons kan geen motivering vir die moorde summier uitsluit nie. Om die waarheid te sê, ons het politieke motiewe van die begin af as ’n moontlikheid ondersoek. Maar ek moet vir u sê daar was tot nou toe geen rede om te glo dat enige politieke groepering direk of indirek hierby betrokke is nie.” “But you don’t discount it altogether?” vra ’n radioverslaggewer, die mikrofoon ver voor hom uitgestrek. “We don’t discount anything altogether at this stage.” Die groep besef die impromptu nuuskonferensie is verby en begin verbrokkel. Die televisiespanne pak hul toerusting op, fotograwe skroef hul flitse uit. Joubert stap met die trappies op, terug na die opskamer. Hy moet die patoloog in die hande kry. Professor Pagel, die patoloog, kla oor O’Grady. “Die man het geen respek vir die dood nie, kaptein. Ek sal verkies as jy in die vervolg self daar is. Ek vind sy soort galgehumor uiters onprofessioneel.” Joubert mompel ’n verskoning en vra dan oor die tyd van MacDonald se dood. “Dit is moeilik, kaptein. Jy weet ek kan nie presies sê nie.” Altyd dieselfde akademiese versigtigheid, geslyp deur ’n duisend hofsake as getuie vir die Staat. “Maar dit lyk na 06:00, met sestig minute speling na weerskante.” Dan begin hy verduidelik waaraan hy dit toeskryf. Joubert word gered deur ’n stem uit die aanklagkantoor wat sy naam roep. Hy verskoon homself en draf daarheen. Die konstabel hou ’n gehoorstuk na hom toe uit. Hy neem dit. “Joubert.” “Captain, this is Margaret Wallace.”

“Good morning, Mrs Wallace.” “Captain, I don’t know whether this is going to help you at all, but I think Jimmy knew one of the other victims.” Hy hoor sy gebruik die verlede tyd en weet sy het deur die Poort van die Nag gekom en ken nou die tekstuur van die landskap aan dié kant. “MacDonald?” vra hy. “No. The other one. From Melkbos. Ferreira, I think.” En skielik klop Joubert se hart vinniger, want dit is die eerste moontlike verband. Naas Oliver Sigmund Nienaber se leuen, die eerste teken van ’n deurbraak. “Where are you?” “At home.” “I’m on my way.”

Margaret Wallace nooi hom deur na ’n ontbythoekie by die groot swembad agter die huis, en laat hom eers sit terwyl sy gaan tee maak. Dan kom sy terug met ’n mooi skinkbord, fyn koppies en pierings en ’n piesangbrood wat vars gesny en gesmeer is. Sy plaas dit op die wit PVC-tafel. “Jimmy used to love the banana loaf, you know. But I stopped making it. I don’t know why. It’s just one of those things. Life moves on, past things like banana loaf. With kids growing up, you start worrying about their favourites, their needs.” Sy skink die tee. Joubert hoor die voëls in die bome, die vloeistof wat fluister van pot na koppie, sien haar slanke hande met die fyn sproete, die trouring nog aan haar linkerhand, die vinger langs die pinkie. “And then, yesterday, I wanted to make banana loaf. Isn’t it strange?” Hy kyk na haar, sien sy kyk na hom met haar onpaar oë, maar hy het nie vir haar ’n antwoord nie. “Would you like some?”

Hy knik instemmend, maar voeg dan skuldig by: “I’m on a diet.” Sy glimlag. Haar tande is wit en reguit en hy sien haar mond is mooi. “You? Do you really need it?” “Yes.” “What does your wife say?” Steeds geamuseerd. “I’m not married.” En dan, sonder rede: “My wife is dead.” “I’m so sorry.” Daar kom ’n stilte wat die son laat verdoof en die tuingeluide demp en tussen hulle op die tafel kom lê soos ’n tasbare skeiding. Hulle is skielik vennote, makkers wat die pad tot hier toe ken, maar mekaar nie in die oë wil kyk nie, te bang die ander sal die pyn terugbring. Hulle skink in stilte melk en suiker, roer rinkelend die tee. Sy begin vertel van Floris Ferreira se besoek, maar haar oë is op die koppie en die piering, haar stem plat. Hy wonder hoe goed haar geheue kan wees ná vier of vyf jaar, tot sy vertel van die besoeker se mank stappie. “He had polio.” “Oh.” Hy vra haar of Floris Ferreira nooit weer hier was nie. Of daar niks anders is wat sy kan onthou nie. Of sy al ooit van Alexander MacDonald gehoor het. Sy antwoord nee op al die vrae. Hy drink sy tee vinnig. Dan vra hy haar vir ’n foto van oorlede James J. Wallace. “A recent one, if possible. Please.” “Why?” “To show to relatives of the other victims.” “You think it means something? That Floris Ferreira was here?” “I want to find out.” Sy bly ’n rukkie lank weg, kom dan met ’n foto terug, gee dit aan hom sonder om daarna te kyk. Hy druk dit vinnig in sy sak en verskoon homself. Sy stap

saam tot by die deur en glimlag wanneer sy groet, maar die gebaar is leeg.

Oom Zatopek Scholtz hou nie van die Tygervallei-winkelsentrum nie. Hy hou nie van die Amerikaanse veerboottema van die groot atrium nie, hy hou nie van die baie mense, die harde musiek en die reuk van kitskos in sy neusgate nie. Hy wil terug plaas toe, anderkant Malmesbury, maar sy vrou het aangedring dat hy op pad terug van die vendusie hier ’n draai maak, want Woolworths het ’n onderklere-uitverkoping en hul bra’s is die enigstes wat sy kan dra. Daarom sit oom Zato, soos almal hom noem, in die Nissan-bakkie en wag in die parkeerterrein, tot hy onthou hy het nie meer as twee of drie rand se kontant nie. Hy moet petrol ingooi en vir een van die arbeiders tabak koop. Oom Zato haal sy Premier-tjekboek uit die paneelkissie, klim uit, sluit die bakkie versigtig, trek sy baadjie reg en stap na die winkelsentrum. Hy weet hier is ’n tak. Hy stap tydsaam, onverstoord – ’n vyf en sestigjarige man in ’n tweedbaadjie, blou kortmouhemp, beige kortbroek, lang beige kouse en bruin Grasshoppers. Hy stap verby die rye motors, deur die outomatiese deure, tot in die sentrum se bankvleuel en gaan na Premier se tak. Hy slaan sy tjekboek oop by ’n skryftoonbank, skryf die tjek uit, stap na die tou van mense en val agter in, skuifel vorentoe tot dit sy beurt is. Hy skuif die tjek onder die glas deur en kyk op na die bloedjong teller met haar lang swart hare en haar rooi pruilmond. “Gee dit sommer in twintigrandnote, my hartlam,” sê oom Zato ingedagte en steek sy hand in the tweedbaadjie se sak om sy beursie uit te haal. Die teller hoor net die laaste woord en sien die beweging van baadjie wat oopknoop en die man se hand wat na binne gaan. Sy skop die alarmknop met ’n paniekerige voet en gil. Konstabel Vusi Khumalo word onkant betrap. Hy staan in burgerdrag by die venster van die bank en kyk na buite, waar ’n mooi swart vrou besig is om die winkelsentrum se teëlvloer met ’n poetsbesem te was. Dan hoor hy die gil en sy hand strek na sy gordel en hy ruk die Z88 uit, swaai om, sien die teller en die man met sy hand in sy baadjie.

Khumalo is ’n goeie polisieman. Hy het sy vuurdoop in die strate van die Kaapse townships deurgemaak in die onstuimigheid van 1994 en het verlede maand sy sersanteksamen goed geslaag. Khumalo ken die boek. En die boek sê versprei jou gewig oor albei, wydgeplante bene, buig die knieë, strek die pistool in beide hande voor jou uit, oog agter die visier, en skree met ’n kommanderende, sterk stem. Boesem vertroue in, laat hulle weet wie is in beheer. “Staan of ek skiet,” styg sy stem bo die irritasie van die alarm en die vreesbevange gille van die omstanders uit, sy wapen gerig op oom Zato se voorkop. Die onskuld van die Swartlandse boer gee die deurslag. As oom Zato ’n bankrower was, sou hy tien teen een doodstil gaan staan het, versteen, sodat daar geen twyfel oor sy bedoelinge kan wees nie. Maar hy skrik, draai vinnig om, sien die swart man met die pistool en wil instinktief sy beursie in sy hande hou, veilig. Oom Zato ruk sy beursie uit sy baadjie se binnesak. Khumalo beweeg die Z88 net enkele sentimeters en druk die sneller, doodseker dat die man met die baadjie ’n vuurwapen wil uithaal. Die 9 mm-rondte ruk deur oom Zato se skouer, breek die klavikel en skeur die subklaviese arterie. Hy val terug teen die toonbank; sy bloed spuit in ’n dik stroom teen die houtpaneel. Hy het twee minute van lewe oor voor te veel lewensvog op die vloer uitpomp. Tussen die gille en uitroepe van kliënte en bankpersoneel hoor net Vusi Khumalo, wat vorentoe tree en oor oom Zato buk, die verdwaasde woorde: “Wat doen jy?” “Jy wou die bank beroof,” sê Khumalo. “Nee,” sê oom Zato, maar die donkerte is besig om oor hom neer te sak en hy kan niks meer verstaan nie. “Ek dink ons moet die bloeding stop,” sê ’n kalm stem langs konstabel Khumalo. Hy kyk om, sien ’n jong wit man in ’n kort wit baadjie.

“Is jy ’n dokter?” vra Khumalo en beweeg weg sodat die man se hand by oom Zato se skouer kan kom om die rooi stroom op te dam. “Nee,” sê die jonge. “Ek leer nog,” en hy red Zatopek Scholtz se lewe.

Een en dertig

Joubert en De Wit sit in die luukse kantoor van Premier Bank se streekhoofbestuurder. Die uitsig, noord, oor die hawe en Tafelbaai, is asemrowend. Nie een van die drie mans sien dit nie. Die streekhoofbestuurder van Premier Bank staan reg voor Joubert en wys met sy vinger: “Jy het my omsigtigheid belowe. Omsigtigheid. Omsigtigheid is ’n geliefde en gewaardeerde kliënt wat in Tygerberg se intensiewe saal veg om sy lewe. Omsigtigheid is my direksievoorsitter wat wag dat ek hom moet terugbel. Omsigtigheid is my besturende direkteur wat besig is om ’n koronêr te skiet. Omsigtigheid is ’n telefoonoproep van die media elke sewe minute. Omsigtigheid is ’n bankrower wat nog steeds daar iewers met ’n moerse pistool rondloop, terwyl die omsigtige mense van Moord en Roof vir my sê hulle is jammer.” Sweet tap van die streekhoofbestuurder se gesig af en sy lang bleskop blink onder die versonke ligte van die kantoor. “U moet verstaan …” sê kolonel Bart de Wit en lig ’n vinger van sy eie. “Nee, ek moet niks verstaan nie. Julle moet verstaan. En julle moet gou verstaan. Hierdie dik drol …” die streekhoofbestuurder se vinger skiet uit in Joubert se rigting “… het my die versekering gegee dat niks sal gebeur nie. Maar hy het vergeet om my te vertel dat hulle ’n klomp kafferkonstabels met kanonne in my takke gaan ontplooi. Hy het …” Joubert staan op, hier teen die streekhoofbestuurder, sy gesig net duime van die man se neus af. “Luister,” sê Mat Joubert. Die streekhoofbestuurder deins terug, nou stil. “Luister mooi,” sê Mat Joubert. “As jy met mý praat of met hóm praat,” hy wys

na Bart de Wit, “dan praat jy mooi. En as jy ooit weer na my mense as kafferkonstabels verwys, breek ek jou gesig.” Die streekhoofbestuurder kyk pleitend na De Wit. De Wit kyk na Joubert. Daar is ’n klein, verwarde glimlag op die kolonel se lippe. “En buitendien,” sê Joubert, “ek kan nie meer só dik wees nie. Ek is op ’n dieet.” Dan gaan sit hy weer. Niemand sê iets nie. Die streekhoofbestuurder staar na die mat. Hy sug diep, stap stadig om na sy stoel. Hy gaan sit. “Ek is jammer. Ek is jammer. Die stres …” Hy haal ’n korporatief korrekte sakdoek uit sy baadjie se bosak en druk-druk daarmee teen sy voorkop. “Die stres,” sê hy. Dan kyk hy op. “Wat nou?” “Ons sal konstabel Vusi Khumalo uiteraard onttrek en die voorval volledig ondersoek,” sê Joubert. “En vanaand roep ons al die polisiemanne byeen wat diens moet doen in Premier Bank se takke. Ons gaan hulle dril. Veiligheid, versigtigheid, publieke belang. Ons sal vir hulle ’n kort kursus gee wat hulle môreoggend met elke tak se personeel moet deurgaan. Krisisbestuur. Selfbeheersing. Noodbeplanning.” De Wit knik sy kop geesdriftig. “En van môre af is die hele operasie onder die bevel van een van die Skiereiland se beste speurders,” sê Joubert. De Wit en die streekhoofbestuurder kyk in afwagting na hom. “Sy naam is Bennie Griessel.”

“Nee, kaptein. Ek bedoel, jou reaksie op sy kwetsende en diskriminerende taal keur ek goed. Maar Bennie Griessel?” Hulle stap na Joubert se motor. De Wit glimlag glad nie. “Kolonel, ek is jammer. Ek moes dit eers met u bespreek het. Maar ek het nou eers daaraan gedink. In die man se kantoor.”

“Griessel lê dronk in die hospitaal,” sê De Wit. “Ek was gisteraand by hom, kolonel. Hy is droog. Hy het iets nodig, kolonel. Hy moet nou besig gehou word. Hy moet sy selfrespek terugkry. Dit is die regte ding dié.” “Die regte ding? Met al die druk?” “Bennie kan die druk vat, kolonel. Dit is die dood wat hy nie kan hanteer nie,” sê Joubert sag. Hulle stap in stilte tot by die wit Sierra. Joubert sluit die asiersdeur vir De Wit oop, stap dan om en klim in. Die motor is bloedig warm binne. Hulle draai vensters oop. Dan skakel Joubert die enjin aan en hulle ry, N1 toe. Bart de Wit staar deur die voorruit na die pad. Sy vinger vryf senuagtig heen en weer oor die moesie. Hy sê niks. Joubert sug en konsentreer op die bestuur. Hulle is al verby die N7-afrit wanneer De Wit na Joubert kyk. “Ons beheer nie meer die ding nie, kaptein. Nie jy of ek nie. Die hele saak het ’n lewe van sy eie gekry. Al wat oorbly, is om te bid. Want, kaptein, die waarheid is dat my kop op die blok is. Daar is baie oë in die Mag wat vir my loer. Ou Tweeneus, sê hulle. Ou Tweeneus gaan dit nie maak nie. Hy het die pos by sy boeties in die ANC gekry. Hy het dit nie verdien nie. Al wat ek graag wou gehad het, was die geleentheid om hulle verkeerd te bewys.” Dan bly De Wit weer stil, tot hulle in Kasselsvleiweg indraai. “Jy kan vir Bennie Griessel die kans gee, kaptein.” “Dankie, kolonel.” “Wie weet. Miskien wen iemand iets uit dié gemors.”

Joubert sluit die spesiale opskamer in Houtbaai en verskuif die ondersoek se hoofkantoor terug Moord-en-Roof-gebou toe. Hy stuur mense uit na Andries Wilson se ma, na Gail Ferreira en na Alexander MacDonald se werknemers vir foto’s van die slagoffers. Hy laat die SAPD-fotograwe afdrukke maak. Dan roep hy sy span bymekaar in die paradekamer. “Baie dankie vir die moeite wat julle

by die wapenhandelaars en -smede gedoen het,” begin hy sy toespraak. “Ongelukkig het ons niks gekry wat ons kan opvolg nie. Maar, daar is nog hoop.” Hulle kyk na hom, afwagtend. “Daar is die moontlikheid dat die slagoffers mekaar ken.” ’n Paar manne trek asem in. “Julle word verdeel in spanne van twee. Elke span sal ’n stel foto’s van al die slagoffers kry. Ek en Leon Petersen sal die naasbestaandes besoek, julle vat die bure, kollegas en kennisse. Begin by die name op die kennisgewingbord se lys, maar julle is self verantwoordelik om die lys uit te brei. Soek nog kontakte. Enigiemand wat naby ’n slagoffer gebly het. Werkskontakte. Drinkvriende. Enigiets. Ons wil weet of enigiemand weet of hulle mekaar geken het.” Hy laat sy oë oor hulle gaan. Hulle luister aandagtig, klaar vasgevang in die opwinding. “Ek werk op die Ma-saak,” gaan hulle vanaand vir hul gesinne sê. “Daar is ’n ander ding wat moeiliker is,” gaan Joubert voort. “Daar kan ’n homoseksuele konneksie wees.” Hier en daar klink ’n sagte fluit en ’n gedempte opmerking op. “Dit beteken nie julle moet vir die eerste die beste kennis vra of so-en-so ’n moffie was nie.” Hulle lag. Joubert hou sy hand in die lug tot dit stil word. Hy praat dringend. “As die media dit uitvind, is dit chaos. Ek vra dat die senior man in elke span verantwoordelik sal optree. Vra jul vrae versigtig. Baie versigtig. Daar is geen direkte getuienis nie. Maar ons moet dit ondersoek. Julle sien hoe gaan die koerante te kere. Die Mag se naam is op die spel. Maar moenie van die slagoffers se naasbestaandes vergeet nie. Dit is vir hulle ’n moeilike tyd. Moenie met taktloosheid en los lippe dit vir hulle nog moeiliker maak nie. Is daar enige vrae?” “Is dit waar dat Oliver Nienaber ’n verdagte is?” roep iemand van agter. Joubert skud sy kop. Die riemtelegram loop. “Nie meer nie,” sê hy met finaliteit. Dié vuur moet hy doodslaan. “Nog vrae?”

“Kas bier vir die span wat hom breek?” “Tien kaste,” sê Joubert, en hy word staande toegejuig.

Hy en Petersen kry niks by die naasbestaandes nie, ongeag hoe lank en ernstig die mense na die foto’s van die ander slagoffers staar. Elkeen het dieselfde reaksie getoon. ’n Swaai van die kop en ’n verskoning: “Ek is jammer …” Hy laai vir Petersen die middag weer by Moord en Roof af en ry dan na die sanatorium. Die verpleegster beduie vir hom na ’n ontspanningskamer op die derde verdieping. Toe hy by die vertrek instap, sien hy vir Bennie Griessel by ’n tafel sit, saam met vyf ander mense – drie mans en twee vroue. Hulle speel kaart. “Ek raise met veertig,” sê Griessel en gooi twee twintigsente na die middel van die tafel. “Jirre,” sê ’n vrou met vetterige hare en ’n lang sigaret tussen haar vingers. “Jy moet ’n flush hê.” “Betaal as jy wil uitvind,” sê Griessel geheimsinnig. Joubert gaan staan agter hom. Niemand steur hulle aan die nuwe aankomeling nie. “Raise you ten,” sê ’n menslike geraamte met waterige blou oë en skiet ’n tiensentstuk in. “Ek vou,” sê die bejaarde vrou langs hom. Sy sit haar kaarte neer. Twee koninginne. “Ek ook,” sê ’n man met ’n netwerk van fyn rooi en blou ink van sy skouer tot op sy pols – ’n sierlike, vuurspuwende draak. “Raise nog veertig,” sê Griessel. “Too rich for my blood,” sê die menslike geraamte. “Dit is jou pot.” Griessel staan op en leun oor die tafel, hark die kleingeld in.

“Wys ons wat jy gehad het,” sê die vrou met die sigaret. “Ek hoef nie,” sê Griessel. “Be a sport,” sê die draak. “Ek het gebluff,” sê Griessel terwyl hy die geld met ’n gekromde palm oor die tafelrand stoot, sodat dit in sy beursie klingel. Dan sit hy die beursie neer en draai die vyf kaarte om. “Nie eens ’n pair nie,” kla die bejaarde vrou. “Jy’s te slim om ’n alkie te wees,” sê die geraamte. “Hy is net ’n dom poliesman,” sê Joubert. “En hy begin vanaand weer werk.” Griessel bedank hom van die ontspanningskamer tot in die verlate saal, maar Joubert hou hom streng. Hy preek vyftien minute lank vir Griessel, tot die sersant sy hande in die lug hou. “Ek het dit alles al gehoor. Van my vrou, my broer, van Willie Theal. En dit het niks gehelp nie, Mat. Ek moet hier binne reg wees.” Hy slaan met sy palm op sy bors. “Ek het gedink, die afgelope paar dae. En ek weet ek sal hou vir ’n week of twee. Dan gaan dit maar weer dieselfde pad, as ek nie iets doen nie. Ek soek daardie kopdokter van jou. As my kop reg is, kan ek die drank los. En ek wil hom los. Maar sy moet my help.” “Dit is goed so, Bennie.” Dan bring hy vir Griessel op datum met albei ondersoeke – die Ma-moorde en die Hartlam-rower – terwyl Griessel sy goed in ’n groot bruin papierdrasak pak. Hulle stap langs mekaar deur die gange, Ontvangs toe. “En nou moet jy die bankrowe oorneem, Bennie. Vanaand. Jy moet met die mense praat. Dit is jou span.” Griessel sê niks nie tot hulle in die voorportaal kom. “Gaan jy uit, Griessel?” vra die verpleegster agter die toonbank. “Ja, suster.” “Is jy bang, Griessel?”

“Ja, suster,” sê hy en teken sy ontslagdokumente. “Dit is goed só, Griessel. Dit hou ’n mens droog.” Dan kyk sy na Joubert. “Hou hom hier uit, ou grote.” “Ja, suster,” eggo hy Griessel gedwee. Dan stap hulle langs mekaar die trappies af, motor toe.

Die groot honger tref hom weer hier net ná vier in sy kantoor, waar hy besig is om weer sy lysies en tabulering oor die ondersoek na te gaan, op soek na nog moontlikhede. Sy honger is ’n skielike besef wat dawerend deur sy konsentrasie breek – saamtrekkende, rammelende ingewande, ’n hand wat bewe, ’n eienaardige lighoofdigheid en die absolute wete dat hy nou wil eet, voor ’n tafel gaan sit en met mes en vurk bewapen ’n bord kos wil aandurf met drif en oorgawe: biefstuk, dik en sappig; aartappel, stomend warm gebak in foelie, met suurroom; blomkool met ’n ryk kaassous; groenboontjies met tamatie en uie; ’n skorsie waarin botter saggies wegsmelt terwyl hy die sout en peper daaroor uitskud. Só helder sien hy die kos, só sterk is die impuls om nou in sy motor te klim en na ’n restaurant te ry dat hy al by die deur is wanneer hy homself fisiek moet keer met ’n hand teen die kosyn. “Ou grote,” het die verpleegster hom genoem. “Dik drol,” het die streekhoofbestuurder van Premier Bank gesê. Hy gaan sit agter sy lessenaar en steek ’n Special Mild aan. Sy maag raas weer, ’n uitgerekte klank met veelvuldige crescendo’s. Hy soek na die nommer van die dieetkundige, kry dit in sy notaboek en skakel. Sy antwoord voor die eerste lui verby is. Hy identifiseer homself. “My dieet wil nie werk nie.” Sy bombardeer hom met vrae, tot sy tevrede is. “Nee, kaptein. Jou dieet sal werk as jy by hom hou. Jy kan nie net in die aande en oggende by jou program hou nie. Die middagetes …” “Ek werk oor middagete.”

“Maak jou middagete in die aand, kaptein. En neem dit saam.” Hy bly stil, kopskuddend oor die onregverdigheid van alles. “Dieet is harde werk, kaptein. Dit is nie maklik nie.” “Dis waar,” sê Joubert en sug diep. Daar is ’n lang stilte waarin net die statiese geluide van die telefoonlyn hoorbaar is. Dan sê die dieetkundige eindelik: “Jy mag een keer per week kroek. Maar dan moet jy slim kroek.” “Slim kroek,” sê Joubert hoopvol. “Al wat ek kan aanbeveel, is dat jy ’n Nuwe geslag by my kom haal.” “’n Wat?” “Kookboek vir ’n nuwe geslag. Van die Hartstigting. Daarmee kan jy slim kroek. Een keer per week.” “Kookboek vir ’n nuwe geslag,” sê hy agterna en voel soos ’n skaap. Die honger dreun weer deur sy ingewande.

Twee en dertig

Ons weet almal hoe vet aan die menslike liggaam lyk, staan daar op bladsy elf van die kookboek. Dis fokken waar, dink Joubert en skuif ongemaklik op die stoel in sy kombuis. Die boek lê voor hom op die tafel, langs die bestanddele vir die resep wat die dieetkundige aanbeveel het. “Waarvoor is jy lus?” het sy gevra en die boek aan hom oorhandig. “Steak.” “Jy is hardkoppig.” “Ek is honger,” het hy met finaliteit gesê. “Probeer die beesfilet met sampioene. Bladsy 113. Maar lees eers die hele inleiding, sodat jy kilojoules en onversadigde vette verstaan. En eet ’n klein porsie. Dit help nie jy maak dit mooi gesond gaar en eet dan die hele gereg eiehandig op nie.” Hy het by Pick ’n Pay gestop en met die boek oop op bladsy 113 tussen die rakke deurgestap tot hy al die bestanddele gevind het. Wat jy dalk nie weet nie, lees hy verder, is dat bo en behalwe die vet wat jy om die middel, of bobene, rug, boude en bors kan sien, mense wat oorgewig is ook inwendige vet opbou. Vet vorm gewoonlik rondom die inwendige organe, veral in die onderlyf en rondom die ingewande, niere en hart. In sy geestesoog sien hy sy organe, elk toegedraai in sy eie geelwit vet, en hy gril. DIE VELVOUTOETS, lui een van die opskrifte. ’n Maklike en vinnige manier om jou vet te meet, is om ’n goeie stuk maagvel tussen jou duim en voorvinger vas te knyp. As dit dikker as 2,5 cm is, dan is jy vet – en jy kan seker wees dat

die vet regdeur jou liggaam versprei is. Hy sit die boek op die tafel neer, leun terug, trek sy hemp uit sy broek uit en kry ’n knypsel maagvel beet. Hy meet met sy oog. Bliksem. Kan dit wees? Hy staan op en gaan soek na sy nuwe maatband. Hy kry dit in die studeerkamer, waar die boeke op sy skewe rak gepak is. Hy stap terug kombuis toe, gaan sit, knyp weer maagvel met die linkerhand vas en meet met die regterhand. Meer as vier sentimeter. En hy kul nog ’n bietjie met die meet ook. Hy klap die kookboek vies toe. Slim kroek. Hy kan nie bekostig om slim te kroek nie. Nie met vier sentimeter se maagvelle nie. Nie met organe wat omkors is met dik lae vet nie. Hy sug, sit die kookboek eenkant neer en trek sy dieetprogram nader. 120 gram geroosterde vis. 250 ml kapokaartappel, tamatie-en-uie-slaai. 1 Veteenheid. Een veteenheid. Hy soek na die sleutel onder op die program. Hy kan kies tussen klein hoeveelhede margarien, slaaisous, mayonnaise, grondboontjiebotter, avokadopeer, klein olywe, dun room of ’n repie spekvleis. Hy kies die slaaisous en begin voorberei.

“Die verslag oor Eleanor Davids se Escort het gekom, kaptein,” sê Snyman en gee die vel papier vir Joubert. “Dis negatief,” sê hy, sonder om te kyk. “Ja, kaptein.” Hy sug. “Dankie, Gerrit.” Hy draai om. Dit is tyd om te gaan luister na Die terugkeer van Bennie Griessel.

Joubert staan onopsigtelik in die deur van Moord en Roof se paradekamer.

Griessel moet nie dink hy het kom toesig hou nie. Griessel staan langs die TV-stel, op ’n stoel, besig om die twee en sewentig uniformmense toe te spreek. “In die lêer sal julle foto’s sien wat van die banktakke se sekuriteitskameras verkry is en ’n identikit van hoe ons kunstenaar dink die rower dalk regtig lyk. Maar dit is alles net riglyne. En dit kan gevaarlik wees, soos ons uit vanoggend se gebeure geleer het. Moet om hemelsnaam nie elke moontlike verdagte wat vaagweg soos die identikit lyk met ’n vuurwapen konfronteer nie. Gebruik jou verstand. Wees versigtig. Wees waaksaam, my volk,” sê Griessel en hy glimlag vir die gesigte voor hom. Joubert sien die spore van die afgelope week lê swaar op Griessel se gesig, op sy bonkige lyf wat merkbaar ineengetrek is. Maar sy stem is helder en geesdriftig. “Die media weet nog steeds nie ons het mense in elke tak nie. Ons het vir hulle gesê Khumalo was toevallig daar om geld te trek. Dit beteken dat die rower niks hoef te vermoed nie. Maar hy is nie onder ’n kalkoen uitgebroei nie. Hy sal kyk, voor hy roof. Hy gaan waaksaam wees. Daarom moet jy waaksamer wees. Daarom moet jy dink. Ek weet dink is nie iets wat deur ’n polisiesalaris gedek word nie, maar doen dit dan maar vir volk en vaderland. Dink voor jy net rondstaan en lyk soos ’n poliesman wat geplant is. Beweeg. Vul die bank se vormpies in. Maak of jy geld gaan trek. Gaan maak ’n draai by die navraetoonbank. Luitenant Ben Brand van Interne Stabiliteit gaan netnou met julle praat oor die krisisbestuur wat jy met jou banktak se mense moet deurgaan. Sê vir die personeel hulle moet saamspeel. Sê hulle moet jou soos ’n kliënt behandel. Niks meer nie en niks minder nie …” Joubert draai om en stap in die gang af, op pad huis toe. Griessel het nie sy hulp nodig nie.

Oliver Nienaber grinnik agter die stuur van sy wynrooi BMW. Die polisie dink hy is ’n swaap. Hulle dink hy weet nie hy word agtervolg nie. Hy het dit gister al agtergekom, toevallig, toe die wit Opel Kadett agter hom aan huis toe gery het. Die stommerik moes oor ’n rooi verkeerslig ry om by te bly. En toe merk hy hom later weer op, op die stiller paaie van Plattekloof.

Vanoggend, vroeg, het hy die rooi Sierra in die straat sien staan, onderkant sy huis. Nou, kwart voor ses in die oggend, is die N1 nie besig genoeg vir onopsigtelike agtervolging nie. Hy kan in die truspieeltjie die groot rooi Ford ver terug sien. Hulle mors hulle tyd, dink hy. Hy is onskuldig. Hy is nie die jagter nie, hy is die prooi. En nou bied hulle onwetend beskerming. As dit nie vir die bruin luitenantjie was nie, sou hy met sy liegstorie weggekom het. Here, hy het vinnig gedink Maandag in daardie ondervragingskamer. Maar dit is hoekom hy is waar hy is in die lewe. Van haarstilis tot miljoenêr in ses, sewe jaar. Daardie storie oor MacDonald wat hom gebel het oor die gebou. Dit het net gekom, van iewers af. Nood leer bid. Nood. Die hele Maandag was nood. Vandat hy vir Mac gesien lê het in daardie armsalige houthuis se deur, met bloed teen die muur en bloed op die vloer en sy nek wat weggeskiet is en die skoot deur die ballas. Hy wou gaan praat. Hy het nie geweet hoe laat Mac see toe gaan nie. Hy het gehoop hy is vroeg genoeg. Hy het voor die huis gestop, die hekkie oopgemaak en voordeur toe gestap. Maar die deur was al klaar oop, en toe sien hy die man daar lê, groot Mac. Groot Mac met die grootste penis wat hy nog in sy lewe gesien het. Dit kan hy onthou. “Mac, jy het ’n piel soos ’n paal,” het Floris Ferreira gesê. Wyle Floris. Die dooie, kruppel sot. “’n Penis,” sê Oliver Sigmund Nienaber hardop en snorklag. Dit was die woord waarop daardie luitenantjie toegesak het. Fokken hotnot. Hy vryf oor sy wangbeen. Dit is nog seer. Maar dit was die moeite werd. ’n Goedkoop prys. “Ek het geval,” het hy vir sy mooi vrou gesê. “Waarmee moes jy die Polisie help?” het sy gevra.

Vinnig dink. “O, dit was ’n bruin skoonmaker wat eers by ons gewerk het. Hulle kla hom nou aan van kindermolestering. Hulle wou weet of ons nooit iets agtergekom het nie.” “Kon hulle dit nie maar hier gevra het nie, Pappa?” Hy het net sy skouers opgehaal. “Maar hulle moet daardie trappies van hulle skoonmaak. Die goed is so glad. Van al die vuil. Ek het gegly. Toe val ek met my kop teen ’n kosyn.” Vanoggend het Antoinette van haar onderlaag gaan haal om die bloupers kol aan sy gesig te verdoesel. “So, ja, Pappa, dit lyk beter.” Hy draai weer af, Wynberg toe, ry na Hoofweg. Net voor hy die parkeerkelder van sy gebou binnery, kyk hy weer of hy die Sierra sien, maar dié keer is daar niks. Toe maar, dink hy, hulle sal seker hier iewers parkeer waar hulle kan sien. Hy hou stil op sy parkeerplek. RESERVED FOR MD. HAIR TODAY. Hy draai die kombinasieslotte van sy aktetas en maak dit oop. Die Star-pistool lê heel bo. Hy knip dit weer toe, gee die syferkombinasie met sy duime ’n vinnige roetine-draai. Hy sal die pistool nie nodig kry nie, noudat die Polisie gratis beskerming bied. Hy klim uit, druk die knoppie aan sy sleutelhouer vir die sentrale sluitstelsel van die BMW en stap hysbak toe. Die deur is oop. Hy klim in en kyk op sy horlosie. Sesuur. Betyds. Soos altyd. Met die uitsondering van Maandagoggend. Hy druk die knoppie vir die sesde verdieping. Die deure maak geluidloos toe.

Snyman parkeer oorkant die Servier-gebou in Hoofweg, só dat hy die gebou se voordeur en die parkeerkelder se afrit kan dophou. Hy maak die trommeltjie langs hom oop en haal die fles koffie en ’n pakkie toebroodjies uit. Hy is nog nie honger nie, maar die koffie gaan nou lekker wees. Hy skroef die fles se beker af, skink die stomende vloeistof daarin en teug liggies, versigtig. Die koffie brand sy lippe. Hy swets en begin oor die bruin oppervlak van die drinkgoed blaas.

Dan leun hy agteroor in die gemaklike sitplek van die Sierra. Dit kan ’n lang dag wees.

Nienaber staan kop onderstebo in die hysbak, uit gewoonte, en kyk eers op wanneer die deure oopgaan. Hy sien die laksman dadelik. Voete effens uitmekaar, arms gestrek, die vuurwapen in albei hande op hom gerig. Hy weet die laksman het vir hom gewag, het die liggies bo die hysbakdeure dopgehou. B vir basement, M vir mezzanine, 1, 2, 3, 4, 5, 6. Hy weet dit alles in ’n oogwink. Jy kan vinnig dink, Oliver Nienaber. Dit is hoekom jy is waar jy is. Hy weet ook die Star in sy aktetas is te ver weg, nutteloos. Maar hy kan praat. Hy kan onderhandel. Hy kan dink. Hy lig sy hand, ’n hokaai-gebaar. “He …” sê hy, maar dan het die patroon al deur sy handpalm gedring en is onkeerbaar op pad na sy brein.

Joubert sit om kwart voor sewe die Woensdagoggend op die houtbankie van die swembad se kleedkamer. Sy elmboë is op sy knieë, sy kop hang vooroor, water drup op die sementvloer, en hy weet hy sal die sigarette moet los. Sy longe brand. Hy weet dit is die teerlaag, die swart, klewerige, vuil gomneerslag in sy longe wat smeul na die swem, wat maak dat hy nie permanent die drempel na fiksheid kan oorsteek nie. Hy kan dit voel in elke asem wat hy vanoggend ná vyf, ses lengtes probeer teug het. Hy kon met elke nuwe haal van die arm, elke ritmiese skop van die bene, al hoe skerper die beeld sien van die modderaanpaksel in sy binneste wat tussen hom en die energiegewende suurstof staan. Mat Joubert, menslike vulliskarweier. Vol vet en roet.

Ongeag of dit Special Mild is, sal hy die een of ander tyd moet ophou. Die goed smaak in elk geval na niks. Hy neem ’n besluit. Hy staan skielik doelgerig op en stap na waar sy klere aan die pen hang. Hy haal die wit-en-grys pakkie en die aansteker uit sy baadjiesak, loop na die groot swart vullisdrom in die hoek, lig die deksel op en gooi die rookgoed driftig daarin. Die drom was leeg. Hy staar na die pakkie en die aansteker wat nou daar onder lê. Ek is klaar, dink hy. Klaar. Vir ewig. Hy maak die vullisdrom plegtig toe, draai stadig om en stap stort toe. Op pad na Kasselsvleiweg sien hy die Cape Times se plakkaat: MA: UK PSYCHIC FLIES IN TO HELP. Die koerantverkoper hou die blad só dat Joubert die hoofopskrif kan sien, een reusewoord van hoek tot kant oor die vooraansig geskryf: HYSTERIA. Die subopskrif lui: FARMER CRITICAL AFTER BANK SHOOTING. Vir ’n oomblik oorweeg hy dit om die koerant te koop, maar dan verander die verkeerslig na groen en hy trek weg. De Wit se siener is hier, dink hy. Histerie. Inderdaad.

“Ek het niks gehoor nie, kaptein,” sê Snyman. “Die eerste keer dat ek gehoor het, is toe hulle oor die radio die adres van die plek gee. Ek kon dit nie glo nie. Die bliksem skiet met ’n kanon en ek het niks gehoor nie.” Hulle staan in ’n kring om die stoflike oorskot van Oliver Sigmund Nienaber – Joubert, Snyman, Petersen, O’Grady, Basie Louw en twee uniformmanne van die Wynberg-polisiestasie. Nienaber lê in die deur van die hysbak, half bo-oor sy aktetas, op sy maag, een bebloede hand voor hom uitgestrek. Die deure van die hysbak gaan stadig, meganies en ritmies oop en toe, bots teen die lyk van Nienaber, oop, toe … “lemand moet die hysbak afskakel,” sê Joubert vir een van die uniforms.

“Goed, kaptein.” “Die sekuriteitsman by die voordeur onder het ook niks gehoor nie,” sê Snyman. “Waar is die vrou nou?” vra Joubert. “Sy werk vir rekenaarmense hier op die sewende, kaptein. Hulle het ’n dokter laat kom. Sy ly aan skok. Sy sê sy het die trap gevat toe die hysbak nie wil kom nie. Toe sy daar kom …” Snyman wys met sy vinger na die brandtrap wat langs die hyserskag na bo en onder loop. “Toe sien sy hom. Sy sê sy ken hom. Sy sê hy het haar altyd so vriendelik gegroet.” “Niemand iets gesien nie?” “Ek dink die Ma het by die diensingang agter ingekom, kaptein. Sekuriteitsman sê die huurders los dit aanmekaar oop, want daar is te veel mense in die gebou wat ’n sleutel vir die ding het.” “Hoe weet jy dit was die Ma?” Snyman haal ’n klein plastieksakkie uit sy hemp se bosak. Daar is twee koeëldoppies in. “Is daar iemand wat die deur oppas vir afdrukke?” “Station’s people, cappie,” sê O’Grady. ’n Man en vrou van die video-eenheid kom met die trap opgestap. “Hoekom werk die bleddie lift nie?” vra die man toe hy uitasem die laaste trappe klim. Niemand sê iets nie. Die man sien Nienaber in die hysbak lê. Die deure maak oop en toe, oop en toe. “O,” sê die man. “Ek kan nie glo ek het niks gehoor nie,” sê Snyman. Joubert kyk na Petersen. “Jy was reg, Leon. Nienaber het gelieg.”

“Maar nou sal ons nooit weet wat die waarheid was nie, kaptein.” “Ons sal uitvind.” “Where are the photographers? I want to turn him over and see if he got one up the cock as well,” sê O’Grady. “Jy dink dit was ook die Ma?” vra Louw. “Another Ma?” vra Pagel, die patoloog, uitasem van die trap se kant af. “We think so.” Snyman se heupradio kraak. “Kaptein Mat Joubert, kaptein Mat Joubert, skakel asseblief vir dokter Boshoff by die Universiteit van Stellenbosch. Kaptein Mat Joubert, kaptein …” “Is hier ’n telefoon naby?” vra hy. “In Nienaber se kantoor, daar om die hoek, kaptein.” Hy stap in die gang af. Anneri Boshoff – wat sou sy wou hê? Hy grawe in sy binnesak, op soek na sy notaboek met haar telefoonnommer. Nienaber se kantore is luuks – ’n groot ontvangslokaal met duur meubels in pastelkleure, ’n dik mat, skilderye teen die een muur. Nienaber se koerantadvertensie is vergroot en geraam onder die groot logo van sy maatskappy se naam. Die einde van ’n era, dink Joubert. Die Groot Roofdier laat hom nie afskrik deur sukses nie, laat hom nie van stryk bring deur egoïsme en verwaandheid nie. Hy kry ’n telefoon by die ontvangstoonbank, blaai in sy boekie tot by Anneri Boshoff se nommer en skakel. Sy antwoord deur haar naam te sê. “Dit is Mat Joubert.” “Mattheus! So lekker om jou stem te hoor. Maar jy klink nog oud. Leef jy al, Mattheus? Wanneer kom jy kuier?”

“Ek het ’n boodskap gekry …?” “En so vinnig ook. Staatsdoeltreffendheid laat my tog so veilig voel. Dit is oor die psychic, Mattheus. Madame Jocelyn Lowe. Ek hoop nie jy is die ‘old friend’ nie.” “Die ‘old friend’?” “Lees jy nie koerant nie?” “Ek is besig met ’n moordondersoek, doktor Boshoff.” “Anneri.” “Jou aangenome middelklas-homoseksueel het weer vanoggend toegeslaan, Anneri.” Hy beklemtoon haar naam, ietwat geïrriteerd, maar sy reageer nie. Sy fluit. “Hy raak nou haastig.” “Haastig?” “Weet jy dat jy die meeste van die tyd herhaal wat ek sê? Hy raak haastig, ja. Dis net drie dae sedert MacDonald, Mattheus. Die tydsverloop tussen elke moord raak al hoe korter. Laat ek sien …” Joubert hoor die geritsel van papiere. “’n Week tussen die eerste en die tweede. Amper, as jy die dag van die eerste moord as dag een tel. Dan, vier dae tot die derde. Nog vier dae, toe MacDonald. En net drie tot vandag. Maandag, Dinsdag, Woensdag. Of twee, as jy nie Maandag wil tel nie.” “Dis waar.” “Hy is siek, Mattheus. Baie siek. Hy raak buite beheer. Hy het hulp nodig. Dit verander my analise. Ek sal moet teruggaan na die boeke toe. Sê my, is die slagoffer weer gay?” “Dit is Oliver Nienaber.” “Die haarkapkoning?” “Dis hy.”

Sy fluit weer. “Hy is nie gay nie, Mattheus.” “Hy wás nie gay nie. Hoe weet jy?” “Ek ken mans, Mattheus. En daardie een was nie gay nie. Jy kon dit sien.” “Ek moet gaan.” “Ek wil eers weet van die psychic. Sy sê in die Times…” Weer die geluid van papiere. “‘Let’s just say I came to help an old friend. Someone involved in the investigation.’ Is dit jy?” “Nee.” “Ek is so bly. Oppas vir dié dierasies, Mattheus. Hulle lieg soos tandetrekkers. Martin Reiser van Kalifornië het hulle al wetenskaplik ondersoek. Dóktór Martin Reiser. En jy moet hoor wat sê hy: ‘The bottom line is that they all did very, very poorly ... “ Gerrit Snyman verskyn in die deur, haastig. “Ek moet regtig gaan,” sê Joubert. “Maar ek waardeer …” “Moenie dat dit by woorde bly nie, Mattheus,” sê Anneri Boshoff en sit die telefoon neer.

Hulle rol Nienaber om. Sy neus is ’n bloedwond. Daar is ’n bloedvlek op sy bors, ’n netjiese gaatjie deur die ontwerpersdas. “Nope, the family jewels were spared,” sê O’Grady teleurgesteld en prop nog ’n stuk nougat in sy mond. “Maar dis definitief die Ma. Dis nog nie verby nie.” “Yup. It ain’t over. Not until the fat lady sings, as they say at the opera.” En dan weet Joubert skielik waarheen hy Hanna Nortier wil uitvra. “Die aktetas is gesluit, kaptein,” sê Snyman van die vloer af.

“Laat forensies eers toets vir afdrukke, dan vat jy dit saam kantoor toe. Van Deventer kan sy skroewedraaiertjies daarop gebruik.” “He’ll love that,” sê O’Grady. “Gerrit, ons gaan na Nienaber se vrou toe. Laat weet as daar iets is.” “Goed, kaptein.” Joubert neem die trap, gevolg deur O’Grady, Petersen en Louw. Daar is ’n ligtheid in sy tred. Want hy weet waarheen hy Hanna Nortier kan uitvra.

Drie en dertig

Die bankrower hou van die name wat die media hom gegee het. Don Chameleon, in die Engelse pers. Die Hartlam rower, het Die Burger geskryf, twee woorde, volgens hul nuwe taalreël. Maar nou is hy ongelukkig. Hulle dink hy is die Ma-moordenaar. En ’n onskuldige man lê in die Panorama-kliniek, deur die skouer geskiet omdat ’n konstabel gedink het dit is die Hartlam-rower. Hy wou nie geweld – en amperse doodslag – hê nie. Hy wou nie al die publisiteit hê nie. Hy wou net … Maar nou maak dit nie meer saak nie. Al wat nou tel, is dat hy die saak regstel. Daarom gaan hy vanoggend ’n ander bankgroep beroof. Premier-takke raak te warm. Waarom was daardie konstabel so byderhand in die Tygervallei-tak? Stel hulle vir hom ’n lokval? Daardie groot kaptein wat op televisie was. Hy lyk effens verstrooid, maar hy is nie verniet ’n kaptein nie. Don Chameleon sal hom nie laat yang nie. Hy sal net die saak regstel. En dan wag tot die hele ding bedaar het. Hy is vanoggend ’n sakeman, ’n bebaarde, besnorde sakeman met ’n pikswart pruik, geklee in ’n steenkoolswart snyerspak met ’n wit hemp en ’n blou-enoranje das. Hy loop in by die deure van BANKSA se tak in Somerset-Wes, die verste wat hy kon wegkom van al sy ander werkplekke. Hy stap reguit na die teller, ’n kort, middeljarige vrou, en haal ’n wit koevert uit sy sak. “Môre, my hartlam,” sê hy saaklik. “Môre, meneer.” Die vrou glimlag vir hom. “Sulke woorde kan jou in die sop laat beland,” sê sy rustig en niksvermoedend. “Hoe dan so?” “Die man wat Premier só beroof. Waarmee kan ek u help?”

“Wat dink jy van die rower?” “Hulle sê hy is die Ma-moordenaar. Ek hoop hulle skiet hom voor nog iemand seerkry.” “Hulle lieg,” sê die rower driftig. “Hoor jy vir my? Hulle lieg.” “Meneer?” Hy maak die linkerkant van sy baadjie oop. “Lyk dit vir jou na ’n Ma?” Die vrou staar na die swart pistool onder sy arm, haar oë nou bang. “Ek soek vyftigrandnote. Vinnig. En ek hoef seker niks te sê van die alarm nie.” Die vrou knik. “Bly net kalm, meneer.” “Bly jy net kalm.” Sy haal pakke vyftigrandnote uit haar geldlaai en plaas dit op die toonbank. “Sit dit in ’n banksak, jou moroon.” Sy ruk van die skrik vir die skerpheid van sy stem. Maar sy doen wat hy sê. Hy skuif die koevert na haar toe. “Sorg dat die Polisie dit kry. Kaptein Mat Joubert.” “Goed, meneer.” “Watter parfuum gebruik jy?” “Chanel.” “Dit walg my,” sê hy, neem die banksak en stap na die deur toe.

Joubert staar uit oor die Kaapse Vlakte en die Hottentots-Hollandberge, maar hy het geen waardering vir die uitsig deur Oliver Nienaber se studeerkamervenster nie. Hy is tam ná die sessie met Antoinette Nienaber. Hulle is eers terug Moord en Roof toe, om vir De Wit te gaan sê. Die kolonel het

geglimlag en die brigadier gebel. Toe kom hulle na die groot huis in die rykmansbuurt en klop aan die deur. Die mooi, blonde vrou het inmekaargesak – inmekaargesak en geskree: “Nee, nee, nee, nee.” ’n Onophoudelike, hoë geluid wat deur murg en been gedring het. Joubert het afgebuk na haar en ’n hand op haar skouer geplaas, maar sy het dit weggeklap, haar gesig vertrek van pyn. Sy het opgespring en hom met albei haar handpalms voor die bors gestamp, oor die drumpel, terug na buite, terwyl sy kermgeluide gemaak en die deur in sy gesig toegeklap het. Daar het hy, Petersen, Louw en O’Grady gestaan, kop omlaag, terwyl hulle die geluide aan die binnekant van die deur gehoor het. “Kry ’n dokter en ’n polisievrou,” het Joubert gesê en weer die deur oopgemaak. “Tony, kom saam.” Hy het ingestap en in die rigting van die geluide geloop. ’n Huishulp het in die gang gestaan. “Ek gaan die Polisie bel,” het sy gesê. “Ons is die Polisie.” Die swart vrou het iets in Xhosa gesê wat hy nie verstaan het nie. “Meneer Nienaber is dood,” het hy gesê. Sy het die gode in haar taal aangespreek. “Help ons met haar.” Hy het in die rigting van die geluide gewys. Hulle het haar in die slaapkamer op die vloer gekry, ’n geraamde foto teen haar bors vasgedruk. Sy het hulle nie hoor inkom nie. Sy het onbewus van hul teenwoordigheid gebly, steeds net geluide gemaak – nie die skeurende snikke van rou nie, maar die gekerm van waansin. Hulle het by haar gebly tot die geneesheer en ’n polisievrou opgedaag het. Hulle het daar gestaan in die binnekamer van die Nienabers, langs die groot dubbelbed, en probeer om niks te sien en niks te hoor nie, tot die lang, skraal dokter verbygeskuur het, sy swart tas oopgemaak en ’n spuitnaald en flessie uitgehaal

het. Hy het eers met haar probeer gesels, maar Joubert het gesien sy sal niks hoor nie. Toe het die dokter haar ingespuit. Nou staan Joubert in die studeerkamer teen die venster en hy voel skuldig – al waaraan hy kan dink, is om te rook, om diep te teug aan die ryk volgeur van ’n Winston en te vergeet van die doodsboodskap wat hy gebring het en die afgrond waaroor Antoinette Nienaber gestort het. “Shit happens, captain,” sê O’Grady van die deur af. Joubert draai om en wonder hoe lank die man al daar staan. “Ja,” sê hy. “It’s part of the job.” “Some job.” O’Grady, nou woordeloos, soek in sy sak na nougat. Hy haal ’n vars stafie uit, skeur die papier behendig oop. “It’s all I can do, captain.” Joubert kyk terug, by die venster uit, herkou aan die vet sersant se woorde. Hoe het hy dit hanteer, in die ou dae? Hoe het hy toe met soveel gemak die swart jas om sy skouers gedra? Hoe het hy toe doodsengel gespeel sonder dat dit hom van binne af opvreet soos ’n kanker? Was hy te jonk? Te dom? Nee. Dit was net onkunde. Die dood was sonder hoofletters, iets wat met iemand anders se naasbestaandes gebeur het. ’n Verskynsel, ’n normale afwyking, ’n bron van opwinding, die beginpunt van die jagtog, die trompetgeskal wat die kavallerie ingeroep het. Wees nie bevrees nie, Mat Joubert is hier – die groot gelykmaker, die lang arm van die gereg, die hersteller van die geregtelike skaal se balans. En toe kom die dood van Lara Joubert en hy proe dit vir die eerste keer aan die verhemelte van sy siel.

It’s all I can do. “Ek sal die studeerkamer moet deurgaan, Tony.” “I’ll cover the bedroom, cappie. The lieutenant is talking to the maid. I’ll get Basie to come and help you.” “Thanks.” O’Grady verdwyn. Joubert draai om en stap na die lessenaar. Hy gaan sit in die leunstoel. ’n Kladblok en pennestel lê voor hom. Die kladblok is ’n maandkalender met plek vir afsprake, maar daar is niks op geskryf nie. Eenkant staan ’n telefoon. Langs die telefoon is ’n nuwe Kaapse telefoongids en twee kleiner boeke bo-op. Hy kyk na die boeke. Seven habits of highly successful people. Miskien moet hy dit lees. Bottom-up marketing. Oliver Nienaber se boeke. Oliver Nienaber se sleutels tot roem en rykdom. Hy trek die telefoongids nader. Het Nienaber hier, in die stoel, gesit en lees? Het hy die gids gebruik om Alexander MacDonald se nommer op te soek, ’n afspraak te reël? Hy slaan die gids oop, blaai na M, soek MacDonald. MacDonald Fisheries is onderstreep. Sy hart klop vinniger. F? Hy kry Floris Ferreira se nommer, maar dit is nie onderstreep nie. Teleurstelling. W vir Wallace. Geen onderstreping. Wilson, A.? Geen onderstreping. Het Nienaber die waarheid gepraat oor MacDonald? Joubert maak die gids toe en begin voor by A. Hy blaai met sy middelvinger, vinnig, lek dit kort-kort nat. Basie Louw kom in. “Kan ek help, kaptein?” Joubert kyk op. “Ja.” Hy wil ’n lessenaarlaai ooptrek, maar dit is gesluit. “Ons moet die laaie deurgaan, Basie. Hoor by die huishulp of sy weet waar die

sleutels is.” As Louw uitgaan, blaai Joubert verder. Die eerste naam wat onderstreep is, is Oberholzer, K. A., 1314 Neptune’s View, Yates Road, Sea Point. En ’n nommer. Hy staar daarna. Waarom? Wanneer? Hy blaai verder, weer verby MacDonald Fisheries. Hy trek die telefoon nader met ’n beklemming in sy binneste. Hy skakel die nommer. ’n Uitgerekte sein. Hy soek die navraenommer, skakel en vra dat hulle toets. Hulle sê hulle sal terugskakel. Hy blaai verder in die gids, tot by Z, maar kry niks nie. Louw kom weer in. “Die vrou sê Nienaber het die sleutels, kaptein.” “Kyk of jy vir Snyman kan kry, Basie. Dit sal by hom wees.” Louw stap na die telefoon. “Nee, gebruik die kar se radio. Ek wag vir ’n dringende oproep.” Louw knik en loop uit. Joubert staan op, drentel venster toe. Hy kyk weer na Nienaber se koerantadvertensie teen die muur, die glimlag, die netjiese haarstyl, die eerlike gesig. “Wat het jy geweet, Oliver?” Hy kyk na die sertifikate teen die muur. ACADEMY OF HAIR DESIGN; GOLDEN SCISSORS AWARD; CAPE COMMERCIAL COLLEGE BUSINESS SCHOOL – This is to certify that O. S. Nienaber completed the course in small-business management; JUNIOR SAKEMAN VAN DIE JAAR. En die maatskappy-registrasiesertifikaat vir Hair Today. Die telefoon lui. Joubert gee twee groot treë en tel die gehoorstuk op. “Daardie diens is beëindig, meneer. Vanoggend.” Hy sit die telefoon neer en steek sy hand in sy sak, op soek na ’n sigaret. Hy onthou hy rook nie meer nie. Is sy tydsberekening reg met die ophou-ding? Hy het nie nou tyd om daaroor te tob nie. Hy draf uit na die slaapkamer toe, waar hy vir O’Grady op sy knieë voor ’n bedkassie kry.

“Ek gaan Seepunt toe. Ek sal radio dat hulle vir julle ’n kar van die kantoor af stuur.”

Die bejaarde vrou wat die woonstel se deur vir hom oopgemaak het, praat met kalmte oor haar dogter se dood. Langs haar, in die sitkamer van nommer 1314, Neptune’s View, sit haar grys man, skraal en stil en starend na die grond. Albei is in swart geklee, deftig. “Die diens was vanoggend. In Seepunt se kerk. Die dominee ken haar darem, maar daar was nie eintlik mense nie. Vyf of ses wat ná die diens net geloop het. Haar baas was darem saam krematorium toe. Dit is die stad dié. Ons bure kon kom, maar hulle is weer terug. Ons boer by Keimoes, kaptein. Die seun is in Amerika met studie. Hy is op pad, maar hy is te laat vir die diens.” “Ek sal ongelukkig oor haar dood moet vra, mevrou.” “Ek dag die Polisie het klaar ondersoek,” sê haar man. “Hulle dink dit was ’n ongeluk of iets.” “Dit is seker die plaaslike stasie, meneer. Ek is van Moord en Roof.” “Sy het geval. By die venster.” Rina Oberholzer wys na ’n vertrek wat uit die voorkamer uitloop. “Dink jy hulle het ’n fout gemaak? Die ander Polisie?” vra haar man. Hoe kan hy begin om hulle te vertel? ’n Onderstreepte naam in ’n telefoongids … “Ek weet nie, meneer Oberholzer. Ek ondersoek ’n ander saak. Ek ... Haar naam … Dit het dalk niks met mekaar te doen nie.” “Daar is só baie onheil in die ou wêreld.” “Watter werk het sy gedoen, mevrou?” “Sekretarieel, by Petrogas. Nou al vier jaar lank. Daar is nie werk vir die jongmense op die dorp nie, kaptein. Hulle trek almal stad toe, agter werk aan. Ons was maar altyd bekommerd. Dit is só ’n grote plek die. Maar ons het gedink dit is beter as Johannesburg.”

“Het u haar vriende hier geken?” “Karrie was ’n sosiale mens, kaptein. Sy het so baie gehad. Haar briewe was altyd vol name. Daar was so baie. Maar waar was hulle vanmôre? Maar dit is die stad dié. Vol mooiweersvriende.” “Oliver Nienaber?” Hulle skud hul koppe. “Alexander MacDonald?” Nee. Hulle weet nie. So baie name. Andries Wilson? Floris Ferreira? James Wallace? Hulle reageer nie. “Wie is dié mense, kaptein?” vra Karina Oberholzer se pa. “Hulle is by die ander saak betrokke. Het sy … ’n vriend gehad?” voeg hy vinnig by, voor hulle nog kan uitvra. Die man en vrou kyk na mekaar. “Ja. ’n Portugees.” Die man se stem is afkeurend. “’n Katoliek.” “Weet u waar ek hom in die hande kan kry?” “By sy werk, seker. Hy het ’n restaurant by die hawe.” “So ’n vis-en-skyfies-plek.” “Weet u wat sy naam is?” Rina Oberholzer neem haar man se hand. “Da Costa,” sê sy asof die woorde moeilik kom. “Julio da Costa.”

Vier en dertig

Hulle hou beraad in die paradekamer, Joubert se hele span, Griessel en van sy manne, De Wit, Vos en die brigadier. “‘Geagte kaptein Joubert’,” lees Joubert hardop uit die bankrower se brief vir sy gehoor voor. “‘Ek stel u graag hiermee in kennis dat ek nie die Mamoordenaar is nie. Ek stel u ook in kennis dat ek nie weer ’n bankroof sal uitvoer by Premier of enige ander bank voor u nie die Ma-moordenaar gevang het nie. Ek is jammer oor die boer, Scholtz, wat geskiet is, maar ek het eintlik niks daarmee te doen gehad nie. Die uwe. Die Hartlam-rower (Don Chameleon).’” Joubert draai die papier om en wys vir die ander. “Getik,” sê hy. “Tikmasjien. Nie ’n rekenaardrukker nie. Geen afdrukke nie,” sê Griessel. “Lekker windgat,” sê Vos. “Hy laaik sy name.” “Glo julle hom?” vra die brigadier. Griessel is beslis. “Ja, brigadier. Hy en die Ma maak nie sin nie. Te veel verskille.” “Ek stem,” knik die brigadier. “Wat gaan jy nou doen?” “Ek gaan hom vang, brigadier,” sê Griessel. “Ek hou van jou optimisme.” “Ek het ’n voorgevoel, brigadier.” Griessel haal ’n pak foto’s uit sy lêer en staan op. “As ons na die foto’s kyk, is daar een ding wat dieselfde is,” sê hy en begin hulle teen die kennisgewingbord vasdruk met duimspykers. “Kyk mooi,” sê hy. “Kyk mooi, want ek het dit eers gemis.” Hy staan terug, sodat almal kan sien. “Een ding is dieselfde.”

Almal kyk met skreefoë om beter te kan sien. “Hulle lyk vir my almal verskillend,” sê De Wit met pessimisme. “Briljant, kolonel. Dit is wat ek die hele tyd gemis het. Hulle lyk almal verskillend. Dit lyk nie na dieselfde mens nie. Behalwe as ’n mens baie mooi kyk. Die neus. Kyk na die neus. Kyk mooi. Hy maak ’n draaitjie, net hier op die punt. Julle behoort dit beter te kan sien van ver af, want die foto’s is nie goed nie. Dieselfde ou, maar hy lyk elke keer baie anders. En dit is net daar waar ek hom gaan vang.” “O?” sê De Wit, bedag op ’n verleentheid voor die brigadier as Griessel twak sou praat. “Hy is ’n pro, kolonel. Nie van bankroof nie, maar van vermomming. Hy weet wat hy doen met die pruike en die snorre en die goed. Kyk na die een waar hy ’n ou man is. Hel, hy lyk na ’n ou man. Kyk die plooie. Kyk die klere. Dit is asof hy in ’n fliek speel. Alles is net reg. Dit is te veel om net die bankkameras te flous. Dié ou is ’n pro. Hy geniet dit. Hy ken dit.” Griessel draai om, na sy gehoor toe. “Dit is sy jop, sy vakgebied.” “Aaaa,” sê die brigadier. De Wit vryf ingenome aan sy moesie. “Jy is ’n ster, Bennie,” sê Joubert. “Ek weet. Want dit is nie al nie.” Hulle hang aan sy lippe. “Hy het ’n saak met Premier. Hoekom net vir hulle beroof? Ek praat nie van die laaste een nie. Dit tel nie, want hy het nou koue voete. Ek praat van die voriges. Slim ou soos hy sal nie aanhou met een bank se takke nie. Nee, nee, daar moet ’n rede wees, want jy weet mos die duiwel gaan los wees as jy net aanhou karring met een. ’n Mens hoef nie Einstein te wees om te weet die pote gaan jou voorlê as jy nie ’n bietjie in die bondel vry nie. Hy slaan Premier, want hy het ’n

grudge.” “Jy gis net,” sê die brigadier. “Ek weet, brigadier. Dis ’n teorie. Maar u moet erken dit het meriete.” “Hele fokken wêreld het ’n grudge teen die banke” sê Vos. “Ook waar,” kap Griessel terug. “Maar hoeveel professionele grimeerkunstenaars in die Kaap kan een hê?” Hulle oordink die waarheid van sy stelling in stilte. “Jy gaan grimeerkunstenaars soek,” sê De Wit en hy grynslag. “Een vir een, kolonel. Om die waarheid te sê, ek het al begin bel. En hulle sê vir my ek moet by Kruik begin. En dan die filmplekke. So twaalf of dertien van hulle. Hulle sê hy kan vryskut ook wees, maar in die bedryf ken almal vir almal.” “Knapsekêrel,” sê die brigadier. “Ek vra dus om verskoon te word. Saam met my span.” “Met graagte, sersant.” Griessel stap voor hulle uit en Joubert sien sy skouers is regop. It’s all I can do. “Kaptein?” Alle oë is op Joubert gerig. Joubert skuif die bruin lêers voor hom reg, tel die notaboekie op en begin blaai. Hy maak keel skoon. “Ek dink ons maak vordering,” sê hy en is nie seker of hy dit self glo nie. “Daar is nuwe inligting, maar ons is nog nie seker hoe dit alles inmekaarpas nie.” Hy kry sy jongste aantekeninge, haastig gemaak net voor die skielike vergadering. “Maar kom ek begin by die begin. Vier van die slagoffers is al twee-twee aan

mekaar verbind. James Wallace het klaarblyklik vir Ferreira geken. Wallace se vrou sê sy is seker Ferreira was een aand by haar man by die huis, maar Ferreira se vrou sê sy weet nie daarvan nie. Ons weet nie wat hy daar gaan doen het nie. Dan is ons seker dat MacDonald vir Nienaber geken het. Nienaber het self erken dat hy by die moordtoneel was, maar …” “Hoekom hoor ek nou eers hiervan?” vra die brigadier. Petersen sak weg in sy stoel. De Wit se mond maak oop en toe. “Ek …” “Nienaber het sy prokureur by die ondervraging gehad, brigadier. Ons moes volgens die boek werk. En daar was net te min bewyse. Hy is ’n bekende, ’n invloedryke man …” Joubert gooi wanhopig wal. “Julle moes my gesê het.” “Ons moes, brigadier. Dit is my skuld. Maar ons wou ’n lae profiel hou, want ons het hom agtervolg. Ons het gedink hy is ’n verdagte in die saak. Ons wou kyk of ons hom met van die ander kon verbind. Maar omdat die ander se naasbestaandes niks kon bevestig nie …” “Julle moes my gesê het …” “Jy sê daar is nuwe inligting,” sê De Wit vol hoop. Joubert kyk dankbaar na hom. “Dit is reg, kolonel. Ons het toevallig in Nienaber se telefoonboek gesien hy het ’n paar name onderstreep. MacDonald s’n. En ’n mejuffrou Karina Oberholzer … Sy het Vrydagaand uit haar venster op die dertiende verdieping van ’n woonstelgebou in Seepunt geval. Patoloog sê daar was geen ander letsels of skietwonde nie. Seepunt se speurders sê daar was geen teken van ’n worsteling nie. Maar ek glo dit is nie toevallig nie. Vrydag was dit die Ferreira-moord. Maandag was dit MacDonald, waar Nienaber ook was. Die tydsberekening … Haar baas – sy was ’n sekretaresse by Petrogas – sê sy was Vrydag opgewek en vrolik, soos elke ander dag. Haar vriend het ’n eetplek by die Waterfront. Hy sê hy het nog die middag met haar oor die telefoon gepraat en sy het gesê sy kom teen nege-uur help tydens spitstyd in die restaurant. Hy het later bekommerd geraak en haar probeer bel, hier na tien, maar daar was nie antwoord nie. Hy kon eers na haar gaan soek toe hy toemaak, maar toe was sy

reeds dood.” “So hy het ’n alibi,” sê Vos. “Ja,” sê Joubert. “En hy het dit nodig gehad. Karina Oberholzer was sy skelm. Die bliksem is getroud. En hy sê Oberholzer het dit geweet.”

Speurder-sersant Kallie van Deventer het sy oorplasing na Moord en Roof verdien deur die beste huisbraakspeurder van Kaapstad se polisiekantoor te word. Hy kon, net voor hy by die stad se stasie weg is, sê of ’n inbreker professioneel of ’n amateur is deur net te kyk na die letsels, of gebrek daaraan, op die slot van die huis of woonstel se voordeur. Soos fortuinvertellers die teeblare in ’n koppie lees, kon Van Deventer die misdaadtoneel van ’n huisbraak bekyk en soms die naam en misdaadgeskiedenis van die oortreder aframmel deur net te kyk hoe die laaie oopgetrek is, hoe die sigaretstompies van die inbreker in ’n asbak gerangskik is. Hy het sy meesterskap verwerf deur vurige belangstelling, harde werk en studie – nie net die amptelike polisie-eksamens nie, maar ook van die Universiteit van die Straat. Deur gearresteerdes te ondervra, deur hulle vriendelik dog dringend te versoek om hom te wys hoe hulle ’n alarm ontkoppel het, hoe hulle ’n slot se binnegoed gemanipuleer het. En deur die jare het hy ’n stel inbraakgereedskap opgebou wat van hom ’n legende gemaak het. As jy by Moord en Roof werk en die kinders het die huis se sleutels by vriende se toilet afgespoel, dan bel jy nie die sleutelsmid nie – jy laat kom vir Kallie van Deventer. As jy die strafproseswet so ’n bietjie wil systap deur ’n verdagte se woon- of werkplek te deursoek sonder die nodige amptelike dokumente (en sleutels), dan bel jy vir Van Deventer. As jy ’n aktetas het wat gesluit is en die kombinasie is saam met Oliver Nienaber die ewigheid in, dan vra jy vir Van Deventer om sy skroewedraaiertjies te bring.

Van Deventer was besig om ’n satanistiese moord in Durbanville te ondersoek toe speurder-konstabel Snyman hom bel met die versoek. “Los dit op my lessenaar. Ek is vanmiddag weer daar,” het Van Deventer gesê. Getrou aan sy woord, het hy dadelik aan die werk gespring toe hy terugkom op kantoor. Hy het sy swart leersakkie met gereedskap uit sy baadjie se binnesak gehaal, die regte een uitgesoek, hier gewikkel en daar gedruk en die twee slotjies van die aktetas het oopgespring, presies vier en vyftig sekondes nadat hy die eerste instrument uit die sakkie getrek het. Van Deventer se beloning vir sy werk is dat hy die inhoud van die aktetas mag sien. Hy lig die deksel, sien die Star 9 mm en weet hy mag nie verder neuk met die aktetas nie, want dit kan ’n moordwapen wees dié. Met ’n moordwapen neuk jy nie, behalwe as jy vroeë pensioen soek. Hy bel vir Snyman, maar kry nie antwoord nie. Hy bel vir Mat Joubert, maar ook hy is nie op kantoor nie. Van Deventer doen wat die boek sê jy moet doen met ’n potensiële moordwapen. Hy stap af na Mavis Petersen by Moord en Roof se ontvangs, teken die tas in by haar, stap deur kluis toe en bêre dit. Dan vra hy vir Mavis om vir Snyman of Joubert te sê die ding is oop en gereed vir hul aandag. Hy weet nie dat die Star nié ’n moordwapen is nie. Hy weet ook nie dat daar onder die pistool, tussen ander dokumente, ’n lysie name is wat lê en wag om ontdek te word nie. Hy weet nie dat die naam van die Ma-moordenaar op die lysie verskyn nie. Maar Kallie van Deventer is nie heldersiende nie, al kan hy asbakke soos teeblare lees.

“No, I don’t read tea leaves,” sê madame Jocelyn Lowe en glimlag. Sy staan in die parkeerterrein van die hotel in Nuweland waar James J. Wallace sy laaste lewenslig aanskou het. Sy staan in die middel van ’n groterige skare persmense. Daar is die SAUK, M-Net en ’n vryskutspan wat hoop hulle kan jets aan Sky News of CNN verkoop. Daar is die BBC2-span en die mense van Thames. Die koerante is ook hier, plaaslik – in al hul taalverskeidenheid – en van oorsee. Die Britse poniekoerante is sterk verteenwoordig.

Mat Joubert, Nougat O’Grady en Louw staan eenkant. Louw se kakebeen hang halfoop in verwondering oor alles. Joubert staan kop onderstebo. Hy wil nie hier wees nie. Hy wil met ander dinge voortgaan. Soos om vir Hanna Nortier te bel en te sê: Haai, dok, hoe lyk dit met ’n bietjie boogie by Die barbier Vrydagaand? Maar hy moet hiér wees, want hy moet sy bewysstukke terugkry. Madame Lowe het persoonlik met die brigadier daaroor gesels en die brigadier het persoonlik vir Joubert gevra om te help. Joubert kan sien waarom De Wit so graag wou gehad het die madame moet kom. En hy kan sien waarom die brigadier so graag vir die madame wil help. Sy is ’n mooi vrou, iewers in die veertig, maar lank en fier en aantreklik, met ’n groot waardigheid en ’n borsmaat wat daarby pas. “Gypsies read tea leaves and palms,” sê sy. “I’m a psychic. Psychics don’t read. They feel,” sê sy met ’n dik, mooi Oxford-aksent. “I have acquired some pieces of clothing worn by the murder victim and will proceed to see if I can sense some vibrations of the tragic incident that transpired here.” “Transpired here,” aap O’Grady haar aksent onderlangs na. “Woman’s a fucking charlatan. But she’s playing them like a violin.” Joubert sê niks, want hy is nie seker wat “charlatan” beteken nie. “There is such a strong presence. We must have some very talented people here,” sê sy. “But I’ll have to ask you to move away. I need space and silence to do my work.” Die media raak stil. “Please, if you could wait over there.” Sy wys met ’n elegante, beringde vinger na die grens van die parkeerterrein. “And please, Messrs photographers, no flashes while I’m concentrating. There will be plenty of time for pictures later.” Die mediaskrum beweeg onderdanig in die rigting wat die vrou uitgewys het, die televisiekameras heel voor om betyds driepote en Sony’s opgestel te kry voor sy begin. Sy wag geduldig, draai dan haar rug na hulle en gaan staan by die kol wat Joubert selfbewus aan haar uitgewys het. Die bloedkol waar Jimmy Wallace gelê

het, is nou dof en swart, soos die baie oliekolle op die teer. Sy haal die bebloede wit hemp van Wallace uit die plastieksak, hou dit in haar hande, maak haar oë teatraal toe en druk die kledingstuk teen haar bors vas. Haar liggaam verstyf en sy staan stil. Joubert hoor ’n onaardse geluid – ’n lae, eentonige klank. Hy besef dit kom uit die vrou se mond. “Mmmmmmmm …” ’n Enkele, onmusikale noot. Dit hou aan en aan terwyl sy botstil so staan, haar rug regop, haar agterstewe netjies in die stemmige maar modieuse rok. “Mmmmmmmm …” Joubert wonder of De Wit haar van nader leer ken het. An old friend, het Anneri Boshoff uit die Cape Times voorgelees. Dit sal ’n snaakse paartjie wees, dink hy. Die lang, sensuele vrou en die kort, lelike mannetjie. Nee, Anneri Boshoff het gesê De Wit het nie eens flikkers gegooi by kongresse nie. “Mmmmmmmm …” Hy sukkel om die toneel uit sy kop te kry: die madame wat nakend op haar rug in haar huis lê, in ’n spokerige kamer met spinnerakke teen die kandelare en ’n swart kat voor die kaggel. Bart de Wit wat grynslag terwyl hy met daardie borsmaat speel en die madame ’n onderaardse geluid maak. “Mmmmmmmm…” Vir wat dink hy al weer aan seks? Sy maag trek skielik saam. Is dit in afwagting op sy potensiële aandjie uit saam met sy sielkundige? Hoop hy iewers in sy agterkop dat hy die geleentheid gaan kry om met sy groot hande oor die tenger vrou se lyf te streel, om haar kleine, kleine borsies met sy vingers te omvou en haar stadig maar seker reg te maak vir die liefde? Om haar te soen, saggies, op daardie mooi, lipstiffielose mond van haar, om sy hande na haar skouers te laat gly, haar versigtig te bestyg … Madame Jocelyn Lowe blaas haar asem hoorbaar uit. Haar skouers sak moeg, haar hande, met die hemp daarin, val van haar bors, haar hoof nou geboë. Sy

staan só terwyl die sekondes verbytik en die media onseker begin beweeg. Dan draai sy doelgerig om en stap na hulle toe. “Not enough,” sê sy gelate en moeg. “We’ll have to move on.”

Vyf en dertig

Dit is ’n konvooi van voertuie wat trek tussen die moordtonele: die madame en haar swart motorbestuurder in ’n Mercedes-Benz vooraan, dan die speurders in hul Sierra en agterna ’n konvooi van persvoertuie – mikrobussies vir die televisiespanne, sedanmotors vir die pers. Terwyl die madame die vibrasies van Floris Ferreira se laaste oomblikke probeer opvang, gaan soek Joubert ’n telefoonhokkie by die Ou Skip-woonwapark. Hy soek Computicket se nommer in die gehawende gids, gooi geld in en skakel. Hulle sê Die barbiervan Sevilla is inderdaad Vrydagaand op die planke. Ook Saterdag, aanstaande Woensdag, Vrydag en Saterdag. Hy vra of daar nog plek is vir dié Vrydagaand. Dit hang af of hy van die duur of die goedkoop sitplekke wil hê. “Net die beste,” sê hy. “Daar is nog heelwat duur stoele oop, meneer. As jy jou kredietkaartnommer gee …” Hy weifel ’n oomblik. As Hanna Nortier nie saam met hom wil gaan nie … Hy sien al hoe sit hy en Bennie Griessel tussen die operagangers, twee fokken dom poliesmanne wat luister na soprane en libretto’s en goeters. Maar dan besluit hy om positief te dink. Die hoop beskaam nie. Hy bespreek twee plekke, sit die telefoon neer en ry strand toe, waar die madame nog “Mmmmmmmm …” As sy eindelik klaar is, draai sy weer om na die media en stap hulle tegemoet. “I have some interesting observations, but you will have to give me time to get my thoughts in order. I can do that while we’re travelling back to the hotel. Shall we call a news conference at six o’clock?”

Die media murmureer, maar hulle ken geduld. Hulle begin gereedskap oppak en terugbeweeg na die voertuie wat netjies langs mekaar staan in die gruisparkeerterrein langs die strand. “World’s biggest bullshitter,” sê O’Grady so in die stap. Joubert sê niks. Hy hou die kledingstukke vas wat die madame vir haar werk benodig het en dink oor sy rooklus. Dit voel of sy kop … Daar is ’n zoemgeluid in sy ore. Here, hy kan sy lus al hoor. “Ek wil dit hoor,” sê Basie Louw. “Kan ek die nuuskonferensie bywoon, kaptein?” “Ek wil hoor wat sy sê. Ek wil hoor of sy weet Wilson was ’n moffie. En of sy weet Wallace het rondgesteek.” Agter hom loop die maer misdaadverslaggeefster van The Argus. Sy hoor wat Louw sê. Haar geoefende ore is nou gespits, maar hy sê niks verder nie. Sy kyk of van die ander mediamense ook gehoor het, maar sien hulle was nie naby genoeg nie. “Soek iemand ’n lift hotel toe?” vra sy met ’n Engelse aksent, hard genoeg dat Louw kan hoor. “Gaan kaptein-hulle kantoor toe?” vra Louw. “Nienaber se huis,” antwoord Joubert. “Can I go with you?” vra Louw aan die verslaggeefster. “Of course,” sê sy.

“Die seuns is by die bure, kaptein. Ek het met die oudste een gesels. Hy sê sy pa se broer is op pad van Oudtshoorn af. Die bure het hom gebel. Die hospitaal sê mevrou Nienaber is nog onder verdowing,” sê Snyman. “En die lessenaar?”

“Die dokumente, kaptein.” Hy wys na ’n netjiese stapel op die vloer. “Niks van belang nie. Die gesin se goed. Huweliksertifikaat, doop, kinders se rapporte, foto’s …” “Goeie werk.” “Wat nou, kaptein?” “Het jy met die seun gepraat oor die ander name?” “Hy het nog nooit van hulle gehoor nie.” “Oberholzer?” “Ook nie, kaptein.” “Nou begin ons maar weer voor, Gerrit. Ek sal vir mevrou Wallace en mevrou Ferreira bel. Vat jy vir Wilson se ma en kollegas. Vra oor Nienaber.” Snyman knik en draai om, maar Joubert sien die konstabel glo nie in die verband-teorie nie. Dan loop Joubert na Nienaber se studeerkamer, verby die foto’s en sertifikate teen die muur, gaan sit weer agter die lessenaar en haal sy sakboekie uit. Doktor Hanna Nortier. Hy sien haar môre weer. Maar dan is dit amptelik. Nou is dit persoonlik. Hy skakel die nommer. “Hallo. Ek is ongelukkig nie nou beskikbaar nie. Laat asseblief ’n boodskap na die biep. Baie dankie en tot siens.” ’n Elektroniese biepgeluid volg. Hy sê niks. Sy is seker besig met iemand. Hy druk die mikkie af, skakel weer. “Hallo. Ek is ongelukkig …” Haar stem is vir hom mooi. Sy praat asof sy regtig jammer is sy kan nie die oproep beantwoord nie. Daardie sagte, melodieuse stem van haar. Hy kan haar mond sien beweeg, die mooi mond in die mooi, hoekige gesig, die neus lank en gepunt. Klink sy moeg? Daardie fyn liggaam wat so swaar moet dra aan ander se probleme. Hy sal haar so graag wil laat ontspan. Hy sal graag dinge vir haar wil maklik maak ... Hy plaas die gehoorbuis saggies terug. Jy is verlief, jou sot.

Hy steek sy hand uit na sy baadjiesak, agter ’n sigaret aan. Dit steek halfpad vas wanneer hy onthou. Jou tydsberekening is swak, dink hy en kyk hoe sy hand bewe. O, liewe genade tog, maar hy wil nou rook. Rook net minder. Vier op ’n dag. Of drie. Drie is goed. Drie sigarette op ’n dag kan darem wragtig niemand kwaad doen nie. Een saam met sy koffie ... Nee, nie voor hy gaan swem nie. Die eerste op kantoor. Sê nou maar teen nege-uur. En een nadat hy sy slanke middagete genuttig het. En een in die aand, by die huis, saam met ’n boek en ’n klein doppie. Hy sal moet dink aan dop. Hy kan nie meer bier drink nie, dit maak te vet. Whisky. Hy kan leer whisky drink. Wat drink jy, Mat, sal Hanna Nortier Vrydagaand vra wanneer sy hom by haar huis of woonstel of wat ook al ingenooi het en hulle sit op gemaklike stoele en sy het die een of ander stuk operamusiek op haar CD-speler gesit, saggies, en net die mooi staanlamp in die hoek is aan en dit is halfskemer. Whisky, sal hy sê. Whisky, dankie, Hanna. Hanna. Hy het nog nooit haar naam hardop gesê nie. “Hanna.” Dan gaan sy tevrede knik, want whisky is ’n drankie vir gekultiveerde operagangers en sy gaan opstaan en kombuis toe verdwyn om vir hulle elkeen iets te skink en hy sal terugleun en sy hande agter sy kop vou en dink aan intelligente opmerkings oor die opera en die libretto en sy bloedbroer Rossini tot sy terugkom en sy whisky vir hom gee en weer op die stoel gaan sit, haar bene onder haar gevou, gemaklik, haar bruin oë onder die dik wenkbroue op hom gerig. Hulle sal gesels oor dinge tot hy later, wanneer die atmosfeer en die gevoel reg is, gemaklik sal oorleun en haar op haar mond soen, net liggies, om die water te toets. Dan sal hy weer terugsak en wag om later … Hy skakel weer die nommer, vol deernis vir Hanna Nortier en haar besige dag en die droom wat hy droom van hom en haar. “Hallo. Ek is ongelukkig nie nou beskikbaar nie. Laat asseblief ’n boodskap ná

die biep. Baie dankie en tot siens.” “Dit is Mat Joubert,” sê hy sag ná die biep. “Ek wil graag … Ek …” Netnou het hy geweet wat om te sê, nou sukkel hy. “Die barbier… Ek het twee kaartjies vir Vrydagaand … as jy dalk wil saamgaan. Jy kan my bel by die huis, later, want ek werk nog en ek moet nog ry en …” Hy wonder skielik hoeveel plek daar op die kasset is, hoe lank die boodskap kan wees, en eindig dan vinnig: “Baie dankie.” Hy sit die telefoon neer en voel-voel weer na sy sak en besluit drie sigarette op ’n dag is nie te veel nie en begin die nommer van Margaret Wallace opsoek. Haar seun antwoord die telefoon en gaan roep haar. Hy vra haar of haar oorlede man vir Oliver Nienaber geken het. “The hair person?” “Yes.” “He did.” Joubert sit vorentoe in die stoel van ’n dooie man. “How did he know him?” “They were both finalists for the Small Businessman of the Year award. Nienaber got it.” Joubert kyk op na die sertifikate. Hy sien die een waarna hy soek. “We sat next to them at the awards ceremony. What was that … two, three years ago. His wife is such a beautiful person. We got on fine.” “Did they have any other ?” “No. I don’t think so. I don’t think James liked the man a lot. There was … tension at the table. But I suppose it was because they were adversaries, in a sense.” Margaret Wallace bly ’n oomblik stil. “Don’t tell me he’s …” “Yes,” sê Joubert met simpatieke omsigtigheid. “He was shot this morning.”

Hy hoor haar sug. “Dear Lord,” sê sy gelate. “I’m sorry,” sê hy en weet nie waarom nie. “What does it mean, captain? That Jimmy knew the Ferreira man, and now Nienaber. What does it mean?” “I’m trying to find out.” “It must mean something.” “Yes. Well … So you don’t know if there was any other ?” “No. I don’t think so. Jimmy never spoke about him again, afterwards.” “Well, thank you, Mrs Wallace.” “Captain …” sy is onseker, versigtig. “Yes?” “How long did it take you … I mean to say, how much time, after your … after your wife ed away …” Hy dink. Want hy kan nie vir haar sê nie. Hy kan nie vir haar die slegte nuus gee dat dit meer as twee jaar is en hy nog steeds in die web van Lara se dood vassit nie. Hy moet lieg, vir die vrou met die onpaar oë hoop gee. “About two years.” “Dear Lord,” sê sy. “Dear Lord.”

Griessel weet die grimeerkunstenaar van Kruik se drama-afdeling kan nie die Hartlam-rower wees nie, want sy is ’n vrou, ’n interessante vrou sonder om mooi te wees. Haar hare is baie kort en diep rooibruin, haar gesig skoon en intelligent. Sy rook ’n lang sigaret en praat met haar fyn hande. “Wat jý soek, is ’n filmgrimeerder,” sê sy en haar stem is diep. Sy wys na die rye en rye foto’s van akteurs en aktrises teen die muur. “Dis geneem tydens

produksies, of repetisies. Kyk na die grimering. Dis swaar. Kyk die oë. Kyk die monde. Kyk die klere. Vir die verhoog moet jy anders grimeer. Sterk, want die ou heel agter moet ook kan sien. Goed, daar is van die dinge wat dieselfde is.” Sy druk met ’n voorvinger op een van Griessel se foto’s wat voor haar op die koffietafel lê. “Ek sal hom ook oud kan laat lyk, maar my lyne sal sterker wees. Hierdie is met lateks gedoen. Ek sal myne met die potlood doen. Miskien net ’n bietjie lateks vir ’n dubbelken of iets. Maar dié ou werk vir films. Jy kan dit sien. Kyk hier.” Sy wys na die Elvis-foto. “Jy kan sien sy wange is vetter. Dit lyk of sy wangbene sterker is. Hulle doen dit met rubber, druk die strokies rubber binne sy kieste. As jy dit op die verhoog doen, sal die man nie kan praat nie. En op die verhoog moet hulle kan praat, moet hulle kan projekteer, want die ou daar agter moet kan sien en kan hoor. Maar met film kan hulle later die stemme weer opneem. En dié een. Dit is nie ’n teaterbaard nie. ’n Teaterbaard of -pruik kos ’n kwart van wat hulle in film gebruik, want die gehoor sien dit nie van naby nie. As jy by ’n akteur staan met ’n teaterpruik op, dan kan jy sien dit is ’n pruik. Dieselfde met ’n baard of ’n snor.” Die sigaret is al doodgedruk en sy steek weer een aan. “Is daar van hulle wat vir die teater én films werk?” “Nee … Miskien. Maar ek weet nie van een nie. Teaterwêreld is eintlik maar klein. Hier is so vier of vyf van ons. En ek weet nie van een wat al aan films gewerk het nie. Dis nie iets wat jy vryskut kan doen nie, want dit is ’n kuns op sy eie.” “Hoeveel filmgrimeerders is hier?” “In die Kaap? Sal nie kan sê nie. Vier, vyf jaar gelede was hier nie een nie. Nou’s dit mode om in die Kaap te kom honger ly as jy arty is. Maar ek weet nie hoeveel hier al is nie. Tien? Vyftien? Nie meer as twintig nie.” ”Het hulle ’n vakbond of iets?” Sy lag en hy sien haar tande is effens geel van die rook, maar dit maak haar nie minder aantreklik nie. “Nee.” “Nou waar begin ek soek?” “Ek ken ’n ou wat sy eie produksiehuis het. Ek sal jou sy telefoonnommer gee.”

“Produksiehuis?” “Filmmakers. Hulle noem hulleself produksiehuise. Dis eintlik net een of twee ouens met ’n klein maatskappytjie. Hulle huur maar kameramanne en grimeerders en redigeerders en beligting en klank en so. Hy sal seker almal se telefoonnommers hê.” “Wat verdien ’n filmgrimeerder?” “In Hollywood is hulle seker ryk. Maar hier by ons … Vryskut is ’n harde lewe.” “Dis seker hoekom hy banke roof,” sê Griessel en begin sy foto’s bymekaarmaak. “Is jy getroud?” vra die grimeerder en druk haar sigaret dood. “Geskei,” sê Griessel. “Attached?” “Nee. Maar ek gaan my vrou terugkry. En my kinders.” “Nogal jammer,” sê die grimeerkunstenaar en steek nog ’n sigaret aan. “Ek kry gou vir jou daardie nommer.”

“Thank you for being here, ladies and gentlemen. We have all had a trying day and I will try not to waste your time. But please allow me a minute or two to explain something to you.” Madame Jocelyn Lowe staan op ’n verhoog in een van die Cape Sun se konferensiesale. Voor haar sit vier en sestig mense van die media en een lid van Moord en Roof. “The talent I possess, I did not ask for. It was given to me by the grace of God. When it comes to helping the police in solving a murder case, I do not ask them for money. It is my way of saying thank you, of making a very tiny contribution. On the other hand, not all people believe that my powers are real. There will be sceptics amongst you. All I ask is to be given a fair chance. Do not make a

judgement until the case is solved. Only then will we really know if I was of any help.” Louw trek sy neus op. Dan sal dit nie meer saak maak nie, Siener, dink hy. Hy en die Engelse verslaggeefster het lekker gesels op pad van Melkbos af. Oor die madame. Die verslaggeefster sê sy dink die madame is ’n “rip-off’. En hý wat Basie Louw is, het saamgestem. Want die verslaggeefster is nie mooi nie, maar haar gat lyk goed in die denim en as hy sy kaarte reg speel, kan hy nog regkom hier vanaand. “Now, let me get to the part which I know you’re here for.” ’n Paar mediamense klap sarkasties hande, maar die madame glimlag net waardig. “I can tell you that it was not easy. In some instances the tragic incidents took place some fourteen days ago. Time, unfortunately, diminishes the aura. It is like sound, travelling through space. The further you are from it, the weaker it becomes. Also, when a murder takes place in public places such as a parking lot, a beach or an elevator, there are so many confusing vibrations. Again, to use the analogy of sound, it resembles a lot of voices speaking all at once. It is hard to try and single out one of them.” Sy maak al klaar verskoning, dink Louw. Die mediamense skuifel oomblikke lank, asof hulle met hom saamstem. “I can see some of you think I am already making excuses …” Jissis, dink Louw. Sy kan gedagtes lees. “… but again, save your reservations for later, because I have absorbed enough to draw a pretty clear picture.” Dit is skielik só stil in die vertrek dat net die lugreëling hoorbaar is – en die geluide van die Sony Betacams wat draai. “First of all, I sensed a lot of hate and fear. Even at the parking area in Newlands, the hate and fear was still palpable …” Die pers se penne krap freneties op papier. “Hate that has accumulated over many years, I can tell you, to be that strong. Fear that goes back into the mists of time. I see …” en madame

Jocelyn Lowe maak haar oë toe, haar hande hier voor haar, ietwat weerloos, “… a figure consumed, driven, overcome. The patterns are not rational, sanity is but a shadow. A figure is moving in the twilight, large and imposing, a predator hungering after revenge. He moves into a faint pool of eery light. A hat takes shape, broad-brimmed. Features slowly emerge, blunt, contorted, the eyes beacons of hate. A beard, I think. I sense a beard, light in colour, sandy perhaps, flourishing, flowing from chin and cheeks, onto the coat. His hands … They are huge, shaped by generations of toiling in a harsh land. He is holding the strange firearm by his side, waiting, searching, indiscriminately, for those … A predator, a warrior, a throwback to a forgotten era, a ghostlike apparition. But he is flesh and blood, he is real, his hate is real, his fears …” Sy maak haar oë oop, staan ’n oomblik bewegingloos, tel dan die glas water van die kateder langs haar op en neem ’n slukkie. “You must understand. This is very tiring.” Nog ’n slukkie. Dan, kalm, sonder die teatrale stemtoon, maar sag, net hard genoeg dat haar stem tot in die hoeke van die tjoepstil vertrek dra. “I have reason to believe that the killings are politically motivated. Not, ladies and gentlemen, the politics that you and I know, but the politics of a slightly demented mind. Yes, I sensed a man. But a strange man, a special, strange creature. A man who feels his heritage heavy on his shoulders, who carries the weight of a nation.” “Are you saying he’s an Afrikaner?” kan ’n verslaggewer van die Weekly Mail dit nie meer hou nie. Sy glimlag effentjies. “I did not hear him speak, sir.” Die persmense lag gedemp, ’n uitlaatklep vir die spanning wat in die vertrek opgelaai het. “But you said his beard is sandy. That makes him a white man.” “Caucasian? Yes. That much I can say.” “And he wears a hat?” “Yes.” Vrae kom skielik, in ’n koor. Die madame hou haar linkerhand in die lug. Die edelstene van haar vingerjuwele blink. “Please. I am almost finished. I have but a tad to add.”

Dit word weer stil. “I sensed a hat. But that does not mean that he is wearing it every time he pulls the trigger. I also sensed a long, thick coat. But again, that is just a vibration, that could only imply that he favours these garments. But there was one other thing. He does not live in this city. He hates this city. He does not have a home here. If they want to find his home, they must look elsewhere. They must look at a place where the plains are wide and the sun is strong. They must look for a place where you can see no mountains, where the river runs dry. There this man is at home. There he nurtured his hate and his fear. There he found the devilish energy that moved him to kill.” En op dié hoogtepunt sluit die madame haar toespraak af. “Now, I would gladly answer your questions. But please keep in mind: I have told you all I know.” Hande skiet in die lug op, vrae word gevra. Die verslaggeefster van The Argus draai na Louw en glimlag. “Wat dink jy? As ’n polisieman?” “Ek dink sy praat kak,” sê Louw eerlik en is dadelik spyt dat hy gevloek het. Sommige vroue hou nie daarvan nie en hy wil nie sy kanse bederf nie. “Ek dink ook so,” se die verslaggeefster en glimlag. “Kan ek vir jou ’n bier koop netnou?” “Nee,” sê Louw. “Ek sal vir jou een koop.”

Joubert se aandete is hoenderbredie: 60 gram (vellose) hoender, 60 milliliter (vetlose) sous, 125 milliliter bruinrys, 125 milliliter gemengde groente, soveel opgekookte (smaaklose) blomkool as wat hy wil – en een verdomde veteenheid. En daarna een volgeur Winston, een dop whisky. Sy lewe, afgemeet.

Maar hy sien uit na die sigaret en die drankie. Dit maak die bleek aandete skielik die moeite werd. Sy beloning. Nadat hy vir Gail Ferreira gebel en sy onbevestigend op sy vrae geantwoord het, het hy reguit na ’n drankwinkel gery en vir hom ’n bottel whisky gaan koop. Glenfiddich, omdat dit die duurste was en hy ordentlike whisky wil drink, nie die goedkoop gemors wat met aangeplakte Skotse name as spesiale aanbiedinge op die rakke pryk nie. En toe kafee toe vir ’n pakkie Winstons, wat nou onoopgemaak en vol belofte op die tafel lê en wag. O, dit gaan lekker wees. O, daardie eerste teug, wat nog smaak na vuurhoutjies (want hy het mos sy verdomde aansteker vanoggend saam met die Special Milds weggegooi), wat hy diep gaan intrek … Die telefoon lui … Hy drafstap in die gang af, sluk vinnig ’n stukkie blomkool weg. “Joubert.” “Dit is Hanna Nortier.” Die keer is daar ’n onmiskenbare moegheid in haar stem en hy wil haar gaan haal en vir haar sê alles gaan reg wees. “Ek weet nie of dit ’n goeie ding is nie,” sê sy, en hy is skielik baie spyt dat hy haar gevra het. Hy weet nie wat om te sê nie. “Jy is ’n pasiënt.” Hoe kon hy daarvan vergeet het? Hoe kon hy haar in só ’n posisie geplaas het. Hy dink aan ’n eerbare manier om haar te laat ontsnap. “Maar ek het dit nodig om uit te kom,” sê sy, asof sy met haarself praat. “Kan ek jou môre ’n antwoord gee?” “Ja.” “Dankie, Mat,” sê sy en sit die telefoon neer. Hy stap terug kombuis toe.

Die verslaggeefster is slim soos die houtjie van die galg. Sy wag tot hulle met hul vyfde bier besig is in die dameskroeg van die Cape Sun. “Ek hoor die

Wallace-ou het geslaap by ander vroue.” Nie ’n vraag nie, ’n stelling, haar Engelse aksent wat nou sterk in die Afrikaans deurslaan, want, al kan sy drink, is dit nie maklik om by die polisieman by te hou nie. “Julle weet ook alles,” sê Louw vol opregte bewondering. Dit is nie wat sy wil hoor nie. “Ek weet net bietjie.” “Dis waar. Hy was ’n yster, tot op die laaste. Hy was by ’n blond, in die hotel, toe loop hy uit en hulle blaas hom.” “Maar hy was getroud.” “Dit het hom nie met die blond gekeer nie.” Louw besef skielik met wie hy praat. “Jy sal nie … Jy gaan my nie aanhaal nie, gaan jy?” “My lips are sealed,” sê sy en glimlag vir hom. Hier gaan ek regkom vanaand, dink Louw. “Sy was van Johannesburg. Het met computers gewerk. En toe skraap Wallace haar, sommer oor middagete. Van der Merwe. Ek het haar naam hier iewers.” Hy haal sy sakboekie uit en blaai, sluk aan die bier, blaai verder. “Elizabeth van der Merwe. Maar sy was nie ’n verdagte nie. Ek kon dit sommer sien.” Hy sluk sy glas leeg. “Nog ’n bier?” “Why not?” glip sy terug na Engels. “The night is but a puppy.” En sy kyk betekenisvol na Basie Louw.

Ses en dertig

Nienaber het vir MacDonald geken en vir Wallace geken. Wallace het vir Ferreira geken. En Oberholzer. En Wilson wat nie wil inpas nie. Hy het gisteraand, tussen hartbeklemmings oor Hanna Nortier deur, getob, die inligting van alle kante bekyk. Nou, in die swembad, wil die stukke van die legkaart steeds nie pas nie. Hy ken die gevoel: die wete dat dit alles iets beteken, maar daar is nog nie genoeg om ’n afleiding los te torring, om genoeg inligting bymekaar te sit sodat hy ’n vaste teorie kan formuleer nie. Dit is frustrerend, want hy weet nie waar om nog te gaan soek nie. Die antwoord kan al klaar daar lê, voor hom. Dit verg soms net ’n vars perspektief, ’n nuwe benadering. Hy het alles probeer verlede nag. Massaposverspreider. Juwelier. Werklose skrynwerker. Visterman. Haarkapper. Nuweland, Bellville, Melkbos, Houtbaai, Wynberg. Veertig jaar oud, dertig, in die vyftig, veertig, veertig. Sukses, so-so, mislukking, so-so, sukses. Rondsteker. Gay. Bloufilmkyker. Verkragter. En hy weet nie of Nienaber getrou aan sy vrou was nie. Oberholzer. Is sy betrokke? Regtig? Sy het ’n verhouding met ’n getroude man gehad. Het sy vroeër ’n verhouding met Nienaber gehad? Hy maak aantekeninge in sy kop terwyl sy arms hom deur die water trek. Bel die hospitaal. Miskien kan hy vanoggend met mevrou Nienaber praat. Praat met Oberholzer se baas. Waar het sy voorheen gewerk? Bel weer daardie harige Walter Schutte by Wallace Quickmail. Het hý al van Karina Oberholzer gehoor?

Waaroor sal doktor Hanna Nortier vanmiddag wil gesels? Here, hy moet nie weer gaan staan en tjank nie. Hy moet haar weghou van Lara Joubert. Hy kan nie vandag daaroor praat en môre saam met haar opera toe gaan nie. Sy kan hom oopmaak. Sy kan hom skil soos ’n lemoen en by die sap uitkom. Hy weet dit. Sy is te slim vir hom. Miskien moet hy nie gaan nie. Miskien moet hy bel en sê die Ma-ding raak nou te warm en hy kan nie kom nie. Hy sal weer volgende Donderdag op sy pos wees, maar gaan hulle nog opera toe? Hy trek homself moeiteloos uit die water, onbewus van sy egalige asemhaling en die groot afstand wat hy in die swembad afgelê het, worstelend met oplossings. Hy trek aan en ry Kasselsvleiweg toe, verby koerantplakkate wat skree: IT’S BOER WAR III, SAYS UK PSYCHIC. En: MA KNIP BEKENDE HAARKAPPER. Hy sien dit, maar sy gedagtes is te besig om daarby stil te staan. Anneri Boshoff sê die moordenaar is buite beheer. En daar is niks wat hy kan doen om te keer nie. Wanneer gaan hy weer toeslaan? Laatmiddag. Laataand. Vroegoggend. Vroegoggend. Vroegoggend. Die ná-uremoordenaar. Wat doen jy in die dag, jou hond? Of kan jy nie jou slagoffers se weë tydens kantoorure voorspel nie? Só ry hy sy gewone pad, soos elke oggend, vanself, sonder om na te dink oor die roete, onbewus van die groot deurbraak wat in die aktetas wag. “Sarge van Deventer sê hy het die kaptein se tas in die safe gebêre,” se Mavis Petersen toe hy instap. Hy bedank haar, vra dat sy dit gaan haal, teken daarvoor en dra dit saam met hom kantoor toe. Hy sit dit op die tafel neer, haal sy Winstons uit, sit dit langs die tas neer, staan op en gaan haal vir hom ’n groot beker (bitter) koffie in die teekamer. Dan kom hy terug, sak in die stoel neer, steek ’n Winston aan en trek dit diep in. Lekker.

Hy sluk aan die sterk kitskoffie, trek weer aan die sigaret. GENUINE BUFFALO LEATHER, staan op die leertas geskryf. Hy maak dit oop. Die pistool lê daar, die veiligheidsknip nog aan. Hy haal sy sakboekie uit, skryf daarin: Antoinette Nienaber: Pistool altyd gedra? Vir Oberholzer geken? Vir Ferreira? Wilson? Getrou?????? Hy sit die pen en boekie neer, tel die pistool op, ruik aan die loop. Lanklaas afgevuur en lanklaas skoongemaak. Hoekom die pistool saamdra, Oliver? Hy plaas die pistool eenkant, tel die sigaret op, teug weer daaraan. ’n Swart boekie met goue versterkings aan die vier hoeke van die omslag. Dagboek en notaboek. Hy blaai tot by die datum van die eerste moord. 2 Januarie. Niks van belang nie. Hy blaai verder. 3, 4, 5 Januarie. 6, 7, 8. Afsprake met onbekendes. Ollie verjaar. Een van die seuns. 9,10,11. Dan sien Joubert die lysie. Mac McDonald. Verkeerd gespel. Karina Oberholzer. Jakkie Coetzee. Oop spasie. Hester Clarke. Mat Joubert vergeet van die Winston tussen sy vingers. Hy lees weer die lysie. Hy staan op en stap deur toe. “Nougat!” skree hy in die gang af, bulderend, dringend. “Snyman! Basie!” Daar is ’n nuwe toon in sy stem. Hy skree weer, nog harder.

Hy is siek, Mattheus. Baie siek. Hy raak buite beheer. Anneri Boshoff se woorde dryf hom nou. Hy gaan die bliksem keer. Hy gaan sorg dat Jakkie Coetzee en Hester Clarke nie ook dossiere kry nie. Hy is soos ’n drenkeling met ’n reddingsgordel, ’n woestynwandelaar wat die lugspieëling van ’n oase sien. Hy is ’n veggeneraal – die oorlog het in alle erns begin. Die paradekamer is ’n miernes. Teen die muur sit Joubert. Langs hom is O’Grady. Hulle deel die naamlys uit. Die versterkings wat opdaag van ander polisiekantore val in die ry. Spanne van twee. Die opdrag is om die regte Coetzee en Clarke op te spoor. Die enigste hulpmiddel is die stel name en foto’s

van die Ma-slagoffers. En Karina Oberholzer. “There are fifty-four J. Coetzee’s in the fucking directory,” het O’Grady gekla toe hulle in Joubert se kantoor kajuitraad gehou het en hy van die gids af opgekyk het. “Hier is honderde Clarke’s met ’n ‘e’,” het Snyman gesê. “Hy het ’n spelfout met MacDonald gemaak,” het Joubert gesê. “Ons sal die Clarks sonder die ‘e’ ook moet vat.” “Nog ’n honderd,” het Snyman wanhopig gesê. “Dit maak nie saak nie,” was Joubert se antwoord. “Dié ding eindig vandag.” Met finaliteit in sy stem. De Wit het ingestap gekom. Joubert het hom ingelig oor die stand van sake en vir versterkings gevra. De Wit het onbeskaamd opgewonde na sy kantoor gedraf om die brigadier en die generaal te gaan bel. Louw was laat, met ’n ou drankasem en ’n tevrede uitdrukking in die oë. Joubert het hom aangesê om die oorledenes se naasbestaandes oor die nuwe name uit te vra. Toe is hulle paradekamer toe om solank die beskikbare manne van Moord en Roof op die spoor van die J. Coetzee’s en H. Clarke’s te kry. Maar Joubert het geweet voorletters sê niks. “Jakkie” kan ’n afkorting vir Jakobus of Jacobus of Jakob of Jacob wees, maar dit kan ook ’n bynaam wees, ’n afkorting vir “Jakkals” of iets soortgelyks. Maar hulle moet iewers begin. “Vra dat hulle na die foto’s kyk. Lees die name vir hulle. Hou hulle dop, want hulle kan lieg,” is die opdrag wat aan elke span oorgedra word. Nienaber het gelieg oor MacDonald en Wallace, en nou is hy dood. Hoekom het Nienaber gelieg? Waarom die pistool? Het hy altyd die pistool gedra? Snyman het met ’n koorsagtige haas fotostate van die naamlys en foto’s gemaak, aangevuur deur die stemtoon van die kaptein. En nou stroom die speurders in – van die Paarl en Vishoek, van Table View en Stellenbosch, sommige nors omdat hulle besig was met ander belangrike sake, sommige dankbaar vir die afwisseling en die geleentheid om aan die opspraakwekkende Ma-moorde te werk.

“Bel die hospitaal. Hoor of Nienaber se vrou al kan praat,” sê Joubert vir Gerrit Snyman wanneer die laaste stapel fotostate afgelewer is. Snyman skarrel. Joubert en O’Grady deel nog werk uit. “Die dokter sê sy is by, maar sy mag niemand sien nie,” sê Snyman toe hy terugkom. “Ons sal sien,” sê Joubert. “Vat hier. Ek gaan hospitaal toe.”

In Kraaifontein, op die oop stuk grond tussen Hoërskool Eben Dönges en die treinspoor, staan ’n groot wit markiestent. Voor die ingang van die tent is ’n banier gespan. TABERNAKEL VAN DIE VERLOSSER, DIENSTE: WOENS. 19:00, VRY. 19:00, SON. 09:00,11:00,19:00. Langs die groot tent staan ’n 1979-Sprite Alpine met ’n tent daarvoor opgeslaan. Op die woonwa se bank wat as dubbelbed kan uittrek, sit pastoor Paulus Jakobus Coetzee. Hy is besig met voorbereiding vir môreaand se diens. Pastoor Coetzee is onbewus daarvan dat hy deur meer as tagtig speurders van die Kaapse Skiereiland gesoek word, want hy besit nie ’n televisiestel nie en lees nie die koerante nie. “Magte van die bose,” het hy die media al telkemale in sy opruiende preke genoem. Hy is verdiep in sy werk, hoor al die frases wat hy van sy dennehoutpreekstoel af sal slinger, hoor reeds die refreine van Die Boodskap wat sal terug eggo deur die luidsprekers. Want uit die hart kom slegte gedagtes: moord, owerspel, onkuisheid, diefstal, valse getuienis, kwaadpratery.

“Sersant, ek het daardie inligting wat u versoek het,” sê die sekretaresse van Premier Bank se streekhoofbestuurder. Griessel sit in sy kantoor, sy pen gereed om te skryf. “Ek luister,” sê hy.

“Van die veertien name wat u vir ons gegee het, is daar vyf wat rekeninge by Premier het. Carstens, Geldenhuys, Milos, Rademann en Stewart.” “Ja,” sê hy wanneer hy klaar geskryf het. “Carstens en Rademann is vroue. Van die drie mans wat oorbly, is twee probleemkliënte.” “Ja.” “Milos en Stewart. Milos het oortrokke geriewe van R45 000, met sestien gevalle van wanbetaling die afgelope vier en twintig maande.” Griessel fluit. “Sy tjekboek is teruggeneem en hy besit geen ander rekening by ons nie. Geregtelike stappe is reeds teen hom gedoen om die uitstaande skuld te probeer vorder. Stewart se motor is twee maande gelede teruggeneem nadat hy vir ses agtereenvolgende maande versuim het om die paaiement van R980,76 te betaal. Sy tjekboek en kredietkaart is ook teruggeneem. Hy besit nog ’n spaarrekening by ons. Die balans daarvan is nou R543,80.” Griessel skryf. “Sersant?” sê die vrou met ’n soet stem. “Ja?” “Meneer het my gevra om u net weer te sê: Dié inligting is absoluut vertroulik.” “Absoluut,” sê Griessel en grinnik.

“Ek verstaan jou posisie, dokter, maar jy moet myne begryp. Daar buite is ’n man met ’n Ma wat, volgens die kriminoloë, nou buite beheer geraak het. En daar binne lê ’n vrou wat kan help om nog bloedvergieting te voorkom.” Joubert is trots op sy woordkeuse. “Jy verstaan nie, kaptein. Haar toestand is … Sy is op ’n mespunt. My enigste

verantwoordelikheid is teenoor haar.” Hy speel sy troefkaart. “Dokter, ek kan hof toe gaan en ’n interdik kry.” “Kaptein, die hof sal my ook aanhoor.” Skaak. Hulle staan teenoor mekaar in die privaat hospitaal se gang. Die dokter is kort en skraal met donker kringe onder sy oë. “Ek sal haar eers moet vra of sy jou wil sien.” Kapitulasie. “Ek sal dit opreg waardeer.” Joubert wag terwyl die geneesheer die deur oopmaak en verdwyn. Hy sit sy hande in sy broeksakke, haal hulle weer uit. Hy is ongeduldig. Hy het nie tyd nie. Hy draai om, stap op die dik mat, draai weer om. Hy loop op en af. Die dokter kom terug. “Sy sê sy skuld jou.” “Dankie, dokter.” “Vyf minute, kaptein. En werk baie sag met haar.” Hy maak die deur vir Joubert oop. Antoinette Nienaber lyk sleg. Die lyne langs haar mond keep diep. Haar oë is gesonke, haar gesig ’n spokerige na-aapsel van ’n skedel. Sy lê met haar kop diep in die kussings, haar bolyf effens opgelig. Daar is ’n drup wat vanaf haar arm krul na die plastieksak bo. Sy het poeierblou slaapklere aan. Haar blonde hare lê leweloos op die kussing. Hy stap tot by die bed. “Ek is jammer …” sê hy ongemaklik. “Ek ook.” Haar stem is ver. Hy sien die spore van ’n verdowingsmiddel in die oë wat ongefokus na hom staar. “Ek het ’n paar vrae. U moet maar sê as dit te veel raak.” Sy knik net ja. “Weet u of u man vir Floris Ferreira of Andries Wilson geken het?”

Dit neem ’n rukkie voor sy haar kop skud. Nee. “Karina Oberholzer?” Nee. “Jakkie Coetzee?” Nee. “Hester Clarke?” “Nee.” Dié keer is daar stem by. “Het u man gewoonlik sy vuurwapen in sy tas gedra?” Haar oë gaan toe. Oomblikke tik stil verby. In die gang gaan voetstappe verby. Het sy hom gehoor? Die oë gaan oop. “Nee,” sê sy en ’n druppel vorm onder haar oog, loop teen die bleek wang af, val op die blou kraag van die slaapklere, lê daar vir ’n oomblik en sink dan in die materiaal weg. Hy ondervind ’n tweestryd. Die dringendheid in hom wil haar vra of Oliver Nienaber getrou was, maar hy weet hy kan nie, nie nou nie. Wat van ’n eufemisme? Was hulle gelukkig getroud? Hy sien haar voor hom, die oë afwagtend, soos ’n wildsbok voor die loop. “Dankie, mevrou Nienaber,” sê hy. “Ek hoop u … Ek wens u sterkte toe.” Dankie, vorm haar lippe die woord, maar daar kom geen geluid uit nie. Sy draai haar kop weg van hom, na die venster.

Joubert is terug op kantoor, telefoon teen die oor. Julio da Costa sê Karina Oberholzer kon dalk al name soos Jakkie Coetzee en Hester Clarke genoem het, maar hy sou dit nie onthou het nie. “Sy het baie gepraat, kaptein. Aanmekaar. En gelag. Sy was ’n lewendige mens. Sy het gehou van pret en plesier, van partytjies en mense. Haar werk was net iets wat sy

gedoen het om geld te kry en die dag om te kry. Sy was ’n nagmens. Dis hoe ons ontmoet het. Sy het hier ingekom, ’n Vrydagaand ná twaalf, sy en ’n klomp vriendinne.” “En toe?” “Hel, kaptein, dinge gebeur maar. ’n Man kan nie net werk nie. En jy weet hoe dit is met ’n vrou by die huis.” Joubert sê niks. Want hy weet nie meer nie. “Dit is nie teen die wet nie” skerm Da Costa. “En buitendien. Dit was nie haar eerste keer nie.” “Hoe weet jy?” “’n Man weet mos, kaptein. As jy vir haar gehad het, sou jy ook geweet het, as jy verstaan wat ek bedoel. Hot stuff.” “Het sy ooit daaroor gepraat?” “Al wat sy ooit gesê het, is dat sy nie haar lewe net wil laat verbygaan nie. Sy wil hom lééf.” Joubert beëindig die gesprek. Karina Oberholzer van Keimoes. Wat gelag het en gepraat het en haar kort lewe voluit geleef het. Die gewillige plaasmeisie, skelm van ’n Katolieke Portugees en wie weet wie anders. Het niemand haar goed genoeg geken om te weet wat sý geweet het nie? Hy kry die nommer van haar ouers, skakel die lang kode en nommer en wag. Dit lui lank. ’n Vrouestem antwoord, ’n huishulp. “Die mense is nie nou hier nie, meneer. Hulle het die seun by die Johannesburg gaan haal.” Hy haal die Tupperware-houer uit sy laai en maak dit oop. 60 gram vetvrye maaskaas. Vier ryskoekies. Tamatie, avokadopeer en blaarslaai met ’n skeut vetvrye slaaisous. Hy gaan nog vrek van die honger. Maar daar is darem die

Winston wat wag, sy dag se ligpunt, sy grootste vreugde. lemand kom in die gang of gehardloop. Hulle het iemand opgespoor, besef hy. Dit is Louw. “Hy het vir Jakkie Coetzee geskiet, kaptein. Skaars ’n uur gelede. En iemand het hom gesien.”

Die twee skoolseuns is in standerd ses en hulle wil baie graag die lyk sien, maar die Polisie wil niks daarvan hoor nie. Die seuns moet eenkant staan, tussen die toue wat die groot tent se mure regop hou, terwyl hulle toesien hoe die een polisievoertuig ná die ander opdaag. Maar dit is beter as die dubbele biologieperiode wat hulle misloop. Een van die eerste speurders wat daar aangekom het, kom aangestap saam met ’n ander man, ’n grote. “Hier is die seuns, kaptein.” “Dankie,” sê die grote. Hy steek ’n tamaai hand na hulle uit. “Mat Joubert,” sê hy. “Ek is Karel, oom.” “Neville,” sê die ander. Hulle skud sy hand. “Julle sal vir my ook alles moet vertel.” “Was oom nie nou die dag op die tiewie nie?” Hy haal sy skouers op. “Dit kan wees.” “Dan is dit die Ma-storie, oom?” “Ons dink so.” “Jissie, oom, daai ou blaas hulle darem nou.” Groot bewondering.

“Ons gaan hom vang.” “Ons het net sy kar gesien, oom,” sê Karel. “Ons het die skote gehoor. Ons was hier agter die trekkerstoor toe ons die skote gehoor het, maar daar het ’n trein verbygekom en ons was nie seker nie. Toe het ons omgeloop om te kom kyk. Toe sien ons net die kar.” “Watter kar?” “Daar is ’n bietjie van ’n probleem, oom.” “Dis net jy wat nie karre ken nie,” sê Neville. “Ek ken karre. Jy moet jou oë laat toets.” “Hei,” sê Neville, maar sonder aggressie, asof hul stryery ’n normale ritueel is. “Oom, dit was ’n Uno, ’n witte. Ek dink dit was ’n Fire, maar ek is nie seker nie. Dit was nie ’n turbo nie, want die turbo’s het windgat strepe en ’n louvre.” “Dit was ’n Citi Golf, oom. Wit. Ek ken ’n Golf se gatkant, oom, want my broer ry een. Hy is ook in die Polisie, oom. In Natal. Hulle skiet die Zoeloes.” “Hei,” sê Karel. “Hulle sal vir jou toesluit.” “Jy is seker dit was ’n Uno?” “Ja, oom.” “En jy is seker dit was ’n Golf?” “Ja, oom.” “Registrasienommer?” “Ons was te laat, oom. Ons het net sy stert gesien toe hy uitry.” Joubert meet die afstand tussen die skoolterrein se grensdraad en die pad waar die voertuig moes ry. “Julle het nie gesien hoe hy lyk nie?” “Nee, oom.”

“Nou ja, manne, baie dankie. En as een van julle dalk anders besluit oor die fabrikaat, moet julle my laat weet. Ek is by Moord en Roof.” “Goed, oom.” Hy wil na die woonwa toe stap, maar Karel praat weer. “Oom.” “Mag ons glad nie die lyk sien nie?” Hy steek sy glimlag weg en skud sy kop. “Dit is nie ’n mooi gesig nie.” “Lekker baie bloed, oom?” “Vreeslik.” “En die koeëlgate, oom?” “So groot soos wieldoppe,” lieg hy skaamteloos. “Jug,” sê Karel. “Jissie,” sê Neville. “Daai Ma is ’n kanon.” En hulle stap diep beïndruk weg met inligting wat in hul wêreld ’n fortuin werd is.

Sewe en dertig

Dit was van die bykomende spanne se speurders wat die lyk gekry het. “Ons moet hom nét gemis het, kaptein. Die bloed was nog nie eens gestol nie.” Die lyk lê in die woonwa, teruggedryf deur die eerste skoot wat Coetzee se skedel bo die linkeroor oopgeruk het. Die ander skoot is deur die hart, soos in al die vorige gevalle, behalwe MacDonald. As hy net gister al in die aktetas gekyk het. Maar hoe sou hy geweet het? Hy loop na die Sierra toe, radio vir O’Grady. Hulle moet die spanne wat na Jakkie Coetzee op soek is, probeer terugroep. Die hele poging moet nou op Clarke toegespits word. Hy moet minstens een lewe probeer red. “Hier is ’n adres op ’n telefoonrekening, kaptein,” roep Louw uit die woonwa. “Durbanville.” Minstens, dink Joubert, is die verband bewys. Hulle weet nou Nienaber se lysie beteken iets. En daar is nog net een naam oor. Hy roep vir Louw en hulle ry Durbanville toe, na ’n vervalle huis naby die middedorp. Die gras groei lank en onnet, die blombeddings is deurtrek van die onkruid. “Ek hoop hy was ’n beter predikant as ’n tuinier,” sê Louw. Hy het ’n bos sleutels wat aan die woonwa se deurslot gehang het, saamgebring en probeer tot een in die huis se voordeur pas. Hulle stap in. Daar is nie meubels in die voorkamer nie, net ’n telefoon wat op die vloer staan. In die kombuis staan ongewaste borde op die wasbak. ’n Ou yskas rammel in die hoek. Die gang is leeg, matloos. Die eerste slaapkamer ook. Die tweede het ’n enkelbed in, ’n bedtafeltjie sonder laaie. Op die grond staan ’n stapel boeke. Joubert tel een op. Met blye galme. Die tweede is ook godsdienstig. Die ander ook. Op die bedtafel lê ’n oopgeskeurde koevert. Hy tel dit op, haal die inhoud uit:

SMUTS, KEMP EN BREEDT. PROKUREURS EN NOTARISSE. Geagte mnr. Coetzee, Volgens ons kliënt, mev. Ingrid Johanna Coetzee, is u steeds agterstallig wat u onderhoud volgens die egskeidingsbevel betref…

Griessel is warm op die spoor van George Michael Stewart. Hy kry niemand by die man se woonstel in Oranjezicht nie, maar die opsigter sê die verdagte werk deeltyds as kelner by Christie’s, die restaurant in Langstraat. Hy kry nie parkeerplek nie, staan eindelik op ’n laaisone in Waal en stap om die hoek. Die restaurant is feitlik vol vir middagete, net yuppies waar jy kyk. Hy word by die deur ontvang deur ’n lang, verfynde man met ’n gespanne glimlag wat hom vinnig lei na ’n tafel agter, naby die kombuisdeur en hom ’n spyskaart in die hand stop. Griessel gaan sit en voel hoe mense na hom kyk. Hy pas nie hier in nie. Hy kyk selfbewus na die disse op die spyskaart en sien hy sal nie veel kan bekostig nie. Hy besluit op die pampoensop en kyk weer op. Daar is net twee mans wat bedien, albei blank – die verfynde een wat hom na sy tafel geneem het en ’n ander een, van gemiddelde lengte en bou. Al twee is dieselfde geklee: ’n swart langbroek, wit hemp en swart strikdas. Beide het kort, donker hare en is skoongeskeer. Albei se neuse lyk nogal na dié van die bankrower. Meneer Gemiddeld pyl op hom af, skryfboekie en pen in die hand. “May I tell you about the specials, sir?” vra hy meganies, sonder om Griessel regtig raak te sien. “What is your name?” “Michael Stewart,” sê die man en kyk met meer aandag na sy kliënt. “I would like to have the pumpkin soup, please.” “Yes.” Hy skryf neer. “And then?”

“That’s all, thank you, Mr Stewart.” “You’re welcome.” Die man is weer haastig weg, by die kombuis in. Hy praat Engels, dink Griessel. Die rower praat Afrikaans. ’n Rookskerm? Hy leun vooroor, sy elmboë op die tafel, sy hande onder sy ken. Hy kyk na die mense om hom. Meestal mans, hier en daar ’n vrou. Hulle is naby die hof en die Parlement, dink hy. Belangrike mense dié, met BMW’s en Jettas en selfone. By ’n tafel langs hom sluk ’n man ’n bier met groot behaaglikheid, die glas hoog opgelig, die adamsappel wat op en af, op en af beweeg, tot die laaste skuim in die glas afgly en hy dit weer op die tafel neersit, sy mond dan met ’n servet afvee. Griessel verbeel hom die warm gloed wat die drank in die man se maag sal maak, hoe dit sal versprei, deur die liggaam, na die kop, warm en gemaklik en aangenaam – ’n tinteling, ’n gety van genoegdoening, ’n gelykmaker van skerp hoeke en kante. Hy kyk af, na die sout- en peperpotjies op sy tafel, steek sy hand uit, tel een op. Sy hande begin sweet. George Michael Stewart het nog nie weer by die kombuis uitgekom nie, besef hy. Hy ruik lont. Hy voel met sy hand waar die Z88 aan sy gordel vas is. Hy moes nie vir die man sy naam gevra het nie. Hy kyk om na die kombuisdeur. Hoe lank is dit al? Vyf minute. Dit is net Meneer Verfynd wat haastig tussen tafels stap, hiér ’n leë wynbottel wegneem, dáár vra of die kos na smaak is. Waar is Stewart? Minute gaan verby waartydens sy onrustigheid groei. As die man onraad vermoed en deur die kombuisdeur ontsnap het, kan hy al by die stasie wees, dink Griessel. Sop kan nie só lank vat nie. Hy besluit opeens, staan op, sy hand op die vuurwapen se kolf, en stap haastig by die kombuisdeur in, ’n metaaldeur wat gladweg swaai. Met sy rug teen die

deur en pistool in die hand swaai hy met mening by die kombuis in en loop hom vas teen George Michael Stewart en ’n bord goudgeel sop. Die warm vloeistof is op Griessel se hemp en das; Stewart steier agteruit, val en gaan sit op sy agterstewe. Hy kyk met groot oë na die bonkige figuur wat met ’n pistool voor hom staan. “My service can’t be that bad!” sê hy benoud.

Prokureur Kemp, netjies geklee in ’n donkergrys pak en ’n modieuse das, is so groot soos Mat Joubert. Hy sit op die rand van die deurmekaar lessenaar, met Joubert en Louw in die stoele voor hom. Die prokureur is besig om na OosLonden te bel, want dit is waar sy kliënt, mevrou Ingrid Johanna Coetzee, nou woon. Hy was dadelik bereid om die speurders te help. Hy is ’n haastige, doeltreffende man met ’n diep stem en hare wat pynlik netjies gesny en gekam is. Joubert kyk weer na die man se klere – die dubbelborsbaadjie, die fyn streep in die materiaal se tekstuur. Joubert het nie klere vir môreaand se opera nie. Hy sal vir hom ook só ’n pak moet koop. Hy sal sy hare moet laat sny. Dinge moet reg wees. As Hanna Nortier vanmiddag sê sy gaan saam. As hy vanmiddag by Hanna Nortier uitkom. “Ek sien,” sê die prokureur in die gehoorbuis. “Ek sien. Goed. Dankie. Tot siens.” Hy sit die telefoon neer. “Sy het verlof ingesit. Gaan duik. Ek het nie eens geweet sy duik nie. So ’n klein, vaal vroutjie.” Die prokureur stap om na sy hoë stoel agter die lessenaar. “Ek wou eers niks sê oor die man se dood nie.” Hy skryf op ’n groot aantekeningblok voor hom, skeur dan die blad af en gee dit aan Joubert. “Dis waar sy werk. Die rekeningafdeling. Hulle sê sy sal eers Maandag op kantoor wees.” “Jy sal moet vlieg,” sê Joubert vir Louw. Dan kyk hy na die prokureur. “Hoekom is hulle geskei?” “Sy godsdiens,” sê Kemp. “Sy kon dit nie meer uithou nie. Hy was eers ’n televisietegnikus of iets. Hier in Bellville by ’n herstelplek gewerk en toe skielik

heilig gedraai en sy werk verloor, want hy was heeldag by die kerk, een van hierdie charismatiese goed waar hulle elke aand van die week halleluja en amen en hande klap. Sy kon dit nie meer uithou nie. Gelukkig nie kinders nie. Hy wou eers nie skei nie. Teen die Wet en die geloof. Maar ons het sy gal vir hom gewerk. En die onderhoud … Sy het nooit gewerk nie. Hy wou hê sy moet huishou, mamma by die huis wees. Hy was nooit heeltemal lekker nie …” “Toe begin hy sy eie kerk.” “Dit was ná die egskeiding. Ek ken net ten dele, van wat sy my oor die telefoon gesê het. Sy kon nie glo hy kan preek nie. Hy was altyd stil-bedonnerd. Maar nou ja, cometh the hour … Hy het glo uitgebak geraak met die ander kerk en sy eie begin. Daar’s geld in, weet jy.” “Die plek waar hy gewerk het?” “Ek weet nie. Jy sal haar moet vra.” “Baie dankie.” Joubert staan op, Louw ook. “Plesier. Ek help graag die geregtelike proses waar ek kan. Gaan jy die Maman kry?” “Dit is ’n kwessie van ure.” Joubert draai by die deur om. “As ek mag vra: Waar koop jy jou klere?” “Queenspark,” glimlag die prokureur. “Maar ek moet bieg. My vrou doen die koopwerk. Ek is te dom daarmee.”

Christie’s is nou leeg. Griessel sit by sy tafel, sy das en hemp redelik skoon, maar nat van al die vee met waslappe. Stewart sit oorkant hom. Hulle rook van Griessel se Gunstons. “Ek roof nie banke nie,” sê Stewart en sy Afrikaans is skaflik, maar nie sonder aksent nie. “Kan jy dit bewys?”

“Vra vir Steve.” Hy wys met die sigaret na die ander man met die strikdas, wat nog besig is om tafels af te dek saam met ’n paar swart vroue. “Ek is elke dag hier, van tienuur in die oggend tot twaalfuur in die aand.” “My broer Jack lieg nes ek …” “Hel, Steve besit die plek. Hy maak die geld. Hoekom sal hy lieg?” “Hoekom werk jy hier?” “Omdat daar nie genoeg grimeerwerk in die Kaap is nie. Ek moes nooit gekom het nie.” “Hoekom hét jy?” “Agter ’n vroumens aan. En die berg en die see en atmosfeer. Nou’t sy my gelos, want ek het nie geld nie. Ek skuld die bank en die grimeerjobs is few and far between. Die laaste een was twee maande gelede. Franse span wat ’n televisieadvertensie kom maak het. Maar my kar … Ek betaal nog steeds, al staan hy in die scrap yard …” Griessel haal ’n foto uit sy sak. Elvis. “Ken jy hom?” Stewart kyk. “Hy’s …” Hy soek die woord. “Careless.” “O?” “Kyk die sideburns. Die gom wys hier. Miskien omdat hy homself opmaak. Dit kan moeilik wees. I’ve never tried it.” “Ken jy hom?” “Nee.” “Al gehoor van Janek Milos?” “Mmm …” “Jy ken hom nie.” Griessel vra nie – hy sê. Met teleurstelling, want hy het gehoop Stewart gaan sy man wees. Want Janek Milos klink nie na ’n goeie boerseun wat Afrikaans praat en banke hoflik beroof en tellers “hartlam” noem

nie. Want sy mooi teorieë is aan die verkrummel.

Die speurders kom terug vir nog name en adresse en Joubert se moed sak met elke nuwe paar wat die paradekamer binnestap ná nog ’n vrugtelose poging. Hulle trek al by Clark sonder die ‘e’, by R en S as voorletters, en daar is nog niks. Hy kyk na sy horlosie. Sy afspraak met Hanna Nortier kom al hoe nader. Hy het nog nie ’n verskoning nie. Louw het kom groet. Hy het plek gekry op die halfsewevlug na Port Elizabeth en Oos-Londen. Hulle het weer deur die moontlike vrae gegaan wat Joubert beantwoord wil hê. Louw is daar weg met sy oë wat nou al hang van die babbelas. Nog twee speurders kom in, kopskuddend. “Captain, telefoon,” roep Mavis van die deur af. Hy staan op en loop haastig na Ontvangs. “Joubert.” “Bertus Botha, kaptein. Ons het ’n Hester Clarke opgespoor. Maar sy is dood. Aan kanker. Vroeg in Desember.” “Van waar af bel jy?” “Haar suster se huis, kaptein. Vishoek. Oujongnooi. Hulle het saam gebly. Oorledene was drie en vyftig jaar oud. Kunstenaar. Kerskaartjies en goed ontwerp vir ’n uitgewery in Maitland, maar hulle het van die huis af gewerk. Rugkanker gekry. Die suster sê dit was van al die sit, al sê die dokters wat. Sy sê sy het nog net in die koerante en op TV van die Ma-moorde gehoor.” “Sy is doodseker?” “Ja, kaptein. Ons het die foto’s en alles gewys.” “Haar suster het nog nooit kontak gehad met Oliver Nienaber nie?” Hy hoop, wanhopig, want daar kan nie baie Hester Clarke’s in die Kaap wees nie en hy is

desperaat, want die ding moet klaarkry. “Sy sê hulle het nie uitgegaan nie. Sy sê die strate is nie veilig nie. Sy het almal geken wat haar suster geken het.” Joubert se verstand soek na nog moontlikhede. “Die dokter wat haar suster behandel het – kry sy naam. Ek hou aan.” Hy hoor hoe Botha die telefoon neersit en praat op die agtergrond. Dan kom Botha terug met die inligting. Joubert skryf dit neer. Groote Schuur. Hy bedank Botha en kyk weer na sy horlosie. Net genoeg tyd om by die hospitaal aan te gaan en dan na sy sielkundige toe te ry.

Agt en dertig

Die geneesheer onthou Hester Clarke se geval goed. “Sy het nooit oor die pyn gekla nie. Sterk vrou, want dit moet seer gewees het, veral die laaste paar maande.” Wanneer is die kanker gediagnoseer? Drie, vier jaar gelede al. Hulle het alles probeer. Haar geestestoestand? Sterk vrou. Hy sê mos. En so het Joubert gevis, ’n nuttelose poging om iewers iets uit te grawe wat kan lig gee. Hy weet dit is ’n doodloopstraat. Hy het stad toe gery, oor die radio gepraat met O’Grady. Nog niks nuus van Hester Clarke nie, het O’Grady gesê. Die meeste spanne is al terug. Maar pastoor Jakkie Coetzee se woonwa is besig om interessant te raak. Hulle het R40 000 onder die sitbank gekry. Harde kontant. En bankdokumente wat sê die kerk staan sterk. Sendingfonds van by die R100 000. En dokumente van die kerk. Lidmaatskapslyste, diakens, ouderlinge … Bring dit kantoor toe, het Joubert gesê. En laat Bertus Botha en sy spanmaat teruggaan na die suster van Hester Clarke. Vind uit aan watter kerk hulle behoort het. En bel die ander slagoffers se mense weer. Hoor sommer by Nienaber se kinders. Wat weet hulle van die Tabernakel van die Verlosser. Terwyl hy ry, het ’n gevoel van optimisme by hom posgevat. Elke saak, elke dossier is soos om ’n krans uit te klim. Soms is die vashouplek, die trapplek maklik en jy vorder vinnig tot bo by die kruin, waar jy die lasbrief oorhandig, ’n netjiese pakkie van motief en bewysstukke, oorsaak en gevolg. Maar soms, soos dié een, is die krans glibberig en glad, sonder skeure waar jy voete en hande kan

inwikkel. Jy klim en jy gly, klim en gly sonder vordering, sonder ’n pad na bo. Maar nou begin die dinge verander. Eindelik, iets waaroor iemand kan moor. Ses mense se harsings en organe die ewigheid kan inblaas. Geld. Die wortel van alle kwaad. Die dryfkrag, die drif wat hulle laat steel en skiet en slaan en kap en aan die brand steek. Die adrenalien vloei vryelik toe hy by die wagkamer instap en op ’n stoel neersyg. Hulle is nou naby. Hulle is tog so naby. Hy gaan die ding breek, vandag nog. Hanna Nortier maak die deur oop en daar is ’n glimlag op haar gesig. “Kom in, kaptein Mat Joubert.” Haar stem het ’n vrolikheid, en nou juig hy binne, want hy weet sy gaan saam met hom opera toe. Hy stap in en gaan sit. “Ek dink ons moet eers oor môreaand praat,” sê sy terwyl sy solank sy lêer oopmaak. “Sodat ons dit agter die rug kan kry. Ek mag nie saam met jou gaan nie. Eties is dit verkeerd. Dit is onregverdig teenoor jou, want daar lê nog vir ons harde werk hier voor. Ek kan dit op geen manier regverdig nie.” Hy kyk vir haar terwyl hy die teleurstelling met groot moeite van sy gesig af hou. “Maar daar is ’n ander kant van die munt ook. Ek is gevlei dat jy my uitvra. Ek kan nie onthou wanneer laas ek saam met ’n groot, sterk man na enige plek toe was nie. Ek wil baie graag Die barbier sien. Ek wil uitkom. Ek het in ’n groef beland. Ek meen ek kan my privaat en professionele wêrelde skei. Ek moet dit kan doen. Maar nie ten koste van jou nie.” Sy praat vinnig, dringend, ’n Hanna Nortier wat hy nog nie gesien het nie, haar hande wat fyn voor haar dans om haar woorde te benadruk, haar pupille swart en groot, haar skoonheid só volmaak dat hy nie kan wegkyk nie. “Sal jy die terapie en die persoonlike … samesyn kan skei, Mat?” Nie te vinnig nie, keer hy homself. Nie te gretig nie.

“Ek dink so.” Mooi, egalig, nadenkend. “Jy moet seker wees.” “Ek is seker.” Te gou. “As jy van plan verander, kan jy my nog môre bel.” Gaan sy saam? “Ek sal my huisadres vir jou neerskryf. Hoe laat begin die opera? Agtuur?” “Ja” “Ek sal van halfagt of reg wees.” “Dankie.” Waarom sê hy dankie? Omdat hy so dankbaar is, sy maagspiere nou saamgetrek, ’n voorskou. “Hoe gaan dit met die ondersoek?” Hy reageer nie dadelik nie, moet eers die verwisseling van ratte akkommodeer. “Goed. Baie goed. Ons is nou naby.” “Vertel.” “Daar was nog ’n moord, vanoggend. ’n Pastoor van ’n tentkerk in Kraaifontein. Hulle … Ons het geld gekry in sy woonwa. Ek dink dit kan die motief wees. En dan is dit ’n kwessie van tyd.” “Ek is bly,” sê sy opreg en skuif die lêer reg. Haar woorde kry ’n ander tempo. Sy kyk stip voor haar. Sagkens sê sy: “Ek wil hê jy moet my van die dissiplinêre stappe vertel.”

Dit was vier maande ná die dood van Lara Joubert, maar hy sê dit nie vir haar nie. Laat sy dit self uitwerk. Sy het te vinnig van persoonlik na professioneel oorgeskakel. Hy was nog nie

reg nie. Hy het ’n stadiger landing verwag en nou moet hy terugdink, die deure oopmaak en die stemme hoor, die swart van sy destydse gemoed, die donker, perfek nagswart, pikswart, die reusegewig, die molasse-dik koorsdroom, terwyl sy hart nou net nog so lig was, ’n voël in vlug. Hy maak sy oë toe. Hy gaan soek die beelde in sy kop, skoorvoetend. Hy het in sy bed gelê. Winter. Die beelde kom. Stadig. Moeisaam vloei dit terug, onegalig en deurmekaar. Dit was in die laatnag, in sy bed, hy onthou, hy onthou nou, selfs die smaak van sy mond, die gewig van die komberse, droomwêreld, hy besoek sy vrou in die doderyk haar lag haar geluide uhm, uhm, uhm, uhm, telefoon wat lui kaptein Joubert na Parow koud en nat noordwestewind … ’n Huis met betonmure en ’n tuinhekkie en ’n paadjie tussen beddings deur en ’n spuitfonteintjie in die middel van die grasperk; die blou ligte draai in die straat; die bure in hul kamerjasse teen die koue staan en staar; die uniform sê vir hom die man is daar binne, hy het sy vrou geskiet en hy wil nie uitkom nie; die bure het die skote gehoor en gaan klop en toe skiet hy op hulle en skel en sê hy blaas almal vanaand in hul moer in; die buurman se wang bloei van die glasstukke van die voorste vertrek se ruit. Hy het voor die deur gaan staan; die sersant van Moord en Roof het geskree, nee, kaptein, nie voor die deur nie, die boek sê staan teen die muur; maar Joubert se boek is toe onder die roet. Ek is ongewapen, ek het ingekom en my dienspistool op die leiklipstoep neergesit en die deur oopgemaak en ingestap; nee, kaptein, here jissis, hy is fokken mal. Hy het die deur agter hom toegemaak; die wind was hoorbaar om die hoeke van die huis. “Is jy mal?” Die groot .357 Magnum op hom gerig; die man in die donker gang amper van sy sinne, beangs. “Ek gaan almal vrekmaak.” Hy staan net daar en kyk na die man; sy eie oë knip nie, hy wag op die lood om deur sy kop te skeur en die gordyn te laat val. “Jy is mal, gaan uit.” Speeksel spat om die man se mond, sy oë dié van ’n dier; die groot rewolwer bewe. Hyself beweeg nie, staan net daar, kyk, onbetrokke.

“Waar is sy?” Sy eie stem sonder emosie. “In die kombuis. Die hoer. Sy is vrek, die hoer. Ek het haar vrekgemaak. Vanaand vrek hulle almal.” Die wapen met ’n ruk weer sekuur op hom gerig; die man se hortende asemhaling, die bors op en af; die bewende lyf. “Hoekom?” ’n Geluid – ’n snik en ’n kreet en ’n walging, alles ineen; die wapen sak millimeters; die man se oë gaan toe, weer oop. “Vrekmaak …” Die wind en vlae reën teen die ruite, op die sinkdak; lig skarrel teen die mure, skadu’s van rukkende struike. Die man se liggaam kantel tot teen die muur, die rewolwer nog hoog, sy skouer teen die muur; weer die geluid, nog een, uitgerek, ’n kerm; die man sak af na die vloer; sy bene buig, sy oë sien nie; inmekaar, halfsittend, halfhurkend, arm op die knie; een hand kom los van die vuurwapen; ’n geluid soos die wind, mistroostig soos sy eie siel. Asemhaling word stadiger. “Wat kon ek doen?” Huil. “Wat kon ek doen? Sy wil my nie meer hê nie. Wat kon ek doen?” Skouers ruk, spasmes. “Sy’s myne.” Soos ’n kind. ’n Hoë huilstem. ’n Stilte wat aanhou rek. “Sy sê vir hom: ‘Jy weet ek is joune.’ Ek staan hier – sy weet nie – ek staan hier en ek hoor wat sy sê. ‘Alles joune.’” Die laaste woord weer ’n uitroep; die stem spring ’n oktaaf, onbegrypend. “‘Jy weet mos. Soos gisteraand,’ sê sy. En ek slaan haar en sy hardloop. Badkamer toe, eers …” Hy kyk op, smekend. “Ek weet nie eens wie hy is nie.” Hy kry geen reaksie nie. “Wat gaan ek doen?”

In die gang; hyself staan, die man sit-lê teen die muur; die rewolwer hang teen die kuit; iemand roep buite, kaptein, kaptein; weer stilte, net die wind en die reën en die snikke, nou sag en reëlmatig; die man se oë op die vuurwapen. ’n Gewaarwording van ’n moontlikheid, van ’n uitweg, ’n vertroosting; oorweging, opmeting van gevolge, van ’n toekoms. ’n Langsame besluit. “Sal jy uitgaan?” Ja, want hy weet, hy ken die smagting, die besluit, hy ken die donker; draai om, deur toe, maak oop; krete buite; maak die deur toe; kaptein, here, jy’s OK, wat maak die fokker; die skoot klap binne; hy ruk nie, staan net so met geboë hoof, tot hulle besef en verbyhardloop, by die deur in. “Die vonnis was opgeskort.” Hy kyk na Hanna Nortier, sonder skroom, vierkant. Sy wil mos vra. Sy wil mos weet. Sy wil mos die siel van Mat Joubert soos ’n onbekende see bevaar, die krulle van die Kus van die Dood karteer, die bakens beskryf, benoem. Vra my, dok. Vra my. Ek sal jou sê hoe naby ek daardie nag daaraan was, terug by die huis, om my harsings met ’n dienspistool oor die sitkamermat te smeer. Ek kon die vrywording van my Parowse vriend sien en voel, daaraan vat, met my dienspistool in my hand, my duim op die hefboom van veiligheid, op pad na Lara toe. Willie Theal het aan die deur gehamer. Mat, ou seun, ou seun. Die maer arm om sy skouers. Hulle staan op die voorstoep, sy kop teen Theal se bors, die pistool wat grond toe hang, die oomblik verby, die intensiteit verlore. Vra my, dok. Hanna Nortier ontsnap sy blik, skryf in die fokken lêer wat hy wil gryp en lees, hardop. Laat ons sien wat die slim doktor dink … “En die petisie?” Sy praat weer sag, soos die vorige kere, haar blymoedigheid nou weg, verdryf deur die miswolk van Mat Joubert, die wêreld se enigste intelligente miswolk wat skadu bring net waar dit gaan, wat die son wegkeer, wat die lag verjaag. “Hulle het gedink die straf was te lig. Van der Vyver, die sersant by die huis in

Parow. Hy het gesê ek sal weer lewens in gevaar stel. Hy het vir die ander vertel. Hy was reg. Hulle het na Theal toe gegaan. My bevelvoerder. Maar Theal het gesê ek sal regkom, hulle is te haastig. Toe bring hulle die petisie tot by die assistent-streekkommissaris, wat my pa geken het en die ding gestop het en gesê het lojaliteit is die ding wat die Mag bymekaarhou. My pa. Uit die graf uit gegee wat hy nie in die lewe gegee het nie. Dit is ironies, is dit nie, Hanna?” Hy gebruik haar naam vir die eerste keer, sonder respek. Sy kon dit vandag gelos het. Sy kon vandag oor ander dinge gepraat het, koeitjies en kalfies, want hy is besig om reg te kom. Ek is besig om reg te kom, Hanna, en nou gaan staan en neuk jy met my kop. Dok, ek sal regkom, ek belowe jou, môreaand sal my kop reg wees … Sy blaas haar neus, en dan eers sien hy die vog in haar oë en hy kom halforent in sy diep stoel. “Die lewe is ironies,” sê sy, haar stem in bedwang. “Dis genoeg vir vandag.” Hy weet, dan, hy het haar geraak en hy wonder hóé, en hy wonder wat dit beteken. Janek Milos maak die deur oop en Bennie Griessel weet hy het sy man. “Dis jou neus,” sê Griessel. Milos draai om en hardloop die huis in. Griessel vloek en spring agterna met die hoop dat hy hom gou gaan vang, want ná ’n honderd meter of wat gaan hy niks beteken nie. Milos gooi die deure toe so ver as wat hy gaan, maar die agterdeur is gesluit en in sy koorsagtige haas kry hy nie die sleutel gedraai nie. Griessel stamp hom met ’n skouer teen die rug, teen die deur vas. Die hout splinter, asem plof by die man se mond uit. Griessel is op hom, sy knie teen die man se rug, druk hom grond toe, ruk die arm terug, druk dit op nek se kant toe. Boeie in die regterhand. Klik. Kry die ander hand. Klik. “Hallo, my hartlam,” sê Griessel en soen vir Janek Milos teen sy bles agterkop.

“If you’re not going to sue The Argus, I will,” sê Margaret Wallace se ma oor die telefoon, die ontsteltenis hoog in haar stem. “Why, Mom?” “I don’t want to tell you. It’s horrible how they lie.” “What is it, Mother?” “It will upset you.” “Mother, please.” “They say … Heavens, my dear, it is a pack of lies. It’s just that I’m so… so …” “Mother!” ’n Desperate bevel. “They say Jimmy was with another woman. The day he died.”

“Nee, o bliksem, dit kan nie wees nie,” sê die brigadier, wat op en af loop in die paradekamer. “Die minister kak in sy klere en julle sê vir my die ding wil nog nie sin maak nie. Julle sê vir my daar is R40 000 in die priester se karavaan en dis reg so, want hy bank op ’n Saterdag. Julle dink die kerk is die ding, maar die slagoffers se naasbestaandes het nog nooit daarvan gehoor nie.” Hy gaan staan stil, gluur na De Wit en Joubert. “Het julle ’n benul van die druk? Die generaal is te bang om sy telefoon te antwoord en ek moet uit my kantoor uit vlug, want die pers het kamp in die straat opgeslaan en die bliksems is orals. Hier by die hek moes ’n uniform my omtrent red van die aasvoëls en julle sê die ding wil nie sin maak nie.” Hy begin weer stap, met arms wat swaai. Sy gesig is rooi; are staan vet in die nek. “Die minister sê ons word uitgelag oorsee. Ons simpel Boere is so dom hulle moet vir ons ’n siener stuur. Wie se idee was dit? Julle sit met ’n lys van name wat die bliksem wil skiet, maar steeds vrek hulle soos vlieë. En nou lyk julle so dankbaar dat die name op die lys opraak.” Hy skop sy stoel. Dit slaan agteroor, tref die muur, spring terug, kletter oor die vloer en gaan lê stil. “Gaan niemand iets sê nie?”

“Brigadier,” sê De Wit, sy glimlag sieklik en skeef. “Moet my nie ‘brigadier’ nie. Ek het nog nooit in my veertig jaar in die Mag soveel onbeholpenheid op ’n hoop gesien nie. Julle kan nie ’n piskriek in ’n jêmblik vang nie, as jy my vra. Wat wil julle hê moet die bliksem nog doen? Hier inloop en sy bliksemse Ma teen die muur monteer en sê: Vang my, asseblief? Die hele provinsie se poliesmanne is al hier om te help. Wat moet ons nóg doen? Gauteng s’n ook kry? Wat van die weermag? Kom ons roep hulle ook in, tenks en bomwerpers en die bliksemse vloot. Laat ons nie speel nie. Laat ons ordentlike dose van onsself maak. Kom ons bel die Chinese. Daar is vir jou sieners. En die Japsnese. En ons kry vir Hollywood om julle te kom afneem, want dit is nog net hulle kameras wat kort.” Nog ’n stoel tuimel, kletter. “Nee, o bliksem.” Hulle kyk na die grond. De Wit, Joubert, Petersen, O’Grady, Snyman en Vos. Die brigadier se hande beduie, maar hy kry nie woorde uit nie. Die deur gaan oop. Koppe draai. Griessel kom in. “Dames en here,” sê hy trots. “Ontmoet vir Hartlam,” sê hy en trek die man aan sy hemp die vertrek binne.

Nege en dertig

“10 Januarie. 19:17. Ondervraging van verdagte, SAP twee streep een streep nege vyf streep veertien, Moord en Roof, Bellville-Suid. Ondersoekbeampte: speurder-sersant Benjamin Griessel. Waarnemers: kolonel Bart de Wit, kaptein Mat Joubert, kaptein Vossie … e …” “Gerbrand.” “Kaptein Gerbrand Vos. Eerste vraag aan verdagte. Volle naam?” “Janek Wachlaff Milos.” “Nasionaliteit?” “Eskimo. Jy kan mos hoor. Ek praat vlot Eskimoos..” “Nasionaliteit?” “Suid-Afrikaans.” “Identiteitsnommer?” “Vyf agt nul sewe nul vyf vyf een twee sewe dubbel nul een.” “Adres?” “Irislaan sewentien, Pinelands.” “Jy is bewus van jou regte om ’n regsverteenwoordiger teenwoordig te hê. As jy nie ’n regsverteenwoordiger het nie of nie een kan bekostig nie, sal die staat só ’n regsverteenwoordiger aanwys. Te eniger tyd tydens die verrigtinge kan jy vra dat die staat ’n alternatiewe regsverteenwoordiger aanwys, waarop die saak voor ’n landdros van die distrikshof of ’n hoër hof …” “Spaar my. Ek soek nie ’n prokureur nie.”

“Jy gaan ’n advokaat nodig hê. Ons klap jou met gewapende roof, Wachlaff.” “Dit was ’n speelgoedgeweer.” “Pistool.” “Wat ook al.” “Erken jy dat jy dié ondervraging vrywilliglik aflê, sonder enige druk of aanmoediging deur die Suid-Afrikaanse Polisie …” “Suid-Afrikaanse Polisiediens.” “Ekskuus, kolonel. Sonder enige druk of aanmoediging deur die Suid-Afrikaanse Polisiediens.” “Waar kom jou naam vandaan?” “Goeie ou Eskimo-naam.” “Jy is ’n snaakse outjie, Wachlaff.” “My pa was Pools. OK?” “Jou ma Afrikaans?” Stilte. “Sal jy praat? Vir die onthalwe van die bandopname.” “Ja, sy was. Wat het dit met enigiets te doen?” “Beroep?” “Huisvrou.” “Nee, joune.” “Grimeerkunstenaar. Vryskut.” “Nie baie sukses gehad nie?”

“Dis nie my skuld nie. Blameer die SAUK. Hoe meer hulle oorklank, hoe meer vrek ons van die honger.” “Toe besluit jy om ’n paar banke te beroof.” “Net Premier. Die ander een was om die boodskap vir hom te gee.” “Vir die rekord, die verdagte verwys na kaptein Mat Joubert. Hoekom Premier, Wachlaff?” “Hulle skuld my.” “Hulle skuld jou?” “Ek sou nie meer as R45 000 gevat het nie. Dis wat hulle my skuld.” “Hoekom?” “My huis.” “Jou huis?” “Hulle het die verband goedgekeur. ‘Geen probleem nie, meneer Milos. Ons help graag, meneer Milos. Teken net hier, meneer Milos, ons gee jou ’n kwartpersent af.’ “ “So?” “Toe trek hulle die verband terug. Want hulle waarderingsagent het nie die struktuurfout raak gesien voordat ek daarvan gaan sê het nie.” “Struktuurfout?” “Die hele agterkant was besig om in sy moer in die sand weg te sak, dis wat, maar die kontrak sê die verkoper is nie aanspreeklik nie en ek het klaar geteken. ‘Ons is jammer, meneer Milos, maar daar is nie genoeg sekuriteit vir die lening nie. Nee, dit sal oorkapitalisering wees om die struktuur te herstel, meneer Milos. Ons plaas die lening oor na oortrokke geriewe. Kyk maar na paragraaf soen-so, subparagraaf dit-en-dat, die rentekoers is net so ’n bietjie hoër, meneer Milos.’ En toe rasionaliseer SAU-fokken-K. Wat moet ek doen? Moord en Roof

bel?” “Toe begin jy banke roof?” “Ek het gaan werk soek.” “Sonder sukses.” “Nee, meneer, ek was toegegooi onder die aanbiedinge: Twentieth Century Fox, MCM, Warner’s. Hulle het tou gestaan. Maar wat, ek wil nie ’n miljoenêr op agt en dertig wees nie.” “Jy is snaaks én sarkasties, Wachlaff.” “Gaan soek jý bietjie werk met jou wit velletjie, pel. ‘Watter ondervinding het jy, meneer? Grimering? Ons sal jou bel, meneer. Ons is eintlik besig met regstellende aksie, meneer.’” “Toe begin jy banke roof.” “Toe gaan vat ek terug wat hulle my skuld.” “Dit staan bekend as gewapende roof, Wachlaff.” “My naam is Janek. Dit was nie ’n wapen nie. Dit was ’n speelding wat lyk soos ’n wapen.” “Erken jy dat jy takke van Premier Bank op 2 en 7 Januarie beroof het, van onderskeidelik R7 000 en R11 250? En dat jy op 11 Januarie probeer het om dié bank se tak in Milnerton te beroof? En dat jy op 16 Januarie BANKSA se tak op Somerset-Wes van R3 300 beroof het? Elke keer deur werknemers met ’n vuurwapen te dreig.” “Jy het die fokken geweer gesien. Dis ’n speelding.” “Kan jy bewys dat die speelgoedpistool dieselfde een is wat jy tydens die gewapende rooftogte gebruik het?” “Nee. Maar, hel …” “Ja?”

“Ek wou niemand seermaak nie. Ek was hoflik en beskaaf, tot op ’n punt, tot julle begin neuk het met die Ma-ding.” “Watter Ma-ding, Wachlaff?” “My fokken naam is Janek. Jy weet goed van watter Ma-ding ek praat. Die ou wat besig is om die hele Skiereiland uit te wis.” “Wat weet jy van die Ma-ding?” “Wat ek en die res van Suid-Afrika in die koerante lees.” “Waar bêre jy jou Ma?” “Luister, ek is bereid om saam te werk, maar ek is nie bereid om na kak te luister nie.” “Jy het die Ma-ding baie duidelik genoem in Milnerton. Ek haal aan, uit die verklaring van mejuffrou Wasserman ‘En toe sê hy: Lyk my ek moes my Ma saamgebring het’.” “Die vet bitch wou nie saamwerk nie. Ek wou haar skrikmaak.” “Daar is twaalf speurders wat op hierdie oomblik besig is om jou huis te deursoek. As hulle die Ma kry …” “Hulle sal niks kry nie.” “Hoekom, Wachlaff? Het jy dit op ’n ander plek weggesteek?” “Ek het nie ’n fokken Ma nie. Hoeveel keer moet ek nog sê? Ek sal nie eens weet waar om een in die hande te kry nie. Ek het ’n speelgoedgeweer gaan koop wat soos die regte ding lyk en ek het dit nooit uit my baadjiesak gehaal nie, want ek was bang mense sal sien dit is net ’n speelding. OK? OK? Ek erken ek het die geld gesteel. Maar dit was nie roof nie. En dit was nie steel nie. Dit was my geld wat ek net teruggevat het. Ek sou vir BANKSA hulle geld teruggegee het, maar ek moes dit eers by Premier kry. OK? Jy kan my nie dwing om iets te erken wat ek nie gedoen het nie.” “Waar is die geld, Wachlaff?”

“Janek.” “Waar is die geld, Janek?” “Dis my geld.” “Waar is dit?” “Fok julle. Ek gaan in elk geval tronk toe en as ek uitkom, gaan Premier my nog steeds opskroef vir die geld. Plus fokken rente. So wat help dit?” “Die regter sal dit in ’n baie positiewe lig beskou as jy die geld teruggee, Janek.” “Dis my geld.” “Waar is jou geld, Janek?” “In die plafon. Onder die warmwatersilinder.”

Hulle hou kajuitraad in De Wit se kantoor, die bevelvoerder nou deel van hulle, ’n breekbare kameraderie wat onder die brigadier se tirade geskep is. Joubert se mond is droog en smaak na ou sigarette. Hy het in die ondervragingskamer sy voorneme van drie per dag oorboord gegooi – net om van die intense honger en die hoofpyn wat agter sy slape klop, ontslae te raak. Hy het hou vir hou saam met Bennie Griessel gerook. Hy wil nóg rook, maar De Wit se bordjie weerhou hom. EK VERKIES OM NIE TE ROOK NIE. Hulle gaan stukkie vir stukkie deur die dossiere, meet en pas die brokkies van die legkaart, maar elke keer is die somtotaal ’n skewe, onvoltooide beeld, die gate groter as die klein deeltjies wat pas. Hulle begin voor, bou teorieë wat ander weer met een vraag laat ineentuimel, skommel weer, bou, breek, tot hulle besef die kern is net nie daar nie, die hoeke en kante maak nog nie sin nie. Teen kwart oor elf kom hulle ooreen om te wag vir Basie Louw se verslag wanneer hy vir Ingrid Johanna Coetzee opgespoor het. Hopelik bring die nuwe

dag nuwe perspektief. Joubert ry huis toe, na liggaam en gees moeg, honger, dors. Die dag se gebeure maal deur sy kop. Daar staan ’n motor voor sy huis. Hy hou voor die motorhuis stil en klim uit, stap na die motor toe. BMW, sien hy in die lig van die straatlamp. ’n Beweging op sy stoep. Sy hand vat na die dienspistool, instink neem oor. Die Z88 is in sy hand, die adrenalien vloei, die moegheid is weg, die sinne helder. “You bastard.” Hy herken die stem. Margaret Wallace kom doelgerig op hom afgestap, sonder respek vir die pistool. “You bastard.” Hy loop haar tegemoet. Sy kop sukkel om haar in te pas. Hy sien sy is nie gewapen nie. Sy is by hom, stamp hom teen die bors met albei haar handpalms. “You never told me.” Sy stamp hom weer. Hy retireer, oorbluf, die vuurwapen in die pad wanneer hy haar vuishoue wil keer. Haar hande is gebal, onbeholpe teen sy bors. “You never told me, you bastard.” “What …” sê hy en probeer haar hande vang, maar hulle trommel op sy bolyf. Hy sien haar vertrekte gesig, die waardigheid weg, haat en pyn nou daar. “I had a right to know. Who are you to withhold it from me? Who are you?” Hy kry haar regterhand gevang, dan haar linker. “What are you talking about?” “You know, you bastard.” Sy wriemel om los te kom, byt die hand wat hare vashou. Hy laat los met ’n kreet van pyn, probeer van haar wegkom. “I don’t know what you are talking about.”

“The rest of the world does. The rest of the world knows. You tell the newspapers, but you don’t tell me. What kind of a man are you?” Sy slaan hom weer. ’n Hou tref hom op die lip en hy voel die warm bloed wat in sy mond vloei. “Please,” sê hy, ’n uitroep wat haar laat stilstaan. “Just tell me what you are talking about.” “You knew Jimmy was with another woman,” sê sy, en dan huil sy, haar vuiste voor haar, asof sy haarself wil beskerm. “You knew. You. You, with your sad story of your wife. To think I felt sorry for you, you bastard. To think I felt pity for you. You don’t deserve it. What kind of a man are you?” Haar vuiste sak, moedeloos, moeg. Haar pyn oordonder die woede. “I … I …” “Why didn’t you tell me?” “I …” “Why did you have to tell the newspapers?” “I didn’t tell the …” “Don’t lie to me, you bastard.” Sy pyl weer op hom af. Hy skree op haar: “I didn’t tell the newspapers. It was someone else, damn it. I didn’t tell you because … because …” Here, want hy weet hoe dit voel en hy het haar jammer gekry in haar geel voorskoot en haar smart. Sy weet nie hoe dit is nie – die bringer van die tyding, die draer van die nuus wat in die selle van sy brein sy eie, konstante wekroep het. “Because I didn’t want to hurt you … more.” “Hurt me? You didn’t want to hurt me. And now? Now I’m not hurt, you stupid bastard? Do you know what it feels like? Do you know?” Hulle staan op sy grasperk, waar die dou hier en daar soos diamante die straatlig weerkaats. Sy huis is donker, die straat stil. Haar stem dra. “Yes, I know,” sê hy sag.

“Rubbish,” sê sy met nuwe drif. “Rubbish, you bastard. You don’t know. You can’t know.” Dit is nie die lang dag en die tamheid en sy senuwees wat vlak lê na die hoop en die skrobbering van die brigadier en die moord en Hanna Nortier nie. Dit is die smagting binne hom om dit uit te kry, ses en twintig maande se brousel wat wil uitkook, die smeking van sy siel om skoon te kom, om die sweer oop te steek, met die etter wat beur onder die septiese vel. Hy druk die skalpel met ’n lighoofdigheid in, ’n emosie tussen woede en paniek, tussen verligting en vrees. “I know.” Hy gil. “I know.” Hy loop na haar toe, sy skouers vorentoe, sy kop omlaag. “I know, just like you do. More. Much more. I know it all.” Hy beur na haar toe, wil haar iets toesnou, wil haar straf. “I know it. I wanted to keep it from you. Did you say goodbye? When your husband left that morning. Did you say goodbye? I didn’t. I never even said goodbye. She was just gone. I woke up, and she was gone. Just gone.” Hy hoor sy woorde eggo teen die muur van sy huis, hoor dan net sy asem, te vinnig, in, uit, hygend, en hy sien die kloof voor hom, wat hy nou moet oor. Hy voel die diep donkerte daarvan en hy word bang. Here, hy moet hier oor, soos ’n draadloper, en daar is nie ’n vangnet nie. Die vrees begin klein, iewers in sy buik, en rol dan uit, stadig. Dit dryf hom terug. Hy maak sy oë toe. Hy weet sy hande bewe, hy steek sy voet uit en voel-voel na die draad wat voor hom uitstrek. Hy kan nie terugdraai nie. Hy hoor sy asem. “She was just gone.” Sy stem is sag, maar hy weet sy kan die bangheid hoor. Asem. “Sometimes, in the middle of the night, I would reach out to feel her shoulder or her hip. It was always so warm.” Hy sug diep. “It was my … Dit was my … my … toevlugsoord, in die donker, om te weet sy is daar. Sy kon so maklik slaap. Ek het nooit geweet nie. Ek het haar gevra wat sy vir Sanab doen. Dan lag sy en sê sy is hulle spook. Maar wat? Sy mag nie sê nie. Nie eens vir my nie. En dan slaap sy, soos ’n kind met ’n skadelose geheim. Miskien was daar iets wat ek gemis het. As ek net beter gekyk het. As ek net meer gevra het, as ek nie self besig was om te konkel en so diep beïndruk was met my eie soektog nie.”

Sy lag is selfspottend, ’n snik. Dit gee hom moed om die volgende tree te gee, al swaai die lang, dun draad oor die afgrond. “Ek het gedink as ek vir Sanab dwelmspeletjies gespeel het, sou ek ook kon slaap. So meerderwaardig. Ek rol rond langs Lara en ek is so meerderwaardig.” Margaret Wallace steek haar hand na hom uit, laat dit op sy voorarm rus. Vir ’n oomblik is dit ’n reddingsboei. Dan trek hy sy arm weg. Hy moet self aan die ander kant kom, hy weet dit. Hy druk die emosie terug, die bejammering, die huil. “Ek was so selftevrede.” Asof dit verduidelik dat hy nie haar hand verdien nie. “Dit is so eienaardig,” sê hy, amper met verwondering. “Ons leef net in ons eie koppe. Soos gevangenes. Al sien ons oë na buite, ons leef net hier, tussen hierdie been. Ons weet eintlik niks. Ons leef saam met ander, elke dag, en ons dink ons weet, want ons sien. En ons dink hulle weet, omdat hulle kan sien. Maar niemand weet nie. Ek was so tevrede, in my eie kop, met my groot taak, so belangrik. So skoon.” Hy gryns in die donker, maar hy weet dit nie. Sy hande bewe steeds langs hom. Sy oë is steeds toe. “Dit is die moeilikheid wanneer jy nie uit jou kop kan kom nie. Jy kan dink jy is so skoon. Omdat Silva so vuil was. Ons dink in swart en wit. Silva was ’n laksman, vuil en swart. En ék die skoon, helder wit lig van die geregtigheid. En hulle por my aan: Kry hom. Hulle maak my nog skoner: Kry Silva vir die meisies, die twee vroue wat hy soos menslike afval by ’n rommelhoop laat weggooi het. Kry hom vir die poliesman van Moord en Roof met die gat in die voorkop. Kry hom vir die dwelms, vir sy onaantasbaarheid, vir sy vuilswart siel.” Joubert kyk terug en sien hy het gevorder op die dun draad. Hy gee ’n groter tree. “Dit is teen die wet om mikrofone te plant. Ons mag nie. Maar as jy skoon is, het jy mag. Ek het die goed gaan huur, in Voortrekkerweg, by die groot privaat speurder met die rooi gesig, en ek het Clifton toe gery en gewag, die oggend, tot dit veilig was. So ’n mooi oggend sonder wind of wolke, in Silva se woonstel wat uitkyk oor die see. Daar was ’n teleskoop op die balkon. Alles was so wit.

En duur. Ek was bang. Ek moet erken. Ek het gou gemaak. ’n Mens tref vergelykings, terwyl jy die klein mikrofoontjies plant. Dan dink jy waar jý bly en jy kyk na die goed wat geld kan koop. Een by die teleskoop, een by die kroegie, een by die bed, een by die telefoon se kas. En R250 van my eie geld vir die opsigter, om die ontvanger en die opnemer in die kelder se elektriese kas te bêre.” Hy dink nie vooruit nie, maar hy weet instinktief die draad gaan swaai, die kabel wat voor hom uitstrek, gaan dun en onbegaanbaar word, en nou wil hy terugdraai. Hy stap vinniger, praat sy vrees dood. “Lara het nie huis toe gekom daardie aand nie. Ek het gebel, Sanab toe. Hulle het gesê sy werk. Watter werk? ‘Jy weet ek kan jou nie sê nie.’ Dis my vrou. ‘Sy spook, Joubert. Jy weet hoe dit werk.’ Dan loop ek deur die huis en ruik haar, sien die tydskrifte in die sitkamer en voor haar bed. En ek dink oor my konkelwerk, oor die mikrofone en die opnemer, en ek wonder of die bandjie draai. Ek het sleg geslaap – dit was ’n lang nag. Toe ry ek weer Clifton toe en ek loop op met die trappies, en in die kelder was dit donker.” Hy wil skree, want die draad ruk onder hom, swaai. Hy wil val. Hy sien die afgrond reg onder hom – sy arms gryp en swaai vir balans, sy hele lyf bewe. Hy weet nie of hy meer praat nie, of iemand hom kan hoor nie. Hy moet net klaarmaak. Hy het die elektriese kas oopgesluit in die donker, die oorfone aangesit, die band teruggewen. PLAY. Hy leun met sy kop teen die metaalrand van die kas en hy hoor die geluide op die band. Sy kop wil prentjies maak daarvan – hy is die wit lig van geregtigheid, Silva is swart. Hy hoor ’n deur wat oopgaan, voetstappe. So, wat dink jy? Silva. Dis mooi. Watter musiek het jy? Hy ruk regop, stamp sy kop teen die nok van die elektriese kas. Here, dit is Lara. Is dit? Wat wil jy hoor? Ritme. Skuifel, rockmusiek, oorverdowend, onhoorbare stemme, musiek.

Minute, minute, minute gaan verby. Die gespannenheid in sy skouers, sy nek. Wat het gebeur daar bo? Hy kan nie hoor nie. Onduidelike stemme, Lara wat lag tussen twee snitte, sorgloos. Silva, ooh, baby, Lara wat lag, musiek. Hy wen die band vorentoe: kort stukkies, die liriek en die ritme sy rigsnoer, stilte tussen snitte. Twintig, dertig minute verder op die band: die musiek verander, stadig, sagter. Hy wen die band weer terug, kry die afsnypunt van die rockmusiek: skielik doodse stilte, ’n geskuifel, ys rinkel in ’n glas, Silva, uh, stadige musiek, hard, dan sagter, stilte, kraak, hy ken dit, bed, Silva se bed, groot bed, wit, great body, baby, jy kan dans but can you love, ys in die glas, tienk-tienk, nie te veel drink nie, baby, I want those tits show me more show it all, baby. Watch me. Sy Lara, hy sien sy Lara, hy ken sy Lara, ken die diepte van haar stem, die sleep van haar tong. Hy wil haar keer. Nie vir hom nie, my Lara, nie vir hom nie. Jeezus, baby, jou lyf, hot bod, get that out, baby, yes, yes, come here. Lara lag: Daar’s baie tyd. Silva: Nou, baby, nee, nou, nee, c’mon, baby. Lara lag. Stilte. Die bed, die bed se geluide, geluide. Ah, good, take it, yes, take it, jeez, good, now, inside, uhm, jeez, baby, uhm, uhm, jeez, you’re alive, baby, uhm. Dis syne, dis syne, sy geluide, sy Lara, sy Lara. Hy wil die oorfone afskeur, met die trap op hardloop, gaan keer. Maar dit is gisteraand, nie nou nie. Die stemme op die band. Uhm, uhm, uhm, uhm. Sy sel, sy koue sel. Yes, move me, yes, ride me, baby, jeezus, uhm, jeezus, uhm, jeezus, yes, baby, I’m there, I’m there, oh, uhm, oh, uhm, come, baby, come, baby, uhm, uhm. Sneller, vinniger. Sy Lara, hy ken sy Lara, ken haar, ken haar, ken haar. Die musiek is stil. Net die asemhaling bly oor – stadiger, stadiger, stil, egalig, stil. Geluide, die bed se geluide. Stilte. ’n Kraakgeluid. … gaan jy heen? Slaap jy. Kom terug. Nou. Wat doen jy? ’n Uitroep. Bekommerd. Checking something out. Stilte.

Nou kom ons kyk. Wat maak … Dis myne. Sy Lara. Bang. Nou wat is dit dié? Die bed kraak skerp. Dis myne. Sy Lara. Dit was te maklik, baby. Ek het geweet dit was te maklik. Dofweg, die geluid van Silva se vuis. Doef. Ah. Sy Lara. ’n Klein geluid. Ah. Jou teef; wou jy my skiet, you think I’m stupid, bitch, vir wie werk jy, you think I’m stupid, dit was te maklik, never trust an easy fuck, baby, you’re going to die. Jy’s mal, Silva, jy’s mal, ek dra dit altyd by my, jy weet hoe die wêreld is, Silva, asseblief. Never trust an easy fuck, het my ma my geleer, jy’s geplant, baby, you think I’m stupid, you came on too strong, jy dink as ek drink, is ek dom, baby, wie’t jou gestuur. Jy’s mal, Silva, ek weet nie waarvan jy, ah … Ek gaan jou dood bliksem, bitch, wie’t jou gestuur, dit maak nie saak nie, ek stuur jou terug, kyk vir my, look at me, baby, you’ve fucked your last fuck, kyk vir my … Nee, Silva, asseblief … ... look at me … ... asseblief, asseblief … Die skoot ruk deur hom, ruk deur hom, ruk deur sy vlees en sy bloed en sy siel en tuimel op hom neer, sy lewe, sy lewe wat val, tuimel, hy, af, saam met die brokstukke, die afval, die band wat klik, die geel liggie dood, die band wat draai, shirrrrrrrr, terug, na die begin, sy liggaam ruk, ruk, ruk, en nou staan hy op die grasperk en hy bewe, want die koue is so diep en Margaret Wallace hou hom

vas, die band wat vasslaan en draai, die geel liggie, ’n deur wat oopgaan, voetstappe, so, wat dink jy; dis mooi, watter musiek het jy, Margaret Wallace wat hom vashou, stywer, stywer om die ruk te keer, ruk saam met hom, drenkelinge, snikkende drenkelinge tussen die struike van sy tuin.

Veertig

“They found her at the river, the same as the others, and they went in, to his flat and he pulled a gun and they shot him.” Hy drink van sy koffie – donker, sterk, soet koffie – en hy teug aan ’n sigaret en kyk oor die kombuistafel na Margaret Wallace. “And you?” vra sy. “I don’t know, there’s a blank there. Somewhere. And then I was sitting on the beach and people were walking past and looking at me and I got up. I went back to the private detective and I threw his stuff at him and I hit him and I walked out and I kept on walking, down Voortrekker Road, and I walked home and then they came and told me and I couldn’t tell them that I knew. That was a bad part: I couldn’t tell them … They stayed with me for the night.” Koffie, sigaret. “I didn’t cry, then. This is the first time I’ve cried for her.” So sit hulle in stilte in die nanag, tot die koffie op is en sy opstaan. “The kids …” Hy knik en stap saam met haar uit na haar motor. Sy kyk na hom, maar kry nie woorde nie. Sy skakel die enjin en die ligte aan, raak een keer aan sy hand en ry dan die straat af. Hy kyk die rooi ligte agterna, staan op die sypaadjie, leeg. Die sweer oop; die sweer bloei, rooi, skoon. Die bloed loop in ’n stroom, ’n vloeiende stroom, deur hom en hy kyk op na die sterre wat nou helder brand. Hy gaan by sy huis in, skakel die ligte af, loop in die donkerte kamer toe, trek sy hemp en das, sy skoene, sy kouse, sy broek uit en gaan lê op die bed en dink aan Lara, al die deure van sy kop nou oop. Lara, Lara, Lara. Tot die lig begin gloei buite die gordyne. Dan staan hy op, laat diep, warm water in die bad loop, klim in en lê en wag vir die koue om verdryf te word. Hy was met dik seepskuim, was met dringendheid

elke hoek van sy groot lyf, spoel af, staan op en droog af tot sy vel rooi skyn. Hy trek skoon, vars klere aan – wit hemp, grys broek, streepdas, donkerblou baadjie. Hy loop kombuis toe, haal die borsel en politoer uit, poets sy skoene en trek dit aan. Hy sluit die voordeur, klim in die motor en skakel die ruitveërs aan om die dou weg te vee. Hy ry sy gewone pad. By Moord en Roof groet Mavis hom in die verbystap. Hy glimlag vaag, loop op met die trap, af met die gang, by sy kantoor in, gaan sit. Die werklikheid onwerklik, effens uit fokus. Sy vingers vryf sy slape, sy oë. Ma. Hy leun vooroor, elmboë op die lessenaar. Sy handpalms wring in sy oë, sy moeë oë. Hy soek konsentrasie, soek fokus. Basie Louw. Wanneer gaan hy bel? Daar is niks wat hy meer kan doen nie. Net wag. Nee, hy moet iets doen. Hy moet iéts doen. Wallace, Wilson, Ferreira, MacDonald, Nienaber, Coetzee. En Oberholzer. Bel haar ouers oor Coetzee, die kerk. Trae bewegings, asof vanself. “Hallo?” “Mevrou, dis Joubert hier van Moord en Roof in die Kaap.” “Goeiemôre.” “Ek moet nog vrae vra, mevrou.” “Dit is oor die Ma-moorde.” “Ja, mevrou.” “Ons het die name herken, die volgende dag.”

Hy voel skuldig. Hy kon hulle seker gesê het. “Jy bel seker oor die een van gister. Die dominee.” “Ja, mevrou.” “Ek het deur haar briewe gaan kyk. Daar is niks.” “Ook nie van sy kerk nie?” “Nee.” Doodloopstraat. “Dankie, mevrou.” “Dit was ’n ongeluk. Die hele ding. Ons weet dit was ’n ongeluk.” “Ja, mevrou.” “Goed dan.” “Dankie, mevrou,” sê hy en onthou dan die ander vraag wat hy iewers in sy kop gebêre het en nog nie gevra het nie. Los dit, dit is ’n doodloopstraat. Hy vra dit in elk geval, ’n pligsbesef, ’n toevalligheid. “Net ’n ander ding. Waar het sy gewerk, voor Petrogas?” “See see see.” Hy verstaan nie. “’n Kollege.” “CCC?” “Cape Commercial College. Hulle het sakekursusse aangebied, ek weet nie of hulle nog bestaan nie. Karrie het gesê hulle is te suinig, toe loop sy.” Cape Commercial College. Hy proe die naam, wil dit iewers inpas, iewers wil dit ingepas word, maar hy kry nie die plek nie. “Dankie, mevrou.” “Tot siens.” Styf, soos die hele gesprek. Hulle is vyandig teenoor hom, die liggelowige wat hul perspektief van ongeluk en tragiek omver wil werp.

Cape Commercial College. Sy denke dartel hier en daar, soek na ’n verband. Hy sê die naam weer, hardop, druk sy skouers agtertoe en vorentoe, die stramheid ’n las. Hy dink rond en bont, steek ’n sigaret aan, sak terug, probeer sy gedagtes orden. Begin van voor af. Dink deur Wallace, Wilson, Ferreira, MacDonald, Nienaber, Coetzee. Hy kry niks. Hy maak ’n fout. Hy is moeg. Daar is niks, dis sy verbeelding. ’n Helder oomblik van weet – dit ís daar, iewers. Desperaat haal hy sy sakboekie uit, blaai deur. Niks, niks, niks. Hy staan op, rek uit, druk die Winston dood en stap in die stil gang af, nog te vroeg vir die ander. Hy wil teekamer toe vir iets warms en soets – en onthou dit, in die gang. Hy steek vas, asem ingetrek, te bang om te hoop, te bang om te dink. Daar was sertifikate teen die muur van James J. Wallace se kantoor, maar – idioot – hy het nie behoorlik daarna gekyk nie. Hy draai om en draf na sy kantoor toe, en voor hy die telefoon kan optel, onthou hy wat Gail Ferreira oor haar man, Floris, gesê het: “Hy het altyd gesê hy moet vir homself werk. Maar hy was te sleg. Hy het eenkeer op ’n kursus gegaan om sy eie besigheid te begin, maar wat ...” Sy hart klop hier in sy borskas, byna beangs. In Nienaber se studeerkamer, teen die muur. CAPE COMMERCIAL COLLEGE BUSINESS SCHOOL – This is to certify that O. S. Nienaber completed the course in small-business management. Hy steek sy hand na die telefoon uit. Dit begin skielik lui. “Joubert,” sê hy, maar hy luister skaars. Sy gedagtes maal. “This is Margaret Wallace.” Hy is verstom deur die toevalligheid. “Why did you call?” vra hy opgewonde, sonder takt. “To say I’m so dreadfully sorry.” Haar stem dra nog die letsels van die nag. “I’ve found something,” sê hy, want hy wil nie nou daaroor praat nie. “Your husband. Did he do a course? A business course, at Cape Commercial College?”

Sy is drie hartkloppe lank stil. “It was long ago,” sê sy en hy hoor hoe moeg sy is. “Six or seven years. Eight?” “But he did.” “Yes.” “I need a date. And an address and names. Anything.” “Why? I mean, it was so long ago.” “I think it’s the connection. I think it might be what we’re after.” Sy snap vir die eerste keer sy dringendheid, die lewe in sy stem. “I’ll take a look. I’ll call you.” “Thank you,” sê hy, maar die verbinding is reeds verbreek. Hy soek die nommer op in die gids. Cape Commercial College, 195 Protea Rd, Woodstock, Box 214962, Cape Town. Hy skakel. Dit lui lank. Hy kyk hoe laat dit is. Twintig oor sewe. Te vroeg, hy sal moet wag. Hy bel Gail Ferreira, kry ook nie antwoord nie. Sy is seker op pad tussen huis en werk. Hoekom moet sy tydsberekening so swak wees. Niemand om te stuur na Wilson se huis en MacDonald se boot nie, nêrens mense om die telefoon te beantwoord nie. Hy weet hy het dit, weet nog nie wat dit beteken nie, maar hy was reg – daar is ’n verband. Hy was reg, dames en here, Mat Joubert is nie dom nie, net stormskade, ’n bietjie stormskade – goed, goed, heelwat stormskade, maar dit kan herstel word. Die grysstof werk nog, dames en here, en hy gaan vandag die ding klaarmaak en vanaand gaan hy saam met Hanna Nortier na Die barbier toe, en dan, dames en here, begin die herstelwerk in alle ems. Want hy is vry – die wond bloei, maar die kwaad het uitgeloop. Hy wil koffie hê en ’n Wimpy-brekfis met eiers en spek en wors en gebraaide tamatie en roosterbrood met botter en koffie, en ’n Winston – die lewe is nie so sleg nie – en dan gaan hy weer voort met sy dieet en hy gaan maer en fiks en ’n nieroker word. Hy staan op, die moegheid van sy skouers afgegooi soos ’n nuttelose kledingstuk. Toe hy gaan koffie haal, hoor hy in die gang sy telefoon lui en hardloop terug.

“It was 1989,” sê Margaret Wallace. “Three months in 1989 – August, September and October. I now. He took evening classes and then the whole group went away, at the end, for a few days. There’s a certificate on the wall, and I found a curriculum and a prospectus. They’re in Protea Road in Woodstock. The man who signed the letters of confirmation was Slabbert. W. O. Slabbert, the registrar. It was seven years ago, captain … What on earth could it mean?” “I’ll let you know before this day is over.”

Petersen is eerste op kantoor. Joubert stuur hom Houtbaai toe, na MacDonald se boot. Dan kom O’Grady, en hy kry ook onmiddellik ’n opdrag. Snyman is laat. “Ek onthou so iets in Dries Wilson se klerekas, kaptein, só ’n sertifikaat, tussen die ander goed, agter, onder die fotoalbums, maar ek het nie gedink dit beteken iets nie,” sê hy. “Ek sou ook nie,” sê Joubert. “Gaan haal dit vir my.” De Wit loop op en af in Joubert se kantoor, vinger senuagtig langs die neus. Vos drink tee, sê dan rustig: “Nou gaan jy hom nail, partner.” Die telefoon lui. O’Grady, van Nienaber se huis af: “Certificate’s date is 1989, captain. This is it.” Hulle wag, praat, bespiegel. Halfnege. Hy bel na Gail Ferreira se werk toe. Ja, dit was in 1989, kaptein. Laat in die jaar. Laat in Floris se lewe. Hy was al te sleg.” “Sewe jaar,” sê De Wit. “Dis ’n lang tyd.” “Inderdaad,” sê Joubert. Weer die telefoon. “Dis Basie Louw, kaptein.” Sy stem is flou, soos ’n ou man s’n. “Wat makeer, Basie?” “Jissis, kaptein, ek moes met ’n boot uitgaan om hulle te kry.”

“En?” “Seesiek, kaptein. Ek word verskriklik seesiek.” “Is mevrou Coetzee by jou, Basie?” “Ja, kaptein, maar sy sê sy ken nie die ander nie. Sy het nog nooit van hulle …” “Vra haar of Coetzee in 1989 ’n kursus in kleinsakebestuur by die Cape Commercial College gedoen het, Basie.” “’n Kursus in kleinbestuur by die wát, kaptein?” “Vra haar net of hy in 1989 by Cape Commercial College was.” Hy sê die naam stadig, spreek elke woord rond en vol uit. Hy hoor hoe Louw sy palm oor die gehoorstuk plaas, en wag. Louw antwoord verbaas: “Hy hét, kaptein. Hy …” Joubert hoor hoe die vrou vir Louw in die rede val, maar kan nie uitmaak wat sy sê nie. Hy hoor hoe Louw ongeduldig vir haar “ja, ja”. Dan praat Louw weer in die gehoorstuk. “Sy sê dis daai Kersfees toe hy so met die kerk deurmekaar geraak het, kaptein. Kersfees van ’89. Sy sê dis waar die moeilikheid begin het.” “Hy het niks gesê van die kursus nie? Van die mense wat saam met hom was nie?” Weer ’n onduidelike gesprek met die vrou. “Nee, kaptein, hy het niks gesê nie.” “Dankie, Basie.” “Is dit al, kaptein?” “Dis al, Basie. Jy kan ...” “Die kollege, kaptein – is dit ’n nuwe ding?” “Lyk my hulle was almal daar, Basie.” “My fok.” “Jy kan maar terugkom, Basie. Vat sommer die boot.”

“Kaptein?” “Grappie, Basie.” “Hu-hu,” lag Louw sonder humor. Leon Petersen kom terug van Houtbaai af. “Daar’s niks. Nie ’n sertifikaat nie, niks.” “Sy mense?” “Hulle onthou nie so iets nie.” “Dit maak nie saak nie. MacDonald is klaar betrokke, deur Nienaber.” “Wat nou?” “Nou gaan ons Cape Commercial College toe.”

Een en veertig

W. O. Slabbert, die ur, prinsipaal en alleen-aandeelhouer van Cape Commercial College, is ’n brulpadda van ’n man met veelvuldige dubbelkenne, ’n plat, breë neus, ’n breë, skoon voorkop en groot, vlesige ore. Sy hare is borselkop gesny. Hy lyk ingenome met die deputasie van Moord en Roof wat in enkelgelid sy kantoor binnestap – Joubert voor, dan O’Grady, De Wit en Petersen. “Noem my W. O. Julle wil seker ’n kursus hê,” sê hy, pen in die hand, toe almal voorgestel is en ’n sitplek gekry het. Hy snuif, en sy neus maak ’n kartel net bo die linkermondhoek. “Nee,” sê Joubert. “Julle wil nie ’n kursus hê nie?” Snuif. Weer die eienaardige beweging van die neusvleuel. “Ons is besig met ’n ondersoek na ’n reeks moorde in die Skiereiland die afgelope veertien dae, meneer Slabbert.” “O.” Teleurstelling. “Ons verneem dat ’n mejuffrou Karina Oberholzer vir u gewerk het.” “Ja?” Tentatief. “Vertel ons van haar.” “Is sy dood?” “Sy is.” “Karina is dood,” sê hy asof hy dit nie kan glo nie, snuif dan weer. Joubert wens die man wil sy neus blaas.

“Hoe lank het sy vir u gewerk?” “Vier, vyf jaar. Wie … Hoe is sy dood?” “Watter werk het sy hier gedoen, meneer Slabbert?” “Sy was by die istrasie. Ek het haar pas uit matriek uit gekry, toe ons nog klein was, net die korrespondensiekursus in elektronika aangebied het. Karina is dood?” “Sy was by istrasie?” “Dis ons grootste werk, die istrasie. Die aansoeke en registrasies ontvang, die lesings uitstuur, die werkstukkies vir die dosente laat kry. Ons het nie dosente hier nie – hulle is deeltyds, hulle doen ander werk ook.” “En dis al wat sy gedoen het, die istrasie?” “Sy was maar die derde of vierde een wat ek aangestel het. Jy kan dink, ons was nog klein gewees. Karina het saam met die plek gegroei – bietjie van dit, bietjie van dat, , sekretarieel, telefoon antwoord, tikwerkies doen.” “En toe bedank sy?” “Ja, sy’s toe weg, na ’n petrolplek toe.” “Hoekom?” “Met Karina was dit altyd geld. Sy was ’n mooi ou dingetjie en sy het goed gewerk, maar sy het altyd gepraat oor die geld. Ek het gesê: ‘Jy moet geduldig wees, Karinatjie.’ Maar sy het altyd gesê die lewe kos geld. Sy was so ’n mooi ou dingetjie, altyd gelag en gesels. Ek moes haar wegvat van die telefone, want dit was heeltyd persoonlike oproepe.” Snuif. “Sy was in 1989 in u diens?” “Ja, ek … Ja, sy was, van ’87. Ai, haar pa-hulle boer in die noordweste. Ek het hulle ontmoet, een of twee keer … Hulle vat dit seker sleg?”

“Beteken die naam James J. Wallace vir u iets, meneer Slabbert?” “Nee, kan nie sê …” “Andries Wilson?” “Ek kan nie …” “Floris Ferreira?” “Is dit nie die Ma …” “Alexander MacDonald?” “Dis die Ma-mense, maar hoekom het ek nie oor Karinatjie iets …” “Beteken die name vir u iets, meneer Slabbert?” “Ja, ek het hulle gehoor. Daardie haarsalonman ook – wat is sy naam …” “Nienaber?” “Dis hy, en gister die eerwaarde …” “Pastoor.” “Ja, die pastoor. Maar … was daar vandag weer een? Karinatjie?” “Nee, nie vandag nie. Hoe weet u van die Ma, meneer Slabbert?” Snuif, kartel. “’n Mens kan nie help nie. Dis die koerant vol.” “U het die name net in die media gehoor?” “Ja, ek …” “Ken u ’n Hester Clarke, meneer Slabbert?” “Vir Hester ken ek, ja. Moenie vir my sê …” “Hester Clarke van Vishoek? Die kerskaartontwerpster?”

“Nee, ek weet nie of sy kerskaarte ontwerp het nie.” “Vyftigjarige oujongnooi?” “Nee, nie ons Hester nie – sy was so ’n ou klein dingetjie, jonk. Jong meisie.” “Sy wás?” “Ja, ek weet nie wat van haar geword het nie. Sommer net verdwyn toe ons haar weer soek. Haar telefoon verander of iets. Nooit weer van haar gehoor nie.” “Wat was u verbintenis met haar?” “Sy het ons selfaktualisering gegee. Oulike meisietjie, net uit die universiteit uit. Ons het geadverteer en toe kom sien sy my sommer. Slimkoppie, vol idees …” “Julle selfaktualisering?” “Ons het met die sakeskool begin vir die kleinsakemanne, jy weet,” snuif, “aandklasse. Toe het ons al begin met die aandklasse, maar net in die Kaap – die korrespondensiekursusse vir die ander goed, net die kreatiwiteitsrigtings en die sakeskool met aandklasse. Eers: hoe om jou eie besigheid te begin, die regsaspekte, die kanale, die boeke, die voorraad … al die ou goedjies. Toe sien ons daar kort nog so ’n laaste stuk om hulle die wêreld in te stuur. Selfaktualisering. Norman Vincent Peale, Dale Carnegie – hoe om vriende te maak en positief te dink, jy weet.” Hy snuif weer, en Joubert wonder of hy nie vir die man ’n sakdoek moet aanbied nie. “Sy het in 1989 ’n kursus in selfaktualisering aangebied?” “Ja.” “Met aandklasse?” “Nee, dit was Hestertjie se idee om hulle vir twee dae te vat, Vrydag en Saterdag, na die Bergrivier. Daar is ’n oordjie tussen die Paarl en Franschhoek. Dit was háár idee – sy het gesê hulle is te moeg in die aande, in die week. Hulle moet wegkom, vars wees, uit die gewone omgewing. Sy was vol planne. Ons doen dit nóú nog, die laaste deel van die kursus. Daar’s gewoonlik so tien of twaalf in die groep en dan maak hulle klaar en ons gee sommer die sertifikate

ook, die Saterdagaand.” “Hoe gereeld het hulle só weggegaan?” “O, net een keer per jaar. Kyk, die kursus is drie maande van teorie met die aandklasse, want dié mense werk in die dag. Jy kan hulle nie elke aand laat klasloop nie – hulle wil dit nie hê nie.” “En dit is al wat Hester Clarke gedoen het? Twee aande in ’n jaar?” “Nee, sy het nog lesings ook uitgewerk vir die kreatiwiteitsrigtings. Ons gebruik dit nóú nog. Al die inleidingslesings oor wát ‘kreatiwiteit’ is, en sy het die werkstukkies nagesien en die vraestelletjies opgestel.” “Hier, in die kantoor?” “Nee, ek het nie geld om die dosente hier te hou nie. Sy het van die huis of gewerk.” “Waar het sy gebly?” “Stellenbosch. Ek dink sy het nog deeltyds geleer ook.” “En toe verdwyn sy?” “Ek sal nie sê ‘verdwyn’ nie. Maar dit was maar snaaks. Toe ons haar in die nuwe jaar soek, toe werk haar telefoon nie, of dis iemand anders by die nommer … Ek kan nie meer onthou nie. Ons het briewe en telegramme gestuur, maar sy was net weg. Ek moes vinnig iemand anders kry. Ek het gedink sy sal seker terugkom – was seker net weg met vakansie of iets. Maar toe gaan ons later maar aan.” “Wie gee nou die selfaktualisering?” “Zeb van den Berg. Hy was lank in die vloot, dit is sy aftreewerkie. Maar Hestertjie se goed … Ons gebruik dit nog.” “Karina Oberholzer? Het sý iets daarmee te doene gehad?” “Sy het die goed gereël, die akkommodasie en lesingsaal en die prysuitdeling. Sy

het die Saterdae deurgegaan na die oord toe.” Hulle herkou daaraan, tot Joubert vra: “Watter jaar het Hester Clarke verdwyn, meneer Slabbert?” “Ek sal moet dink.” Snuif. Die neus voer weer die onmoontlike beweging uit, net ’n spierspasme. “Laat ek sien …” Hy tel op sy vingers. “Sewentagtig, aggentagtig, negentagtig … Dit moet negentig gewees het. Ja, negentig, want toe kry ons net vir een jaar iemand hier van die Mutual wat hulle opleiding doen. Maar dit het nie gewerk nie – die mense wil te veel geld hê.” “So, Hester Clarke het haar laaste selfaktualisering in 1989 gedoen?” “Dit moet wees.” “Meneer Slabbert, ons is redelik seker dat al die slagoffers van die Mamoordenaar in die 1989-groep van julle kleinsakekursus was. Het u …” “Nee!” “Het u rekords van daardie jaar se inskrywings?” “Hulle was studente?” “Het u nog die rekords?” “Almal studente?” “Meneer Slabbert, die rekords?” “Ja, ons hou die rekords …” “Kan ons dit sien?” Slabbert keer terug na die werklikheid. “Natuurlik, natuurlik. Ek sal vir julle moet gaan wys.” Hy maak een van sy lessenaar se laaie oop, haal ’n bos sleutels uit. “Julle sal agter my moet aanry.” “Waarheen?”

“O, daar’s te veel om hier te hou. Ek het ’n pakhuisie in Maitland.” Hulle stap agter hom aan, by die deur uit, tussen die istratiewe mense se lessenaars deur, verby veertien vroue, wit en bruin, by tafels waarop stapels en stapels dokumente staan. “Daar sal ’n foto ook wees,” sê Slabbert toe hulle buite kom. “Waarvan?” “Van die groep, met hulle sertifikate. Maar om dit te kry, dit is die ding,” sê Slabbert en hy snuif.

Twee en veertig

Die “pakhuisie” in Maitland is so groot soos ’n vliegtuigloods, ’n vuil, geroeste staalkonstruksie tussen ’n wrakwerf en ’n paneelklopper. Slabbert stoot die tamaai houtskuifdeur met moeite oop en verdwyn in die skemer. Hulle hoor die klik van ’n skakelaar en dan flits neonligte aan hoog teen die dak van die pakhuis. O’Grady rek die woord “shit” met ’n lang s-klank uit. Die ander kyk net. Stapels en stapels bruin kartondose strek van voor tot agter, hoek tot kant, ses, sewe meter die lug in, netjies gepak op rakke van metaal en hout. “Die probleem,” sê Slabbert toe hy vir hulle wys hulle moet inkom, “is dat ons aanvanklik nie gedink het dit sal so baie raak nie. Maar toe begin mense vra vir hernasien en vir punterekords en afskrifte van sertifikate, en toe besef ons ons sal alles moet bêre. Maar toe is daar al so baie goed dat ons net hier van ’92 af dit volgens ’n stelsel begin liasseer het.” “En voor dit?” vra Vos benoud. “Daar is ’n bietjie van ’n probleem.” “O?” sê Joubert, sy moed laag. “Dit is nog nie gerangskik nie. Daar is net nie die hande nie. Hande kos geld. En buitendien, ons kry nie eintlik meer navrae van voor ’93 nie.” “Waar sal ’89 se rekords wees?” vra Joubert. “In hierdie ry.” “Waar in hierdie ry?” “Om die eerlike waarheid te sê, ek het geen idee nie.” Bart de Wit het met die radio nog hulp ontbied, dié keer net van Moord en Roof

af, want hy wil die brigadier tot elke prys vermy. Die ander het moue opgerol en kartondose begin afpak. Hulle ontwikkel ’n stelsel, en wanneer die versterkings opdaag, brei hulle dit uit. Kartondoos ná kartondoos word afgepak, oopgemaak, aangegee. Nog ’n span haal die inhoud uit, sit dit op die vloer neer waar Joubert, Petersen, Vos, O’Grady, en later ook Griessel, koorsagtig deur die dokumente blaai vir datums, name, vakrigtings. “Wie gaan dit terugpak?” vra Slabbert met ’n ergerlike snuif. “Jou istratiewe personeel,” sê De Wit met finaliteit. “Tyd is geld,” kla Slabbert en begin self die kartondose wat reeds deurgegaan is, na ’n hoek toe sleep. Hulle vorder stadig, want daar is geen sisteem in die manier waarop die materiaal oorspronklik verpak is nie – dokumentasie oor rekenaarherstelwerkkursusse lê sy aan sy met Inleiding tot die joernalistiek, Basiese sweiswerk in dieselfde doos as Skilder vir die beginner. De Wit laat middagete aflewer – Kentucky-hoender en Coke – en hulle eet tussen die werk deur, swets, lag, gesels ernstig. Die een kartondoos ná die ander word nagegaan, sonder ophou. Die middag loop stadig maar seker leeg, die bruin houers word stadig maar seker minder. Ná drie is hulle halfpad, sonder sukses. Die dasse is af, die moue opgerol, die hemde halfpad uit die broeke getrek, die vuurwapens in hul leerskedes in ’n netjiese ry voor langs die deur gepak. Daar is stofkolle op hul klere, arms en gesigte. Nou en dan is daar ’n woordewisseling, terwyl die tyd onverpoos aanstap. Joubert en Griessel neem ’n blaaskans, staan buite in die son, hul litte stram. Die uitputting bekruip Joubert weer. “Ek gaan die kolonel vir verlof vra,” sê Griessel en teug aan sy Gunston. “Ek wil my vrou en my kinders vat en vir twee weke weggaan en kyk of ons nie dinge kan regmaak nie.” “Dis goed, Bennie.” “Miskien ’n oorplasing vra. Platteland toe. Stasiebevelvoerder iewers waar jy net

die dronkies op ’n Vrydagaand moet toesluit en ’n paar veediefstalsakies probeer oplos.” Ja,” sê Joubert en wonder hoe hý ’n nuwe begin gaan maak. Dan loop hulle terug na die miernes binne, gaan sit op die koue sementvloer, lek vingers nat en begin weer blaai – Joubert met dringendheid, want hy het ’n afspraak wat nader kom en hy begin sterk vermoed dat hy dit nie sal kan nakom nie. Hy wonder of daar nog tyd is om te vra of hulle die kaartjies na môreaand kan verander en of Hanna Nortier dan beskikbaar sal wees. Ek wil uitkom. Ek het in ’n groef beland. In watter groef kan ’n mooi vrou soos sy beland, wonder hy terwyl sy vingers vat, vat, vat en sy oë lees. Hy versit van een boud na die ander toe hulle nog dokumente voor hom neersit. Hulle begin al oor aandete stry – pizza teenoor vis en skyfies, net nie nog hoender nie. Hulle kla oor vroue wat weer kwaad gaan wees oor die lang ure. Kan Mavis nie maar begin bel en verduidelik nie? Dit staan al sewe-uur se kant toe. Dan roep Bennie Griessel triomfantlik uit: “Ferreira, Floris,” en hou die dokument bo sy kop. Almal staan stil, drie of vier klap hande. “Wilson, Andries Joseph. Hulle is hier.” Die speurders kom nader gestap. Griessel haal die een pak dokumente na die ander uit – elke individu se inskrywingsvorm, werkopdragte, antwoordstelle, puntestate, kwitansies, navraagbriewe en antwoorde, finale puntestate. Saamgekram. “MacDonald, Coetzee, Wallace, Nienaber. Hulle is almal hier.” “Is daar ’n foto?” Griessel soek. “Nee,” sê hy. “Waar’s die boks waaruit dit kom?” W. O. Slabbert kom aangestoom van waar hy besig was om die kartondose weer met groot moeite te probeer terugpak. “Die foto sal in een van hulle se pakkies wees.” Hande gryp die saamgekramde dokumente van die individue, vingers blaai

vinnig. “Hier,” sê Griessel, vir wie die gode nou glimlag. Hy staan op, strek, wikkel die kram uit, laat die ander papiere grond toe val, hou net die foto versigtig vas. Hy staar na die effe vergeelde afdruk. Joubert staan op, tree nader, wil oor Griessel se skouer kyk. “Hoe jonk is Nienaber,” sê Petersen in verwondering langs Griessel. Joubert steek sy hand uit na die foto. Hy het amper gedink hy sien ... ’n Swart-wit beeld. Die mans staan in ’n halfmaan, met baadjies en dasse aan, elkeen met ’n sertifikaat in die hand. Wilson se oë is toe op daardie oomblik van flits en sluiter. MacDonald, sy glimlag groot, toring bo die ander uit. Coetzee ernstig. Floris Ferreira se skouers is skeef, oorgehel na die mank been se kant toe; sy oë kyk nie na die kamera nie. Wallace se hande is voor hom gevou; daar is ’n ruimte tussen hom en Ferreira, ’n afsydigheid. Nienaber gryns. Dit alles sien Mat Joubert nie. Hy staar onbegrypend na die klein, skraal figuurtjie van die vrou wat voor hulle, in die middel, staan, ’n kop korter as die kortste man. Hy kyk, sonder begrip. Die tyd staan stil. Hy neem die foto plegtig uit Griessel se hand, hou dit in die lig, nog nie op soek na ’n verduideliking nie. Sy glimlag nie. Hy ken die frons tussen haar wenkbroue, die kontoere van haar kop, die neus, die mond, die ken, die smal skouers. Sewe jaar gelede: haar hare is langer, hang oor haar skouers tot by die klein borsies. Die rok, net grys op die swart-wit foto, strek tot onder die knieë. Sy dra plathakskoene. Ernstig. Sy lyk so ernstig … “Dit was Hestertjie,” sê Slabbert hier agter hom. “Klein ou dingetjie …

Dit is ’n ou huis in Observatory, opgeknap en met sterk aardse kleur geverf aan die buitekant, diepbruin. Die siertraliewerk op die muurtjie is wit en netjies. Die tuinhekkie maak geluidloos oop. Hy stap in die sementpaadjie af, twee rye blomme weerskante van hom, die grasperkie so netjies en klein. Die deur het ’n koperklopper, maar hy laat sy kneukels klop, saggies. Die foto is in sy

linkerhand. “Jy ken haar,” het Griessel gesê toe hy die bleekheid van Joubert se gesig sien. Almal het skielik na hom gekyk. Hy het niks gesê nie. Hy het net bly staar na die foto, ’n oomblik van die lewe sewe jaar gelede. Hy kon nie eens begin om vrae te formuleer nie, want die onmoontlikheid van haar dáár, tussen die dooies, was te groot. “Ek ken haar,” het hy eindelik gesê en nie die stemme gehoor wat vra “waar?” en “hoe?” en “wie?” nie. Die foto het liggies in sy hand gebewe. Die lewe was vir hom onwerklik, soos een van sy drome waarin iemand opduik waar sy nie hoort nie, plotseling, só eienaardig dat jy wil lag, bulder: Ai, die kop van Mat Joubert darem! Maar dit is nie ’n droom nie; dit is werklikheid. “Ek gaan alleen.” De Wit het saamgestap motor toe. “Ek skuld jou ’n verskoning, kaptein.” Joubert het niks gesê nie. “Jy sal versigtig wees?” Hy het die sorgsaamheid in die ander man se stem gehoor, iets gesnap van De Wit in daardie oomblik. “Ek sal versigtig wees.” Hy het dit vir homself gesê. Nie met arrogansie nie, maar met sagte beslistheid. Nou is daar haastige voetstappe op die houtvloer binne, die deur swaai oop en sy staan daar. “Jy is vroeg.” Haar rosige mond het ’n glimlag. Sy dra lipstiffie, net ’n titsel. Hy het haar nog nooit daarmee gesien nie. Haar hare is teruggetrek in ’n vlegsel, haar nek oop en wit en weerloos, die swart rok sonder skouers. Hy lê die beeld van haar vas met die kamera van sy verstand, tot haar gesig verander wanneer sy hom sien sonder baadjie, sonder das, die stof op sy hemp, die moue opgerol. Hy hou die foto woordeloos na haar uit. Haar glimlag is weg, haar gesig sonder uitdrukking. Haar oë soek op sy gelaat na ’n verduideliking. Sy neem die foto by hom en kyk daarna. Hy sien die skadu wat oor haar val, haar oë wat toegaan, dan weer oop, steeds op die foto gerig. Sy laat dit val op die gepoleerde houtvloer en draai om, nou byna onbewus van hom. Sy stap in die gang af. Hy sien die skouers, die mooi skouers met die spier en been so eindeloos perfek. Die skouers dra swaar. Sy loop stadig, statig, geluidloos, haar rug na hom gekeer asof hy nie bestaan nie. Hy stap agterna, een,

twee, drie treë op die houtvloer, gaan staan dan stil in die gang waar ’n lig brand. Hy kry haar reuk in sy neus, ’n sweem van vroulike geur. Sy het onder in die gang verdwyn. Hy bly besluiteloos staan. Hy hoor ’n vae geluid in die stilte van die huis, ’n fluisterstem van aktiwiteit. Dan kom sy terug, in die gang op, die vuurwapen in haar hande, die dun kolf in die palm van die regterhand, die linkerhand se fyn vingers om die lang loop. Sy dra dit soos ’n offer, die skaal van die pistool uit verband geruk deur haar tengerigheid. Sy staan teenoor hom, met ’n ruimte tussen hulle. Sy staan net so, hou die pistool vas asof die gewig daarvan te groot is. Die magasyn se punt druk teen die swart materiaal van die rok, teen haar buik. Haar kop hang, asof hy ’n laksman is. Haar oë is toe. Hy kan nie sy verstand verhinder om die legkaart te voltooi nie. Dit is ’n meganiese proses, onwillekeurige vakmanskap, onomkeerbaar, al wil hy dit verwerp. Maar hy is te leeg. Hy staan daar terwyl die ratte in sy kop draai, die een ná die ander. Dit is die saak van die staat, edelagbare – afdoende bewys, eindelik, afdoende bewys, die jagtog voltooi. “Hoekom?” Sy beweeg nie. Hy wag. ’n Byna onsigbare beweging van haar bors, die asem vlak, in en uit. Andersins is sy roerloos. Hy stap versigtig na haar toe, stadig, sit sy hand op haar skouer, voel haar koue vlees. Sy groot hand omvou die skouerknop, trek haar nader, in die gang op. Sy kom saam soos ’n opdrifsel. Hy stuur haar na regs, na ’n vertrek waar ’n paar groot stoele staan, die blommateriaal daarvan kleurloos in die skemer. Die mat demp sy voetstappe. Die kunswerke teen die muur is donker reghoeke. Hy laat haar sit in ’n diep stoel met sagte kussings, haar oë nou oop in die skemer. Sy sit regop, die Ma op haar skoot steeds in albei hande vasgeklem. Hy sak voor haar neer, op sy knieë. “Hanna.” Sy dwing haar oë na hom toe.

Hy steek sy hand uit, wil die wapen by haar neem, maar haar greep is te sterk vir die sagtheid van sy hart. Hy trek sy hand terug. “Hanna.” Haar mond maak op ’n skrefie oop. Sy sien hom. Haar mondhoek trek op asof sy wil glimlag. Sy kyk na die voorwerp in haar hande. “Dit is so snaaks,” sê sy, amper te sag om te hoor. “Ek was altyd so bang daarvoor. Wanneer Oupa dit uithaal uit die leersak. Dit het só boos gelyk. So groot en lelik. En die reuk … Wanneer hy die sak oopmaak, kon ek dit ruik. Dit het soos die dood geruik – ’n ou, dooie reuk, al het hy dit skoongemaak. Ek het soms nie eens gehoor wat hy vertel nie. Ek het net gekyk na die pistool, die hele tyd gekyk na die pistool, tot hy klaar is en dit weer in die sak sit, dan kon ek na hom kyk. Ek wou seker maak hy sit dit terug, hy maak dit toe.” Sy kyk weer op na hom. Haar mondhoek het weer gesak, vorm saam met die ander een ’n halfmaan na onder. “Ek het dit tussen my pa se goed gekry. Twee hopies. Wat ek wil hou, eenkant; wat hulle maar kan weggee, anderkant. Daar was so min wat ek wou hou. Foto’s van hom en my ma. Sy Bybel, ’n paar plate. Sy horlosie. Ek het die sak eers op die ander hopie gesit. Toe skuif ek dit. Toe weer terug. Toe maak ek die gespes los en die reuk styg op en ek onthou my oupa en ek skuif dit terug.” Haar oë het afgedwaal, iewers die donkerte in, maar kyk dan skielik weer na hom. “Ek het nooit gedink ek sal dit nodig hê nie. Ek het amper vergeet daarvan.” Dan is sy stil, die greep op die wapen nou verslap, en hy wik en weeg of hy dit weer moet probeer vat. Haar bewustheid van sy teenwoordigheid dwaal weer. Hy sê weer haar naam, maar sy beweeg nie. “Hanna.” Die oë wat stadig knip.

“Hoekom?” Sy trek haar asem in, diep en lank en stadig, die voorbereiding tot ’n laaste, allesomvattende sug. Dan praat sy.

Drie en veertig

Binne lag hulle, stelselmatig harder, met groter uitbundigheid. Buite is dit skoon en stil, ’n nag sonder leemtes. Die maan seil vol en helder, die sterre is ’n blink stofstreep van kim tot kim. Dit is wolkloos, soel, warm. Sy staan op die stoepie van die lesinglokaal. Die rivier fluister hier onder, die maan ’n geel brandglaswerk op die water. Daar is net ’n lagie wyn oor in die glas wat sy na haar lippe bring. Die wyn is baie droog, maar sy kan die son daarin proe. Sy neem ’n klein teugie, want sy laat haarself net een glas toe. Miskien nog ’n halwe een netnou saam kamer toe, ’n toegif vir goeie werk. Dit was nie ’n maklike groep nie. Die verskille in persoonlikheid, in erns, in intelligensie en in toewyding het eise aan haar gestel – hoë eise, na haar mening. Tog was dit ’n sukses. Elkeen het ’n stukkie van homself ontdek, elkeen het gegroei – sommige min, moet sy erken, maar hul groeipotensiaal is nie deur haar gevorm nie. Miskien nog ’n jaar of twee hiervan, dan groter, beter dinge. Sy beskou die kollege as ’n trappie op die leer, ’n tydelike verposing, maar sy voel nie skuldig daaroor nie. Slabbert kry baie waarde vir sy geld. Hy kry integriteit en werksetiek. Nog ’n jaar of twee. Sy proe die laaste van die wyn op haar tong, laat dit saggies in haar keel afgly, sien uit na haar kamer. Die ander is twee-twee in die rondawels ingedeel, sy en Karina Oberholzer het die voorreg van enkelkamers. Sy het daarop aangedring – haar tyd is te kosbaar. In haar kamer wag die boek en musiek. Sy gaan vanaand na Il Trovatore luister, miskien die eerste twee bedrywe. “Só baie dood?” het hulle al in Verdi se tyd gevra. “Maar is die lewe nie maar alles dood nie?” het die maestro teruggekap. Sy glimlag vir die maan en draai om, skuif die glasdeur oop en stap in. Hulle sit om ’n tafel, gesels hartlik, elkeen met ’n glas voor hom. Nienaber voer die rede, terwyl MacDonald, Ferreira, en Coetzee luister. Wilson, haar sterleerling, die een vir wie sy ’n sagte plekkie het, is effens eenkant. Wallace en Karina Oberholzer voer hul eie gesprek, aan die punt van die tafel.

Niemand anders drink klaarblyklik droë wit wyn nie. Sy kry die bottel maklik tussen die vol en leë bierbottels, die oopgemaakte brandewyn en whisky, literbottels mengeldrank en die groot yshouer. Sy meet haar halwe glas af, presies. “Ek gaan myself verskoon,” sê sy toe hulle opkyk wanneer sy langs die tafel kom staan. Hulle protesteer. Sy sien die alkohol is ’n dun lagie oor hul oë. “I’m coming with you,” sê MacDonald. Die ander lag, reeds oordrewe. “Sy’s te maer,” sê Floris Ferreira skelm, maar sy hoor dit, met pynlike ongemak. “The closer the bone …” Sy raak haastig, glimlag yl en sê hulle moet die res van die aand geniet, sy sal hulle sien en groet by ontbyt. Hulle sê goeienag en lekker slaap. “Hande bo die kombers,” roep Ferreira uit voor sy by die deur is, en een of twee lag te hard. Wanneer sy buite kom, skud sy haar kop heen en weer. ’n Ruwe diamant, daardie een. Sy stap tussen die naggeluide deur – insekte, die rivier, ’n hond wat iewers blaf, ’n vragmotor wat teen ’n steilte op snork. Die stemme agter haar verdof soos die afstand groter word. Sy fokus op dit wat wag, alles laatmiddag reeds netjies reggesit toe die ander gaan aantrek het vir die sertifikaatseremonie. Sy het ’n paar woorde van bemoediging gesê, die sertifikate oorhandig. MacDonald het daarop aangedring om haar te soen toe hy syne ontvang. Hulle het vir mekaar hande geklap, sinlose opmerkings gemaak. Toe die foto: Karina Oberholzer het hulle in ’n halfmaan laat staan en een, twee, drie foto’s geneem. Sy sluit haar kamer oop. Die bedliggie brand al. Alles is net reg. Sy stoot die deur toe, leun daarteen en sug behaaglik. Sy druk eers die knoppie op die radio-en-bandspeler. Die musiek vul die vertrek. Sy buig die knie van haar linkerbeen, lig die enkel op na haar hand, verwyder die skoen. Dan die ander een. Die begin van ’n ritueel. Sy plaas die skoene langs mekaar, simmetries, onder in die eendeur-hangkas. Sy begin die bloes van bo af oopknoop, sien haarself in die lang spieël aan die binnekant van die hangkas se

deur. Sy wil nie nou die gewone selfevaluasie doen nie, wil nie nou weer wonder oor die betekenis van volgorde en elke ander stap van die verkleeproses nie – al is dit net ’n speletjie, ’n vaag siniese skewe-glimlagspel wat sy byna elke aand met haarself speel. Sy hang die bloes op, reik dan na agter haar rug vir die romp se knoop, trek die rits behendig af. Dit verg slegs een vloeiende beweging om elke been uit die kledingstuk te kry. Haar hande streel vinnig hier en daar om denkbeeldige rafels van die romp te vee. Sy hang dit langs die bloese. Haar onderklere is fyn. Terwyl sy luister na die musiek, knip sy die bra voor los, sien haar klein borsies in die spieël, hoe wit die vel is. Sy glimlag onwillekeurig omdat die besluit om ook hier nie weer in selfargumentasie – oor vorm en grootte – vasgevang te word nie, ’n doelbewuste een is. Die musiek is te mooi, haar stemming te lig en hoog. Die sagte materiaal van die slaapjurk gly oor haar kop. Sy trek dit reg oor haar byna seunsagtige heupe en weet die tekstuur daarvan is ’n klein sensasie teen haar vel. Sy kyk een laaste keer met genoegdoening na die netheid van die hangkas – sy kan môreoggend binne minute ingepak wees. Sy skakel die hooflig af, druk die kussings op teen die katelstyl en vloei tussen die lakens in. Sy tel die biografie van die bedtafeltjie af op, bepeins nie nou haar onvermoë om fiksie te geniet nie, maar skuif haar skouers en rug reg en maak die boek oop. Die behaaglikheid van lees, laat sy haarself een introspektiewe oomblik toe, is deels te danke aan die klein oorwinning wanneer ’n vreemde vertrek se vreemdheid verdryf word. Dan lees sy. Twee keer verbreek geluide van die groep se vieringe haar konsentrasie. Die eerste is ’n dawerende, gesamentlike lag wat selfs bo die aria se soetheid uitstyg, en sy skud net vir ’n oomblik haar kop. Hulle moet stadig, dink sy, en fokus dan weer op die woorde voor haar. Die tweede is meer onrusbarend. In die stilte tussen aria en resitatief is hul uitroepe ’n skielike barometer van hul dronkenskap. Sy herken MacDonald se stem, dalk Coetzee s’n. Kragwoorde word gebulder. Sy verwerp onmiddellik die moontlikheid van opstaan en gaan vermaan – hulle is volwassenes. Haar oë soek weer die woorde op die papier voor haar, maar die graad van hul intoksikasie is nog vir ’n rukkie ’n ongevormde bekommernis, tot sy haar weer verdiep in die

lewe tussen die bladsye. Die vaak is eers ’n indringer, dan ’n vriend. Sy wag tot die aria klaar is, druk dan die knoppie om die band te stop. Sy skuif die boekmerk tot teen die rugkant van die boek, plaas dit op die bedtafeltjie neer en reik uit na die bedlig se skakelaar. Dan draai sy om, skuif haar op haar linkersy, soos ’n fetus tussen die lakens, en sluit haar oë. Die geluide van die brassery dring stadig tot haar deur. Die vae gelag en enkele uitroepe van byna herkenbare woorde priem deur die nagklanke van insekte en die rivier se vloei. Is hulle steeds aan die gang? Hoe laat is dit? Daar is ’n oordopsigter wat kan kla. Die vaak het nou die wyk geneem onder die druk van bekommernis. Sy staan op, vies, stap na die venster, trek die geblomde, verbleikte gordyn weg. Sal sy iets kan sien wat daar bo aangaan? Die maan sit hoog en helder. Die bome, struike en grasperk hier buite is spookagtig verlig. Sy tuur in die rigting van die saaltjie waar die ligte nog brand. Sy weet daar is bewegings wat die geluide moet vergesel, maar sy kan nie iets sien nie. Iets roer hier buite teen die rivier, trek haar aandag weens die ongewoonheid daarvan. Sy fokus daarop. ’n Enkele donker dier, bonkig en vreemd. Tot sy fyner kyk. ’n Menslike figuur. Twee. ’n Omhelsing. Sy kyk weg, neem ’n halwe tree terug van die venster, ’n konvensie. Nog ’n bekommernis. Dit is Karina daar buite. Sy kyk weer, verontwaardig. Karina en Wallace. Hy soen vir Karina Oberholzer langs die water. Sy hande is op die Rubens-ronding van haar romp, haar hande is om sy nek. Hul monde is groot oop, die tonge diep. Sy fokus op die skuur van geslagdeel teen geslagdeel, die dronkenskap ’n noue band. Hulle moet ophou. Dit is haar verantwoordelikheid om hulle te laat ophou. Hy skuif haar romp op, trek die broekie se rek weg, plaas sy hande op haar kaal boude. Hy knie die sagtheid, die vleis, beur met ’n vinger in die spleet af. Haar een hand kom los van sy nek, druk tussen hulle in, ets die silinder van sy penis teen sy broek af, soek die kop daarvan behendig met duim en voorvinger, streel-

vryf dit. Hul monde is besig. Sy hande reik skielik uit na haar rug, trek die bloes uit die romp. Een hand is agter, die ander een voor, onder die bra in. Hy stoot dit op, soek die tepel, vat die volle bors in sy hand vas, druk – hard, harder. Sy kyk weg van hulle, die skande in haar. Dit is haar skuld. Sy kyk terug, gevange. Karina se hand soek na sy gulp, rits af. Hul monde is bymekaar, die lywe effens verwyder, ruimte geskep. Haar hand gly bo by die onderbroek in, gryp hom vas, beur hand en orgaan by die gulpopening uit. Hy weet wat kom en los haar, sy hande langs sy sye. Sy is op haar knieë, haar tong oor die kop van sy orgaan, lek nat, lek hier, daar, soek met haar tong se punt na die penis se klein mondjie, lek, suig dit alles in, suig sterk, ’n slurpgeluid. Hy druk sy buik vorentoe. Haar hand ruk op en af. Nee, sê hy, sy hande teen haar kop. Hy trek haar op, plaas sy arm om haar skouer en stuur haar weg van die rivier af. Sy lus loop voor hom uit, steeds by sy broek uit. Karina lag kort. Sy is ’n gevangene van die toneel. Haar walging en verontwaardiging word deur ’n ander angstigheid verwater. Wallace is getroud. Daar is kinders. En Karina Oberholzer weet dit. Sy maak haar oë toe, wag, tot sy weet hulle het verdwyn voor die venster, buite haar gesigsveld. Sy maak dit dan weer oop, staar na die skaduwees wat nou leweloos is. Dit is hul gebrek aan selfbeheersing, aan beskaafdheid, aan die klein lojaliteite wat haar so voor die bors stuit. En haar eie onvermoë om te kon wegkyk. Nog bewegings in die nag. Wat gaan met die mense aan? Die toeskouers koes-koes agterna, dronk, onbeholpe, woordeloos, die oë gefikseer, die brein se oorskakeling na ’n oer-rat afgehandel. MacDonald en Ferreira, Coetzee en Nienaber. Wilson teësinnig agterna. Sy sien hulle – lompe skimme – in die rigting van Wallace en Karina loop. MacDonald het gesteier. Hul dronkenskap, weet sy, is volkome. Sy trek die gordyn stil en versigtig toe, tot die maan geheel en al uitgesluit is. Sy draai om, in die donker van die kamer, en weet hulle het haar vrede versteur, sy wil nie die herinneringe hê nie. Dit gaan moeite verg om dit te verdryf, die slaap

nou vergete. Sy skakel die bedlig aan. Sy druk die musiek weer aan. Laat hulle weet sy is wakker, laat hulle tot hul sinne kom. Sy gaan sit op die bed. Wat doen hulle? Hulle is soos kinders. Sy staan op en trek die ander venster se gordyn op ’n skreef. Hulle staan buite die venster van ’n rondawel, in die poel van lig wat van binne uitstraal, stil en intense toeskouers. Dit is Karina se slaapplek en sy weet reeds waarna hulle kyk voordat sy vir Floris Ferreira sien, met sy hand wat sy orgaan vertroetel. Sy laat die gordyn val. Die naarheid styg in haar op, tot sy agter in haar keel snak na lug, en die braaksel proe. Sy moes nie nou opgestaan het nie. Sy moes vroeër opgestap het en ferm opgetree het. Sy sit weer op die bed. Laat hulle tog net klaarkry met hul drange. Here, hoe primitief is die mens tog nie. Sy sit die musiek harder. Dit was die drank. Daar sal nie weer drank wees nie. Sy tel die boek op, sit regop teen die kussings, probeer met die uiterste inspanning konsentreer. Dit gaan só moeilik wees om die beelde te verdryf. Sy lees ’n halwe sin, nog een, die naarheid steeds in haar. Daar is voetstappe buite – hulle gaan nou weg, eindelik het hulle nou genoeg gehad. MacDonald stamp die rondawel se deur oop, sien haar lê, sien hoe sy die boek voor wegruk, sien die skrik op haar gelaat. “Kom, Hester, kom ons naai.” Hy ruk vir Wilson agterna. MacDonald is by haar, gryp die boek, gooi dit eenkant. Sy hand is op die kombers. Sy roep uit met skielike woede, skielike vrees. Sy keer met haar hande, sien die volkome, wilde dronkenskap op sy rooi gesig, ruik die suur stank van sy asem. Hy pen haar vas met sy groot gewig, sy hand hou hare bo haar kop vas. Sy ruk been en weer, spartel. Sy ander hand is onder haar nagjurk in, pluk dit na bo, ontbloot haar borste. “Daar’s darem iets, Hester.” Sy hoor dit nie, sy skree. Haar bene wil onder hom uitwriemel, die dier van haar afskop. Sy gewig is te groot, pers op haar. “Komaan, Hester,” sê hy ongeduldig. Hy skuif sy lyf af tot op haar knieë, moet strek om haar hande nog bo vas te hou. Sy wil hom byt, draai haar kop om die dik pols te byt. Hy ruk haar broekie af, skeur dit. “Jy’s fokken klein.” Sy sink haar tande in die hare en vel. Hy ruk sy hande weg, klap haar teen die oor. “Fok, jou hond, jy byt.” Hy klap haar weer. “Nee,” sê Wilson. Die ander kom die vertrek binne. “Ek wil ook,” sê Ferreira, sy

penis in sy hand. “Jissis, Mac,” sê Nienaber. Sy tong sleep. MacDonald het weer haar hande bymekaar. ’n Dun straaltjie bloed loop by haar neus uit. Sy worstel flouer, verdwaas, die wete wat in haar vorm. Hy trek sy broek oop, dwing ’n knie tussen haar bene in. Sy ruk, wil wegruk, wegkom, skop. Hy lê haar dood, sy volle gewig op haar. “Maak oop, Hester.” “Mac,” sê Wilson, wiegend. “Fokkof,” sê MacDonald en kyk terug oor sy skouer. “Jou beurt kom.” Hy grinnik vir die skare, beur met sy heupe haar bene oop, soek-soek met sy orgaan na die opening, druk bomenslik hard. Sy voel die skeur, eers sonder pyn, voel die weefsel wat skeur. Dan kom die pyn. Haar bewussyn vlug, krag vloei uit. Hy ervaar dit as toegewing, los haar hande, kom halforent, kyk terug. “Sy naai ook. Net soos die ander een.” Haar bewussyn wyk, kom en gaan. ’n Vuur brand van onder af – helse vuur, verterende pyn. Hy glip uit, swets, druk terug. “Ha, ha, ha, ha.” “Komaan, Mac.” “Nou klaar, nou klaar.” Orgasme. “Floorsie.” MacDonald staan op, bied haar aan Ferreira. Coetzee is vinniger, sy broek reeds op sy knieë. Hy kniel voor haar, vryf met sy hand oor haar maag, vee van hoek tot kant oor haar, druk homself in en kom skielik. Hy staan verbaas op. Ferreira druk hom uit die pad uit, lek Hester Clarke se borste met lang hale. Die speeksel laat strepe agter. Hy lek haar maag, lek ondertoe, lek oor haar skaamhare. Sy hand ruk op en af tussen sy lieste. Die geelwit vloeistof spuit oor haar, oor die bed. “Ollie.” ’n Opdrag van MacDonald. Nienaber grynslag, skud sy kop. “Andries. Wa’s Andries?”

Wilson gooi op, buite, teen die muur en op die gras. “What are you doing?” Wallace en Karina Oberholzer kom strompelend aangestap. “You’ve had your fuck. We saw you having your fuck. Dis Andries se beurt,” sê MacDonald, sy groot hand om Wilson se nek. Hy trek hom, sleep hom. Wilson se keel wil nog vloeistof stort. Die woorde kom hortend uit tussen braakgeluide deur: “Ek kan nie, ek kan nie.” MacDonald druk hom die vertrek binne, stamp hom na die bed toe. Die rooi van die vuur is diep, oral om haar, ’n sweeftog deur die vlamme heen, veerlig, sonder swaartekrag, die pyn ’n pantser. “Jy’s ’n mof, Andries.” MacDonald slaan hom teen die agterkop. Wilson steier. “Steek haar.” MacDonald gryp Wilson voor die bors. “Mac, no,” sê Wallace. Karina Oberholzer staan in die deur, starend. “Fokkof, Wallace. Ons het gesien hoe naai julle soos fokken honde.” Hy ruk Wilson regop. “Steek haar, mof.” Wilson keer met sy hande, maar die kneukels kom deur teen sy nek. Hy strompel na die bed. Sy lê daar. Haar oë is oop, wyd oop – sy staar na die dak. Hy kan nie, hy kan nie. Hy sukkel met sy broek, kry die gordel los. Hy is slap, klein, steek dit weg vir MacDonald, druk dit onwillig teen haar. “Sit hom in, jou fokken mof.” MacDonald is by die bed, ’n arendsoog. Rooi gesig onder die rooi hare. Rooi neus. Wilson maak die bewegings, voel hoe sy penis in die bloed gly. “Ek wil sien jy kom.” Hy boots na, wil oorleef. MacDonald druk hom van agter af. MacDonald se hande druk hom op en af, in en uit. Wilson gooi op, kan nie verhelp nie. Hy gooi weer op, oor haar. Joubert staan op van sy knieë af.

Sy praat meganies, haar stem dood, haar liggaam perfek stil in die stoel, haar blik nêrens. Hy wil hê sy moet ophou. “Ek het wakker geword van die voëls buite en die son wat skyn. Net nog ’n dag. Ek het gelê. Ek kon eers net hoor. Die voëls. Ek kon nie ruik nie. Ek kon nie voel nie. Ek het lank gelê. Toe ek beweeg, was dit seer. Toe ek kyk. Dit was nie meer mý liggaam nie. Ek het dit nie meer geken nie. Dit was nie mý borste en mý maag en mý bene nie. Ek wou dit nie was nie, want dit was nie myne nie. Mý lyf is skoon.” Hy gaan sit in die stoel oorkant haar. Hy is baie moeg. “Hulle was almal weg. Dit was so mooi en so stil, in die oggend. Net die voëls.” Dan bly sy stil, en hy is dankbaar. Hy sit lank na haar en kyk. Dit is asof sy nie regtig hier is nie, dink hy. Hoekom wil hy nie meer aan haar vat nie? Sy is nog nie klaar nie. “Hulle wou ’n bloedtoets hê, verlede jaar. Vir almal wat aangestel word. Die dokter het so gesukkel met die woorde, om dit te versag.” Hy wil dit nie hoor nie. Hy weet, hy verstaan dadelik, maar dit is te veel. “Hy wou nog bloed trek. Hy het gedink dit moet ’n fout wees.” Sy glimlag daar oorkant hom. Hy kan dit skaars sien, maar hy hoor dit in haar laaste woorde – nie ’n wrange glimlag nie, maar eg. “Dit is ’n snaakse naam. HIV-positief. Positief.” Steeds die glimlag, die laaste woord amper ’n lag. Hy voel so swaar. Hy voel hoe die gewig hom in die stoel afdruk. Sy hele lyf voel die gewig wat op hom druk. Haar glimlag neem lank om stukkie vir stukkie te verdwyn. Hy moet die pistool by haar neem. Hy bly sit.

Hy hoor ’n motor buite stilhou. Hy weet. Maar die verwagte geluid van deure wat toeslaan, bly weg. “Jou naam?” sê hy, en dit klink te hard in die stilte. Hy weet nie of sy hom gehoor het nie. Haar vingers druk die loop van die Ma stywer. “Hulle het Hester Clarke doodgemaak.” Hy wil nie hê hulle, daar buite in die motor, moet inkom nie. Hy wil nie die vrae vra wat nou oor sy lippe wil val nie. Hy wil haar hier los en hy wil weggaan. Hy wil óók hê Hester Clarke moet dood wees. Maar hy moet weet. “Toe jy my lêer gekry het …” Nou kyk sy na hom. Lank, ’n reis na die hede. “Ek het nie toe geweet dit is jou ondersoek nie.” Hy wou dit nie vra nie. “Ek het niemand anders genooi na die musiek toe nie. Ek het toe al geweet.” Hy wil weg. Sy kyk steeds na hom. Die linkerhand kom los van die pistool, die regterhand verstyf, ’n vinger deur die snellerbeuel. “Sal jy uitgaan?” Hy wil ’n laaste keer na haar kyk. Alleen. Net vir ’n oomblik verdwyn in ’n toekoms wat anders kon gewees het. Dan staan hy op, beweeg. “Nee,” sê hy, want sy het gehelp om hom gesond te maak. Hy neem die Ma uit haar hand.

Vier en veertig

Hy gebruik een van die hofgebou se sydeure om die media te ontwyk. Ná die crescendo van die arrestasie het die saak middelblaaie toe verskuif en toe verdwyn, maar in dagboeke is die hofdatums aangeteken en nou is hulle terug met alle mag. Hy hoor die stem agter hom. “Captain.” Hy gaan staan op die trap, wag dat sy by hom kom. “How are you?” vra hy. “It’s a long process. And you?” “I’m all right.” Hy sien sy lyk mooi, die onpaar oë helder. Hy wil nie terug kantoor toe nie. “You want to have coffee somewhere?” “That would be nice.” Hulle stap langs mekaar op die sypaadjie, in die Augustus-grou lug. Nie een wil oor die woordelose, stil figuur in die beskuldigdebank praat nie, elkeen om ’n eie rede. By Groentemarkplein is ’n klein koffiekroeg waar hy die deur vir haar oophou. Hulle gaan sit, bestel koffie. “I didn’t want to come. But I wanted to see her. Once. I wanted to tell her, somehow, that it is all right.” Hy wil vir haar sê dit sal nie ’n verskil maak nie. Hy het die gerugte gehoor, van die psigiater se verslag. Dit word vanmiddag aan die regbank voorgelê. “But she looks so distant.”

“Yes,” sê hy. “You’ve lost weight.” Hy is bly sy het dit raakgesien. “You think so?” “Yes.” Hulle koffie kom. “So what have you been doing with yourself?” “Just work.” Dis waar. Net werk. Eers om te skuil. Van almal, van homself, van Anneri Boshoff – wat twee keer gebel en toe moed opgegee het – en van die nuwe sielkundige. Later het hy gewerk as deel van sy terapie, op soek na ewewig, voetjie vir voetjie. “And I’ve given up smoking.” “That’s wonderful.” “How are the kids?” “They’re better now. But still …” “I’ve sold the house.” “I have too. We’re in Claremont now. Ashton Village. It’s quite charming.” “I’m in Table View.” “Another house?” “No. It’s a …” Hy kry nie die Engelse woord nie. “’n Meenthuis.” Jy kan maar Afrikaans praat. Myne is nie te goed nie.” “Dit klink goed vir my.” Stilte.

“Was jy al ooit by die opera?” vra hy.

Die einde

Op 34 is kaptein Mat Joubert oorgewig en drink hy te veel. So sê Bart de Wit, Moord en Roof se nuwe politiek korrekte bevelvoerder. Mat is moeg gelewe. Lara is twee jaar dood. Soms wil hy die donker bek van die ZZ88 teen sy lippe druk. Daar is nog één kans vir die óú Joubert om uit die as van die verlede op te staan. Maar maklik is dit nie – nie tussen al die vals leidrade en De Wit se onmoontlike eise nie. Mat moet ’n sjarmante rower vastrek wat die een bank ná die ander teister, elke keer in ’n ander mondering. En in tandem daarmee: die bloedspoor volg van ’n laksman wat prooi vir prooi afmaai. Sonder patroon, en met ’n monstervuurwapen. Soos weerlig wat ver en naby tref. Dalk té naby? Want Mat is ook maar mens. Nogtans: hy moet die mamoordenaar keer voor hy wie weet waar wéér toeslaan.

Deon Meyer, ’n oud-joernalis en reklameman, is ook bekend as internet-strateeg. Hy woon tans in Stellenbosch. Sy publikasies sluit in nege romans (Wie met vuur speel, 1994, Feniks, 1996, Orion, 2000, Proteus, 2002, Infanta, 2004, Onsigbaar, 2007 en 13 Uur, 2008, Spoor, 2010 en 7 Dae, 2011). Drie daarvan – Orion, Proteus en Infanta – is met die ATKV-prys bekroon, terwyl hy in 2008 en 2009 die ATKV se Prys vir Spanningslektuur ontvang het vir, onderskeidelik, Onsigbaar, 13 Uur en 7 Dae). 13 Uur en 7 Dae is met die M-Net Filmprys bekroon.

Deur dieselfde skrywer:

Wie met vuur speel (1994) Orion (2000) Proteus (2002) Infanta (2004) Onsigbaar (2007) 13 Uur (2008) Karoonag en ander verhale (2009) Spoor (2010) 7 Dae (2011)

Wie met vuur speel (1994)

Orion (2000)

Proteus (2002)

Onsigbaar (2007)

13 Uur (2008)

Karoonag en ander verhale (2009)

Human & Rousseau, ’n druknaam van NB-Uitgewers, ’n afdeling van Media24 Boeke (Edms.) Bpk. Heerengracht 40, Kaapstad 8001 Posbus 6525, Roggebaai 8001, Suid-Afrika www.humanrousseau.com

© 1996 Deon Meyer

Alle regte voorbehou.

Geen gedeelte van hierdie elektroniese boek mag sonder die skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of in enige vorm deur enige elektroniese of meganiese middel weergegee word nie, hetsy deur fotokopiëring, skyf- of bandopname, of deur enige ander stelsel vir inligtingsbewaring of -ontsluiting.

Omslagfoto’s deur Shutterstock en Stefni Cruywagen Bandontwerp deur Mike Cruywagen E-boekontwerp deur Trace Digital Services

Ook beskikbaar in druk:

Eerste uitgawe in 1996 deur Queillerie-Uitgewers Tweede uitgawe in 2004 deur Human & Rousseau Derde uitgawe in 2008 deur Human & Rousseau Vierde uitgawe, eerste druk 2013 ISBN: 978-0-7981-6476-4

Epub-uitgawe: Eerste uitgawe 2013 ISBN: 978-0-7981-5742-1 (epub)

Mobi-uitgawe: Eerste uitgawe 2013 ISBN: 978-0-7981-6180-0 (mobi)