So Lig Soos Klip 2t5o2j

So lig soos klip

Jacques Pretorius

Tafelberg

My opregte dank aan die redakteur, Francois Smith, wat my hand geneem en my met bomenslike geduld en takt stap vir stap gelei het. Dié boek is ook sý boek.

Vir Cristelle

Een

“Versamel jy skoenlappers?” vra sy. Ek sien haar lippe beweeg. Sy wink. Ek moet net by haar uitkom. As ek net my hand in my hempsak kan kry, as ek net my vingers by die patroon in my bosak … Ek weet sy kopersnoet lê onder die blou materiaal en blink. Hy lê daar en blink soos ’n droom. Hy sal my wegvat. My blink ontsnapping. Hy neem my na haar toe. Haar oë is sag, haar stem vol troos. Kyk, sy wink, my liefste, liefste blink genade.

Op die konstabel se eerste dag in Sharpeville het Reël Nommer Een soos ’n koeël deur hom geruk. Hy het teen die dowwe gewapende glas van die Casspir se ruit gedruk, asof dit sou oopmaak en uitkoms bied. Hy het die naarheid probeer afsluk, probeer om nie te voel nie. Niks het hom daarop voorberei nie. Nie een van hulle het so iets verwag nie. Om hom was al die gesigte strak en grys van ongeloof en afgryse. Onderweg van die basis na die township het hulle nog geselsies gemaak, stories en grappe vertel. Hulle was op pad na ’n nuwe avontuur. Die Casspir het sussend gebrom, skipagtig gewieg en hulle gesellig gestem. Hulle het vertel van operasies en arrestasies, insidente. Kollegas wat dom foute gemaak het. Snaakse situasies. Dom misdadigers. Makkers wat gesneuwel het. Noue ontkomings en bravade. Soos toeriste het hulle met die vinger gewys na alles wat vreemd en nuut was. Kyk! Kyk! “Jissis, check daai fokken maer brak. Dis nou ’n fokken vlooitaxi.” “’n Bosluisbarracks.” Hulle lag. “Fok! Kyk hoe vuil is die donnerse plek.” Kreun.

“Kyk daai donner met sy nuwe fiets. Seker gefokken steel.” Lag. “Check die kak op daai dak.” Lag. “Wie de donner grou al hierdie fokken gate?” “Wat de fok is dit met al die klippe in die pad? Pleks die fokkers eerder werk.” Mompel. “Jissis! Hoekom is daar so fokken baie rook?” Kreun. “Hoe de donner kan die fokken mense so leef?” Stilte. Die swart lede praat nou en dan gedemp in Zoeloe, tuur met wilde, donker oë by die ruite uit. Hulle antwoord nie op die sinnelose vrae van hul wit makkers nie. “Ewu, laba belungu!” sê een. Mthobisi is sy naam, konstabel Mthobisi. “Yini bangaqondi lutho? Abazi kanti ukuthi laba bantu abanakuzikhethela? Bayizithutha kanti futhi abanandaba!” Uit die bietjie Fanagalo wat die konstabel ken, weet hy Mthobisi sê iets oor onreg en onnoselheid. Hy probeer Mthobisi se oë vermy. Hy voel ongemaklik; dink weer aan sy pa. Ma se man. Dis by sy pa dat hy Fanagalo geleer het, sy mynwerkerpa. Mthobisi-hulle weet nie die konstabel verstaan nie; hy het nog nooit ’n aanduiding gegee dat hy hul gesprekke kan volg nie. Hulle moenie weet nie, reken hy, dis sy behoud. En hy verstaan meer as net grepies van hulle gesprek, méér as net die woorde. Maar ook hulle het stil geword. Net die diep geloei van die Casspir se enjin. Niemand durf iets sê nie. Dit is nie Suid-Afrika dié nie. Dit is nie die land waarin

hulle tot dusver geleef het nie. Dit is die hel dié, en die geringste woord sal die duiwel se aandag op húlle vestig. Die radio se gekraak laat ’n siddering deur die benoude ruim van die Casspir gaan. Al die oë draai na Schoeman, die radiooperateur wat links voor sit, die gehoorstuk vat en koponderstebo vir die sein wag. – Mike Oskar Vier, Mike Oskar Vier, kom in vir Beheer, berig oor. Schoeman draai die radio se volume harder; kyk fronsend iewers teen die dak vas. – Beheer, dis Mike Oskar Vier. Stuur, oor. – Ja, Mike Oskar Vier ons het berig gekry van ’n lyk by Sharpevilledam. Kan julle gaan ondersoek instel? Oor. – Ja, Beheer, het jy vir ons ’n spesifieke ligging? Oor. – Negatief. Negatief. Al inligting is dat dit by die dam is. Soek maar rond. Oor. – Roger dit, Beheer. Ons sal gaan kyk. Dit was vir hulle ’n onbekende omgewing en dit het byna ’n halfuur geduur tot by die dam, wat maar net ’n klipgooi ver was. Hulle het van die pad af die veld ingery om by die damwal te kom. ’n Ent veldin, water se kant toe, het ’n donker hopie tussen die vaal gras uitgesteek. Hulle het nader gery. Eers vlak langs die hoop kon hulle iets onderskei wat soos ’n liggaam gelyk het. Die enjin het doodgeruk en hulle het stadig uitgeklim. Hulle was styf gesit en koud. Almal was verlig om ná twee uur in die skemer benoudheid uit te klim in die helder oopte in. Die meeste het eers opgekyk na die wye, ylblou lug voordat hulle in die kring om die swart bondel kom staan het. Die lyk was half verbrand, half kaal en vol kapwonde. Pangawonde. Dit moes ’n teregstelling gewees het, ’n impimpi. Die nek, bors en gesig was verkool. Dit het nie gelyk of die liggaam borste gehad het nie; dit moes die lyk van ’n man gewees het. Plek-plek het wit vet by die swart gebarste vel uitgepeul. Hier en daar was wit been sigbaar. Die lippe het grynsend van die tande weggeskeur.

– Beheer, Beheer, kom in vir Mike Oskar Vier, berig oor. – Stuur, Mike Oskar Vier. – Ja, Beheer. Ons het die lyk gekry. Dit is in die veld aan die noordekant van die dam. Oor. – Ja, dankie, Mike Oskar Vier. Staan net vir ons vas. Ek stuur ’n voertuig met ’n trailer om die lyk te kom oplaai. Hulle het weggedraai van die lyk en begin gesels. Die meeste het sigarette aangesteek. Die konstabel het nie gerook nie. Soms het iemand gelag en dan het hy sydelings na die lyk geloer. Ook na die swart lede. Hulle was stil en afgetrokke. Hulle het gewag. Hulle kon die lyk nie los nie; papierwerk moes gedoen word. Die dood moet opgeteken word. ’n Stukkie staatsgenade wat elke dooie, ongeag wie dit is, gegun word. Die man moet begrawe word, tien teen een as anonieme armlastige. Iewers moet van hom ontslae geraak word. Skemer het die rook van konkavure oor die stofpaaie en sinkplaathuise gebring, dit skuif in oor die veld, oor die lang skadu’s van kragpale en enkele voetgangers. Die wêreld word kleiner; die oë begin werktuiglik soek. En toe hoor hulle dit: Vanuit die dynserigheid kom die dreunsang, en toe ’n donkerder skadu soos ’n muur, ’n massa mense wat agter hul diep stemme op hulle afloop. By die Casspir was dit skielik doodstil. ’n Hadida het gillend opgevlieg, en asof dit die teken was, klap daar vanuit die skare ’n skoot. Nog een. “Jissis, hulle fokken ref ons!” Hulle duik in die Casspir se buik in. Die enjin begin stotter, ruk dood. Die agterdeur wys na die aanstormende massa, en voordat die deur toegemaak kan word, tref iets die staal. Die konstabel draai die sleutel weer en hoor die Casspir se skakelmotor skor karring. Reël Nommer Een … Die dreunsang word harder, dreigender, dit is asof die geluid al die lug uit die ruim dryf.

– Beheer, Beheer, kom in vir Mike Oskar Vier, berig oor. – Stuur, Mike Oskar Vier. – Ja, Beheer hier het ’n skare gevorm en hulle is besig om op ons te skiet. Hulle kom al nader. Ons versoek onmiddellike bystand. Ek herhaal. Ons versoek onmiddellike bystand. Oor. – ’M, ja, Mike Oskar Vier. Is julle nog by die Sharpevilledam? Oor. – Dis ’n positief, Beheer. Positief. Oor.” – Roger dit. – Beheer aan alle voertuie. Beheer aan alle voertuie. Berig oor … Reël Nommer Een … Deur die rook is die dansende, springende mense nou duidelik sigbaar. Die polisiemanne druk die loop van hul R1gewere deur die skietgate en staar stil deur die koeëlvaste ruite vol spinnerakbarste. Hulle wag vir die bevel. Hulle kan sien hoe van die voorste mense klippe opraap en na hulle slinger. Die klippe val al hoe nader aan die trok. En toe van links ’n beweging wat ’n warreling in die skare veroorsaak – stof, ’n gebrul van enjins. Twee Casspirs kantel log oor klippe en miershope en kom weerskante van hulle tot stilstand. Die skare se diep dreunsang verander in ’n skril gejil. Hulle kom tot stilstand. Die swart konstabels praat hard en vinnig. “Ingabe yini sifanele ukufela la masimba?” Dié keer verstaan die konstabel niks. Saam met die ander sit hy en kyk hoe die nag toesak. Toe dit donker en stil genoeg is, klim hulle uit en laai die lyk op die sleepwa wat aan een van die ander trokke gehaak is. Hulle verlaat die toneel in ’n konvooi. Die konstabel sien hoe die voertuie se ligte in die donker rondsping en wip. Hy vat aan die sak op sy bors en voel die patroon swaar daarin lê. Reël Nommer Een, dink hy.

Ek het roerloos langs haar op die bed gelê. Daar was ’n smeersel bloed op haar

maag. Haar lyf het geruk. Sy het haar slaaphemp afgetrek, moeisaam regop gekom, ’n ruk op die kant van die bed bly sit en toe voor die venster gaan staan. Sy het die gordyn oopgetrek en ’n ruk net so bly staan. Toe sy terugdraai, het sy haar kop laat hang. Ek het die laken afgeskuif, die vlek op my dy gesien. Háár bloed. Sy het net daar bly staan. Willoos, koponderstebo. Toiingrige hare. Wat het gebeur? God, wat het gebeur?

Twee

Die kind het oats geëet omdat hy groot en sterk wou word soos wat Ma hom belowe het. Groot en sterk soos Jet Jungle. Soos wat die radio elke weeksdag om sesuur, net voor aandete, belowe het. Eers het hy saamgesing met die kenwysie: Jet-Jungle! Jet-Jungle! Jet-Jungle what a man you get! Get Jet! Elke middag het hy saamgesing en die opgewondenheid het saam met die deuntjie tot ’n klimaks gegroei: Get Jet! Die storie was in Engels, maar op drie kon hy dit al net so vlot soos Afrikaans praat. Ma en die radio het hom geleer. En Jet Jungle het die skelms ’n ding of twee geleer. Eenkeer was daar ’n spesiale Jungle Jet in die pak oats – Jet Jungle se vliegtuig! Jy moes dit so op die stippellyne vou, en dan in die vliegtuig se neus ’n tweesentstuk sit. Jy het ’n lyntjie aan een vlerk vasgemaak en dit dan om en om laat vlieg. Om en om het hy dit laat vlieg, om en om. In die getekende venstertjie het Jet Jungle stip voor hom uitgestaar. Hy het skielik die toutjie gelos. Hy wou kyk waarheen Jet Jungle vlieg; hoe ver hy sal trek. Die vliegtuig het skuins getrek, teen Ma se bruin blompot op die kaggelrak vas. Die pot het stadig omgetiep en geval, soos ’n bom wat Jet Jungle uit die vliegtuig gelos het. Hy het sy ma agter hom gehoor, en voordat hy kon omkyk, het haar stem hom getref: “Hoekom breek jy my goed?” het sy gegil. Sy het hom aan die skouers gegryp en sy lyf geruk. “Hoekom! Hoekom! Hoekom!” Haar vingers het om sy arms geklem; haar naels het seer in sy vleis in gedruk. Hy kon nie antwoord nie en daar het net ’n hees geluid uit sy keel gekom. Sy ma het opgehou skud en weggekyk. “Jy is stout. Ek gaan jou los,” het sy gesê en weggeloop, in die gang verdwyn. Die voordeur het agter haar geklap. Hy het stil bly staan en geluister hoe die sleutel in die slot knars. In die kajuit van sy vliegtuig het Jet Jungle steeds net stip voor hom uitgestaar en stukkies van die pot, die klein skerp stukkies, het oor die vloer gestrooi gelê.

Ek onthou dat sy eers lank op die rand van die bed gesit het, haar hande weerskante van haar op die matras. Later het sy haar bene opgelig en omgeswaai, kruisbeen op die bed gesit. Herinneringe is ’n Satan. Dis ’n siek soort genade as hy net in jou kop nesskop en nie ook in jou hart nie. As hy eers in jou hart ook is, gebeur wat daardie aand gebeur het. Dan is selfs God te skaam om te vertel wat gebeur het. Dalk wen die Duiwel tog soms. En dis met klein dingetjies, ’n reuk, geluid, ’n prentjie, dat hy sy oorwinnings behaal.

Twintig minute later het die kind se ma met ’n brood en ’n pakkie sigarette van die winkel af teruggekom. Dunhill. Die rooi pakkie. Dertigs. Die plat pakkie. Sy ma het sommer so doodgewoon die deur oopgesluit en ingestap. Toe sy die deur agter haar toeklap, het sy ’n rukkie voor hom gaan staan, en hy het haar bene vasgegryp en gegil: “Mamieeeeeeee!” Sy het met ’n vuis waarin die pakkie sigarette geklem was teen sy kop gedruk. “Bly nou stil of jy kry nie kos nie,” het sy gesê. Later die middag sit hy met ’n groen karretjie voor die voordeur en speel toe sy pa by die huis kom. Hy los die karretjie oombliklik en gryp ook sy pa se been vas. Die swaar en warm druk van sy pa se palm op sy kop was amper soos om iets moois te sien of iets lekkers te proe en hy wou sy pa nie los nie. Sy ma groet sy pa nie. “Wat?” sê sy pa. “Niks.” Sy ma draai om en loop kombuis toe. “Hoekom?” sê sy pa en laat val sy tas hard op die vloer. “Wat de fok het ek nou weer gedoen?” Hy klem sy pa se been stywer vas. “Niks.”

“Niks? Jy sê nie eers behoorlik hallo nie.” “Ek’s sorry. Ek voel net nie lekker nie.” “Nou wat warra jou, hè? Nou wat warra jou?” Sy pa buk af en trek die kind se hande weg van sy been; gee twee groot treë na sy ma toe. “Hierdie kind maak my mal,” sê sy ma. “Hy dryf my teen die mure uit.” “Hoekom? Wat maak hy?” “Ag, man, hy’s net spiteful. Hy doen alles die teenoorgestelde van wat ek sê. As ek sê sit, dan staan hy, en nou het hy vandag die pot wat my ma my vir ons anniversary gegee het, gaan staan en breek.” Sy pa draai om na hom toe. “Wat de fok is jou storie?” vra sy pa. “Hè, piskop?” Sy pa se gesig is nou reg teen syne. “Niks nie, Daddy.” “Niks nie? Fokken niks nie? Hmm?” “Nee, Daddy.” “Nou hoekom is jou ma so gewarra, hè?” “Ek weet nie, Daddy.” “Kom, vertel my. What’s the name of the game?” Hy begin huil. “Ek weet nie, Daddy,” sê hy. “Jy warra jou ma, nou wil jy nog tjank ook?” sê sy pa. “Soos ’n piskoppie.”

Ek het my hand by haar kraag ingedruk, haar sleutelbeen hard en warm gevoel, my voorvinger onder haar brastrap. Sy het my hand vasgegryp en agteroor op die kussings geval. Al die dinge wat ons vrees of nie verstaan nie, het ’n vloek geword. Groot dinge. Gevaarlike dinge. God se dinge. Die donderweer, die bliksemstrale. Die liefde van die lyf. Die lyf self het ’n vloek geword. En bloed?

Dit is die grootste vloek. ’n Vloek wat klewerig rooi deur ons are stoot totdat die noodlot dit uit ons ruk. Bloed is die grootste vloek.

In standerd ses het die kind se beste vriend, Roelf, vir hom ’n venster op ’n vreemde wêreld oopgemaak. ’n Polisiewêreld, het die kind eers gedink, maar eintlik was dit maar net die gewone wêreld, iets anders as sy ma en pa se wêreld, iets anders as toe deure en harde woorde. Roelf-hulle het op die plotte buite die dorp gewoon. Soms is hy toegelaat om ’n naweek daar oor te slaap, en dan het hy en Roelf die Vrydagmiddag ná skool al populierbos toe getrek. Dit was in die verste hoek van die plot en buite hoorafstand van enige ander mense. Hulle het Wilsontoffies en Coke gehad, soms biltong of droëvrugte, en altyd ’n kassetspeler wat met batterye werk. Die Scope. En Roelf se vloekwoorde. Die kind het gelag wanneer Roelf gevloek het; Roelf het so anders as sy pa gevloek. Hulle het gewoonlik met die skoolbus tot by die plot gery, en by die huis het hulle altyd eers die honde gegroet; dan het hulle by die kombuisdeur ingegaan, die sifdeur agter hulle laat klap en Roelf se sagte ma gegroet. Een Vrydag is hy weer met die bus saam met Roelf plotte toe. Soos altyd het hulle die honde gegroet, by die kombuisdeur ingegaan en die sifdeur agter hulle laat klap. Roelf het sy boeksak neergegooi en hulle het sy ma gegroet. Soos altyd. Die inkbevlekte hoeke van Roelf se seilboeksak het verder na binne gekrul, en hy het geweet Roelf se handboeke lyk presies ook so. Roelf se ma het gefrons, haar seun stil aangekyk. En toe sien hy dit ook: Roelf was anders. Sy staan, sy praat, alles was anders. Toe het Roelf sy hand in sy skoolbaadjie se binnesak gesteek en ’n koevert uitgehaal. Hy het dit op die kombuistafel neergeplak. “Wil julle koffie hê?” het sy ma gevra en sonder om vir ’n antwoord te wag haar rug na ons gedraai en die ketel aangesit. “Ek is opgeroep, Ma” het Roelf gesê. Roelf se ma het ’n rukkie by die ketel gestaan, toe uitgeloop en die kombuisdeur hard agter haar toegemaak. Die ketel het kwaai gestoom.

Die volgende naweek is die kind saam met sy neef en twee niggies na die munisipale swembad. Hulle het almal ’n handdoek in die een hand en koeldrankgeld in die ander gehad, en as hulle gaan swem het, het hulle die koeldrankgeld sommer onder die handdoek gelos. Die groot swembad se water was altyd yskoud en ná ’n paar minute het hulle op die warm plaveisel gaan lê totdat hulle ophou bewe het. Hul lekkerste gesels was daar met hul nat lywe op die warm sement. Die kind het lê en kyk hoe sy oudste niggie, wat al in standerd agt was, se tieties so effens by die kant van haar swembroek ondersteek. Sy het met haar wang op die sement gelê en so ’n bietjie vir hom gelag. “En?” het sy gesê, op ’n grootmensmanier. “Wat?” het hy gesê. “Wat gaan jy maak as jy groot is?” Hy het gekyk hoe ’n druppel van sy niggie se ken afloop en ’n donker kolletjie op die sement maak. Hy het gedink aan Roelf wat sê “ek is opgeroep, Ma,” en hy het skielik gewens hy was al groot. Hy het bewus geraak van die growwe sement onder sy elmboë en knieë en heupbene, opgestaan om sy handdoek te gaan haal en dit langs sy niggie kom oopgooi. “Eendag as ek groot is,” het hy gesê terwyl hy weer sy lê kry, “gaan ek ’n polisieman word.”

Voor sy matriek-eindeksamen het almal lank reeds hul oproepinstruksies gekry. Hy het gewag en gewonder, elke dag vol afwagting die posbus gaan leegmaak, maar sy brief het weggebly. Elke brief wat nie sy oproepinstruksies was nie het vir hom gevoel soos ’n poets wat die posman bak. Dit het gevoel asof dit die posman was wat hom ontneem van die avontuur en glorie van diensplig. Die uniform sou van hom ’n volwaardige mens maak. Hy sou gesag hê. Die grootmense het altyd met respek en met sagte stemme en ernstige kyke oor dienspligtiges gepraat, soos wanneer ’n mens spookstories vertel. Hy het dit broodnodig gehad, hierdie avontuur en glorie, om ’n man te word, uiteindelik van sy pa se grappies weg te kom, maar ook van sy ma wat g’n mooi woord meer vir hom te sê gehad het nie. Sy het hom voortdurend afgejak, kortaf met hom gepraat en hard na hom gekyk asof sy hom oor iets kwalik geneem het, asof

hy in die pad van iets was. As hy maar net ’n lid van Die Mag kon word sou hy die een wees wat die reëls laat geld. Roelf het op sy pa, oom At, se aandrang aansoek gedoen om sy diensplig by die Suid-Afrikaanse Polisie te doen. Roelf het toe reeds by die plaaslike polisiekantoor begin werk en het net gewag vir die eerste inname by die polisiekollege in Pretoria-Wes. Lank nadat Roelf reeds weg was polisiekollege toe, het die kind die weermag gebel om uit te vind waarom hý nie opgeroep is nie, maar hulle het nie geweet nie; hulle het niks van hom geweet nie. Miskien het sy vorms weggeraak, het die stem oor die foon gesê. Dalk het hy skool gebank toe hulle daardie dag kom opnames maak het. Die redes maak nie nou saak nie, hy moet net sorg dat hy gaan. Die man het sy besonderhede geneem en gesê hy sal gou van hulle hoor, hy moet hom nie bekommer nie. Toe hy ná nog twee weke niks hoor nie, en al sy vriende reeds op ’n trein na wie weet waar vertrek het, het hy die vier kilometer na die polisiekantoor geloop en daar vorms ingevul. Hierna moes hy psigometriese en mediese toetse in die buurdorp se polisiekantoor aflê. ’n Week later het hy daar vir vrywillige diensplig aangemeld. Hy was opgewonde soos ’n kind – sy manwees het uiteindelik aangebreek. Vir die eerste keer in sy lewe sou hy soos ’n grootmens behandel word. Hy was sestien in matriek, en toe hy tussen die manne in die polisiekantoor sit, was hy maar nog sewentien. Omdat hy eers daardie jaar agttien sou word, het hy nie vir die eerste inname gekwalifiseer nie. Hy moes nog ses maande as leerlingkonstabel werk – by sy ma-hulle woon en elke dag polisiekantoor toe loop. By Ma en haar man. Hy moes in netjiese siviele klere gaan werk, en altyd in die kantoor, nooit veldwerk nie. Hy het die tyd verwyl deur vorms, lêers, dokumente en prosedures te bestudeer. Elke vorm het ’n kode gehad: SAP13 vir bewysstukke wat in die SAP13-stoor gebêre is; SAP14 wat ingevul word wanneer ’n persoon in hegtenis geneem is en selle toe gaan of “geboek” is; die SAP22 waarin die besittings opgeteken word wat die geboekte met sy inhegtenisname by hom gehad het; die J88 is die mediese vorm wat ’n dokter invul wanneer hy ’n beseerde ondersoek; die J70 is die kwitansie wat uitgereik word wanneer iemand ’n boete betaal. Sy gunsteling was die J534, die van boetes wat die polisie uitskryf vir

BMR-misdade – geringe misdrywe soos rusverstoring. Een Dinsdagmiddag het die cheesevan – dit is wat hulle die geel vangwaens genoem het – voor die gebou stilgehou. By die toonbank in die aanklagkantoor het hy, die studentekonstabel, van die J534 opgekyk, en toe die bestuurder die agterdeur van die wa oopmaak, het hy die skraal figuur met die vaal hare wat uitgespring het, herken. Die skeur aan die binnekant van die linkerhak van die Doc Martin-stewel het hy van sy skooldae onthou. Die ou was ’n jaar of twee voor hom in matriek, en hoewel hy nooit sy naam geken het nie, kon hy die gesig goed onthou. Hy was ook een van die naamloses, maar hier in die aanklagkantoor het hy ’n naam gekry: Steyn. R.M. Steyn, het op die vorm gestaan wat die bestuurder van die cheesvan op die toonbank neergeplak het. Roland Steyn. Sy oortreding: winkeldiefstal. Sy vonnis: lyfstraf. Steyn het net vinnig oogkontak gemaak en die studentekonstabel het verontwaardig besef dat die gevonniste hom nie herken het nie. Die aanklagkantoor-bevelvoerder – almal het net van ’n AKB gepraat – het die studentekonstabel met ’n potlood gegooi om sy aandag te trek. “Hei, gaan sê vir die SB, hy moet kom vir lyfstraf,” het hy gesê en op sy tafel na nog ’n potlood gesoek. Hulle het ’n stasiebevelvoerder altyd ’n SB genoem. Die studentekonstabel het ’n oomblik na die AKB gekyk, terwyl hý voortgegaan het om iets in die VB (voorvalleboek) te skryf. Die studentekonstabel het weer vinnig na Steyn gekyk, maar hý het afgekyk na sy wriemelende vingers. Die studentekonstabel het met die koue, donker gang met sy rooibaksteenmure afgestap, bruisend van opwinding en senuagtigheid. Dit is die eerste keer dat hy met die kaptein sou praat! Hy het voor die beige deur gaan staan, ’n sekonde of twee geaarsel om die saluut-en-eerbewys in sy kop te oefen, en toe geklop. “Binne.” Die stem was afgetrokke. Die studentekonstabel het die deur oopgemaak en trots gestrek, soos hy geleer is en in sy kop geoefen het. Net strek, want jy mag nie sonder ’n hoofdeksel salueer nie. Die kaptein, wat sy pet opgehad het, het teruggesalueer, en die studentekonstabel het soos ’n laerskoolkind op ’n prysuitdeling geglimlag. “Middag, Kaptein. Kaptein, sersant Drotski sê Kaptein moet kom vir lyfstraf. Ek bedoel, daar is iemand vir lyfstraf en Kaptein moet kom.” “Dankie.”

“’M, Kaptein?” “Ja?” “Mag ek maar saamkom, Kaptein?” “Wil jy kyk?” “Ja, Kaptein.” “Ja, orraait.” “Dankie, Kaptein.” Terug in die aanklagkantoor was die studentekonstabel steeds opgewonde, maar niemand het hulle aan hom gesteur nie. Nou is hy ’n slag aan die ander kant wanneer geboelie word. Het Steyn dan nie gesien dat hy altyd aan die ontvangkant was nie? Waarom sien Steyn hom nie raak nie? Hoekom sit hy net daar in die hoek, en so besorg oor sy eie lot? Kyk my in die oë en erken tog net wie ek was! wil die studentekonstabel skreeu. Op skool het nie eens die naamloses hom raakgesien nie. Dit is sy oomblik van glorie, maar niemand merk dit op nie. Soos op skool sien niemand hom raak nie. Roland Steyn sit koponderstebo in die hoek, vroetel bewerig met sy hande, asof hy sy vingers tel. Die studentekonstabel is sowel verlig as teleurgesteld dat Steyn nie sy opgewondenheid opmerk nie. Verlig omdat hy nie om Steyn se onthalwe skuldig oor sy eiewaan sou hoef te voel nie, maar teleurgesteld dat sy glorie so min impak het. Die kaptein kom met ’n lang rottang in en glimlag joviaal. “Right, wie se gat gaan brand?” vra hy. Steyn steek ’n bewerige hand op en glimlag skeef, ooglopend in die vergeefse hoop dat, indien hy vir die kaptein se grappie lag, hy ’n bietjie genade sal ontvang. “Ja, ou maat, jy is nie ’n sissie nie is jy?” Die kaptein glimlag nog breër. “Nee, Kaptein.” Steyn probeer dapper lyk. Die kaptein se vriendelikheid laat hom weer hoopvol glimlag.

“Kom, stap saam,” sê die kaptein en loop met lang treë na een van die sydeure. Steyn volg gedweë, sy hande diep in die sakke en arms styf teen sy sye gedruk, asof hy koud kry. Die studentekonstabel het agter hulle aangeloop, deur die binnehof na die selle waar ’n swart konstabel een van die deure oopgesluit het. Hulle het die koue, donker sel binnegegaan en Steyn het onmiddellik met sy rug teen die verste muur gaan staan en die kaptein smekend aangekyk. Die studentekonstabel het nie geweet wat hom nou te doen staan nie en het skaapagtig geglimlag terwyl die kaptein die rottang met ’n paar oefenhoue deur die lug laat blaf het. Die studentekonstabel kon Steyn se vrees aanvoel en het self senuweeagtig begin word. Ná die derde oefenhou het Steyn begin huil. “Ag nee, kom nou! Jy’t mos gesê jy’s nie ’n sissie nie,” smaal die kaptein en laat sy rottang nog ’n keer blaf. “Ek’s bang, Kaptein.” Daar is nou ’n kermklank in Steyn se stem. “Jy maak my nou net die moer in.” Die kaptein se glimlag is weg. “Jy wil my nie die moer in maak nie, wil jy? Wil jy nou hê ek moet jou harder bliksem?” Steyn maak sy keel skoon, gooi sy kop effens dramaties agteroor en sug diep. “Nee, Kaptein.” Die studentekonstabel weet die kaptein gaan in elk geval sy beste gee. “Ons wag net vir die dokter,” sê die Kaptein meer bedeesd. Steyn laat sy kop sak, pers sy oë styf toe en vee met sy regterhand oor sy gesig. “Hoekom, Kaptein?” vra die studentekonstabel skielik, deels uit nuuskierigheid en deels uit simpatie vir Steyn. “Hy moet die gevonniste voor en ná die tyd ondersoek.” “Hoekom, Kaptein?” vra hy weer, weliswaar sagter om nie die kaptein te affronteer nie. Wat hy eintlik wou vra is: Sjoe! Is dit dan so erg? “Dis maar die reëls,” antwoord die kaptein terwyl hy ongeduldig heen en weer

stap met die rottang wat soos ’n leeumannetjie se stert agter hom kwispel. Die dokter is ’n ouerige man met ’n besonderse diep frons. Hy het die deur versigtig oopgedruk en vir die kaptein geknik, sy stetoskoop uit ’n leertas gehaal. Steyn het paniekerig weggeruk toe die dokter sy bloeddruk wou neem. “Hou stil,” het die dokter sag beveel en, nadat hy klaar was, na die kaptein gedraai en met dieselfde gelykmatige stem gesê: “Hy’s reg.” Die dokter het uitgeloop om buite te gaan rook en te wag totdat hy weer geroep word om die finale ondersoek te doen. “Trek uit jou klere! Hou aan jou onderbroek.” Steyn trek sy klere stadig uit en vou kledingstuk vir kledingstuk sorgvuldig op, so asof hy probeer tyd wen vir ’n wonderwerk om te gebeur. Toe hy sy broek begin opvou, bars die kaptein woedend uit: “Toe, toe, toe! Maak fokken gou!” Steyn laat sy halfgevoude broek val en skuifel nader. “Right, buk en hou aan die kante van die houtbankie vas. En moenie opspring nie, want dan gaan ek jou niere fokken uitbliksem, en moenie met jou hande keer nie, want dan is jou vingers af. Het jy my?” “Ja, Kaptein.” “Toe, kom, dis gou verby,” paai die Kaptein. “En ek wil jou nie hoor huil nie.” “Nee, Kaptein.” Die kaptein het aangetree soos ’n gholfspeler wat afslaan. Hy het sy greep op die rottang reg gekry, die swaaiafstand met ’n wye armbeweging bepaal en toe die treë vir ’n kort aanloop afgemeet. Met die eerste hou het Steyn soos ’n hond getjank en spoeg het soos uit ’n sproeier deur sy sidderende lippe geblaas. Sy bene en arms het geruk en bloed het deur sy onderbroek gesypel. Die tweede hou het vinnig daarna geval, asof die kaptein hom wou verras, en Steyn het huilend op sy knieë neergesak, sy hande steeds aan die bankie geklem. Meer bloed het deurgesypel, en daar was nou ook ’n bruin vlek in die middel van sy onderbroek. Die reuk het die studentekonstabel naar gemaak. Hy wou uit, weg uit die vertrek, maar het gefassineerd, soos na ’n ongeluk bly staar. Hy kon sy oë nie van Steyn afhou nie,

en het net kort-kort na die kaptein se verbete gesig geloer. Dit doen hy aan ’n wit man en nogal ’n mede-Afrikaner? het die studentekonstabel gedink. En dit sonder ’n tikkie genade? “Kom, staan op dat ons kan klaarkry,” sê die kaptein. Steyn kom stadig en bewerig regop. Hy kantel sy kop en vee die trane aan sy boarm af, mompel iets, te sag om te hoor. Ná die derde hou laat los hy die bankie, tol met ’n hoë, skril geluid om en steier in die hoek vas, ineengekrimp, piepend. Sy hande biddend voor sy verwronge gesig. Die kaptein is nou briesend; hy dreig Steyn met erger straf indien hy nie sy pak soos ’n man vat nie. Steyn skuifel weer tot by die bankie. Hy bewe onbeheersd. Nog drie houe val. Steyn se sitvlak is ’n bloederige bruin gemors, sy sidderende lyf oortrek met hoendervleis, asof hy kouekoors het. Ná die sesde hou is die kaptein weer sy joviale self. “Ek hoop nie ek sien jou weer hier nie, ou bulletjie,” sê hy, byna vaderlik. “Jy moet ’n man word op wie ek trots kan wees. Afrikaners is nie kriminele nie.” Die studentekonstabel kan sien dat die kaptein die straf nie persoonlik bedoel het nie, maar dat dit vir hom tog ’n belangrike saak is. Hierdie wreedheid is ’n beginselsaak, ’n middel tot ’n heilige doel. “Dankie, Kaptein,” het Steyn geprewel en koponderstebo, huilend bly staan terwyl die dokter hom ondersoek. Die studentekonstabel het stil saam met die kaptein terug stasie toe geloop. Hy het probeer om heeltemal in die pas met die offisier te loop, byna te marsjeer, regop en trots. “Ja,” het die kaptein gesê, sy blik ernstig vyf tree voor hom op die grond. “Nou weet hierdie klein etter ook dat daar niemand hier rond is wat ’n rottang swaai soos ek nie. Kak sal hulle kak, sê ek jou, net as hulle hoor dis ek wat hulle gaan moer.” Die studentekonstabel luister na die kaptein se diep stem, die rustige selfversekerdheid daarvan. Hy weet die kaptein sal nou ophou praat oor rottangs en straf, dat dit net sy aanloop is tot ’n gesprek oor lewenswysheid, beginsels en ’n heilige doel. Links, regs, links, regs loop hy en die kaptein oor die binnehof, links, regs … Maar hulle bereik die aanklagkantoor se deur sonder dat die

kaptein nog ’n enkele woord sê.

Sy het van die kussings na my opgekyk, haar een hand om die pols van my hand wat nog onder haar kraag was, die ander sag agter my nek; sy het my afgetrek na haar. Wanneer het ek ’n ander mens geword? Toe? Lank, lank voor dit het ek myself Kiewiet begin noem; dit was my nuwe naam. Seker minstens ses maande lank het ek volgehou my naam is Kiewiet, en net daarop gereageer. En net Engels gepraat. Ek wou my nie meer met myself en my wêreld assosieer nie. Ek wou my werklikheid en myself herontwerp. Ek wou transformeer tot iemand wat vir Ma meer aanvaarbaar sou wees. Háár ma was Engels en ek het gedink sy sal van my Engels hou. Maar wat is ’n naam, ’n taal, ’n lyf, ’n gesig? Is dit ek? En wie is ek? Is ek dit wat ander sê ek is? Ek weet dit nou nog nie, maar ek weet dat ek verander het.

Die studentekonstabel het nagskof gewerk toe die berig deurkom. Daar is oproeriges op Hoofrifweg wat motors met klippe gooi. Die AKB het ’n voertuig na die toneel gestuur, en ’n halfuur later het die cheesevan met groot vaart tussen die aanklagkantoor en die selle stilgehou. Sersant Putter en konstabel Mbandla het uitgeklim en ’n bebloede man agter uit die cheesevan gesleep. Die man het hom probeer loswriemel en vir ’n vale geskop, geslaan en gestoei. Sersant Putter het hom om die nek gegryp en met die vuis in die maag geslaan. Hy het soos ’n knipmes gevou en na asem staan en hyg. Sersant Putter het ’n kopbeweging na sy kollega gemaak en Mbandla het sy tong vasgebyt, met sy linkerbeen vasgetrap, sy regterbeen agtertoe gegooi en die geboë man in die gesig geskop. Die man het reg agteroor geslaan en sy kop het die grond met ’n hol geluid getref. Hy het na sy oopgebarste oogbank gegryp en soos ’n fetus opgekrul. Bloed het by sy gesig afgestroom. Mbandla het oor die man gaan staan en sy kaak met die hak van sy stewel teen die teerblad vasgetrap. Van waar die studentekonstabel in die deur van die aanklagkantoor gestaan het, kon hy die man se kakebeen hoor kraak en hy het gesien hoe witgeel stukkies saam met bloed en speeksel uit sy mond borrel. Mbandla het aanhou skop en in Zoeloe op hom geskreeu. Die man het sy arms om sy kop geklem en gillend gehuil.

“Fogghen hond!” het Mbandla geskreeu en weer en weer geskop. “Fogghen hond!” Mbandla het aangehou totdat daar nie meer ’n geluid van die man gekom het nie. Hy en Putter het hom toe na een van die selle gesleep en daarin toegesluit. Hulle het hom in die aanklagkantoor kom inboek: ’n SAP14 ingevul, maar geen J88 nie. Dit is oorlog, het die studentekonstabel gedink. ’n Stryd om oorlewing. As daardie man lig daarvan afkom, gaan almal karre met klippe gooi. En as jy eers ’n klip gegooi het … wie weet wat volgende is? Die volgende middag het adjudant Pieterse hom ingeroep. “Middag, AO,” het hy eerbiedig gegroet. Die adjudant het stip na ’n vel papier in haar regterhand gesit en kyk. “Ja, middag,” het sy bot gesê. “Hier is jou papiere. Jy gaan Saterdag kollege toe. Hier is jou brief en ’n lys met als wat jy moet saamvat. Sorg dat jy betyds is.” Sy het opgekyk, maar haar grys oë was op iets anders agter hom gerig, haar vaal gesig uitdrukkingloos. Sy het die dokument oor die lessenaarblad na hom gegooi en weer voortgegaan om ander vorms te teken. Hy het vinnig vorentoe getree en die brief van die lessenaar opgeraap. Uiteindelik! Uiteindelik! Hy het na adjudant Pieterse gekyk om te sien of sy sy vreugde opmerk, maar sy was steeds besig met ’n vorm voor haar. Sy was nie eens meer van hom bewus nie.

Dit was herfs. Die veld voor die huis in East Rand Property Mines se Old Married Quarters in Boksburg was geelwit en die groot wilgerboom op die hoek het reeds byna al sy blare verloor. Die kind se bed het voor die venster gestaan en in die oggende het die son luiwarm daaroor geval. Hy het uitgevat in sy Batman-pakkie op sy bed gelê, na die voëls geluister en patroontjies in die wolke gesien. Dit was nog vroegoggend, voor ontbyt en voor tannie Esmé op die radio. En toe sien hy die gat in die kantgordyn. Groterig, so half in die middel. Hy het opgestaan en op die vensterbank geklim. Die vensterbank was warm gebak; die son en die gordyn sag teen sy wang. Hy het lank na die fyn wit drade van die kantgordyn sit en kyk; nuuskierig ’n voorvinger deur die gat daarin gedruk. Die radio het in die

kombuis gespeel; die voëls het in die tuin getjirp. Hy het drie vingers deur die gat gesteek, toe ’n hand, ’n arm … die helfte van sy Batman-lyf. Kyk, Batman vlieg! Hy het van die vensterbank afgespring en, soos dit Batman betaam, stadig grond toe gesak. Die gordyn het pynlik gekerm, maar hy het gevlieg! En nadat hy geland het, het hy nog ’n keer gevlieg, en nog ’n keer, totdat die gat in die gordyn te groot was. Toe het hy buite gaan speel. Eers ’n paar miere en blare met ’n vergrootglas gebrand en later oor die straat geloop om in die veldjie oorkant die huis te gaan ronddwaal. Daar was niks interessants nie en hy het in die wilgerboom geklim. Met die skurwe bas teen sy wang het hy gedroom van ’n werklike vlug, eendag as hy groot is. Hy sal wegvlieg na enige plek in die wêreld. Wegvlieg van alles af. Van Ma en Pa en die donker huis met sy blink mure. Soos ’n valk wat vinnig afduik het sy ma se stem oor die veldjie geswiep. Etenstyd! Hy het vinnig uit die boom geskarrel om by die kombuis uit te kom. Dit sal oats wees, of brood met appelkooskonfyt, of dalk grondboontjiebotter en stroop. Met soet tee. Toe hy die deur oopmaak, gryp sy ma hom en begin hom met haar pantoffel slaan. Hy probeer keer, maar die houe brand teen sy arm, teen sy agterkop, sy bene. “Hoekom?” gil sy ma. “Hoekom?” Dwaf! Dwaf! “Hoekom?” Hy het maar net gekom omdat sy hom vir ete geroep het, wil hy sê, maar kry nie ’n woord uit nie. Hy het tog dadelik gekom, soos wat sy wou hê. “Weet jy hoeveel kos so ’n gordyn!” Sy ma se gesig is rooi en haar hare hang deurmekaar oor haar oë. Sy haal vinnig asem, haar bors gaan op en af. Sy gryp hom aan sy arm en sleep hom na sy kamer. “Weet jy?” sê sy en wys met die pantoffel na die kantgordyn met die gapende gat soos ’n groot laggende mond. “Nee,” het hy gesê. Sy stem was klein en sag. “Nee, Mamma.” “Want jy gee nie ’n hel om nie.” Hy het na die gordyn se laggende mond gekyk. “Nee,” het hy gesê. Die gordyn se mond het liggies geroer. Kom vlieg, sê die mond. Weg, sê die mond. “Nee?” skreeu sy ma.

“Ja,” sê hy.

Ek kon sweer haar lyf het ja gesê – nee, nie gesê nie maar ondergeroep ja, ja, ja! Ons het gaan eet en is daarna na haar plek toe. Ek het die woonsteldeur saggies agter ons probeer toemaak, versigtig, en toe ek omdraai, sit sy op die punt van die rusbank en klop met die hand langs haar. Kom, het sy gesê, kom. Het sy nee gesê? Het sy toe al nee gesê? Ja of nee, hoe moes ek weet? Hoe weet ’n mens, dit is nie asof dit woorde in klip uitgekap is nie.

Elke middag, ná ete en die storie op die radio, het die kind na sy ma-hulle se kamer gegaan en in die hangkas geklim. Hy het die sagte flenniehemde teen sy gesig vasgedruk en die reuk daarvan diep ingeasem. Hy het ’n pa ingeasem. Dan het hy op sy ma-hulle se bed gaan lê, aan sy pa se kant van die bed met sy kop op sy pa se kussing. Hy het doodstil vir sy pa lê en wag. Elke dag. Hy het die blou Volkswagen voor die huis gehoor, hoe dit stop en dan die deur wat klap. Die hek wat kraak. Die sleutel in die deur. “Hallo,” sê sy pa vir sy ma. Voetstappe. Sy pa staan in die deur, haal sy hoed af en kom buig oor hom. Sy pa ruik warm, na grond en motorsitplek.

Die kind se pa sit in die donker sitkamer op die geskeurde oranje-en-bruin bank. Hy rook Lexington en drink zamalek. Hy gaan sit langs sy pa en wag dat Sol en Gobelét op TV begin. Hy en sy pa sit en kyk na die TV-toetspatroon, ’n ronde bal vol kleure. Sy pa sê niks nie. Sy ma bring vir hulle kos sitkamer toe en hulle eet terwyl dit nuus is. Op die TV speel die Stem en daar is ’n prentjie van ’n soldaat wat met sy geweer in sy hand vorentoe storm. Die kind spring op aandag, stamp sy ortopediese skoene met hulle ystergespes teen mekaar, druk sy arms styf teen sy sye en gooi sy kop agteroor. Hy doen dit omdat sy ma en pa altyd daarvoor lag. Sy pa lag nie. “Hulle sê die name van soldate wat dood is,” sê hy. “Sit,” sê sy ma.

Die kind lê op sy bed. Dit is so donker dat hy niks kan sien nie. Hy hoor sy pa se stem van iewers in die huis, dit klink of hy skreeu, dan iets wat val. Voetstappe in die gang. Dis sy ma, sy huil. Hy bid: Ek is ’n kindjie klein maak my hartjie rein sodat niemand daarin kan woon behalwe U alleen. Hy hou sy oë styf toegeknyp en sien stippels wat ronddryf. Dit is engeltjies, dink hy.

Die kind is reeds op vyf skool toe. Die groot skool. In sy kosblik is toebroodjies met appelkooskonfyt in waspapier toegedraai en ’n plastiekbottel vol melk. Soms deel hy sy brood met Justin, en dan gesels hulle oor die juffrou, oor TV, honde, katte, karre en karate. In die klas sit hulle in groepies van ses; die tafeltjies teen mekaar geskuif. Langs hom sit ’n meisie met die naam Lorraine. Hy weet haar ma-hulle moet ryk wees, want sy het ’n metaalskerpmaker, een met twee gate, ’n grote vir kryt en ’n kleintjie vir potlode. Die meeste ander kinders het ’n plastiek-skerpmaker wat die potlode se punte breek, en party kinders moet altyd ’n skerpmaker leen. Hý is een van die leners. Mooi Lorraine. Ryk Lorraine. Suinige Lorraine. Die kind moet altyd vir Bets met die baie sproete oorkant hom vra vir haar groen skerpmaker. “Dit kos ’n soen en ’n pampoen,” sê sy altyd. “Ag, Bets, ek gaan jou g’n soen nie.”

“Dan kry jy nie die skerpmaker nie.” “Ag toe, Bets.” “Soen pampoen. Soen pampoen. Soen pampoen,” tart sy hom. Om ’n plastiekskerpmaker by Bets te leen was soos om melk te gaan leen by die bure – suur melk by die suur bure. Juffrou deel vir hulle ’n prentjie van ’n bak vol vrugte uit. Hulle moet dit in hul boek plak en inkleur. Hý moet ook gom leen. Lorraine hou ’n kleurpotlood oor die papier en kerf die punt daarvan versigtig met die lemmetjie van haar skerpmaker tot ’n fyn poeier. Sy vryf dit dan met ’n sneesdoekie in om haar vrugte soos ’n gekleurde wolk te laat lyk: geel vir die piesang, oranje vir die lemoen en pers vir die druiwe. Haar vrugtemandjie lyk soos gepoeierde plastiek. Lorraine se vrugte lyk nie vir hom soos regte vrugte nie. Hy kleur sy prent met lang hale in. Ook geel vir die piesang, maar met bruin strepe daarby – ’n regte piesang het bruin vlekke. Hy gee sy lemoen ’n groen wang omdat dit nog nie heeltemal ryp is nie. Sy perske kry ook ’n rooi kol, en ’n mens kan ook sien dat al sy druiwekorrels nog nie ryp is nie. Juffrou loop met haar donkiestempel tussen die groepe deur; goeie werk kry ’n stempel, party kinders kry ook ’n mooi woordjie of twee van die juffrou. Jy kan kies: óf ’n stempel in die boek, óf ’n stempel op die voorkop. ’n Stempel in die boek hou vir ewig, maar niemand sien dit nie; ’n stempel op die voorkop hou minstens tot badtyd, maar op die speelgrond en in die straat op pad huis toe kan almal dit sien. Hy wil ’n stempel op sy voorkop hê, waar almal dit kan sien. Al hoe nader het die juffrou gekom. Eers Lorraine en dan hy. “Dit is wonderlike vrugte, Lorraine,” sê die juffrou, “baie mooi, my kind.” Lorraine wil die stempel in haar boek hê. Wag totdat Juffrou myne sien, het hy gedink. Hy het solank sy kuif van sy voorkop gevee en sy kop agteroor gekantel, breed geglimlag en sy tong deur die gaatjie gedruk waar sy voortand uitgetrek is. “Sies!” sê die juffrou. “Dis lelik.” Sy klink soos sy ma.

Ek het langs haar op die bank gaan sit en sy het haar hand op my dy gesit, dit omgeskuif na die binnekant van my been en met haar blougeverfde naels die naat van my broek gevolg, op, op, op … tot byna bo. Ek het my regterhand op haar hand gesit, oorgeleun om met my linkerhand die hare van haar voorkop weg te stoot. Sy het van onder haar wenkbroue skamerig na my geloer. “Koffie?” het sy gevra, haar oë stadig geknip. Ek kon fyn korreltjies maskara aan haar wimpers sien kleef. Ek wou haar soen, maar sy het opgestaan. “Ek bring vir ons koffie,” het sy gesê.

Drie

Hy was nou ’n studentekonstabel, een van honderd-en-vyftig rekrute wat by die polisiekollege in Pretoria met hul bagasie op ’n groot teerblad tot stilstand gebring is. “Die paradegrond,” sê ’n polisieman met knopboude, een van die vyf offisiere wat die lang ry rekrute van waar hulle uit ’n bus geboender is tot hier begelei het. “Op hierdie paradegrond gaan ons van julle mense maak!” Rondom die paradegrond is rooibaksteengeboue, ’n paar daarvan lyk soos kantore met aan die voorkant netjies versorgde tuine met rose, krismisrose en bougainvilleas. Nou en dan het ’n polisieman in uniform, dokumente in die hand, van die een gebou na die ander aangestryk, haastig, doelgerig. Dit is ’n vreemde wêreld, dink hy, ’n nuwe, vreemde wêreld. Die rekrute het in groepies tussen hul bagasie gaan sit. Plek-plek het van hulle begin gesels, soms oordrewe gelag. Oorkant hom het ’n ou in ’n grys-en-kakie Senqui-hemp gesit, bruin kortbroek en vellies met rooi veters, effekleurige kouse tot net onder die knie. ’n Plattelander, het hy gedink. Plaasjapie. Langs hom was ’n pokkel met ’n puisiegesig, swart T-hemp met AC/DC op die bors. “Hulle sal seker nou vir ons tee en koekies bring,” sê die plaasjapie. Pokkel gee ’n blaflag en smoor dit dan met sy hand oor sy mond. Dis senuwees, dink die studentekonstabel, hy voel dit ook. Senuwees en ’n poging om ’n indruk te maak; om uit te staan in hierdie mengelmoes van gesigte. Elkeen probeer sy persoonlike styl ten toon stel: die Rip-Curl-, Instinct- en Billabong-klere in pastel of neon, die anonieme T-hemp en jeans. Elkeen sê op sy eie manier: Kyk na my, dis wie ek is. En wie is hý? dink die studentekonstabel. Hy het ’n ma met ’n dun mond en koue oë en ’n pa met ’n .38-pistool. Is dit wie hy is?

Ek weet dit nou, jy word in die vuur gegooi en dit wat uit jou vel borrel, wat in jou binneste knetter soos kokende olie, is wie jy werklik is – die rou etter van die mens se geskiedenis, van dit wat ons al eeue gelede was en wat ons intussen geword het. As dit swaar gaan, as jy in die vuur loop, is daar nie meer energie vir

voorgee nie, dan sweer jý uit. Soos sy op haar bed uitgesweer het, haar trane, snot, bloed, liggaamsvog, kaal sonder haar grimering en ontwerpersklere, net sy en die pyn.

Hulle het ure lank gewag. Van die rekrute het later teen hul tasse aan die slaap geraak. Die gesprekke het sporadies opgevlam en dan weer uitgerafel. Hulle het gesels oor hoe ryk of arm hul ouers is, oor skolesport of wie hoe hard kan bliksem. Soms is hulle onderbreek deur ’n bus wat stilhou om nog rekrute af te laai, elkeen met sy Senqui-, Billabong- of IronMaiden-identiteit. Elkeen met ryk ouers, sporttrofees of harde vuiste. Uiteindelik het ’n snor met ’n pet op en strepe op die arm begin bulder: “Right, boys, gee aandag! Ek wil hê julle moet volgens vanne alfabeties in rye gaan staan. A begin hier. As jou van met ’n A begin dan vorm jy hier ’n ry af. B is hier en so gaan jy af tot aan die einde van die paradegrond. Kry sommer jou tassie ook in jou hand. Enige vrae?” Hulle skarrel en bondel verward. Die sersant se stem piets soos ’n lat onder hulle: “Het ek jou ’n uitnodiging gestuur om ’n partytjie te hou, my maatjie?” skreeu hy. “Hou dit stil en stemmig. Maak of jy in die kerk is.” ’n Ruk lank kan net die geskuifel van voete gehoor word, hier en daar ’n gedempte kreun. Dan klap die sersant se stem weer hard oor die paradegrond: “Jy, meisiekind, jy met die bril en die rooi T-hemp. Ja, jy wat nou so omkyk. Kom fokken hier!” Die rekruut kom stadig en met ’n glimlag vorentoe. “Hardloop, bliksem!” bulder die sersant, en toe die bebrilde jongeling verleë sy elmboë voor hom staan en krap, sluk die sersant hom byna in. “Kan jy asseblief vir my vertel wat van stil in ’n ry staan is vir jou so snaaks?” “Niks nie, Sersant.” Die rekruut probeer nog sy lag bedwing. “Goed, nou gaan staan daar by die vlagpaal, ek sal nou met jou afreken. En as daar nog een van julle poppies is wat by die maatjie wil aansluit, moet julle net sê.” Die sersant laat sy vurige blik oor die skaretjie rekrute dwaal, en almal kry vinnig en stil hul staanplek. “Goed, dan verstaan ons mekaar.” Die sersant het sy hande teen mekaar afgestof en voortgegaan: “Wie van julle mofkoppe kan perdry? En ek praat nie van sirkusponies nie, ons soek manne vir berede.”

Die studentekonstabel het sy hand onmiddellik opgesteek, nie net omdat hy kon perdry en van diere gehou het nie, maar omdat hy daarin die geleentheid vir glorie gesien het, ’n kans om homself te herontwerp en as ’n nuwe mens in ’n nuwe wêreld te leef. Hy het homself reeds op die rug van ’n swart hings gesien, in sy tuniek met blinkgepoleerde knope. Van die snorre-met-strepe het deur die rye gestap en dié wat hul hande opgesteek het ’n keer of wat op en af bekyk en toe oënskynlik heeltemal arbitrêr ’n paar gelukkiges uit die ry getrek. Hy was nie een van hulle nie. Die hoofsnor het geblaf dat diegene wat instrumente kan speel die hand moet opsteek. ’n Ander snor-met-strepe stap tussen die rye deur: “Wat?” gil hy in die eerste hoopvolle se gesig. “Niks nie, Sersant.” “Nee, poephol, ek wil weet watse fokken instrument speel jy.” “Keybord, Sersant.” Meer ’n gepiep as ’n verstaanbare antwoord. “Ag my goeie fok, is hier nie iemand wat banjo en konsertina ook speel nie, dan begin ons ’n donnerse dansorkes. Moenie my tyd mors nie, liefling, ek soek ’n militêre orkes. Ek soek ’n bastrom, sytrom, tenoortrom, trompet. Net soos in jou kadet-orkes by die skool. Volgende! Yes?” Hy praat skielik in die gesig van die studentekonstabel wat steeds hand in die lug probeer glorie najaag. “Tromme,” lieg die studentekonstabel. “Sytrom?” Die snor is enkele sentimeter van sy gesig. “Nee, maar ek kan leer.” “Nee, maar ek kan leer, Sersant!” brul die snor. “Nee, maar ek kan leer, Sersant!” gil hy hees; die angs ruk aan sy keel. Die snor aarsel, knyp sy een oog toe, en trek die studentekonstabel aan sy mou vorentoe. Sy hart hamer teen sy ribbe. Wat sal gebeur as hulle agterkom hy lieg? Terwyl die res van die unieke Senqui- en Billabong-individue in pelotonne

opgedeel is, is die patetiese bondel musikante in drie rye staangemaak. “Goed, julle poppies het mos kadette op skool gedoen, nie waar nie?” Die sersant kyk die musikante met ’n hangende onderkaak aan. “So, julle weet wat is ’n peloton en wat is die verskil tussen links en regs.” Weer swaai hy sy hangende onderkaak stadig van links na regs. “Jy!” blaf hy dan en sy hand skiet uit na een van die groepie, oënskynlik die oudste van hulle. “Wie’s jy?” “Dries, Sant.” “Right, Dries. Jy’s merker. Tree aan in ’n peloton.” “Merker!” gil Dries en steek sy vuis in die lug. Die bondel musikante skarrel om reguit rye langs en agter Dries te maak. “En doen dit sonder om dit soos ’n damesvereniging se teepartytjie te laat klink,” vermaan die sersant, en nog voordat hulle behoorlik aangetree het, gil hy die eerste bevel uit: “Links met drieë af marsjeeeer … liiiiiinks om!” Dit word gevolg deur ’n warboel in die geledere, maar die sersant is onstuitbaar: “Rig op die linker flank, voorwaaaaarts mars!” Hy verspil ook nie ’n sekonde nie en die pas is uit die staanspoor vuurwarm. “Lek-wha-lek-wha-lek-wha …” Die orkeslede probeer nog vasstel waar is links en waar regs; hulle trap mekaar se hakke en loop in mekaar vas, hier en daar kry ’n paar ’n verergde klap teen die agterkop, een of twee val. Die sersant onderbreek sy pas deur ’n paar swetswoorde en dan halt hy hulle voor een van die baksteengeboue. Die woonlokaal was ’n groot saal met twee rye van sestien grys beddens, elke bed met ’n blink staaltrommel by die voetenent. By enkele beddens sit daar reeds rekrute op hul trommels; hulle het al ’n dag of twee tevore opgedaag, en hier en daar is selfs een wat met ’n instrument sit en oefen. Rakke-takke-tak! ratel tromstokkies op tromdeksels – hulle oefen paradiddles, flams, flam-taps en triplets; ’n enkele trompetspeler laat ’n toonleer hoor, en met die afdruk van die trompet se mondstuk nog op sy lippe en ’n ernstige frons tussen die oë sê hy: “Daar is oudisies.” Die studentekonstabel voel ’n krieweling op sy maag. Sê nou sy onvermoë kom aan die lig, om nie eens van die leuen te praat nie. Maar hy moes eenvoudig net vir sy glorie veg. Hy moet raakgesien word! Hy moet vir hom ’n nuwe lewe

uitkerf. Hy moet iemand word. Die trompetspeler, ’n skraal donkerkop, steek sy hand uit. “Mienie,” sê hy. Mienie het ’n effens hartseer gesig, merk die studentekonstabel. Daar is by hom ook niks van die macho bravade of voorgee wat so algemeen op die paradegrond was nie. “Wat speel jy?” vra Mienie. “Gewone tromme,” sê die studentekonstabel. Dit is ’n halwe waarheid, want hoewel hy nooit agter ’n regte stel tromme gesit het nie, het hy altyd met potlode, penne, eetgerei en alle soort stokkies wat hy in die hande kon kry teen alles getrommel. Dit het sy ma en etlike onderwyseresse teen die mure uitgedryf. Hy het in sy kop elke trom geken en presies geweet hoe elkeen klink, hoe ver dit van jou lyf af gedra word, hoe stram die vel is. Hy kon in sy verbeelding voel hoe die stokkies van die vel af terugspring, hoe ’n spesifieke trom reageer en hoe dit klink. Ritme was vir hom die natuurlikste ding op aarde en hy kon dit in alles aanvoel. Sy hande het dit maar net gevolg en om dit op ’n regte trom te doen sou geen probleem wees nie. “Kan jy sytrom speel?” vra hy vir Mienie. “Bietjie.” “Kan jy my wys? Ek hoor daar is oudisies.” Die studentekonstabel het daardie middag nog leer sytrom speel.

Ek kon haar vang met my truuks en tegnieke, maar wat het sy nou eintlik by my gekry? Ek weet nie. Die uniform? Die valse vrede van die wapen aan my sy? Dalk was daar iets aan hoe ek gestaan, sit en loop het. Diensplig doen dit aan jou. Jy begin alles eenvoudig sien, dis óf wit, óf swart, geen grys nie, alles afgebaken en in netjiese pakkies gebêre. My kas met sy blou boksagtige hopies uniform, die bed skoon en netjies … die bed wat so skoon en netjies was.

Skoolvakansies het die kind gewoonlik ’n week by sy oom-hulle in Fietas gaan kuier. Sy oom-hulle het net een kind gehad – die aanneemkind, het sy pa-hulle sy

nefie genoem, maar sy regte naam was Bert. Sy oupa en ouma het naby sy oom-hulle in Fietas gewoon, en soms het sy oupa vir hom en Bert elkeen ’n rand gegee. Dan het Bert se pa hulle Braamfontein toe gevat om ’n karatefliek te kyk en ’n hotdog met ’n bloedrooi worsie en baie mosterdsous te eet. Bert se pa het hulle by die fliek gelos en later kom oplaai. By die huis het hulle dan die fliek se gevegte oorgeveg. Hy en Bert het altyd gestry wie Bruce Lee sal wees, en as hulle te veel stry, het hulle maar eerder ’n fliek van Bud Spencer en Terence Hill gespeel. Die kind was altyd doodgelukkig om Terence Hill en Bert tevrede om Bud Spencer te wees. Hy en Bert was vroeg op en het by die klein plastiek-kombuistafel gaan sit. Op die stoof was ’n pot oats, hy ken die reuk. Oorkookstrepe het teen die pot afgeloop en teen die plaat geskroei, dit is waar die skerp reuk vandaan kom. “Bert, gaan vra vir antie Sophie vir bietjie suiker,” het Bert se ma gesê. Die kind het saam met Bert na die bure geloop. “Môre, Antie,” het Bert gegroet, en die kind het hom agter sy nefie verskuil. Bert het die suikerpot soos ’n bedelbakkie voor hom gehou. Die tannie lyk kwaai. “Soek jou ma weer suiker?” vra sy skor. “Ja, Antie,” sê Bert. Sy vat die suikerpot met ’n sug uit Bert se hande en draai om; Bert kyk af na sy vuil hande. Die tannie verskyn weer in die deur en hou die suikerpot na Bert uit. “Sê vir jou ma ek sal later Gert se broek vir haar bring om die soom uit te haal,” sê sy. “Goed, Antie,” sê Bert en hulle hardloop terug. Die suiker help om die effense suurheid van die melk weg te vat. Nadat hulle die pap geëet het, gaan hulle saam met Bert se pa Oriental Plaza toe; hy het ’n nuwe hemp nodig. Die Plaza was altyd ’n reuse-avontuur: die gekibbel oor ’n prys, die reuk van vars samoesas in ou olie gebraai, wierook en die eksotiese kleure van die

materiale in die vertoonvensters, die donker mans met hulle lang wit gewade en swart baarde, die donker vroue met die sagte, kleurryke rokke en dik, swart vlegsels. Met ’n rooi kolletjie tussen die wenkbroue. En bo dit alles toring ’n blou minaret uit om geheimsinnig ’n ogie te hou. Bert se pa is in Mister Patel se winkel. “Môre, Preacher,” groet Mister Patel hom soos ’n ou bekende. “Hoe gaan dit?” “Arm maar darem … Arm maar darem. Maar die Here is goed.” “Ja, life is hard. Life is hard. Wat kan ek vandag vir jou doen?” “Ek kort ’n wit hemp. Wat het jy op special?” “Vir jou, Meneer, is daar altyd ’n special.” Mister Patel het altyd ’n safaripak gedra. Soms beige, soms bruin, maar daardie dag was dit poeierblou. Mister Patel se hare was altyd glad geolie en agtertoe gekam. Mister Patel het net soos sy pa en sy oom geruik, na Old Spice en Vitalis. Ná Mister Patel is hulle na Tiny’s Toy Shop waar daar van vloer tot dak rakke vol speelgoed was. Die gangetjies was nou en oral het bokse gestaan waaruit speelgoed veelkleurig gepeul het. Bert was rasend van opgewondenheid. Die kind ook, maar hy kon dit nie waag om dit te wys nie, want Bert se pa was nie sy pa nie, en boonop het hy geweet Bert-hulle is arm. Maar sy oom het hulle na willekeur in die winkel laat rondhardloop om te kyk en te voel en te druk en te ruik. “Versigtig nou,” het hy net kort-kort gesê, “versigtig.” Maar sy stem was ’n pa se stem. “Versigtig.” En toe sê hy: “Elkeen van julle kan kies wat julle wil.” “Enige iets, Pa?” het Bert uitgeroep. “Regtig?” het die kind sag gesê. “Regtig,” het sy oom hulle verseker. Bert het twee pakke gekies, een met cowboy-mannetjies en een met armymannetjies. Die army-mannetjies was almal dieselfde donkergroen; sommiges lê en skiet, party kniel met hul gewere, ander skiet met bazookas. Daar was ook ’n paar wat makkers met hulle arms nader wuif en een of twee wat met verkykers

kyk, almal op poele groen plastiek, en daar was ook ’n jeep met ’n ster op en met wiele wat onder uitknip. Die cowboy-mannetjies se lywe kon uitmekaar gehaal word; die middellyf het ’n gat in gehad waarby die onderlyf met ’n pen kon indruk. Jy kon ook die hoed en serp afhaal, en ook die holstertjies met hul rewolwertjies wat in die hande gepas het. Party cowboys kon jy op die plastiekperde vasdruk met ’n pennetjie op die perd wat pas in ’n gat in die cowboy se agterstewe. Daar was ook Indiane met byltjies, bogies en messies wat in hulle hande gepas het, en die plastiekvere op die kop kon afkom. Dit was vir die kind asof hy weer voor antie Sophie gestaan het en agter Bert moes wegkruip. Hy moes eers fyn somme maak; bymekaartel wat sy nefie se mannetjies gekos het en dit deur tien deel. Hy moes iets kies wat soveel kos. Daar was ’n plastiekspinnekop, ’n rubberbal en ’n klein Tarzan-mes wat goedkoop genoeg was. Die mes het ’n dun, grys plastieklem gehad wat gewikkel het wanneer jy dit optel. Dit het ’n plastiek-skede met ’n luiperdvelmotief daarop gehad, ’n skede so dun dat dit halfdeurskynend was. “Ek soek die mes, Oom,” het hy gesê. “Is jy seker? Jy kan enigiets kry.” “Ja, Oom.” “Wil jy nie ook cowboy-mannetjies hê nie?” Hy het sy kop geskud. “Ek hou van die mes, Oom.” Op pad huis toe in sy oom se motor het hy sy Tarzan-mes op sy skoot vasgehou, nog in die bruinpapiersakkie. Hy was bang dat dit sal breek as hy daarmee speel. Hy was ook te bang om na Bert te kyk. Sy oom het by ’n kafee stilgehou. “Moenie vir my pa sê nie,” het Bert gesê toe sy pa wegstap. “Een van die cowboys se hoed het by die venster uitgeval.” Die kind het niks gesê nie en net stil gekyk hoe Bert ’n cowboy sonder hoed op die borand van die sitplek voor hom staanmaak. ’n Ruk lank het Bert die cowboy rondgeskuif en skietgeluide gemaak. Hulle het eers weer opgekyk toe Bert se pa die kar se deur oopmaak. Hy het ’n bottel melk in sy hand gehad.

“Peloton, aantree!” gil die sersant, en die rekrute skarrel na die aantreepunt. Dit is dag twee in die polisiekollege. “Merker!” roep die pelotonleier uit en stoot sy vuis in die lug in. Die peloton neem in drie geledere stelling in. “Regs rig!” “Een, twip-driep, een!” Die voorste ry se arms skiet regs uit; die kenne word na die regterskouer geswaai. ’n Paar sekondes lank maak al die geledere klein skuifelies om die rye so reguit moontlik te kry. “Klaar nou!” bulder die snor en almal versteen. ’n Ander peloton word met ’n luide “liek-ja” van die drilsersant agter hulle verbygemarsjeer. “Kyk voor jou, liefling!” skreeu die snor. “Ek en die staat sal agter jou kyk!” Meer as een van die manskappe moet die onderlip vasbyt om die lag te keer, en die sersant merk dit. “Moenie vir my glimlag nie, hartjie! Ek het nie die tyd nie en jy het nie die geld nie.” Nou lag ’n paar openlik, en heeltemal teen hul verwagting in ontplof snor. “Fokken wyk voor my aangesig!” skreeu hy terwyl hy met ’n uitgestrekte arm en plathand skuins na bo beduie. “Om die geboue! Nou! Jy het een minuut. As jy langer vat, gaan jy weer!” ’n Minuut was lankal verstreke toe die laaste rekruut aangeslof kom. Dit was te warm, hul stewels te hard en swaar, die geboue te groot. “Fok voor my weg!” blaf die sersant. Hulle weet nou al wat dit beteken en durf die roete weer aan. Met hul terugkeer lig die sersant net sy vinger in die rigting van die geboue. Hulle weet ook wat dit beteken. Die studentekonstabel se bene wil onder hom meegee; sy longe wil bars. Hy dryf hom om vinniger as ooit te hardloop en kom elke keer onder die eerste tien terug

by die aantreeblok. Die eerste tien kan staan en rus terwyl die ander weer hardloop – nog drie maal. Dis nie soseer sy atletiese vermoë wat die deurslag gee nie, maar die vrees vir nog ’n ronde se voluit hardloop in die Pretoriase hitte. Toe almal uiteindelik toegelaat word om aan te tree, skreeu snor: “Peloton drie, op die maag af! Opstote. Gereed? Een, twee, drie … Voete op. Weet julle nie hoe om ’n fokken opstoot te doen nie? Stoot jou hande onder jou skouers in. Teen jou lyf. Krul jou tone in sodat jy op hulle stut. Hou jou lyf van die grond af en maak hom reguit. As ek jou gat in die lug sien, gaan jy kak!” Die rekrute probeer elke moontlike tegniek om te kul. Hier en daar is ’n knie op die grond, of word op ’n elmboog gerus, soms sal iemand nie saam met die res afsak of opkom nie. Die meeste gaan lê weens uitputting die een of ander tyd plat op die grond, en dan word almal gestraf met nog opstote. “In die afposisie hou jy jou lyf bo die grond. Ek moet net my vuis onder jou bors kan inkry. As jy grond raak, gaan jy wens jy is nooit gebore nie!” Snor het seker genoeg gehad van hulle geploeter, want hy bring die sessie skielik tot ’n einde en laat hulle regop kom. “Ek wys dit een keer en nie weer nie.” Hy sak op sy arms af en demonstreer die volmaakte opstoot, sy lyf plankreguit. Hy is effens rooi in die gesig toe hy regop kom, stof sy hande af. “Right, het julle dit?” Hy loop ’n paar tree links, dan weer terug. “Op die maag af!” Hulle val asof hulle geskiet is. “Opstote, gereed. Een, twee, drie … Daar is lywe wat nie reguit is nie, of onder teen die grond raak. Wat buig jy so, hartlam? Jy is nie ’n fokken skip nie. Ek waarsku jou jy gaan kak. Voete op. Maag af. Een. Voete op, maag af. Voete op, maag af … Ek tel een … Een! Een! Een! Een! Ons sal aanhou totdat jy hom reg doen, hartjie. Ek het heel fokken dag! Een! Twee! Twee! Twee …” Tien volmaakte opstote, dit is wat snor wou hê. Hulle het seker al meer as honderd gedoen, toe tel hy nog agt. Dit het onmoontlik geword en ’n paar het bly lê. Die sersant het gedreig, sy gesig het rooier geword, maar sy telling het op agt bly stilstaan. Toe knak een van hulle. Hy val plat op sy maag en begin kerm. “Eina-eina-eina, my arm. Eina, my arm …” Snor is nie beïndruk nie. “Kom-kom-kom, hartlam. Staan bietjie op.” “Ek kan nie, Sersant.” “Nou wat makeer jou?”

“Ek kan nie, ek kan nie.” Die rekruut huil nou openlik. “Hou op deur jou oë pis! Jy kan nie wát nie, Müller? Jy kan nie wát nie?” “Ek kan nie my arm reguit maak nie, Sersant.” “Dries!” “Ja, Sant?” “Kry hierdie man by die hospitaal uit. Die res van julle pissies fokof om die geboue. Jy het ’n minuut, so, ek stel voor jy verdamp!” Ná nog veertien keer se hardloop kon hulle weer aantree. Müller het ’n spier in sy arm geskeur, hoor hulle toe Dries terugkom. Snor gee hulle egter nie kans om die nuus te oordink nie. “Luister vir my en luister vir my mooi,” sê hy terwyl hulle staan en blaas. “Hierdie is nie jou mammie se huis nie. Mammie is nie hier om jou koppie te vryf nie en Lekkerruik is nie hier om jou handjie vas te hou nie. Jy is nie meer ’n donnerse laaitie nie. Ek gaan die stuk kak wat jy nou is vat en daarvan ’n polisieman maak. Vandag is die beste dag wat jy ooit hier sal hê. Van nou af is dit fokken hel en as jy terug na Mammie se rokkie en Lekkerruik se arms toe wil hardloop, dan moet jy dit nou doen. Die kantoor wag vir jou om jou ontslagvorm in te vul.” Die sersant het hulle ’n ruk met sy hande op die heupe en hangende onderkaak staan en aangluur. “Nog ’n ding, ek wil nie ’n polisieman met ’n hangertjie om sy nek sien nie. Jy loop hier rond soos die fokken burgemeester van Soshanguve! Is jy ’n fokken poefter dat jy juwele wil dra? Jy is ’n fokken polisieman nie ’n modepoppie nie!” Niemand durf lag nie, en snor is ooglopend ingenome met die effek van sy dreigemente. Hy loop met lang, stadige treë heen en weer voor die peloton, sy bolyf wieg vorentoe en agtertoe soos dié van ’n hoenderhaan. “Reg, dames, dis tyd dat ons hierdie mofkoppie van jou bietjie netjies kry. Dis tyd dat jy soos ’n fokken mens begin lyk. Dries!” “Ja, Sant?” “Kry hierdie fokkers reg en weg! En vat hulle langpad om. Hulle skoonheidsafspraak is eers oor ’n halfuur en ek wil nie hê hulle moet staan en kak praat nie.” “Goed, Sant. Peloton, peloton aaaandag! Regs in drieë afmarsjeeeer, regs omme!”

“Twip-driep-eeeen,” gee Bosman die beweging se ritme aan. “Rig op die linkerflank, voorwaarts mars!” Met ’n “lek-wha, lek-wha, lek-wha …” word hulle heen en weer oor die paradegrond gedril. Die bevele kan hulle verstaan, daarvoor het kadette gesorg, maar die polisiestyl is nog vreemd. Wanneer jy jou voete instamp, moet jy jou knie gordelhoogte oplig, die bobeen parallel met die grond, die onderbeen heeltemal haaks. Die drilvuis is anders as waaraan hulle gewoond was en pynlik onnatuurlik. Jy maak nie ’n vuis nie, jy krul net jou vingerpunte om. “Druk af op die duime! Vingers teen die nate! Druk jou nek teen die kraag!” Die arms moet presies skouerhoogte en met geslote elmboë geswaai word; die saluut is oophand met die palm vorentoe. Uiteindelik is hulle natgeswete lywe gestuur na die eerste plek waar hul nuwe identiteit vasgelê sou word: die haarkapper. Die studentekonstabel staan in die ry en hou dié wie se hare klaar gesny is dop, hoe hulle aanhoudend oor hul borselkop vryf, sommige skertsend, die meeste nie besonder gelukkig nie. Hy trek vir oulaas sy vingers deur sy lang kuif en wonder of hy dit gaan mis en soos wie hy sonder die kuif gaan lyk. Maar nadat die witjasse ’n nommereen-knipper deur sy hare gestoot het, lyk hy vir homself soos niemand nie, lyk hy soos almal om hom. Hulle word met busse na die stoor aangery vir die volgende stap: uniforms. Dis ’n reusagtige stoor met buisligte wat hoog teen ’n sinkplafon flikker. In die geflikker kan die studentekonstabel knope, kentekens, gespes, polisiesterre en epoulette sien blink. Teen een muur hang ’n landsvlag. Die studentekonstabel vryf oor sy kop. Hy glimlag breed, haal diep asem en sonder dat hy dit agterkom, loop en staan hy regopper.

Nadat die kind se oupa vir hulle roosterbrood met sardientjies en worcestersous gemaak het, het hulle in die kamer gaan sit, sommer so op die bed met sy vaal deken en stywe kussings, om die negeuur-nuus op Springbok Radio te luister. Ná die nuus het Oupa diep en hoog in sy hangkas gegrou en ’n blink, rooi boksie met goue kante uitgehaal. Hy het langs die kind op die bed gaan sit en die boksie baie versigtig oopgemaak. Die kind kon drie plat, blink voorwerpe daarin sien, twee rondes en een stervormig, elkeen met ’n veelkleurige lint aan.

“Wat is dit, Oupa?” het die kind gevra. “Dis medaljes, Boetie,” het Oupa sag gesê. “Van die oorlog.” Die kind kyk na sy oupa se oë wat lyk asof dit ’n lagie blouerige plastiek oor het. “Watse oorlog?” vra hy. “Die Tweede Wêreldoorlog.” “Watse oorlog is die Tweede Wêreldoorlog?” “Dit is ’n groot oorlog, lank, lank gelede wat reg oor die wêreld was.” “Was dit in Suid Afrika ook?” “’n Mens kan amper so sê, ja.” Die kind het stil na sy oupa gekyk. Hy was maar vier of vyf, maar hy het geweet wat oorlog was, iets om voor bang te wees. Oorlog is iets wat selfs die grootmense bang maak. Hulle praat baie van oorlog. Sy pa was ook in die oorlog op die grens. Die grens is gevaarlik en ver, het hy geweet. Sy pa haal sy bruin oorlogsklere bo uit die kas as hy grens toe gaan. Hy sit sy klere in ’n groot bruin sak en dan gaan laai hulle hom by die stasie af. Hulle ry saam met ’n ander oom tot by die stasie. “Moenie huil nie, jong,” sê die oom. “Jou pa gaan terries skiet.” Maar hy kan sien sy ma is ook bang. Dit lyk asof sy koud kry en sy praat niks. Sy pa het lank weggebly. Soms het hy, wanneer sy ma ná ete skottelgoed was, sy gesig diep in sy pa se kussing gaan druk. Partykeer het hy gesien sy ma huil. Eenkeer het daar twee ooms in bruin oorlogsklere by die hek ingekom, en sy ma het hom aan die skouers gegryp en hom na sy kamer gestoot. “Jy bly net hier,” het sy gesê. Hy het deur sy kamervenster die ooms se wit kar in die straat gesien. Hy het gesien hoe hulle ná ’n kort rukkie weer uitkom by die hekkie, in die kar klim en wegry. Toe het sy ma self sy kamerdeur kom oopmaak. “Gaan hulle terries skiet, Ma?” het hy gevra. “Nee,” het sy ma gesê, “hulle het net die pad gevra.” “Het Oupa terries geskiet?” vra die kind.

“Ja, ’n mens kan maar so sê,” sê sy oupa. Die kind weet nie of hy sy oupa moet glo nie. Hy kan nie onthou dat sy oupa so lank weg was soos sy pa nie, en hy het nog nooit sy oupa se bruin oorlogsklere gesien nie. Sy oupa jok baie vir hom. Eenkeer het Oupa ’n koerant opgerol en voor in die kind se broek gedruk; toe vir hom gevra of hy vyftig sent wil hê. Hy kon baie met ’n vyftigsent koop – ’n Creamy Toffee en ’n pakkie Simba, ook nog ’n klomp Chappies. Sy oupa het gesê hy moet sy kop agtertoe buig en hoog in die lug opkyk. Oupa het ’n vyftigsent op sy voorkop gesit en gesê hy moet dit eers mooi balanseer en as hy sy kop afbuig en die vyftigsent kan laat val in die gat van die koerantpapier wat voor by sy broek uitsteek, kan hy dit maar kry. Maar hy moet eers wag vir die teken. Die kind het die vyftigsent koel op sy voorkop gevoel. “Wag eers dat ek vir jou sê wanneer jy moet afkyk,” het sy oupa gesê. Toe voel hy sy bene koud word, af tot in sy skoene. Hy laat val die geld en kyk af. Sy oupa lag. Sy oupa het ’n bottel in sy hand; hy het die water in die koerant gegooi en nou is sy broek papnat. “Kom kyk, Mavis,” het Oupa gesê. “Boetie maak sy broek nat.” Sy oupa het gelag en sy ouma het langs hom kom staan en ook gelag. Hy het begin huil. “Kom nou,” het Oupa gesê en die geld in die kind se hand gedruk. “Gaan koop vir jou iets.” Die kind kyk stil na sy oupa en die boksie met medaljes. Hy wonder of sy oupa nie weer besig is om ’n grappie te maak nie. “Medaljes is soos om ’n beker of ’n prys te wen,” sê Oupa. “Maar dis vir oorlog.” Die kind het gewonder of sy oupa ook die medaljes op sy voorkop moes sit, en of ’n mens daarmee iets by die kafee kan koop. Sy oupa het niks gesê nie en net na die blink goed in die boksie gesit en kyk. “Mavis,” het Oupa skielik gesê, en toe het die kind gesien sy ouma is ook in die

kamer. “Mavis, vat die kind winkel toe,” het Oupa gesê. “Gaan koop vir hom ’n pakkie Simba.” Die kind het geskrik. Het hy iets verkeerds gedoen? “Ai, Alwyn, hy’s net ’n kind,” het sy ouma gesê. “Vat hom hier uit, Mavis,” het Oupa gesê. Sy ouma se warm, droë hande het syne gevat en hom van die hoë bed afgehelp. “Kom ons gaan keffie toe,” het sy sag gesê. “Los vir Oupa.” Die kafee het na asyn geruik en benewens die dowwe gloed van die yskaste met die koeldrank was daar maar min lig. Die rak met Simbas het teen die venster gestaan waar die son soggens teen die witgeverfde ruite skyn. Agter die rak, teen die middelste ruit, was daar ’n prentjie van ’n groot vis. Van buite was die vis mooi en glad, maar hier aan die binnekant was die verf dik en grof. Die kind kon nie besluit of hy die bruin pakkie smoked beef of die groen pakkie cheese and onion moet vat nie. Sy ouma het gesê daar is nie genoeg geld vir roomys nie en hy kies toe ’n groen pakkie, met die kleingeld vyf Chappies. Op pad terug het hy ’n tweesentstuk op die sypaadjie gesien en dit opgewonde opgetel. “Kyk, Ouma!” Hy het gelag. “Is ek nou ryk, Ouma?” Sy ouma het ook gelag. “Amper,” het sy gesê. Naby sy ouma-hulle se woonstel het hy die muntstuk teen sy voorkop vasgedruk. Dit was taai en sweterig en het ’n rukkie vasgeklou. Hy het dit opgetel van waar dit voor hom geval het, dit teen sy voorkop vasgedruk en sy kop agteroor gekantel. Hy het opgekyk na die balkon van sy oupa-hulle se woonstel, maar sy oupa was nie daar om na hom af te kyk soos wat hy gewens het nie.

Wat het ek geglo toe ek daardie aand die deur agter ons toetrek? Waarop het ek gehoop toe sy langs haar op die bank klop? Waarvandaan het ek gekom toe ek vinnig langs haar gaan sit het? Ek het by my oom in Fietas begin glo. Daar in die vuil armoede, die stof. Stof is jy. My oom die arm straatpredikant, die evangelis met die stukkende tent en blinkgepoetste pasella-skoene, die padpriester met sy sifgeleesde Bybel, stukkende Ford en kindergeloof, sy knobbelrige kneukels en skewe neus van die jare toe hy nog geboks het, voordat hy God gevind het. My

oom en sy vet vrou en sy aanneemkind in Fietas, geroeste relings van woonstelbalkonne, roes wat deur die vieslike blink verf beur, wat in bros borrels uitslaan deur die bruin en beige, swart vuil wat rondom deurhandvatsels deur die vieslike blink verf uitsweer, vingermerke wat teen ruite afdrup. Klein woonstelle vir die klein lewe van klein mense. My mense. My oom se geloof. My geloof. Dis van my oom se geloof dat ek gekom het toe ek die deur versigtig toetrek, haar blink, ligte woonstel met die reuk van sjampoe en nuwe meubels, van my oom se stukkende tent, sy stukkende Ford en sy blinkgepoetste pasellaskoene.

Die kind het ’n elektriese motortjie gehad. Twee drade met sellotape vasgeplak; ’n strokie papier boaan die motortjie se enjin sodat ’n mens presies kan sien hoe dit draai. Soos byna elke naweek het hy saam met sy pa-hulle by sy oupa en ouma gekuier. Die woonstel was groot genoeg vir die grootmense, maar te klein vir hom. Hy het met sy motortjie met sy sellotape-drade en ’n Eveready-battery op die skoppelmaai in die parkie langs die woonstelblok gaan sit. Hy het gesien hoe ’n klomp seuns met vuil gesigte om die hoek van die woonstelblok kom. Een het na hom gewys en toe het die hele groep met lang treë en swaaiende arms na hom geloop. “Hei,” sê die voorste een. Daar is ’n streep, dit lyk soos grondboontjiebotter, van sy een mondhoek tot op sy ken. “Wat maak jy?” sê hy. Sy vaal hare is baie kort en happerig gesny. Hulle kom om die kind staan, so naby dat hy hulle kan ruik, hulle kan hoor asemhaal. Die grootste een, met ’n grys kortbroek en ’n T-hemp met groen en geel strepe, gryp die kettings van die skoppelmaai vas. “Ek speel,” sê die kind en probeer die motortjie ongesiens in sy broeksak druk. Die groot seun pluk die kettings; die ander gryp die kind vas, ruk hom uit die skoppelmaai en gooi hom op die harde stukkie grond onder die skoppelmaai neer. Die kind druk sy linkervoorarm oor sy oë en klem met die ander hand sy motortjie teen sy maag vas. Een van die seuns druk met sy knie op die kind se bors en draai sy oor. “Gee jou enjin,” skreeu hy. Die kind probeer in ’n bondeltjie opkrul, maar die seuns dwing sy hand oop en

vat die motortjie. Toe hulle weg is, het hy opgestaan en huis toe gegaan. Sy oupa het onder die prent met die blou vrou daarop gesit, langs die tafel met leeupote. Hy het langs sy oupa gaan staan en huil. Sy ma het half uit haar stoel opgestaan. “Wat is dit?” het sy pa gesê. Sy pa het hom hard aan die skouer gevat. “Kom,” het hy gesê, “jy gaan nie hier in die geselskap staan en huil nie.” Sy pa het hom na sy oupa se kamer gevat, en die deur toegetrek. Hy kon die grootmense nog hoor praat. “Seker die donnerse elektriek moutertjie,” het hy sy pa hoor sê. Hy het sy oupa se kas oopgemaak, die een waarin die rooi boksie met die goue kante in is, en onder in die kas geklim. Hy het in die donker gesit; die harde kniekop teen sy bors gevoel, sy pa se harde stem. Hy het die kwaai gebrom van die grootmense se stemme gehoor.

Pretoria-Wes word koud in die winter. Teen die einde van die studentekonstabel se ses maande lange opleiding was dit te koud. Elke oggend het hom met ’n ysige blou oog aangestaar. Elke oggend het hy sy blou hemp, blou broek, blou kouse en geskifte stewels aangetrek. Elke oggend moes hy sy geskifte stewels paradegrond toe sleep om na ander blou gesigte te kyk. Hulle het gedissiplineerd hul nuwe blou identiteitloosheid vir inspeksie uitgestal. Op parade het hulle soos koorknape Die Stem gesing. Daar is vir hulle gelees en gebid, en die res van die dag is hulle opgefok en uitgekak. Vir hul pelotonsersant het hulle egter gou ’n heldeverering ontwikkel. Naas oom At was sersant Richter die mens wat die studentekonstabel die meeste laat lag het, al kon hy nooit ondermaak of die sersant probeer snaaks wees het en of dit maar net sy gebruik van ’n ou polisie-idioom was nie. Sy oë was staalgrys en sy mond ’n onbuigbare staaf. Die studentkonstabel het hom nooit sien lag nie; self nie eens ’n beduidenis van ’n glimlag gesien nie, en dikwels gewonder waarom Richter nooit laat blyk het hy dink sy eie sêgoed is snaaks nie. Hy sou nie eens ’n vonkel in die oog kry wanneer hy iets sê soos: “Peloton drie, hierdie saluuten-eerbewys-toetse van julle is beroerd …” pouse vir effek, “… tot kak!” Dalk is dit omdat hy geweet het dat niks daarvan werklik snaaks is nie, het die studentekonstabel later gedink. As hy sou lag, sou dit vir sy eie tragedie wees.

Sy het gebuk om die twee bekers koffie op die tafeltjie langs die bank neer te sit. Haar bloes het gegaap en ek kon haar borste in haar bra sien hang, wonderlik vol bokant die rand van die swart bra. “Lekkerrr koffie,” het ek gesê, met die selfvertroue wat die blou uniform my gegee het. Met my nuutgevonde self kon ek op polisiekollege die eerste keer saam grappies maak en spot. Ek was nie meer die tweedehandse rooibosteehelde met hul ou medaljes se grappie nie, en ek kon nou self ander afkraak en beledig. “Net ’n ou grappie,” sou ek dan sê, soos ek van kleins geleer is. Ek het altyd die mees lakonieke antwoorde gehad, die spitsvondigste sêgoed. Niemand se tong was skerper as myne nie, dit kon die diepste raak en die seerste sny, tot groot vermaak van die tropleiers wat wou sien hoe hul minderes wriemel van die pyn. So het ek my glorie nagejaag, dit losgepraat en gevoed met die bloed van my makkers se harte. Glorie is ’n monster wat met bloed gevoed moet word, ’n God wat offers vra – bloedoffers vir die glorie van God. “Lekkerrr sousss,” het ek gesê, en sy het met die een hand haar hare uit haar oë gevee, met die ander haar bloes teen haar lyf vasgedruk.

Vir die studentekonstabel was Percy Smyth ’n maklike teiken. Hy was redelik verfynd en met sy lang, lomp lyf en ’n uitstaan-kakebeen was hy niks anders as laaghangende vrugte nie, reg om gepluk te word. Die Vrydagaand voor ’n pasnaweek was die kaserne soos ’n laerskoolkoshuis voor ’n Desembervakansie. Anders as al die ander het Percy teen sewe-uur die aand reeds snoesig opgekrul in sy duur nagklere gelê, met sy hande onder sy wang gevou. Die studentekonstabel en sy vriend Mienie het hul staaltrommels, waarvan die deksels al hol gesit was, om Percy se bed gepak. Die holtes in die deksels het hulle met brandspiritus gevul, die ligte afgeskakel en die spiritus aan die brand gesteek. “Brand! Brand!” gil hulle en hardloop al om die bed. Percy vlieg vervaard orent en staar ’n oomblik verdwaas na die vlamme. Hy gryp sy kombers en druk dit teen hom vas, begin kerm. Eers toe hy agterkom die geluide agter die vlamme is nie gille nie, maar ’n histeriese gelag, het hy bedaar. Ná die pasnaweek het hy om ontslag aansoek gedoen, terwyl sy makkers steeds kraaiend van plesier in Casspirs die township in is.

Percy. In sy binneste het ons daardie aand ’n vuur aangesteek, ’n vuur wat ook in my derms skroei en verteer. ’n Vuur so eg soos geloof. Dit is die vuur van vernedering en verwerping wat vir altyd in jou bly smeul. Dit knaag aan jou. Spook in jou. Vreet aan jou. En om hierdie vuur sit ander hande en warm maak, hul monde wydgapend, honend, hul tonge na die vlamme se troostende gloed.

Vier

Nee, dit het vroeër al begin, in ’n Oos-Randse mynhuis waarheen ons getrek het toe ek seker so vyf was. Die mure was net so blink soos die vorige een, net ’n bietjie bruiner, seker maar oor dit makliker is om die myners se dronk braaksel daarvan af te was. Die duiwel was weer dronk. Dis maklik om dronk te word as jy jou eie bier brou en ’n sjebien van die huis af bedryf. Altyd baie mense. Ten spyte van die vieslike blink mure. Jonk. Dom. So ongelooflik dom.

Die voorhekkie, ’n metaalraam met ogiesdraad oorgespan, het ’n stywe veer gehad wat dit toehou en ’n staalknip wat so moeilik was om oop te maak. Dit het altyd geskreeu wanneer dit oopgemaak is, en jy moes hom los dat dit hard toeklap sodat dit behoorlik op knip gaan. Die kind se pa was vroegoggend al werk toe en teen die tyd dat die kind moes skool toe was die stoep al leeg. Sy ma het selde die hekkie vir hom oopgemaak. Vyfuur die middag hoor hy dit, die hekkie se bekende kerm en klap. Hy het in die voorkamer gesit en in ’n japtrap is hy by die deur. Toe hy dit oopmaak, staan die man daar, kyk met sagte oë af na hom. Die kind het sy vuis in sy mond gedruk en opgestaar, vasgenael, die man se oë voel streel. Toe was sy ma se hand op sy skouer. “Kom nou, kamer toe,” het sy gesê. In sy kamer het die son op sy bed geval. Hy het halflyf op sy maag oor die bed in die son gelê en met sy vinger prentjies op die vloer geteken. Dalk is die man ’n engel, het hy gedink. Daardie naweek het sy ma twee pakkies in stywe blink plastiek in die sonkol op sy bed neergesit, ’n wit hemp en grys broek. “Dis vir môre,” het sy gesê. “Jy gaan kerk toe. Jou skoene is nog goed genoeg.” Hulle huis was naby die kerk; hy kon die toring van die stoep af sien. Hy moes alleen loop, en sy ortopediese skoene het klink-klink gemaak. “Welkom by die Sondagskool,” het ’n vrou gesê en met ’n lang rooi nael aan

haar wang gekrap. Hy moes staan en al die ander kinders het vir hom gesing. Hier’s ’n welkom hier. Hier’s ’n welkom hier. Hier’s ’n Christen welkom hier. In my Vaders huis is ons almal tuis. Hier’s ’n Christen welkom hier, het hulle gesing. Dit was nog redelik vroeg in die jaar en nie te koud nie. Hy het afgekyk en gesien die mat het patroontjies. Hy het gehou van patroontjies, maar kon daarna nie onthou hoe die mat s’n gelyk het nie. Die man met die engel-oë het weer gekom. Soos voorheen het die hekkie geklap en dan staan hy daar met sy hande voor sy maag gevou. Dis hoe hy by die kerk staan en jou groet. Hy buig effens vooroor en maak sy oë toe. Hy het die seun al twee Sondae by die kerk gegroet. Die man het by die hekkie gestaan en die seun het nader geloop. Klink-klink. Die man het oor die kind se kop gevryf en hy het nie eens omgegee dat sy hare omgekrap word nie. Die Sondae was te ver uitmekaar, het die kind gedink. Sy pa het ook begin kerk toe gaan. Saans het die hekkie al hoe minder geklap, later glad nie meer nie. Die kind het nooit saam met sy pa kerk toe gegaan nie, want Sondagskool was voor die diens en daarna is hy altyd huis toe om sy pap te gaan eet. Ma is nooit kerk toe nie. As hy van die Sondagskool gekom het, het sy in die kombuis gestaan en radio luister. “So maak mens,” het hy die radio hoor sê terwyl hy by die kombuistafel sy pap eet. Wanneer hy later in die sonkol op sy bed sit en oor die tuin en die leë veld uitkyk, het hy sy ma se musiek gehoor: I have a dream … a song to sing. Smiddae het Ma die kombuis se rooi sementvloer met Cobra gepolish. Daarna het sy vir hom en sy pa witbrood met grondboontjiebotter en appelkooskonfyt gegee, vir sy pa koffie met drie suikers. Sy pa het dan gesorg dat die tuinbooi ook iets kry, dik brood, dik konfyt, baie suiker. Sy pa het ook saans met die kerk se dinge besig geraak. Dit het hom nog kwaaier gemaak en hy het gesê hulle moet die TV weggooi, dit is sonde. Sy pa het gesê die TV is die oog van die Duiwel. Sy pa het in sy kamerdeur kom staan en met sy vinger na Pinocchio gewys. “Jy het die Duiwel hier in jou kamer,” het sy pa gesê. Hy het verskrik gekyk na waar sy pa wys. Sy houtpop met die lang neus het stil op sy rug gelê. Sy pa het die pop gegryp en die deur toegeklap. Hy wou

huil, maar hy het gedink aan die dominee wat effens buig en sê hulle moet die Duiwel nie in hul hart toelaat nie. Toe huil hy nie.

Ek het haar liefgehad, sy was myne, ek sou sag met haar wees, genadig. Ek het my hande weerskante van haar nek onder haar kraag ingedruk en haar afgetrek na my. Sy het ’n fyn geluidjie gemaak en met haar gesig na my op my bene kom sit. Kom na Hom, het die predikant gesê, God het jou lief, sy genade is groot. Bid en hoop, want jy is onwaardig. Luister, die Here roep jou, kom. Hier kan jou ma se verwyte jou nie raak nie, nóg jou pa se venyn. Maak toe jou oë, luister. Gee jou oor aan sy liefde. Sy het ’n klein, klein geluidjie gemaak en haar hare het oor my gesig geval.

Sondae was vir die kind die lekkerste dag van die week. Hy het dieselfde tyd as op skooldae wakker geword, maar hy kon in sy bed lê totdat die son al oor die bure se dak geskyn het. In die sonnetjie dink hy aan wanneer hy eendag groot is, aan watse kar hy gaan ry, watse werk hy gaan doen en of hy ’n vrou gaan hê en hoe sy gaan lyk. Hy gaan ’n polisieman wees en ’n Porsche ry; sy vrou lag baie en sê “my sweetheart”. Hy gaan weer die Bybelversies wat hy vir Sondagskoolhuiswerk gekry het oor om seker te maak dat hy dit perfek uit sy kop ken. Dit laat hom goed voel. Hy is ’n soet seun wat vir God spesiaal is. Sy ma kom roep hom, hy moet opstaan en regmaak vir kerk. Hy dra graag sy kerkpak en knoop self die grys das wat hy by sy oupa gekry het. Hy voel groot en mooi. Die kerkmense sê hy lyk soos ’n klein predikant. Sondae is die huis altyd effens stiller. Ma en Pa praat sagter en ook minder met mekaar. Sy ma bly by die huis om die lekkerste kos in die hele wêreld te maak, gebakte vleis met aartappels, rys en groenboontjies. En pampoen wat so soet is dit smaak soos poeding. In die Sondagskoolklas hoor hy van Josua wat die son laat stilstaan het, en Simson wat ’n hele klomp Filistyne met ’n donkie se kakebeen doodgeslaan het. Hulle was Rigters, helde van God. Hy voel ook soos ’n held, in sy blou pak en sy selfgeknoopte grys das. Die Sondagskooltannie sê pragtig, pragtig, my seun. Hy weet Christene is spesiale mense wat deur God uitverkies is. En hy weet by die huis wag sy ma se kos.

Ná ’n lekker middagslapie was dit tyd om reg te maak vir die aanddiens en daarna die oorskiet. Die aand is die vleis al droog in die pan, maar die aartappels papperig en olierig. Hy gooi tamatiesous oor en dit is nog lekkerder as wat dit die middag was. Hy maak sy bord met sy voorvinger skoon, maar dan praat sy ma. “Jy sê jy is ’n Christen,” sê sy, “maar kyk hoe lyk jou kamer. Wie dink jy moet jou klere optel en bêre? Ek is nie jou meid nie.” Die Sondag was verby.

Eers in die polisiekollege het ek bewus geword van my dubbele bestaan. In die kerk is ek aanvaar mits ek my sonde genoeg bely en ek ootmoedig bewus was van my aangebore skuld. Dit is die taal wat ek aangeleer het, die gedrag wat my tweede natuur geword het. En in die polisie het ek daarvan bewus geword dat my eerste natuur – my lewe voor die kerk – hierteen in opstand gekom het. Ek het daar agtergekom dat ek by die grensdraad van die heiligheid kan gaan staan en na die lewe daaragter kyk. Ek kon die sonde sien, hoor, ruik, proe en selfs daaraan vat, maar ek kon nie oorklim na daardie lewe, my eerste lewe, nie.

Al die rekrute het hul beste Sondagklere aangetrek om kerk toe te gaan. Die studentekonstabel het saam met die tropleiers gesit, maar hulle het hom geïgnoreer – hulle het hom net raakgesien wanneer hy hulle laat lag het deur die minderes af te kraak. Mienie het in sy kerkklere verby gestap, ’n grys broek, wit hemp en ’n grys strepiesdas. Die tropleiers in hul mosterdkleurige broeke, strepieshemde en bont dasse het Mienie minagtend op en af gekyk. Die studentekonstabel het hulle voorgespring. “Kyk hierdie cool donner,” het hy gesê. Hulle het gelag en Mienie het met ’n wit gesig en ’n reguit rug vinnig verby gestap. Van die tropleiers het nog ’n paar opmerkings agter Mienie aangegooi en nog ’n paar verveelde laggies die lug ingestoot. Toe het hulle die studentekonstabel weer geïgnoreer. Sy bydrae was afgehandel. Hy het opgestaan en badkamer toe gegaan, met ’n toe deur op die toilet gaan sit. Dit was die enigste privaatheid wat hulle gegun is. Sy maag het gekramp. Ek het my vriend verloën, het hy gedink. En hy het die eerste keer gevloek. Nogal op ’n Sondag. Hy het gedink aan die dominee wat in die helder son by die kerkdeur staan en effens vooroor buig; aan sy pa wat in sy kamerdeur staan en met sy vinger beduie. Hy het vooroor gesak met sy bors op sy dye, sy hande onder die hakke van sy skoene ingedruk. Skielik het hy aan Roelf gedink

en aan die populierbos. Hy het vinnig regop gekom en een van Roelf se vloekwoorde gesê. Toe nog een en nog een. Iets het in hom losgekom en hy het soos by ’n musiekkonsert na homself sit en luister, na die woorde wat by sy mond uitgestroom het. Hy het liggies gebewe by die aanhoor van die woorde in sy eie stem. Dit het volwasse geklink, manlik en glorieryk. Hy het opgestaan en sy hande gaan was, sy gesig afgespoel en verwonderd na homself in die spieël gekyk.

Ek het haar kop in albei hande vasgevat en dit effens weggedruk sodat ek in haar oë kon kyk. Ek kon myself in haar oë sien. Sy het haar kop uit my greep uit gedruk en haar voorkop het my regteroogholte gevind; haar warm tong my kaak en toe glad en nat teen my wang op. Dit is ek wat ek in haar oë gesien het. Dit was tog ek, was dit nie?

In die polisiebus op pad kerk toe het Shirley, een van die vroue-rekrute, in die bank voor die studentekonstabel na hom gedraai. “Ek dink julle band is baie cool,” het sy gesê en met ’n vinger in die sitplek geboor. “Ek hardloop altyd om julle te sien.” Sy het opgekyk van haar vinger en haar oë gefladder. “Eintlik om jou te sien,” het sy gesê. “Jy het ’n nice ass. Ek like jou. Eendag toe julle verby march, het ek so vinnig oor ons gepolishde vloer gehardloop om jou te sien, dat ek geval het en my enkel verstuit het.” Die studentekonstabel het onbeholpe gelag, te hard. Dit was die eerste keer dat ’n vrou hom komplimenteer, en nogal so. Shirley was mooi, maar dit het vir hom gevoel sy binneste is te klein vir haar. Hy het nie gehou van haar slordige manier van praat en hoe onversorg haar vaalblonde hare gelyk het nie. Hy het nog nooit geweet wat om vir haar te sê wanneer hy haar by die menasie of die kantien raakgeloop het nie, en hy het ook nie geweet wat om daar in die bus vir haar te sê nie. Hy wou haar vertel hoe swak, broos en weerloos hy is, hoe hy haar begeer en hoe nodig hy haar het. “Ek is jammer,” het hy gesê. Sy het grootoog, byna bekommerd na hom gekyk. “Oor jou enkel,” het hy bygevoeg.

Soms het God in mense na my toe gekom. In tannie Fergusson se drukkie. In oom Beneke se glimlag. In Nico, my Sondagskoolmaatjie, se speel. Dan was

God naby, naby en eg. Was dit God wat in haar na my gekom het? Sy het my hand vasgehou toe ons oor die straat gehardloop het. In die glasdeur van haar woonstelgebou het ek ons weerkaatsing gesien, glansend, stralend.

Vrydagaande was daar ’n sokkie in die saal waar die rekrute onder die toesig van pelotonsersante kon baljaar. Die studentekonstabel het gewoonlik maar teen die muur gestaan en almal dopgehou wat so plesierig sondig, maar eenkeer maak hy oogkontak met ’n meisie met groot bruin oë en ’n kort, parmantige kapsel. Haar oë het hom soos sliksand ingesuig en hy kon nie wegkyk nie. Sy het ’n paar keer verby hom gedans, elke keer met iemand anders, en het dan vir hom gekyk en geglimlag. Sy het uiteindelik ’n ent van hom af teen die muur gaan staan en kortkort onderlangs vir hom geloer. Hy het nie geweet hoe om dit te hanteer nie. Sy het verby hom gestap badkamer toe en met ’n glimlag gegroet. “Hallo,” was al wat hy kon sê. Toe sy terugkom, het sy hom gevra om te dans. Sy het gesê haar naam is Woudine. “Ek kan nie dans nie,” het hy gesê.

My God was bowenal ’n toornige God, ’n wraaksugtige, psigopatiese God wat mense vir ewig sal martel. Wanneer is jy genoeg gestraf? Wanneer is restitusie voldoende? Waarom is daar geen einde aan ons sonde nie? Waarom moet die hel vir ewig brand? Miskien sal ons met ons dood verdamp en weer kondenseer as ’n ewige onthou. Dalk is dit ons hel, ’n ewige onthou. Dalk keer ons terug soos reën wat oor die aarde uitsak en die geskiedenis voed, reën wat sorg vir die ewige kom en gaan van seisoene. Genade moet die vermoë om te vergeet wees, en wedergeboorte om vir die res van die ewigheid nie te onthou wie jy was nie.

Die nuwe polisielede was al vyf maande lank in die vervloekte plek met sy blink mure, blink vloere, blink trommels, blink stewels en grys komberse en het begin verlang na die genietinge van die stad – die ligte, die drank, die lywe. Die studentekonstabel, Mienie, Rossouw en Capie was eenparig daaroor: Die situasie

was onuithoubaar. Pretoria se naglewe moes verken word, awol is net ’n oortreding wanneer jy gevang word. Mienie het ’n kar en Rossouw het kennis van Pretoria-Wes; dit was sy wêreld daardie. Capie was die kakmaker en die studentekonstabel die grapmaker, en saam was hulle die perfekte kwartet. Capie het vir hulle ’n vervalste pas gereël vir ingeval een van die Specials wat by die ingang wagstaan hulle voorkeer. Die Specials was die dommes, die spesiale konstabels sonder matriek en met net drie maande opleiding vir wagstaan. Hulle was hul wit meerderes baie ter wille en kon maklik om die bos gelei word. Dit was egter steeds ’n groot risiko en dit kon erge dissiplinêre stappe tot gevolg hê. Maar geskors sou hulle nie word nie, want polisiemanne het soos vlieë gevrek en daar was voortdurend ’n tekort. Hulle kon die offisiere ook daarop wys dat hul optrede waagmoed, inisiatief, probleemoplossingsvaardighede, strategiese beplanningsvermoë en vindingrykheid geverg het, en dat dit eienskappe is wat hulle ideale offisiersmateriaal maak. Op stuk van sake is dit ook makliker om verskoning te vra as om toestemming te vra. Hulle het hul voorneme streng geheim gehou, want selfs vriende was potensiële verraaiers – mense soos die knopgat Pontius Paratus wat sy lyf GV (grensvegter) hou en gedurig probeer om die guns van die hogeres te wen deur ’n mens se glipsies aan die groot klok te hang. Hulle het skuins na elf, ná ligte-uit, gery; die wag by die hek was vas aan die slaap. Hulle het nie eers die vervalste pas nodig gehad nie. Hier is ’n kans, het die studentekonstabel gedink toe hulle deur die hek ry; hier maak die poorte oop en al wat hy nou moet doen, is om hom heeltemal oor te gee. Hy was benoud en opgewonde tegelyk, maar meer as enige iets anders het hy die gloeiende gevoel gehad dat hy werklik lewe. Die eerste stop was ’n sjebien in Pretoria-Wes, ’n plek wat Rossouw ooglopend goed geken het en waar hulle twee bottels brandewyn gekoop het. Dit was ongelooflik duur, maar ook oor die feit dat brandewyn teen enige prys ’n winskopie is, was hulle eenstemmig. Die studentekonstabel het geesdriftig saamgestem, al sou dit die eerste keer wees dat hy sy lippe aan alkohol sit. By ’n kafee het hulle ’n tweeliter-Coke gekoop en plastiekglasies vir die mix. Die eerste twee rondes is morsig in Mienie se allerheilige Colt Galant genuttig; hy het die simpel kar Meisie genoem.

“Ag nee hel, ouens, watch uit vir my seats, man,” het Mienie gekla. Rossouw het hom nie eens gehoor nie. “Hoe drink jy joune?” het hy gevra. “Twee vingers brandy en vier vingers Coke,” het Capie gesê en met die pinkie en wysvinger van sy regterhand ver ondermekaar die sterkte van sy dop aangedui. Almal het geskater; almal behalwe Mienie. “Ag nee kom nou, ouens, dis nie fair nie,” het Mienie gebrom. “Wie gaan hierdie kar was?” “Wyn of asyn solank hy suur is …” het Rossouw gesê en die bottel se doppie tussen sy vingers platgedruk. “Balke toe, boys!” Hy het sy glas gelig. “Nou is daar nie meer omdraai nie.” “Ag nee jissempie, ouens, ek betaal nog af aan hierdie kar,” het Mienie benoud gekwaak. “Cheers to the queers, applause to the whores …” het Capie gejil en Mienie op die rug geklap. Rossouw het by hom ingeval: “… en haak-haak-haak to a very good fuck!” “Komaan, julle, wees versigtig.” “Ag, Mienie, shut the fuck up en sluk!” Capie het ’n oorvol glas onder Mienie se neus gedruk. Mienie het vinnig en gulsig gesluk en sy bene styf teen mekaar gedruk sodat niks van die drank op sy sitplek beland nie. “Kyk, julle ouens, Mienie het in sy broek gepis,” het die studentekonstabel gesê en almal het gebulder, almal behalwe Mienie. Mienie het die studentekonstabel ’n kyk gegee wat hom aan die Sondag van sy vloekwoord herinner het. Hy het dadelik stilgebly, maar agtergekom dat hy nie so skuldig voel soos destyds ná die vloek nie. Die alkohol het alles weggeskroei, dit laat verdwyn onder ’n opwelling van euforie wat vir hom heeltemal onbekend was. Hul tweede stop was ’n hotel. Capie en Rossouw het haastig oor die pad gedraf, en tog effens verleë oor sy grap ten koste van sy vriend het die studentekonstabel by Mienie gewag terwyl hy sy motor sluit. “Onthou net, tjom,” het Mienie gemompel, “as ek sê run dan run ons. Jy weet nooit wat kan gebeur nie.”

Die studentekonstabel se maag het gedraai toe hulle die helder verligte voorportaal binnestap. Hy het gedink aan die kere dat hy saam met sy pa in hotels was, hoe hy stil moes sit en toekyk hoe sy pa by die kroegtoonbank beduie en met sy mond wyd oop lag en hoe hy die spoeg met die agterkant van sy vuis van sy ken vee. Hulle het links by die kroeg ingedraai, deurgeloop tussen tafels vol mense wat uitbundig lag en gesels, en langs Capie en Rossouw by die kroegtoonbank stelling ingeneem. “Wat drink jy?” het Capie gevra. “Ek weet nie. Enige iets,” het die studentekonstabel verleë geantwoord. “’n Nommer sewentien sal dit dan wees,” het Capie selfvoldaan aangekondig. “Wat is ’n nommer sewentien?” “As jy klaar gedrink het, sal ek jou wys,” het Capie gesê en smalend ’n bierbottel na die studentekonstabel aangeskuif. “Leeuplesier,” het hy met ’n gemaakte diep stem gesê. Die bier was koud en bitter, soos die dae by die polisiekollege vir die studentekonstabel was. Die brandewyn in sy bloed het die smaak van die bier versag en hy het kans gesien om by Rossouw te probeer byhou. Hy het verstom opgemerk dat Mienie aan sy bier slurp asof dit baie warm koffie was. In die menasie eet en drink hy vinniger as enigiemand. Was dit sý skuld? Toe die studentekonstabel sy derde leë bierbottel hard voor hom neersit, het Rossouw gesê hy moet die bottel omdraai. “Lees nou die label,” het hy gesê. “Jou wragtig!” Die studentekonstabel het met sy duim oor die onderstebo NO17 op die etiket gevee. Capie het sy kop agteroor gegooi en ’n bottel in sy keel leeggemaak. Toe het hy ’n wind opgebreek, hom van die toonbank weggedruk en tussen die tafels ingeslinger. Dit het vir die studentekonstabel gevoel of die bier reguit na sy blaas gaan. “Luister, luister, luister, kêrelsj,” het hy moeisaam aangekondig. “Hoer hier …

hoer hier, ek gaan … ek gaan gou pisj.” Hy het op die kroegstoel probeer omdraai, maar dit het gekantel en Rossouw het opgespring om te help. “Is jy oukei, tjom?” het Rossouw geamuseerd gevra. “Waar’s die kamerverlaat?” “Kamerverlaat? Dis ’n kakhuis, tjom. Jy’s nie meer op skool nie. Dis daar agter.” Hy moes tussen tafels, mans met glase teen die bors, vroue met mans teen die bors en kelners met skinkborde deur beur. Kort-kort het hy teen een van hulle gestamp en om verskoning gevra. By die krip was die studentekonstabel nog besig om hom af te skud toe Mienie by die kleedkamer ingebars kom. “Kom, tjom! Ons moet run!” het hy dringend gesê. “Maar ons kuier dan nou sjo lekker,” het die studentekonstabel geprotesteer. “Nee, tjom, kom. Ons moet run!” het hy benoud gebrul. “Capie het met ’n getroude vrou geneuk en hulle wil ons bliksem.” “Maar onsj is poliesjmanne, hulle kan onsj nie bliksjem nie.” “Dit maak nie saak nie, hulle gaan.” Mienie het die studentekonstabel aan die kraag beetgekry en terwyl hy nog besig was om sy gulp toe te kry by die deur uitgepluk. Capie en Rossouw was reeds by die kar. Capie het geskater van die lag en aan iemand agter hulle geskreeu: “Relax, pel, ek het net gespeel. Die chicks het my in elk geval meer gesmaak as vir julle.” “Ons gaan julle opfok, boetie,” het dit uit die rigting van die hotel se ingang gekom. “Julle toppies moet ons eers vang.” Mienie en die studentekonstabel was net betyds in die kar sodat hulle die deure kon sluit. Vier groot mans met rooi gesigte het teen die ruite geslaan en Mienie het die petrolpedaal ingetrap om sy Colt uit die gevaar te kry. “Druk hom in die

rooi,” het Capie gebulder en Rossouw het Mienie met die plathand ’n hou tussen die blaaie gegee. Hul volgende stop was die Fonteine, want in Mienie se kar was daar was nog ’n bottel brandewyn wat hulle moes baasraak. Die aand was koud, maar oop en mooi. Die stad het sy beste sterre uitgehaal en op die swart fluweel van die nag uitgegooi. Oral om hulle het wilgers hangskouer gelanterfanter en krieke het uit pure jagsheid gegil. Hulle het die bottels en plastiekglase op Mienie se enjinkap staangemaak. Daar was min Coke oor en die dop het dus ekstra skop gehad, maar hulle het die skop soos ware manne gevat, selfs Mienie het blinkoog oor sy glasie geloer. ’n Paar meter van hulle het ’n swart Golf gestop met Roxette se tromritme wat teen die toe vensters hamer. Mienie se Meisie het nie ’n radio gehad nie en Capie het aan die Golf se bestuurder se ruit geklop en hulle nader genooi. Die Golf het langs hulle ingetrek en ’n jong man en twee meisies het uitgepeul. Hulle het hand geskud – hul nuwe vriend was ’n appie van Pretoria en die twee girls het sekretarieel by die tegniese kollege geswot. Die appie het die Golf se deure en kattebak oopgemaak om die musiek tot sy volle reg te laat kom. “Twee girls op een slag, nie sleg nie, my maat,” het die studentekonstabel die appie gekomplimenteer. Die ou het gelag en met sy mou oor sy mond gevee. “My suster en my niggie,” het hy gesê. “Cool,” het die studentekonstabel geantwoord, sy oë op die blonde meisie met die skerp gesig en wipneus. Haar naam was Cindy en sy het haar heupe op die maat van die musiek geswaai terwyl sy afwesig die donker in staar.

Sy sou my vryspraak en my salf wees wat ek aan die wonde van my mislukking smeer. Sy sou my onbeholpenheid genees. Sy was jonk en naïef, en ek was ’n polisieman. Sy was ’n ryp vrug, gereed om gepluk te word. My hande om haar heupe, ek het haar styf teen my vasgetrek. Haar lyf het gesmeek, haar vingers was in my hare. Maar ek kon nie. Ek het haar gedruk en styf vasgehou en gesê ons moet nou gaan. Ek het gesê ek hoop ek sien haar weer.

Die studentekonstabel het omgedraai, die bottel opgetel wat langs die motor se linkervoorwiel gelê het en die laaste druppels brandewyn weggesluk. Hy het ingeklim sonder om nog ’n slag na die mense by die ander motor te kyk. Mienie het die enjin aangeskakel, Capie en Rossouw het ingeklim, en hulle is terug kollege toe. Hulle het skuins voor sonop in die bed gekom en ’n half-uur later het die sirene vir die oggendparade getjank. Dit was ook die aanvang van hul pasnaweek en hy het haastig sy uniform aangetrek, nog dronkerig by die paradegrond verbygestrompel, by die hek uit na waar sy pa vir hom gewag het. Die suur reuk van drank het saam met hulle in die kajuit gehang en hy het die venster op ’n skrefie oopgedraai om daardeur te probeer asemhaal. Hulle het niks vir mekaar gesê nie. By die huis het sy pa stug uit die motor geklim en kombuis toe geloop om boerewors, stywepap en eiers te maak. “Hoeveel eiers wil jy op jou pap hê?” het sy pa gevra toe hy inkom. Dit was sy enigste woorde.

Verootmoedig jou! Berei die weg vir die Here! Lê ’n snelweg vir ons God aan! Vat weg die klippe! Julle is nog nie gereed nie, word wakker! Hy kom, maak oop jul oë! Bekeer julle, daar is nie meer tyd nie! Het jy al gebid? Op jou knieë gegaan en om genade gepleit?

Elke oggend het die kind sy grys hemp, grys broek, grys kouse en sy geskifte skoene aangetrek en ver skool toe geloop. By die skool het kinders wat fiets of bus ry reeds voor die klas gestaan. Hy het in die klas gaan sit en terwyl die juffrou praat, het hy die duiwe onder die dak voor die venster dopgehou. Ná ’n halfuur was die dag reeds baie lank. Die gange met die rooibaksteenmure en grys vensters was altyd donker. En oud. Dit is net pouse se albasters wat dit verhelder het, die glinstering van mallas, beauties, souties en ghoens. Kies ’n hand, het een gesê. As jy die hand met die beauty kies, kan jy eerste na die gat mik. Die kinders se vingers het eelte van strepe trek op die droë grond. Hulle praat oor karre of karate terwyl hulle wag vir iemand om te stonk. Die kind het na Johan Vermaak se tone gekyk. Johan het altyd saamgespeel, maar nooit saamgepraat nie. Dit is omdat hy in die spesiale klas is, dink die kind. Johan se tone is blou.

“Kry jou voete koud?” vra die kind. “Ja,” sê Johan en kyk weg. “Hoekom het jy nie skoene aan nie?” vra die kind. “Ek het nie.” “Hoekom nie?” “Pa sê hy moes ook twee myl sonder skoene loop.” Die kind het met die volgende drie potte Johan se laaste alies gerob. Hy wou die alies vir Johan teruggee, maar hy het nie geweet hoe nie. Die volgende dag moes Johan pouse met donkie-ore loop omdat hy iemand se albasters gesteel het. Die kind het die hele pouse net op die trappies by die skoolingang gesit en niks gespeel nie. Toe die klok lui, het hy in juffrou Swart se klas gaan sit en gekyk hoe haar hand beweeg wanneer sy op die swartbord skryf. Sy het al die somme van gister se huiswerk op die bord geskryf en hulle moes self hulle werk nasien. “Wie het volpunte?” het sy gevra toe almal klaar is. Die kind het sy hand opgesteek, en die juffrou het oor sy skouer kom kyk. “Maar jy jok mos,” het sy gesê. “As jou somme nie soos myne is nie, is dit verkeerd.” “Maar my antwoorde is reg,” het hy gesê. Juffrou Swart het sy boek toegeklap en hom uit die klas uit gestuur. “Gaan kantoor toe en sê vir die hoof jy is parmantig,” het sy gesê. Hy het stadig uitgestap en gewens Johan Vermaak sien hom.

Vyf

Sy een elmboog het gebloei, sy knieë nerfaf, ribbes gekneus en ’n geniepsige knop het op sy voorkop, net bo sy regteroogbank, begin klop. Hy het geklou vir al wat hy werd was, maar die staalboeie het in sy vleis ingebyt en sy greep belemmer. Hy was verblind deur die traanrook en het benoud deur die kwyl en snot om asem geveg. Kort-kort het hy gedink die trok gaan rol, maar dan is hy net verder in die staalhok rondgeskommel. ’n Rofie-ride word dit genoem. Die oomblik wanneer jy opdaag by die polisiekantoor waarheen jy uitgeplaas is, het die senior beamptes jou uniform en al agter in die cheesevan gesmyt vir ’n soort inisiasieritueel, die rofie-ride. Jou hande is geboei, die groen seile aan die kante van die geel vangwa se hok is toegespan en jy is met traanrook gespuit. Daarna word so rof moontlik met jou gejaag sodat jy kan voel hoe gewigtig ’n doodgewone rit polisiekantoor toe kan wees. Dit was ook nie net ’n inisiasie nie; jy is ook op ’n baie praktiese wyse geleer hoe om ’n verdagte sag te maak voordat hy by die kantoor ondervra word. Indien daar klagtes daaroor sou kom, kon jy maar net sê die verkeer was erg en julle moes dringend na ’n ander voorval jaag. Nie dat jy altyd so kan loskom nie. Hy weet van twee gevalle waar voertuie met verdagtes agterin gerol het, albei in die Hillbrow-wyk. Die een voorval het tot ’n ontsnapping gelei en die bestuurder en sy kollega is gestraf. “Gepêk,” word dit genoem. Of die woord “blougat” vir ’n nuweling uit hierdie ritueel spruit, weet hy nie. Wat hy wel weet, is dat sy gat inderdaad blou was. Met die uitklimslag is jy die kantoor gewys en aan almal voorgestel. Jy het die belangrikste moets en moenies geleer en het jou plek gekry: Jy moes in die aanklagkantoor sit om verklarings te skryf, vingerafdrukke te neem en dossiere oop te maak. Ná dié eerste skof was daar ’n verpligte byeenkoms in die kaserne se kantien. Hier drink jy ’n shooter en in sommige gevalle sluk jy ook ’n 9 mmpatroon. Stasiehasies, oftewel die patrolliewabemanning wat na algemene klagtes omsien, is die sluk van die patroon gespaar.

Die beginsels van praktiese polisiëring het jy op jou skofte geleer, in die kantoor het jy nuttighede soos die sosiale rangorde leer ken, soos wie om uit te los, want hulle gaan jou bliksem, watter dae om die menasie te vermy omdat dit weer landmynhoender was en wanneer blougatte mag stort. Sy uniform was netjies, sy skoene blink, sy Beretta skoon en sy hart vol glorie. Hy was nou ’n konstabel. Hy het kalangas vasgetrek, melallies gevang, met ’n rooi gesig magoshas gearresteer. Maar hy het veral baklei. “Om te survive,” het hy gesê. Wanneer hy af dae huis toe gegaan het, moes sy ma altyd die bloed uit sy uniform was en knope aanwerk. Sy vuiste het na Dettol geruik, pleisters op sy kneukels. Dit was die merke van sy oorlewing, sy baasskap, sy Afrikanerskap en sy glorie.

Konstabel Davies het van Booysens in die suide van Johannesburg gekom. Hy was tingerig maar vol selfvertroue; die soort selfvertroue van iemand wat niks het om te verloor nie. Hy het vertel hoe hy as skoolkind by verkeersligte gewag het vir motors wat ’n wieldop makeer. Hy sou dan ongesiens nog ’n wieldop afsteel en aan die venster klop. “Verskoon tog, Oom” sou hy sê, “ek sien jy short ’n wheelcap.” “Ja,” sou die oom gretig sê. Davies het dan, die ene kinderlike onskuld, dertig rand vir die wieldop gevra. Dit is hoe hy kos vir die huis en ’n Blaupunkt hi-fi vir homself gekoop het, met kasette van Kylie Minogue en Depeche Mode. Hy was ook een van die eerstes wat ’n BB gun gehad het, een wat soos ’n Duitse Glock-pistool gelyk het. Davies het altyd ’n Okapi-knipmes en dagga in sy uniform se broeksak gehad. Die punt van die houtsteel van die Okapi was afgesaag sodat die lem aan die sak kon haak en oopknip wanneer hy dit uitpluk, presies soos die melallies se Okapi’s. Eendag het Davies op die trappe van ’n woonstelblok in Berea ’n verdagte reg tussen die oë geskiet. Met die ondersoek is ’n BB gun by die verdagte gekry, ’n Glock. Asook ’n Okapi en ’n banksakkie dagga. Noodweer, het Davies se kindergesig gesê. Die diensoffisier het die dossier, ’n standaardondersoek ná ’n skietvoorval, afgesluit. Selfverdediging, het hy bevind. Davies het ’n maand gesukkel om sy BB, dagga en Okapi te vervang.

Die kaserne se komberse was hard en stekelrig – grys staatskomberse van saamgeperste vesel. Die skuimrubberkussings se strepe skyn deur onder die wit sloop. Die vloere is grysblou en die mure is beige. Met vieslike blink verf geverf. Seker maar om dronk polisiemanne se kots en bloed maklik te kan afwas. Die kaste met die netjiese klere is ook beige. Die staalbedjie is smal, die matras hard en dun. Deurgeslaap. Die gordyne is dun en rafelrig. Ook beige. Teen die mure is ’n paar plakkate wat die konstabel by die polisiekollege gekoop het. Foto’s. ’n Sersant op ’n perd en ’n Koevoetlid met ’n R1. Daar is ook ’n vergulde polisiester op ’n houtbord gemonteer. Sy trots. Sy identiteit. Op die grys-en-beige tafel langs sy bed lê ’n Servamus, die Polisie se maandelikse tydskrif, bo-op die Servamus sy Bybel – nie onder nie, die Bybel mag nooit tydskrif lees nie. Hy het nie ’n radio of hi-fi nie, dit is Duiwelsdinge. Die konstabel het lusteloos op sy bed gelê, op sy maag gedraai en na sy Bybel gekyk. Die Bybel en Servamus. Die Bybel het beskuldigend na hom gekyk. Hy moes minstens ’n hoofstuk lees om sy gewete te stil, om die God van sy vaders te behaag. Ek is te moeg om te lees, het hy gedink. Te moeg vir God? Ja, ek doen dan God se werk. Hy het op sy rug omgerol en met sy hande onder sy kop gevou begin droom oor sy roeping in die Suid-Afrikaanse Polisie. Hy het gedroom van range en van glorie, van ’n Ford Lazer of ’n Golf GTI, as hy eendag ’n sersant is. En hy het gedroom van ’n vrou.

Ek het gedroom van ’n vrou wat van my sou weet, wat sou weet watter soort mens ek regtig is. Sy sou vir my sê wie ek is, wie die vreemdeling is wat vanuit die spieël na my staar. Sy sou vir my grappies vertel wat nie regtig snaaks is nie, en ek sou daarvoor lag omdat sy lag. Sy sou vir my sing terwyl ek met my kop op haar skoot lê, en ek sou opkyk en probeer agterkom watter kleur haar oë is. En ek sou lag en sy sou saamlag, want sy kan die kind in my lag hoor. Sy sou na my luister, maar nie soos ’n regter wat wil veroordeel nie, maar soos ’n ma wat luister of sy haar kind se stem tussen vele ander kan hoor.

Die kind was maar net agt of nege; sy was dalk tien. Dit was by ’n troue. Hy was saam met my ma se suster en haar dogter daar. Sy tante het na ’n meisie met

boksterte bokant haar ore gewys en gesê: “Gaan vra haar om te dans.” Hy het sy bors voel brand asof sy hart ’n vlam was. Is dit hoekom die hel ’n vuur is wat vir altyd brand? het hy gedink. Omdat die Duiwel daar woon? Sy niggie het hom toe in Engels aangepor om haar te gaan vra. Sy niggie was Engels. Pinocchio is boos. Hy het God se klip om sy nek voel hang. Later het die meisie met die boksterte na hom gekom. Hy het gesien hoe sy tante en niggie na hulle kyk en lag; hy het geweet dit is hulle wat haar gestuur het. “Wil jy met my dans?” het die meisie gevra. Hy het sy kop skaam laat sak. “My naam is Gaia,” het sy gesê. Hy het steeds niks gesê nie en weggekyk. Sy het sy hand gevat en hom getrek na waar die mense al in die rondte dans. Die musiek het aan sy hele lyf geruk. Hy het lomp agter die meisie met die boksterte aangestruikel, asof hy meegesleur word deur ’n groot krag. Sy tannie-hulle het hom baie laat by die huis gaan aflaai. Hy het nog nooit so laat gaan slaap nie, en die Sondagoggend kon hy net nie opstaan vir kerk nie. Sy pa het die komberse van hom afgepluk. “Jy kan mos lekker gaan dans en jol, maar jy kan nie kerk toe gaan nie, jou klein kakhuis,” hy het geskel. Hy het op die bed bly sit nadat sy pa die deur toegeklap het. Hy het gedink aan die stroom wat hom op die dansvloer meegesleur het, al in die rondte, en aan die meisie met die boksterte, Gaia was haar naam, en hy het gedink aan hoe sterk die krag was, sterker as pa, het hy gedink, sterker as God.

Dalk is die hele skepping God se dans, en word ons maar net meegesleur deur sy kosmiese musiek, om en om, jaar in en jaar uit, en God lag as hy sien hoe ons meegesleur word, uitgelewer aan sy dans, soos Hy gelag het toe ek en sy in die restaurant sit en ek kyk hoe sy die kos fyntjies op haar bord rondstoot en ek vat

’n groot sluk wyn en sê “sal ek vir die rekening vra” en sy lag asof sy weet wat my planne is en sy lag en God lag en ek sê sterker as pa, sê ek, God is sterker as pa.

Die uniform in die konstabel se kas presies uitgepak in netjiese hopies orde sodat hy nie by Potties afsteek nie. Potties Potgieter, sy kamermaat. Blougatte, hy en Pottie, en blougatte slaap twee-twee in ’n kamer. Hul uniforms is haarfyn in reghoeke gevou, hul stewels en patrone gepoleer. Pottie het ’n meisie in Meyerton. Sy pa is halfblind en werk vir die departement van openbare werke, hy verf hospitale. Pottie se pa woon net om die hoek van die polisiekantoor in die ou Queen Vic-hospitaal wat nou staatswoonstelle is. Dit is vir sy meisie en sy pa dat hy in die polisie is, sê Pottie. Om hulle te beskerm. Die studentekonstabel beskerm sy ma en pa. Daarvoor het hy ’n Beretta en ’n R1, anders as die Specials wat net ’n haelgeweer het. Die Specials sal ook nooit ’n Golf kan koop nie, want hulle verdien net seshonderd rand per maand. Daarmee kan jy ’n Uno se paaiement betaal, maar net ’n sersant kan ’n Golf koop. Daar is ouens wat ’n ryk pa het, hulle ry ’n Ford Lazer, of dalk ’n Nissan Sentra, die bokstipe. As jy iemand in uniform met ’n BMW sien, moet jy weet dis ’n reservis. Bliksemse Weekend Warriors, verveelde ryk mans wat probeer om iets te bewys. Die studentekonstabel was vir vervoer op die cheesevan aangewese. As hy of een van sy pelle aan diens was, is hy in dié geel bakkie met sy hoenderhokkap rondgery. Andersins het hy maar geloop. “Moenie in Hillbrow rondloop nie,” sê konstabel Tshabalala vir hom. “Hulle gat jou keel afsny.” Konstabel Tshabalala klap op sy holster. “Dra altyd jou stunja,” sê hy. “Maak seker jy het rondtes en hou jou safety af.” Hy beduie met twee krom vingers na sy oë. “Onthou om altyd te kyk,” sê hy. Tshabalala het vyftien jaar diens en is steeds ’n konstabel. Die studentekonstabel gaan drink saam met Tshabalala by Bimbo’s koffie, polisiemanne kry dit daar verniet. “Jy baklei te gou,” sê Tshabalala vir die studentekonstabel. “’n Polisieman moet help,” sê hy, “nie baklei nie.”

“Ek wil nie baklei nie,” sê die studentekonstabel, “maar die hase begin altyd fight as hulle sien hoe klein ek is; hulle dink dis ’n easy get-away.” Tshabalala kyk die studentekonstabel oor sy koppie koffie aan. “Ek probeer maar net survive,” sê die studentekonstabel. “Daar is ander maniere om te survive,” sê Tshabalala.

Die konstabel lê stil in sy kamer, stil op die harde bed, te moeg vir Bybel lees. Iewers ver weg hoor hy stadsgeluide. Hy probeer hom iets voorstel van wat hy hoor, maar net beelde van vervalle geboue kom by hom op. Dan hoor hy die stem van sersant Whitey in die kamer langs hom: “Ag, oukei, fokkof dan maar as jy moet,” sê hy. ’n Vrouestem volg: “Whitey, you’re such a fucking asshole.” Die studentekonstabel staan op en gaan haal sy perfek gevoude blou handdoek uit die kas. Gangaf is die badkamer, kil en klinies soos ’n laboratorium, wit teëls van vloer tot dak. Hy wag by die badkamerdeur, want sersant Whitey se nuwe flossie gaan enige oomblik in die gang afstorm, en hy wil sien of sy ’n mooi gat het, of mooi tiete, dalk ’n mooi gesig. Sy ruk Whitey se kamerdeur hard toe en storm behoorlik. Sy is half lelik, maar ook net half. Haar hare is kort maar donker soos die nag en haar oë swart spelonke. Sy het ’n swart stukkie lap aan wat dalk as ’n mini beskryf kan word, as mini die oortreffende trap van kort is. Haar naels is swart geverf, haar maskara gesmeer, haar kouse geleer. Sy kyk geïrriteerd na hom. “What?” snou sy. Die studentekonstabel het sy blou handdoek om sy nek; hy hoor sersant Whitey se Zippo oopknip. “Your shoes,” sê hy. “They’re on backwards.” Sy kyk na haar voete en dan weer op na hom. “I mean, the wrong way round,” sê hy verskonend en kry byna nie die sin voltooi nie, want dit is asof iets aan haar, iets warm en vogtig en sletterig hom

begin wurg. Hy vat die punt van die blou handdoek om sy nek en vee oor sy gesig. Sy draai om en druk die hysbak se knoppie; hy loop koponderstebo die gemeenskaplike badkamer binne om die tweede keer die aand te stort. Hy wil terugdraai en kyk hoe sy buk om haar skoene reg aan te trek, alles in hom wil omdraai en kyk hoe sy effens buk, met haar een hand teen die muur druk en haar hak oor haar knie sit om ’n skoen aan te kry, hoe sy sletterig en uitlokkend skoene aantrek. Hy wonder of sy dink aan ’n kaal man in die stort; dink sy aan die water op sy lyf terwyl die hysbak ’n ewigheid neem om op te daag. Hy staan onder die stort en dink aan haar swart, swart oë, so swart soos die omslag van sy Bybel. Hy voel die spanning in sy onderlyf, seep sy stywer wordende voël en lekker balsak in, druk sy vingers deur die mik tot agter by sy boude, sien haar vlesige bobeen terwyl sy haar skoen vasmaak, hy seep en seep, hyg, sy rug krom, die kort stukkie lap wat opskuif oor die wit vel, skuimend die seep en water, skuimend sy lus, sy skuimende lyf en lus en skuld, hy is skuldig, o, so skuldig. Hy staan in die middel van die dampende badkamer en druk die blou handdoek voor sy oë. “Vergewe my, Here,” sê hy teen die growwe, klam materiaal voor sy mond. “Here, Here, Here, vergewe my.” Soos hy geleer is, noem hy die sonde by die naam, hy noem haar swart oë en hare, die wit dy onder die swart materiaal. Hy kan nie haar naam noem nie, want dit ken hy nie.

– Hotel Bravo Twee, Hotel Bravo Twee, kom in vir Hotel Bravo, berig oor. – Dis Hotel Bravo Twee, stuur oor. – Ja, Twee, klagte ontvang. Aanranding by Fancourt 603, Tudhope-weg, Berea, oor. – Roger dit, Hotel Bravo. Ek is op pad.

Die trappe het gestink na urine, en tien soorte musiek uit die woonstelle het teen die verkeersgeraas ingeskreeu. ’n Afgeremde vrou, ooglopend jonk maar te grys

vir haar ouderdom, het die deur oopgeruk, haar mond en oë wydgesper. “He’s been stabbed. He’s been stabbed!” het sy gegil. In die gang voor die kombuisdeur het ’n man op sy rug gelê. Sy wit gholf-hemp rooi van die bloed en ’n gapende donker-rooi gat presies in die middel van sy rug. “It was just a fight,” het hy dronk gemompel. “What happened?” het die studentekonstabel gevra. Die vroeggrys vrou het op een van die twee groen ite-stoele in die kombuis gaan sit en haar kneukels gekou. “Just a fight,” het die man bly mompel met bloederige kwyl wat uit sy mondhoek na die vloer string. Hy kon nie roer nie en het moeilik asemgehaal.

– Hotel Bravo, Hotel Bravo, kom in vir Hotel Bravo Twee, berig oor. – Stuur, Hotel Bravo Twee. – Ja, ons benodig dringend ’n ambulans by Fancourt 603, Tudhope-weg, Berea. Naaste hoek Olivia. Ek herhaal, ons benodig dringend ’n ambulans by Fancourt 603, Tudhopeweg, Berea, oor. – Ja, Hotel Bravo Twee, gee net weer die naaste hoek, oor. – Naaste hoek is Olivia, oor. – Roger dit, uit.

Die studentekonstabel het geen mediese opleiding gehad nie, maar selfs gevorderde eerstehulp kan nie iemand met ’n deurgekloofde rugstring help nie. Die broodmes waarmee die vroeggrys vrou haar minnaar in die rug gesteek het, het op die groen ite-tafel gelê, ’n gewone broodmes, maar skerp en stewig genoeg om die rugstring skoon af te sny. Hy het by die man op die vloer gehurk met die radio wat langs hulle bliep-bliep-tjirrr. Hy het die wond bekyk soos ’n naaldwerkonderwyser wat oor ’n motorenjin buk. “It’s okay,” het hy probeer

paai. Die gewonde se asemhaling het moeisamer geword; in die kombuis het die vrou begin kerm. “I’m sorry. I’m sorry,” het sy getjank. Die studentekonstabel het oor sy skouer gekyk en gesien sy het in die verste hoek van die kombuis gaan sit, haar knieë teen haar lyf opgetrek, haar oë bang bokant haar kniekoppe. Toe die ambulans opdaag, het die studentekonstabel die vrou opgehelp, haar na buite gelei en agter in die cheesevan gelaai. Toe hy die deur toemaak, het die ambulanspersoneel uitgekom met die draagbaar waarop ’n figuur in ’n wit sak gelê het. Die studentekonstabel het stadig en versigtig polisiekantoor toe gery. Langs hom het die radio gerusstellend gebliep-bliep-tjirr. Daardie aand het hy gedroom hy skryf eksamen, matriek-Engels, en hy ken nie sy tenses nie. Hy het nie die vaagste benul van wat in Engels aangaan nie, verstaan nie ’n woord Engels nie. Hy weet dat hy Engels moet deurkom om matriek te slaag. Hy word lam van vrees. Hy skryf die enigste Engelse sin wat hy ken op die antwoordstel en gee dit in: It was only a fight.

Hy is ’n jong seun. Hy kyk na sy ma, haar treurige hande. Sy loop stil deur die leërige mynhuis met die donker gang en donker sitkamer. Hy kyk op na die patroontjies op die plafon. Dit is alles my skuld, dink hy. Dis ek wat ma so bitter gemaak het. Sy pa is besig met kerkdinge, met vergaderings, bidure en huisbesoek. Sy pa is by God. Dis net hy en sy ma in die leërige huis. Sy pa het gesê hulle mag sport en nuus op TV kyk, net dit. Hy weet nie wat om vir sy ma te sê nie. Die seun was twaalf toe hy die wêreld ontdek het. In die sitkamer was ’n rak met veertien dik boeke, twaalf volumes van die Funk & Wagnalls Educational Encyclopedia 1967 en twee groot woordeboeke, elkeen met ’n wit leeromslag met goue letters. Hy het die wêreld ontdek in die pentekeninge en swart-wit foto’s. Kruisbeen met ’n oop boek op sy skoot het hy grootgeword, soos wat die wêreld grootgeword het. Hy het gesien hoe die wêreld sy eerste treë gegee het, stadig regop gekom het vanuit die biologiese oersop, hoe die wêreld leer praat het. Hy was trots op die wêreld. Kyk! Kyk! wou hy vir almal sê. Kyk die eerste wiel, die landbou, argitektuur, ingenieurswese. Hy het getintel van die feite van die fisika, in sy gemoed was die oudste vrae van die filosofie. Hy wou dit vir sy

pa wys: Kyk, Pa, kyk! Hy het gewag dat sy pa oor sy kop kom streel en sê: “Jy is nou groot, ou seun. Jy is ’n man.” Maar sy pa het nie gekom nie.

Die seun en sy ma het saam op hul rug gelê en kyk na die patrone wat die wolke maak. Sy ma se hart het gebewe, soos altyd. Hy het gewonder of sy huil, maar was te bang om te kyk. Wollie, die ou keeshond, met haar dik klosserige pels wat oral uitval, het aan die seun se voet kom ruik. Hy het sy voet weggeruk en Wollie het opgewonde nader gespring en aan die seun se nek en ore begin lek. Hy het geskater en geweet sy ma gril as die hond hom so laat lag. Die seun het regop gekom en vir sy ma gekyk; haar arm was oor haar oë.

Dit is wintervakansie. Koud. Wollie is nou al te oud om te speel; sy lê heeldag. Sy lê onder die eetkamertafel en haar hart bewe soos ma s’n. “Daar is fout met die hond,” sê Ma, “sy is te stil.” Pa buk af en trek die hond onder die tafel uit. Wollie tjank. “Kyk,” sê Pa, “dit is die probleem.” Hy druk haar hare weg en wys vir hulle die wond. Daar is wurms in die bloederigheid. Pa sleep Wollie by die voordeur uit; die seun en sy ma loop stom agterna. Pa los Wollie op die tuinpaadjie en loop met lang treë oor die gras na die agterplaas. Die seun en sy ma loop tot by die hoek van die huis en kyk hoe Pa teen die agterste draad van die agterplaas sukkel om die graaf in die harde grond in te trap. Hulle draai om en kyk na Wollie. Die hond lig haar kop. Pa het Wollie kom optel en in die gat teen die agterste draad gaan sit. Die seun het sy Bybel gaan haal en by die gat gaan kniel. Sy stem het gebewe toe hy lees. Wollie se ore het effens geroer. Pa het langs hom gestaan. “Dis nou tyd om jou soos ’n man te gedra,” het Pa gesê. Pa het ’n rewolwer in sy hand gehad, die .38 wat hy in ’n kluis in sy en Ma se slaapkamer gehou het. Die seun se oë het na sy ma gesoek, maar hy kon haar nie sien nie. Die rewolwer

was in sy hand. Hy het sy een oog toegeknyp en gemik, die sneller getrek. Sy ore het gesing van die slag. Dit moes mis gewees het, want Wollie het steeds net na hom gekyk. Maar toe sien hy die bloed net langs haar oor. “Skiet weer,” het sy pa gesê. Hy het die rewolwer teen Wollie se kop gedruk en nog twee keer geskiet, in die kort fyn haartjies agter haar ore in. Sy pa het die graaf langs die seun in die hoop grond ingesteek, die rewolwer uit sy hand gewikkel en geloop. Met suisende ore het die seun die grond op Wollie se stil lyf begin gooi. Die rooi grond het sag op die dik grys pels gaan lê.

Ek het stilgehou, gesê ek sal die deur vir haar kom oopmaak. Sy het die vingerpunte van haar linkerhand voor haar mond gehou en grootoog gemaak; ek het haar regterhand wat op haar dy, die stywe jean, gerus het saggies gedruk. Haar oë het geblink, die lig het gevonkel op haar naels. Ek wou ’n vinger in haar mond steek, maar het my bedink en uitgeklim.

Die Sondag het die seun in die kerk begin huil. Hy het gehuil soos nog nooit tevore nie. Hy het vir Wollie se siel gebid, en gehoop dat sy in die hemel is sodat hy haar eendag weer kan sien. Hy het geglo sy sal vir ewig leef. Hy het geweet die mense sien sy trane en bid vir die vergifnis van sy menigvuldige sondes. Hy het gebid dat God hom moet vergewe vir Wollie se dood. Hy het gebid vir sy eie maer en sieklike lyf, dat God dit in genade sal aansien en nie sy ortopediese skoene teen hom sal hou nie. God moes hom vergewe vir sy ma wat op haar rug lê met haar arm oor haar oë en sy pa wat die hond onder die tafel uittrek. Hy het sy oë styf toegeknyp en gebid, maar dit het gevoel asof al sy gebede wegsink in ’n gat in die rooi grond langs hul agterplaas se agterste draad.

Ses

Hillbrow se liggies is wit blomme in ’n donker tuin. Ver onder drup ’n polisieuniform hopeloos van die wasgoeddraad op ’n sementblad; regs sketter Metallica gevoelloos deur ’n verligte venster. Die studentekonstabel hang halflyf by die venster van sy kaserne uit, trek hom dan met die een hand aan die boonste rand van die raam op totdat hy op die smal vensterbank staan, wankelrig met die koel aandlug teen sy gesig. Twee verdiepings boontoe baklei sersant Beukes en sy meisie. Hy het haar al gesien. Zelda, is haar naam; sy is ’n konstabel by kinderbeskerming. Bloedrooi krulhare en heldergroen oë, ’n skerp neus met sproete. Sy is tingerig met ’n astrante glimlag wat haar bakleierigheid versag. “Jy fokken hoer rond,” skreeu sersant Beukes. “As jy fokken wil rondhoer, moet jy eerder net fokkof.” “Wie gee jou die fokken reg om vir my te sê ek is ’n fokken hoer? Wie de fok dink jy is jy?” “Ek is nie ’n fokken dom doos nie! Ek weet wat jy aanvang as jy saam met daai ander tewe uitgaan.” Die studentekonstabel kyk af na die nat uniform aan die draad, die groter wordende donker kol op die sementblad. Die wasgoed ignoreer hom. Hy kyk teen die aandwind die nag in. In Fontana ignoreer die kassiere die hongeres wat hoender, ’n halfloaf en ’n Coke wil koop; in die Wurstbude sit klante met sous om volgepropte monde en ignoreer mekaar; in Bella’s val dronk lywe op die maat van Salt-n-Pepa se “Let’s Talk About Sex Baby” rond en ignoreer mekaar. Die hoere ignoreer die donker gesigte wat stadig met afgedraaide ruite by hulle verbyry deur vinnig tiet te wys; dealers ignoreer die verslaafdes met nog stash. Voor Estoril Books ignoreer paramedici ’n meswond met ontsmettingsmiddels en ’n verband. In ’n woonstel in Berea ignoreer ’n man sy houvrou se moeë gesig met ’n geskifte nommernege-Grasshopper; haar agtjarige seun ignoreer sy ma se gille deur in sy bed te pis. In kamer 311 van die Madison ignoreer ’n moedelose werksoeker God deur in ’n Gideonsbybel te blaai, en onder die hotelvenster ignoreer diensjaarstudente van Middestad-evangelisasie-en-sending ’n verbyganger deur uit die Amplified Bible vir hom voor te lees. In ’n Mercedes

in die Pontegebou se parkeergarage igno-reer ’n veertienjarige wegloopseun van Alex met ’n gomasem en lyf wat na ou kak ruik ’n veertigjarige Parktown-pa met ’n blowjob; die Merc se venster is oop om die stank uit te laat. In die aanklagkantoor langs die kaserne ignoreer die pote die kalangas, magoshas, melallies en al die ander hase met dockets, verklarings en vingerafdrukke. En Hillbrow ignoreer almal. In die afloopvore spoel die nag se rommel en vuil na die stormwaterputte, verby die gomsnuifers en die outies, die junkies, dealers, hoere, fortuinsoekers en die straatpredikante, die hoopvolles en die hopeloses, die gevallenheid en gevallenes, almal word to hell and gone deur swaartekrag meegesleur. Die studentekonstabel kyk af na die grys sementblad; die blad staar op na hom. Hulle kan mekaar nie langer ignoreer nie. Hulle hoort bymekaar, dink hy, hy en die klip. Hy hoor reeds die dowwe plof van hul eenwording.

Dit was sy, daardie nag in die kaserne se venster, die afgrond het my met haar stem geroep, met haar blink donker oë het die donker na my opgestaar. Dit was daardie stilte agter haar woonsteldeur toe ek vergeefs geklop het, die glansende weerkaatsing in die glasdeur, haar dye in denim, haar borste wat liggies skud onder haar los bloes, haar hakke wat uit haar skoene lig wanneer sy die trap klim, nee, sê sy, moenie, nee, en dit maak nie saak hoe klein of hoe groot ’n klip is nie, dit val af, af, af sonder verweer.

Die konstabel kyk in die gitswart lug in op en klim terug deur die venster. Hy is skielik honger. In Fontana sal hy dié tyd van die nag nog iets te ete kry, dalk ’n stuk hoender en ’n Coke. Die sypaadjie is gryswit in die straatlig; sy skadu skuif vorentoe en agtertoe soos hy onder lamppale verbyloop. Op ’n straathoek sit ’n verrinneweerde kind met sy rug teen die verkeerslig, sy knieë soos tennisballe in die grysbruin van sy beenvel. Die helfte van sy gesig is toegevou met ’n verflenterde swart trui, en van onder die rafels kom ’n krom klou met ’n plastiekbottel te voorskyn. Die kind druk die bottel voor sy mond en haal vinnig asem; sy oë glasig, nikssiende. Die konstabel kyk weg. Kyk na die stroom karre in die straat wat ewig verbyry en wegry. Hy stap vinnig oor die straat.

Op die oorkantse hoek loop ’n vrou hom vanuit die skadu’s tegemoet. Sy dra blink stewels, ’n baie kort romp en haar hande is diep in die sakke van die bostuk van ’n pienk sweetpak. Sy rem die sweetpak af om haar borste te ontbloot. “Hey, sexy,” sê sy hees en stoot haar tong uit asof sy verwag hy moet iets daarop sit. Hy kyk weg; stap vinniger. “I just want to talk, sweetie,” roep sy agter hom aan.

Die standerd 2’s is in die tydelike klaskamers, die koue asbesgeboutjies met hul dun mure. Grys geboutjies. Soms lui ’n klok drie luie kort na mekaar. Hulle weet nou al dis die teken dat die skool aangeval word. Hulle is paraat, as die klok drie kort luie gee, gaan lê almal teen die muur van waar die aanval kom. “Die terries skiet net wild,” sê juffrou Botha en wys hoe die aanvallers hul masjiengewere wild swaai sonder om te mik. “As jy teen die muur gaan lê, sal jy niks oorkom nie,” sê sy. “Sit jou arms oor jou kop en lê styf teen mekaar.” Hulle leer hoe bomme lyk. Landmyne, personeelmyne, kleefbomme. As hulle so iets in ’n winkel of by die skool opmerk, moet hulle praat. Die terries kan enige tyd aanval. Hulle wil almal uitroei, waarom weet die kinders nie, hulle weet net dat die terries wil moor. Die kind sit voor teen juffrou Botha se lessenaar. Nie om ’n spesifieke rede, soos dat hy stout was nie, hy wou maar net daar sit. Makkie Appelgryn sit langs hom. Sy kom van die Kaap af en praat anders as die res van hulle. Eenkeer toe die klok weer drie kort luie gee, haak sy voet aan juffrou Botha se tas terwyl hy muur toe kruip. “Moenie Juffrou se koffer skop nie,” sê Makkie. Hy weet nie wat die woord “koffer” beteken nie. Hy het dit nog nooit gehoor nie; nie eens juffrou Botha sê die woord nie. “Ek skop nie Juffrou se tas nie,” sê hy. “Koffer,” sê sy. “Weet jy nie eens wat die woord ‘koffer’ beteken nie?”

“Lê teen die muur,” sê hy. “Die terries gaan jou vrek maak.” Hy en Makkie lê styf langs mekaar. Haar poniestert kielie sy neus. Sy ruik na seep, soos ’n tannie, net in ’n klein lyf. Hy wil haar vashou sodat die terries haar nie seermaak nie, maar al waaraan hy kan dink, is dat hy nie weet wat ’n koffer is nie. Die klok lui weer en hulle moet terug na hulle banke toe, maar hulle bly benoud, want eendag sal die terries regtig kom met hulle wrede swart gesigte. Sal hy dan vir Makkie kan beskerm? “Goed,” sê juffrou Botha, “terug by die somme. Haal uit julle skrifte.” Hy haat wiskunde, maar hy hou van Makkie. Hy sal sy simpel somme net vir haar doen.

Die konstabel is terug van Fontana af, en hy loop met sy toiletsakkie badkamer toe. Hy staan voor die spieël en kyk na homself, lank en soekend. Hy probeer agterkom wat moet verander, maar dit is moeilik om iets werklik herkenbaars te kry. Hy draai om, maak die stortdeur oop. Twee weke later moet hy Jo’burg Gen toe om ’n wag te gaan aflaai wat ’n gewonde misdadiger moet oppas – ’n inbreker wat geskiet is toe hy probeer wegkom het. Die gewonde man is vriendelik. Hy het lang dreadlocks en ’n rooi band om sy lyf – sangomas het dit vir hom gegee. Hy is slim en kan hom baie goed uitdruk, vra goeie vrae, en as hy stilbly, is dit asof hy diep dink. Die konstabel gesels ’n rukkie met die gewonde man met die dreadlocks. Die man sê die wêreld draai nie heeltemal soos ons dink hy draai nie. “Waarom doen ons wat ons doen?” vra hy. “Ek weet nie,” sê die konstabel en vryf die vingermerke op sy R1 se handgreep met sy mou af. “Dis oor wie ons is,” sê die man, “maar die vraag is, wie het ons so gemaak, hey boy?” Die konstabel vee met die hoek van sy mansjet die stof uit die R1 se visier; hy

moet die materiaal vou om dit in die kepe te kry. Hy vererg hom nie vir die misdadiger se oneerbiedige aanspreekvorm nie. “God het ons gemaak,” sê hy. “Dan het jou vriende ’n onskuldige man geskiet,” sê die man met die dreadlocks en ’n rooi band om sy lyf.

Die konstabel loop in Hospitaalstraat af na waar hy die cheese-van geparkeer het. ’n Fyn verpleegster met raafswart hare en blou oë kom van voor aan. Hy ruik haar soet parfuum, onskuld in vroulikheid gehul. Hulle maak ’n oomblik lank oogkontak en stap dan verby mekaar. Sowat twintig treë verder draai hy om en kyk haar agterna. Haar stywe kuite, dun middel en hare wat soos swart vlamme op haar skouers brand. Sy draai ook om; glimlag vir hom. Hulle albei is in uniform, sy in wit en hy in blou. Hy staan botstil en kyk, vroetel ongemaklik aan die band van die R1 oor sy skouer. Sy speel met haar hare. Dit voel vir hom asof daardie oomblik die res van sy lewe bepaal. Hy draai half verlam terug en stap verder, kyk kort-kort om en sien haar bietjiebietjie verdwyn, stadig soos ’n droom. Moes hy haar naam gevra het? Haar nommer? Gevra het of hy haar weer kan sien? Maar die oomblik is verby, besef hy. Die moontlikheid is verspeel. As hy nie verander nie, dink hy, sal hy vir altyd hier bly, sal Jo’burg Gen ook sy begraafplaas word. Hy sal moet leer sonde doen, hy sal moet leer om sleg te wees. Haar parfuum hang nog in die lug. Hy sál regkom; hy sal leer om vroue te oorrompel, soos hy geleer is om die vyand te oorwin.

Sewe

Die konstabel was op pad na die Carltonsentrum om te gaan ysskaats toe hy sersant Whitey se flossie weer raakloop. Hy het verby ’n bordeel gestap en sy het in die deur gestaan. Sy het ’n sigaret in die hand gehad en met dieselfde swart flentertjie rok en skoene wat sy aangehad het toe hy haar die eerste keer gesien het. Dié keer was haar oë net meer selfversekerd, uitdagend, soos een in beheer. Sy was ooglopend op bekende terrein; sy het self die reëls van die spel bepaal. Hy het sy blik oor die stowwerige sypaadjie laat gaan en ongesiens probeer verbystap, toe tog vinnig opgekyk en gevoel hoe haar oë hom vaspen. Hy het vinnig weer weggekyk en aangestap. Sy het hom skel op Engels toegesnou: “Net omdat ek ’n hoer is, beteken nie jy hoef my nie te groet nie.” Hy het verleë omgekyk en as ’n groet ’n slap hand skouer-hoog gelig. “Kom hier, ek wil met jou praat,” sê sy. Hy stop, draai om en stap bewend nader; magteloos voor haar warm, vogtige mond, haar gloeiende vel, haar trillende vingers wat afgly teen haar nek. “So, wat soek jy in hierdie deel van die stad?” vra sy. “Ag, ek is op pad om te gaan skaats,” sê hy. Pleit hy. “Jy moet ’n bietjie by my ’n draai kom maak.” Haar oë kyk vanuit ’n sidderende, kolkende donkerte. “Miskien,” sê hy, kyk verleë weg. “Maar ek betaal nie vir seks nie.” “Ag, jy’s so ’n fokken poephol. Fokkof.” “Ek’s jammer,” sê hy. “Ek het dit nie lelik bedoel nie.” Hy voel hoe hy bloos.

Sy kyk nou geamuseerd na hom. “Ek sê jou wat. Ek tjaila oor twee uur, kom maak ’n draai dan maak ons ’n dop.” Hy wil sê hy drink nie; hy weet hy moet dit sê, maar hy sê iets anders. “Oukei,” stotter hy. Hy voel hoe hy van binne begin brand, hoe iets in die omgewing van sy midderif begin smelt. Hy strompel lammerig tot by die ysskaatsbaan, gly lusteloos op die ys rond. Haar swart oë bly voor hom; hy wil sy hand uitsteek na haar glansende swart hare. Dit voel asof hy onder ’n warm stort staan en iets soos dik stroop van hom afdrup. Hy stamp lomp teen die reling vas, vou dubbeld daaroor en hang ’n ruk koponderstebo, probeer iets uitmaak op die geel oppervlak ’n sentimeter van sy oë. Hy moet terug, dink hy. Hy moet net.

Die konstabel het op die hoek van Commissioner- en Troye-straat gaan staan en die bordeel se deur dopgehou. G’n teken van haar nie. Hy het elke tien sekondes op sy horlosie gekyk. Ek sal haar bekeer, het hy gedink. Ek sal net ’n rukkie gaan kuier en as sy iets probeer, sal ek haar arresteer. Vyf minute voordat die twee uur verstryk, stap hy nader. Hy maak die deur oop en stap ’n vreemde soort donkerte binne. Dit lyk soos ’n donkerkamer binne; sagte rooi ligte in diep holtes, die lug dik van die rook. ’n Blonde vrou kom deur die newels na hom. “Hallo, sweetness,” sê sy, haar stem baie diep en skor. Van naby sien hy die haarwortels donker teen haar kopvel, die blonde punte slierterig langs haar gesig. Sy het ’n swart latex-rompie en ’n pienk kantbloes aan wat vir hom soos onderklere lyk. “Hallo,” sê hy halfhartig. “Kry vir jou iets om te drink.” “Nee, dankie,” sê hy, “ek wag vir iemand.” “Als reg, honey. Wie kan ek vir jou roep?” “Ek weet nie wat haar naam is nie.” “Hoe lyk sy dan, sweetness?”

“Kort swart hare.” “O, dis Roxy. Sy’s net gou in die badkamer, maar sit solank.” Sy beduie na ’n groot pienk bank teen ’n muur. “Seker jy wil nie iets drink nie, sweetie-pie?” “Nee, dankie.” In ’n hoek regs is ’n klein kroeg waar ’n vrou in ’n swart spanbroek en ’n swart bra vir ’n bles man ’n drankie skink. Op ’n bank skuins oorkant hom is ’n man en ’n vrou aan die gesels, sy met haar hand op sy been, hy ooglopend verleë. Sy is in ’n wit korset en ’n wit satynbroekie; dis nie vir die konstabel duidelik of dit slaap- of onderklere is nie. Haar hare is ’n groot bos ligbruin krulle wat geweldig blink. Sy is lank en maer en loshande die mooiste vrou wat hy nog gesien het. Sy sit met haar bene gekruis en haar groot goue oorbelle flits wanneer sy haar kop beweeg. Sy lag kort-kort kliphard en die man laat sak sy kop, vat aan sy neus en vee dan sy hand aan sy broek af. Teen die mure is prente van kaal vroue, en langs die deur waardeur paartjies kort-kort agtertoe verdwyn, is ’n gipsbeeld van ’n kaal vrou op ’n pienk-en-grys pilaar. Roxy raak liggies aan die pilaar se blink marmervlak toe sy inkom. Sy stap vinnig. “Hey, you!” sê sy. Die konstabel staan op om haar te groet, maar sy gryp hom sonder seremonie aan die arm en sleep hom na die deur waardeur hy ingekom het. “So, waarheen gaan ons?” vra sy toe hulle in die skemerdonker op die sypaadjie voor die gebou staan. “Ag, ek weet nie.” “Oh, come on, shitface. Doen iets. Sê net iets.” Hy kyk verskrik na haar gesig, maar sy lag. Hy kyk weer weg, probeer aan iets dink om te sê. “Het jy ’n kar?” vra hy dan. “Nee!” Sy skater asof hy haar gevra het of sy ’n troetelolifant het. “Ek het ook nie een nie, maar ek kan die vangwa laat kom,” sê hy, en dan huiweriger: “om jou … huis toe te vat?”

“Dis oukei,” sê sy, “ons sal ’n plan maak.” ’n Plan maak? Om wat te doen? Hy moes lankal al net gegroet het en geloop het. Hy dink aan maniere om haar te laat afsien van enige plan. Iets val hom by. “Ek woon in die Hillbrow barracks,” sê hy. “Ek weet,” sê sy met so ’n geheimsinnige draai in haar stem. “Ek het jou mos daar gesien, het ek nie? Kom ons gaan soontoe.” Hy buk vinnig af om stof van sy knieë te klap. Hy kan haar nie kaserne toe vat nie. Wat gaan hy daar met haar maak? En wat as sersant Whitey hulle saam sien? Hy kom regop. “Ek het ’n beter plan,” sê sy. Waar kry hy skielik die plan, die moed, vandaan? “Wat van Bella’s? Hoekom gaan ons nie soontoe nie?” “That would be great!” Sy kyk na hom soos na ’n hond wat die eerste keer ’n toertjie bemeester het. Sy lag en haar tande blink in die straatlig. Sy is mooi. Amper onskuldig, dink hy. “Kom?” sê sy, en hy besef hy het haar aangegaap.

Bella Napoli’s is ’n nagklub in Pretoriastraat, sowat vier blokke van die Hillbrow-kaserne, maar almal noem dit sommer net Bella’s. Dit is die polisiemanne se gunsteling-uithangplek; daar is ’n polisieman betreklik veilig, want dis een vir almal, almal vir een. Die konstabel en Roxy stap in stilte na die Carltonsentrum se polisiedepot. Sy sê niks; hy hoor net die geklik van haar hakke. Dit voel vir hom asof sy hom toets of tart. Hy dink sy moet darem weet wat sy naam is en hy stel hom ongemaklik voor. Hy probeer sy naam so Engels moontlik uitspreek, maar kry dit nie goed reg nie. “Oh, hi,” sê sy, “Ek is Rachel.” “O? Ek het gedink jou naam is Roxy.” “Dis net my werksnaam. Ons werk nooit onder ons regte name nie, dis te gevaarlik.” Sy hou hom aan sy arm terug sodat sy ’n sigaret kan aansteek.

Die konstabel ken Hillbrow se naglewe goed genoeg om te weet waarvan sy praat. By die depot wys hy sy aanstellingsertifikaat en vra die special wat wag staan of hy sy radio kan gebruik. Die konstabel weet sy kamermaat, Potties, is by die polisiekantoor aan diens en hy vra hom oor die radio om hom te kom haal. Hy moet Hillbrow toe, sê hy. Potties vra nie vrae nie en ’n halfuur later is hy en Rachel saam met Potties in die cheesevan op pad Bella’s toe. “Hoe lyk die wyk?” vra hy aan Potties om die ongemaklike stilte te verbreek. “Half rustig,” sê Potties. Die radio maak bliep-bliep-tjirrr. Potties laai hulle in Pretoriastraat voor Bella’s af. “Gedra julle nou mooi,” sê hy voordat die cheesevan se agterligte saamvloei met die stroom ligte in die straat en deel word van die verkeer. Dis sy eerste keer in Bella’s. Hy voel bang en skuldig. Meer skuldig as bang. Rachel lyk moeg, maar sy sê sy is lus vir ’n partytjie. Hy is te bang om haar te vra hoe haar aand was. Wat sou sy hom tog antwoord? Hulle gaan sit by die kroeg en hy vra haar wat sy wil drink. “Spice Gold en limonade,” sê sy. Die musiek is oorverdowend en hy beduie dat hy haar nie kan hoor nie. Sy druk sy een oor toe en wonder bo wonder kan hy haar beter hoor. Hy leun half oor die kroegtoonbank en gil so hard hy kan aan die kroegman die bestelling, suiwer op ingewing voeg hy by: “En ’n brandewyn-en-Coke, asseblief.” Dit lyk asof die kroegman hom ignoreer, maar veertig sekondes later sit hy twee glase, ’n volle en een net met geel ys en ’n blikkie Coke voor hom neer. “Dit sal sestien rand wees,” gil hy. Die konstabel beduie dat hy nie kan hoor nie, en die kroegman maak ’n tien en dan ’n ses met sy vingers. Die konstabel gee ’n twintigrandnoot uit en neem twee rand terug van die munte wat die kroegman in ’n piering na hom stoot; hy kan nie glo hoe ongelooflik duur drank is nie. Toe hy die drankie vir Rachel gee, glimlag sy vir hom en hy liplees “dankie”. Sy lig die glas na haar mond en hou sy arm liggies vas terwyl sy sluk. Sy sluk alles met een teug weg, druk die leë glas in sy hand en met haar hand steeds op sy arm wikkel sy haar heupe, woel met haar ander hand speels in haar kort, swart hare en sê: “Kom ons dans.”

Hy haal sy skouers op. “Ek kan nie,” sê hy. Sy lig haar wenkbroue en trek hom aan sy arm by haar verby, stoot hom liggies teen die rug in die rigting van die dansvloer. Hy draai terug om die glase neer te sit en loop dan haastig agterna. Hy voel almal se oë op hom. Hy is die sentrum van die heelal. Hy voel selfbewus, lomp, dom en skuldig.

Die dominee buig effens waar hy by die kerkdeur staan, hy groet my en sê welkom, jy is welkom in die huis van die Here, die dominee sê as God vir ons is wie kan teen ons wees en dat die liefde van God ons harte wring en soos ’n nat handdoek al die sonde uitwring, hoe wonderlik is sy raadsplan, hoe glorieryk sy weë en die volheid daarvan halleluja, die dominee buig effens en die son val teen die kerkmuur en oor die trappies soos sy genade oor ons amen. amen. amen.

Rachel wriemel soos ’n slang op die ritme van Salt-n-Pepa se “Let’s Talk About Sex”. Sy vou haar arm oor haar kop en strek haar hand tot teen haar nek, druk haar hare agter op, laat sak haar kop vorentoe en loer vir hom onder haar kuif deur terwyl sy haar bolip stadig lek.

Ek het gedroom van ’n vrou wat van my sou weet. Ons sou met dikwielfietse oor jakkarandabloeisels ry om dit onder die bande te hoor bars. Ons sou kop agteroor en oopmond in die reën staan en kyk wie eerste ’n mond vol druppels vang. Ons sou wintermiddae in die son sit en lees; in die lente sou ons in die park op ’n donsige kombers mekaar sit en skilder; someraande sou ons die TV buitentoe dra en onder die sterre sit en fliek kyk. Ek sou by haar van die liefde leer, bloot deur te kyk hoe sy haar oggendkoffie drink of haar klere aantrek. Ons sou cappuccino’s se skuim met ons vingers eet, luilekker in die hangmat van ons geselsies lê, in die nanag as die liefde se warm nadraai nog die lyf laat gloei.

Rachel druk haar warm natgeswete lyf teen hom terwyl sy steeds stadig wriemel, haar borste styf en klam onder die dun materiaal van haar bloes. Sy bring haar gesig tot teen hom en blaas in sy nek. “Ek’s moeg,” sê sy. “Kom ons gaan.” Sy

vat sy hand en stap deur toe; hy dobber agterna. Die koel aandlug en die stadsgeraas ruk hom tot sy sinne. “Waarheen wil jy gaan?” vra hy. “Na jou plek.”

Op pad kaserne toe was sy weer tjoepstil. Uit die hoek van sy oog het hy haar borste sien beweeg, en dit was asof alles anders vervaag het en hy net van die beweging van haar lyf bewus was. By sy kamerdeur sukkel hy om die sleutelgat te kry en dit maak hom nog meer senuagtig. “Jammer oor die kamer,” sê hy toe hulle uiteindelik die vaal kamer met sy kaal, vieslike blink mure, die skurwe grys komberse op die smal beddens binnegaan. Rachel se antwoord is om op die naaste bed neer te val. “Dit is Pottie se bed,” sê hy lammerig. “Ek kry koud,” fluister sy, staan met haar arms oorkruis oor haar bors op en gaan lê op die ander bed. Sy kom weer regop, skop haar skoene uit, lig die komberse en klim in. Hy dink aan die harde, koue lakens. “Ek kry vir jou ’n baadjie of iets,” sê hy. “Dis oukei,” sê sy. “Ek wil onder die komberse lê.” Sy lê op haar sy, haar swart hare op die wit kussing. “Die lig,” sê sy, “dit maak my oë seer.” Byna werktuiglik draai hy om en sit die lig af. “Beter?” vra hy. “Baie,” sê sy. “Kom hier. Kom hou my vas.” Hy het ’n ruk stil in die donker gestaan, sy mond wyd oop sodat sy nie kan hoor hoe hard hy asemhaal nie. Hy het toe sy skoene uitgetrek en langs haar ingekruip, sy regterarm versigtig oor haar skouer gesit. Hy het sy heupe weggehou van haar sodat sy nie sy ereksie kon voel nie.

Sy het omgedraai sodat hulle kon lepellê, haar boude vasgedruk teen die spanning in sy broek. Sy het haar hand agter haar rug ingedruk, sy broek se knoop losgemaak, haar hand by sy onderbroek ingedruk en sy voël sag vasgevat. Hy het sy asem lank ingehou en toe stadig, stadig uitgeblaas. “Trek uit jou klere,” het sy sag gesê. Hy het versigtig onder die komberse uitgeklim en uitgetrek. Te bang om ’n woord te sê. Dankbaar dat die donker sy maer lyf verberg het. Toe hy terugklim, was sy ook kaal, haar lyf warm en glad. Sy het regop gekom en hy het haar tepels klein en donker teen die wit van haar borste gesien. Sy het haar swart G-string aangehou, het hy opgemerk. Hy het nie geweet wat om te doen nie en het verbouereerd sy gesig teen haar een knie vasgedruk, haar knie begin lek en met sy een hand sy kloppende ereksie probeer toehou. Sy het weer langs hom kom lê, half onder hom ingeskuif. Hy het haar mond met syne gesoek, maar sy het haar hande weerskant van sy gesig gesit en hom ondertoe getrek, af na haar borste wat vol en sag en hard en oorvloedig en hemels teen sy wange, sy oë en in sy mond was. Rachel het effens onder hom gewikkel en hy het gesien sy trek haar G-string uit. Sy het haar naels in sy boude geslaan. “Kom, sweetness,” het sy saggies gesê, haar slangasem teen sy nek, haar gevurkte tong in sy oor. Sy het haar voete aan syne se binnekant gesit en sy bene oopgedruk. Hy het verstar; sy gesig in die waai van haar nek gedruk. “Moenie worry nie, ek sal jou help,” het sy met haar vogtige stem gesê. “Druk jou op jou elmboë regop. Oukei, skuif jou heupe ’n bietjie.” Hy het gesteun. “Hoe bedoel jy?” Sy het sy heupe saggies met haar hande opgedruk, toe sy voël, nou ondraaglik styf, in haar hand gevat en teen haar sagte vleis gedruk. “Druk vorentoe,” het sy gefluister. “Sag en stadig.” Hy het gevoel hoe hy sag en glad ingly, wegraak in ’n warm saligheid, weg van

enige mag of krag, enigiets wat hom sou kon teëhou of beskuldig of straf. Toe het die woorde soos ’n snik uit hom geruk. “Ek’s lief vir jou,” het die konstabel gesê. “It’s okay, sweetie,” het Rachel gesê. “You’re doing fine.”

Witter as sneeu, sê die dominee, witter as sneeu, die dominee buig effens by die kerkdeur en die son val warm soos God se genade oor die trappies, die paadjie en die doodgerypte grasperk, en Jesus wring my hart, wring dit, en strome van lewende water vloei uit my uit en ek word lig, lig soos ’n sydissel wat op, op, op in die helderte van die dag, o, kom, Here, ek kom gou.

Pa het voor hom gestaan met sy hande skouerhoogte gelig. Pa het die woorde uitgespoeg: “Trek die sneller,” het hy geskreeu. “Toe, kom, trek die sneller! Jy het mos ’n hond vir ’n pa. Jy wens mos hy wil vrek. Trek die sneller en skiet my vrek, jou klein kakhuis!” Die kind het sy pa se mond sien oop- en toegaan; hy het oor die blink loop van die rewolwer sy pa se tande in die lug sien byt. Sy ma het effens agter sy pa gestaan, haar hande voor haar mond geklem. “Asseblief, moenie,” het sy met ’n huilstem gesê. Die rewolwer het swaar geword in sy hande; hy het gesien hoe die loop bewe. Sy pa se gesig het rooier geword. “Jy haat moes jou ouers,” het sy pa geskreeu. “Jou eie vlees en bloed. Jy wens mos ons wil vrek, ek en jou ma. Ons is mos kaksleg.” Dit het begin toe die kind met sy karate-klere aan in die sitkamer verskyn het; sy pa het half omgedraai in die stoel. “Al weer daai moffieklere,” het sy pa gesê en sukkelend opgestaan. Die kind kon sien sy pa het gedrink. Sy pa se mond het oopgehang en sy ken was nat. “Gaan trek uit daai bliksemse goed,” het sy pa geskreeu en ’n wind opgebreek. Die kind het omgespring en na sy kamer gehardloop, die deur hard toegeslaan en

onder sy bed ingekruip. Hy het ’n hele rukkie daar bly lê voordat sy pa die deur oopgemaak het, sy hand onder die bed ingesteek het en die kind aan die been uitgetrek het. Hy het die kind regop geruk, hom aan die nek beetgekry en sitkamer toe gedwing. Daar het hy die rewolwer in die kind se hand gedruk en voor hom gaan staan. “Toe skiet, jou klein kakhuis!” Sy ma het aan sy pa se skouer geruk, maar hy het haar afgeskud. “Kom, jou klein moer, skiet!” “Nee, my kind, moenie!” “Skiet, of ek gaan jou bliksem!” Die rewolwer raak sweterig in sy hande. Sy oë brand. Die woorde moet stop. Alles moet net end kry, dit moes nooit begin het nie. Waarom het Ma hom die storie vertel, waarom het alles begin? Sy was jonk en dom, het sy gesê, en hy was jonk, en hulle wou wegloop nadat hulle ’n aand in die bioskoop was, en hulle het in sy tweedehandse Chevy weggery, hy was ’n ducktail met ’n mak bobbejaan met die naam Soldaat, hy het ’n tatoe en ’n leerbaadjie en klinknaelbroek gehad, sy ’n mini en sulke hoë hare en blink grimering en dun ooghare, daisies op haar rok, en hulle was net in standerd agt en hulle moes trou. Haar pa was ’n mechanic; syne ’n myner, en hulle het gesê standerd agt is genoeg, die myne het baie werk en Ma hoef nie te werk nie hulle kan ’n mynhuis kry, waarom het die storie nie geeindig voordat hulle in die inry gevry het nie en hy gebore is, waarom het sy pa nie opgehou om hom te terg nie, moffie, moffie, waarom het sy pa dat hy vir Wollie skiet, en as hy maar net nie gehuil het nie, hy moes net stilgebly het, of saam gelag het, want dis die gehuil wat sy pa mal gemaak het, gemaak het dat sy pa die rewolwer gaan haal het en dit in sy hand kom sit het, dis sy eie skuld, syne, sy hand in sy pa se groot hand wat droog en skurf is, die groot hand wat sy hand heeltemal toemaak, sy pa se hand en die rewolwer, alles word groot en swaar en sy pa se mond anderkant die blink loop van die rewolwer, skiet, sê sy pa, word groot, sê sy pa, en sy ma praat, my kind, sê sy ma, nee, my kind, my kind, my kind … My kind. Hy sien sy ma. Haar kop skeef, haar oë asof sy iets vra. “My kind,” sê sy. Dit voel vir hom asof hy gaan lê in ’n gat in die rooi grond teen die agterplaas se draad, en hy word toegemaak in sagte, warm grond, sag, sag, sag. “My kind,”

sê sy ma. “My kind.”

Agt

Hy het probeer om so ongesiens moontlik na haar te kyk. Haar dopgehou. Gulsig. Haar asemfyn blonde hare teen die nattigheid van haar wang. Sy het hande op die heupe gestaan, effe agteroor gebuig met haar kop regop asof sy die pad van haar asem so kort moontlik wou maak deur haar keel reguit te hou. Haar sagte, weerlose keel. Hy het skuins agter die groot pilaar gestaan, tussen die ruimtes vir rondteoefening en die aërobiese klasse. Hy het haar dopgehou. Gulsig. Gesien hoe die sweet teen haar rug aftraan tot in die kuiltjie bokant haar stuitjie, tussen die verstrengelde lyne van ’n Tribal tattoo, gesien hoe haar pienk Nike-oefenbroek glansend oor haar boude span, en net voordat sy by die fonteintjie afgebuk het om te drink, het die gladde boë van haar dye, die ronding van haar pubis teen die blink metaalrand van die regop waterkommetjie gedruk. Sy het ’n fyn goue ketting om haar enkel, net bokant haar oefenskoene. Sy kom regop en vee haar hare agtertoe; perfek gemanikuurde tweekleurnaels, die pinkienael van die linkerhand met ’n diamantjie. Sy speel doodluiters met haarself pop, dink hy, haar lyf haar speelding. Sy haal ’n pienk lipstiffie uit ’n lyfsak en trek dit vinnig oor haar lippe, vee weer haar hare terug en draai om. ’n Rukkie lank kyk sy reguit na hom en dan buk sy af om ’n strekoefening te doen. Sy verlustig haar in sy begeerte, weet hy, soos alle mooi vroue in gimnasiums maar maak. Hy buk af om aan sy veters te vroetel en staar onder sy kuif deur na haar, soos wat mans in gimnasiums maar maak. Hy het agter haar aangeloop toe sy huis toe gaan, gesien hoe sy in die parkeergarage in ’n rooi Jetta klim en wegry. Hy het huis toe gegaan, gaan stort en denkend aan ’n sweterige Tribal tattoo, nagemaakte diamant op ’n pinkienael en ’n pienk oefenbroek wat oor ’n venusheuwel span, gestaan en masturbeer. Hy het skuldig gevoel en sy gewete probeer sus deur vir homself te sê hy haat haar. Hy sal haar met sy penis straf. Hy sal haar straf en straf en straf omdat sy hom so laat sondig. Hierdie vieslike, vieslike sonde; hierdie vieslike blinkgeverfde sonde.

Ek het haar gehaat oor haar perfekte lyf, haar perfekte naels, haar perfekte hare, die gewilde handelsmerke wat sy dra, haar banale tatoe, haar leë selfvoldaanheid, haar kitsch lewe. En ek het myself gehaat omdat ek dit nie kon regkry om volmaak vir haar te wees nie. Ek het agter haar aangedraf soos ’n patetiese skoothondjie, aan haar kuite probeer lek, die blink, blink vel, die duikies by haar knie. Voertsek, het sy vir my gesê, voertsek, voertsek, voertsek!

Die konstabel het later daardie aand die eerste keer in ’n kroeg gaan sit, oorkant die hospitaal ’n blok van die kaserne af. Die plek was leeg, vuil en donker. ’n Ou man het in ’n hoek gesit en met homself gepraat. Die konstabel het op een van die hoë stoeltjies voor die toonbank gaan sit en ’n bier bestel. ’n Countryliedjie van Lance James het oor die vuil luidsprekers geblêr. Langs hom het die enigste ander klant voor ’n lang glas vol ys gesit. Die ander ou het ’n vuil denimbaadjie aangehad, sy kort krulhare was deurmekaar, vuil, en hy was ongeskeer. “My plaas se naam is Verdwaalberg,” het die man gesê. “Hallo,” het die konstabel gesê en geglimlag. “Daar is net een reël,” het die man gesê. “Respek. Daar is ’n verskil tussen partikulêr en peculiar.” “Wat bedoel die meneer nou?” het die konstabel oordrewe verbaas gevra. “Jy het ’n sekere oog en jy weet dit,” het die man gesê en twee tequilas bestel. “Hierdie een is vir die sand tussen ons tone,” het hy gesê en ’n vinger op die linkerkantse glasie gesit; toe op die regterkantse een, “en hierdie een vir die hart,” het hy gesê, sy oë wydstarend en blink. Die konstabel het hom sprakeloos aangestaar. “Ek is maar net ’n huursoldaat,” het die man gesê en oor sy skouer na die konstabel gekyk. “My vrou is ’n sielkundige. Ons sit elke aand in die bad en rook ’n skyf.” Die konstabel het geproeslag en ’n sluk van sy bier gevat. “Vir wat is jy kwaad?” het die huursoldaat gevra.

“Ek weet nie,” het die konstabel geantwoord. Hy het nie durf waag om na die man langs hom te kyk nie, en hulle het in stilte verder gedrink.

Die seun kuier die naweek by Roelf-hulle. Roelf se ouer broer, Marius, is ook daar en ook sy sussie, Rina. Roelf se ma gee vir hulle wortels en aartappels om te gaan skrop onder die kraan in die voortuin. “Pa maak kerrie,” sê sy en loop na die vrugteboord om te gaan perskes pluk. “’n Kerrie moet perskes hê,” sê sy. Die seun kyk na haar. Sy is so sag, dink hy. Jy kan dit aan haar oë sien. Hy sien hoe haar rok om haar bene swaai. Hy kyk weg, hy wil dit nie sien nie. Dit is sleg, dink hy, haar rok, haar bene. Nadat hulle die groente geskrop het, sit hy twee aartappels langs mekaar met ’n wortel wat regop tussen hulle staan. Roelf lag met sy mond groot oop. Hy lag soos ’n vark. Roelf se ma stap vinnig verby; sy klik haar tong. Hy ruik die kerrie. “Skaapkopkerrie,” sê oom At en lag ha-ha-ha! “Wil jy die oog hê?” vra oom At. “Ek wil, Pa!” skreeu Roelf.

Op sy eerste Oujaarsaand in Hillbrow het die konstabel sy kamer laatmiddag verlaat. Hy was netjies in sy uniform geklee, en terwyl hy sy kamerdeur agter hom sluit, het hy uit die hoek van sy oog iemand by sersant Whitey se deur gesien. Dit was Rachel wat aangeklop het en met haar kop teen die deur gewag het dat Whitey oopmaak. Dit was die eerste keer dat die konstabel haar gesien het sedert hul nag saam. Hy het probeer om ongemerk agter haar verby te loop, maar sy het omgekyk. “Middag,” het hy stram gesê. Sy het geglimlag, nie ’n woord gesê nie, afgekyk na haar hande en met haar naels gepeuter. Hy het vinnig aangeloop, maar haar stilte het soos ’n graat in hom bly steek. Haar hare was nou blond. Hy wou omdraai en haar aan haar hare pluk en vra hoekom sy dit gekleur het. Hy het dan so baie van die swart hare gehou. Hy wou teruggaan en met haar praat, vir haar sê hoe mooi haar swart hare was, vir haar sê hoe vieslik, vieslik, vieslik sy nou lyk, maar hy het net vinniger en vinniger met die trap af getrippel. Sy moes nou net nie by die hysbak vir hom wag nie, en hy wil nie sien hoe sy vir Whitey groet nie, maar waarom het sy net niks gesê nie? Die konstabel laat die kaserne se voordeur hard agter hom klap. Hy moet

vanaand voetbeat doen saam met Gerrie de Jager, ’n blougat wat pas uit die kollege gekom het, ’n kettingroker met ’n skerp gesig en uitpeuloë. Hy rook altyd bewerig asof hy aan ’n senukwaal ly. Oujaarsaand is die gevaarlikste tyd in Hillbrow. Die plek word deur ’n dierlike waansin oorval. Mense gooi blompotte, stoele, bottels, bakstene en enige ding wat skade kan aanrig vanuit die woonstelle op die mense in die straat. Daar is al selfs ’n yskas by ’n venster uitgegooi. Elke Oujaarsaand sterf mense in Hillbrow as gevolg van vallende voorwerpe. Die konstabel en De Jager loop met Pretoriastraat af en weer op met De Korte. In Fontana koop elk ’n halfliter Coke, die glasbottel. Dit is nog vroeg. Skemer. Skaars ’n blok verder is die konstabel se bottel leeg en hy druk dit in sy sak. “Daar’s ’n asblik, gaan jy nie jou bottel weggooi nie?” vra De Jager. “Hou jou bottel,” sê die konstabel, “ons gaan dit nog nodig kry vanaand.” Die konstabel dink aan Rachel. Die twee polisiemanne sien hoe die stad verander. Die netjies geklede mense wat vir besigheid daar was, is huis toe. Die liggies begin aangaan en die nagdiere kom uit hul skuilplekke. Hulle steier rond, monde wyd gesper, die oë veragtend. Die konstabel en De Jager word deurlopend getart. Uitgelok. Hulle ignoreer die aanmerkings en beledigings en stap rustig verder, sorg dat hulle sover moontlik onder afdakke en skerms loop. Die konstabel dink aan Rachel se wriemelende klam lyf, haar asem in sy nek. Op die hoek van De Korte- en Pretoriastraat is daar ’n samedromming. Dit is nege-uur, te vroeg vir moles. Dit gaan ’n moeilike aand wees, dink die konstabel. Sowat tagtig mense staan in ’n kring om twee bakleiende mans. Die een vegter is ’n middeljarige wit man wat sy linkerhand in ’n ligbruin seemsleerbaadjie gewoel het en met die ander verwoed houe slaan na ’n swart man met ’n knipmes in sy regterhand. Die swart man pluk met sy linkerhand aan ’n mou van die baadjie wat losgekom het en kap met die mes na sy teenstander se vuis. Bloed kleef soos dik stroperige sjampoe aan die wit man se krulhare. Die konstabel en De Jager bars deur die omstanders en gil. Die swart man gooi

sy rooi pet af en hardloop tussen die mense in, verdwyn byna onmiddellik in die menigte. Die wit man sak op sy knieë neer en vat aan sy bloederige hare. De Jager ontbied ’n ambulans oor die radio, en die konstabel laat die man op die sypaadjie lê, die baadjie onder sy kop. “Die ou wou my beroof,” sê die man. “Oukei, wag net,” sê die konstabel. Eers moet hy hierdie omstanders wegkry, dis een van die eerste beginsels wat hy geleer is. Moenie ’n samedromming duld nie, ’n skare is ’n dier wat mense se identiteit en gesonde oordeel steel, laat die mense so gou moontlik uitmekaargaan. Die konstabel skreeu so hard hy kan dat die mense die gebied moet verlaat. “Would you please clear the area,” skreeu hy, en toe tref ’n vuis hom reg agter die kop. Instinktief ruk hy die bottel uit sy sak en begin slaan, sonder vrae, sonder huiwering, links en regs. Hy slaan waar hy kan en mik vir elke kop wat hy sien. Hy hoor hoe De Jager agter hom oor die radio om bystand gil, en skielik is daar niemand meer naby genoeg om te tref nie. Die meeste mense het padgegee en staan op ’n afstand met snye aan die gesig en vloek. Die konstabel se uniform is vol bloed. Hy kyk om na De Jager wat bekommerd by die bebloede man op die sypaadjie hurk, die radio se gehoorstuk in sy hand geklem. Drie minute later daag ’n patrolliemotor op en die oorblywende koggelaars spat uitmekaar. “Fok, as dit nie vir daai Coke-bottel was nie,” sê De Jager. Die konstabel vat aan sy agterkop waar die vuis hom getref het en dink aan Rachel se hande in sy hare en haar sagte dye teen sy heupe.

Die kind sit met sy hande tussen sy kniekoppe langs sy pa wat bestuur. As jy op die motorradio ’n kasset speel, maak dit met party liedjies snaakse geluide en party kere klink dit asof die mense so stadig sing. Sy pa kyk net voor hom in die pad. Die kasset sing Jolene, Jolene, Jolene … “Waarnatoe gaan ons, Pappie?” vra die kind. “Ons gaan jou ma haal.” “Waar’s Mammie dan?”

“By jou ouma.” Die kasset maak kwiek-kwiek, maar dan speel dit weer reg. “Sy kuier net by hulle,” sê sy pa. Please don’t take my man, sing die vrou op die kasset. Pa lyk asof hy tegelyk hartseer en kwaad is. Die seun kyk by die venster uit. Dit is winter en alles lyk koud, die myne, die fabrieke, die geel gras. Sy pa se gesig lyk soos ’n mynhoop. Langs die pad het Pa gestop en vir hom ’n kettie gekoop, een van daardie met ’n metaalmik en die rek van ’n rubberbuis. Hy was bly oor die kettie, al het hy nooit vir een gevra nie. Terwyl hulle gery het, het hy gemaak asof hy na dinge langs die pad skiet, ’n padteken of ’n voetganger. Hy het die rek getrek en gelos. Tlaps. Hy het ’n klip reg in die middel van Goliat, die Filistyn, se voorkop vasgeskiet. Tlaps. Hy het die rek getrek en sy ma se gesig voor hom gesien. Hy het die rek gespanne gehou totdat sy vingers en arm begin pyn het, maar sy ma, wat van hom weggegaan het, se gesig het voor hom gebly.

Die oproep het van Radiobeheer gekom: ’n gewapende roof op ’n huis in Houghton. Die konstabel ken die gebied, dit is deel van sy wyk: ou herehuise, eintlik ou kastele, ou geld. Die blitspatrollie is besig en hulle is die naaste voertuig in die omgewing. Die konstabel is agter die patrolliewa se stuur, langs hom is vrouekonstabel Daschner. Sy is blond, kort en effe oorgewig, maar tog mooi en vroulik. Met haar sielvolle bokkie-oë en haar vel soos vars wit seep is sy besonder gewild onder die polisiemanne. Haar droom is om eendag ’n forensiese deskundige te word. Kantoorwerk. Gewapende roof is gevaarlike werk, die naasgrootste rede vir ongevalle onder polisielede. Die meeste sterf in motorongelukke. Derde op die lys is selfmoord. Die konstabel en Daschner ry woordeloos na die toneel, luister beklemd na die radiogesprekke van makkers van dwarsoor die stad. Daschner is nog ’n blougat en bang. Sy het ook nie die testosteroon wat die konstabel help om in lewensbedreigende situasies koelkop te bly nie. Terwyl hulle met die bloulig flitsend op die dak deur die verkeer vleg, probeer hy haar gerusstel dat alles

oukei sal wees. “Doen net wat jy geleer is en bly agter my,” sê hy. “Moenie probeer dapper wees nie. Hardloop eerder weg en kry hulp as wat jy ’n koerantberig word.” “Moet ons nie vra vir bystand nie?” vra sy onseker. “Daar’s nie tyd nie. As ons hulle wil vang, moet ons nóú daar wees. Ons gaan orraait wees. Doen net soos jy geleer is.” Hy gee sy instruksies kalm, maar is bewus van iets swaars wat in hom opbou. Hulle stop twee huise van die perseel af om nie hul teenwoordigheid te verklap nie. Die hek staan oop en hulle glip so vinnig en ongesiens moontlik en met oorgehaalde vuurwapens in, gebukkend langs die mure, soos hulle geleer is onder vensters verby, na die agterplaas. Daar is ’n buitegebou en die deur staan oop. Hulle sluip versigtig nader, presies net soos hulle opgelei is om te doen. In die donker buitekamer kry hulle die huishulp, haar hande en voete met elektriese koord vasgebind. Hulle beduie sy moet stilbly; sy beduie die rowers is nog in die huis. “Four men with guns,” fluister sy beangs. Daschner maak die bediende los en sy skarrel by die deur uit om by die bure te gaan skuil. Die konstabel hou die huis deur die buitekamer se venster dop, sy vuurwapen gerig om op die geringste beweging te reageer. Die konstabel en Daschner hardloop vinnig na die oop agterdeur. Hulle voer die klassieke huispenetrasie-beweging uit, presies soos hulle geleer is. Wapens gespan en gereed om te vuur, die pistool naby die lyf. Stadig en sistematies fynkam hul oë van agter die pistool se visier die vertrek van hoek tot kant, die konstabel met sy Beretta en Daschner met haar Walther PPK, die befaamde James Bond-pistool en standaard-uitreiking vir polisievroue. Klein en lig maar dodelik. Hulle is in die kombuis. Doodstil. As hulle hierdie operasie wil oorleef, moet die verrassingselement aan hul kant wees. In die kombuis lyk niks uit plek nie. Die sitkamer-cum-eetkamer. Deurmekaar. Óf die inwoners was slordig, óf die inbrekers het na waardevolle goed gesoek. Links is ’n houttrap wat na die boonste verdieping lei. Daschner skud haar kop, sy sien nie kans vir die trap nie. Die konstabel beduie sy moet agter die bank stelling inneem. Dis nie werklik ’n skans nie, weet hy; anders as in Hollywood bied ’n bank geen beskerming teen

’n koeël nie. “Sit so dat jy kan uitkom,” fluister hy. Hy hoop dat sy hom nie uit paniek sal raak skiet nie. Die konstabel klim die trap so stil en versigtig moontlik, met net ’n waterdun geloof in sy koeëlvaste baadjie, Beretta en opleiding. Alles is doodstil. Die konstabel dink skielik aan Roelf, oom At en Marius. Marius voor die Johannesburgse hooggeregshof. Twee motorbomme. Marius het ’n staatsbegrafnis gekry; sy vrou ’n gebuigde trouring, oom At ’n landsvlag en bittere verwyt. En later, van te veel verwyt, ook kanker. Dit is hoekom ek in hierdie huis is, dink hy. Omdat ek en Roelf ’n kinderlike verbond gesluit het om ons lewe aan hierdie saak te gee. Vir Marius en vir oom At. Die houttrap kraak; nou klink elke versigtige tree soos ’n donderslag, sy hartklop asof dit oor ’n luidspreker uitgesaai word. Hy het al meer as een begrafnis bygewoon. Gaan hy nou sy eie begrafnis tegemoet? Aan die bokant van die trap neem die protokol van sy opleiding oor. Stadig en sistematies. Vertrek ná vertrek. Elke kamer leeg. Ná ’n ewigheid loop hy terug na die bokant van die trap en roep na Daschner: “Hier’s niemand hier nie. Ons het hulle seker net-net gemis.” Hy sê dit met ’n mengsel van verligting en teleurstelling. Sy kans op glorie is verbeur; sy afspraak met die dood uitgestel. Hulle gaan soek die huishulp by die bure om ’n beskrywing van die rowers te kry, en terug by die patrolliewa gee hulle dié beskrywing aan Radiobeheer deur. “Ons moet nou maar check of ons hier enige tekens van hulle sien,” sê die konstabel en skakel die patrolliewa aan. Daschner sit stil en bleek by die venster en uitstaar. Hy kyk na haar en wonder hoe dit moet wees om seks met haar te hê. Die kind het opgewonde uit sy kamer gehardloop, gangaf, om die hoek in die sitkamer. En daar was sy pa. Hoekom was hy by die huis? Sy pa het met sy rug na die kind oor ’n stoel gebuk, sy hande op die armleunings. Sy pa het oor sy skouer na hom gekyk, lelik na hom gekyk. “Gaan gou na jou kamer,” het sy pa gesê. “Ek en mamma gesels net gou.” Toe sien hy sy ma sit op die stoel. Agter sy pa se lyf sien hy haar skoene en haar een been. Hy het in sy kamer gesit en geluister of hy hulle stemme kon hoor. ’n Vlieg het teen die ruit getik-tik.

Die konstabel het haar hierdie keer in ’n nagklub raakgeloop, die meisie van die gym. Haar lyf het in die ligte geglim. Haar hare het in die kammawind van die lugversorger spookwit geflits. Haar stywe Levi’s het om haar welgevormde agterstewe gespan. Dit was sy derde bier. Nog vars en koud met die bitter skuim wat nuuskierig oor die glas se rand loer. Hy het eufories gevoel. ’n DJ met ’n puisiegesig het die musiek gemaak, sy hare was in ’n punt gejel en hy het ’n hemp met groen drake aangehad. Die musiek en alkohol het in die konstabel se lyf gemeng en hom in ’n stroom van sorgvryheid saamgesleep. Hy het vir die blonde meisie gesit en kyk, en anders as die keer in die gym het hy nou “game” gehad. Hy het sy huiswerk gedoen. Hy ken hierdie spel. Hy ken hierdie reëls. Hier is hy die meester van sy lot; in hierdie plek, met sy oppervlakkige plesiersoekers, het hy sy lewe in sy eie hande. Hier kan hy soos ’n kunstenaar al die regte prentjies skilder, die regte vrae vra, die regte antwoorde gee. Die regte liggaamstaal gebruik. Tegnieke, metodes, truuks. Hy het die helfte van sy bier vinnig weggesluk, die glas neergesit en ’n Clorettes in sy mond gesit. Vir hierdie toertjie mag hy nie na bier ruik nie. Die konstabel het na ’n pragtige bruinkop gestap wat naby die blondine en in haar gesigsveld gestaan het. Die brunet was sy pion op die skaakbord. “Haai, hoekom stel jy jouself nie voor nie?” het hy met ’n onnutsige glimlag gevra. Sy was heeltemal uit die veld geslaan; het ’n oomblik na woorde gehap-hap. Die vermetelheid! Dis nie hoe dit gedoen word nie. Maar dis juis die punt. Dit maak hom anders, hy gaan teen die norm in, betrap hulle onkant, gooi hulle van balans af, ontbloot hul swakhede en onsekerhede en buit dit dan uit. “Ag toe?” sê sy toe sy tot verhaal kom. “Jy kan jóú mos voorstel.” “Ag, ek is jammer,” sê hy oordrewe apologeties. “Ek het jou verwar met iemand anders.” Hy glimlag steeds uitdagend.

Sy trap in die slaggat. “Met wie?” vra sy. “’n Geëmansipeerde vrou van die nuwe millennium.” “’n Fokken wat? Praat Afrikaans, man.” Perfek, het hy gedink. Sy is dom en kommen. Sy voel nie goed oor haarself nie. Al wat sy het, is haar voorkoms en dit het haar al te veel trane besorg. Haar begeerte na aanvaarding het haar al te dikwels die prooi van chauvinistiese varke gemaak. “’n Moderne selfstandige vrou,” sê hy. “Julle soek mos gelyke regte en gelyke pay.” “Ja, en jou punt is?” “Dat jy gelyk met mans wil wees, maar jouself nie eerste wil voorstel nie. Dis mos nou kamstig ’n man se werk.” Hy het tergend bly glimlag. Deel van die tegniek is om haar heeltyd te laat wonder of jy ernstig is of nie. Dit laat haar aan haarself twyfel. Hou haar van balans af. Omseil haar verdedigingsmeganismes. “Ag oukei, jong,” sê sy en skud haar hare. “Ek is Amanda.” “Ek is Migal,” sê hy – ook dié naam is deel van sy strategie. Hy het haar hand geneem en terwyl hy diep in haar oë kyk, het hy dit na sy mond gelig en gesoen. “Aangename kennis.” Sy het nie presies geweet hoe om hierop te reageer nie en haar hand nie heeltemal so vinnig uit syne getrek nie. “Amanda, ek is eintlik net hier om vir jou ’n grappie te vertel,” sê hy. “Ek like nie jokes nie.” “Ja, dalk, maar hierdie een is moer snaaks.” “Nou oukei, vertel my.” “Ek sal netnou.” “Why?” “Sommer. Jy sal sien.”

“Ag jissis, wil jy nou fucked up wees?” “Wag net. Dit gaan die moeite werd wees. Ek belowe.” Bly vir haar ’n raaisel. Skep afwagting. En alles deel van die groter plan, toegespits op die eintlike buit – die blondine wat die hele toneel moes gadeslaan. Hy moes nou net wag dat die blondine in sy rigting kyk, seker maak dat sy sien dat hy in ’n pragtige vrou se oor fluister en hoe sy skaterlag van plesier. Sy moet dink: Dit moet seker iets baie ouliks wees wat hy vir die mooi meisie sê, kyk hoe geniet sy dit saam met hom. Haar nuuskierigheid moet die oorhand kry en sy moet begin wens dat sy kan hoor waaroor hy en Amanda praat. As hy seker is haar nuuskierigheid is geprikkel, sal hy onderlangs in haar rigting loer. Sy sal vir hom kyk en hy sal oogkontak maak. Dan sal hy geheimsinnig vir haar glimlag, na Amanda kyk en hardop vir haar sê dat hulle weer later sal gesels. Hy sal dan vinnig vir die blondine glimlag voordat hy vir Amanda ’n soentjie waai, omdraai en wegstap. En toe hy glimlag net voordat hy wegstap, het die blondine terug geglimlag. Het jou! Hy was ook nou seker sy het hom nie van die gym herken nie. Hy het ’n draai gaan loop, sy hande gewas, gesig afgespoel en sy hare reggevee. Reg vir Fase Twee. As dit nie werk nie, kan hy altyd Amanda se palm gaan lees. Hy sal vir Amanda gaan vertel dat sy nooit goed genoeg voel nie, dat haar ouers haar nie verstaan nie, dat mans haar misbruik en verneuk en sy baie aande daardie teddiebeer, wat sy vir ’n Valentynsgeskenk of verjaarsdag gekry het, vashou en sag huil. Hierna sal hy vir haar drie tequilas koop. Sy sal eers hartseer lyk en sê hy is die enigste man wat haar verstaan, dan sal sy die somberheid afskud en weer die party girl word. Sy sal hard lag, hard gesels, baie vloek en wild dans. Dan sal hy haar nooi vir ’n Jägermeister by die kaserne. “Een vir die pad,” sal hy sê. “Maar jy kan nie lank bly nie,” sal hy haar gerusstel. “Een shooter dan skop ek jou uit.” Sy moenie soos ’n slet voel nie. Vroue wil nie soos slette voel nie, weet hy. Daar is ’n verskil tussen een wees en soos een voel. ’n Vrou se wêreld bestaan uit voel. Dit gaan nooit oor hoe sy werklik in ’n uitrusting lyk nie, maar hoe sy daarin voel. Dis dié dat hulle vandag oor ’n uitrusting vrek en môre dieselfde een haat. Laat haar voel soos sy wil en jy kan met haar maak soos jy wil. Die konstabel het heelwat boeke hieroor gelees, en die manne wat weet, het hom vertel. Hy weet wat manwees behels. Al sy navorsing het hom toegerus vir

’n aand soos dié. Hy ken die reëls van die spel. Hy het die vrou bestudeer soos ’n wetenskaplike verskynsel. Hy is ’n meester op dié terrein. Rachel het sy kurk getrek, en nou borrel hy oor. Maar dit is net as Fase Twee nie werk nie. Hy het die blondine nou in die oog en stap nader. Stadig en beheers. Asof deur water stap hy. Dit skep ’n beeld van selfvertroue. Mense wat senuagtig is, beweeg en praat vinnig en rukkerig. Doen dus die teenoorgestelde, beweeg en praat vloeiend en stadig. Dit wys jy is in beheer. Sy moes hom uit die hoek van haar oog sien naderkom het, en sy kyk gemaak gesteurd na hom toe hy ’n tree weg is. “So, wanneer vra jy my om te dans?” vra hy met ’n stoute glimlag. “Ekskuus? Dis ’n man se werk.” “O, werklik?” sê hy. Hy wys na die tafel waar Amanda met ’n strooitjie uit ’n glas drink. “As jy jou vrees oorkom het, ek sit by daardie tafel. By daardie sexy bruinkop. As jy asseblief sê, dans ek twee danse met jou.” Hy glimlag weer, maar met uiterste konsentrasie, want hy weet sy selfvertroue is so vals en aangeleer dat dit enige oomblik inmekaar kan stort. Die verwarring in haar oë sê dat sy nie weet of sy hom ernstig moet opneem nie, presies soos wat hy dit wou gehad het. Sy is van balans af en diep gefassineerd. Niemand het nog so teenoor haar opgetree nie. Hy draai om en stap terug na Amanda toe. Halfpad kyk hy om na die blondine, wat hom nou verwonderd agterna staar. Abba se “Dancing Queen” speel, soos met sy eerste dans jare gelede. Hy gaan sit langs Amanda en sit ’n eenrandstuk op die tafel voor haar neer. “Hou fyn dop,” sê hy vir haar. Hy bedek die muntstuk met ’n servet en sit sy glas bier bo-op; hy haal die glas en die servet af en die muntstuk is skoonveld. Nog ’n truuk. Nog ’n metode. Amanda is nou klei in sy hande. Iemand raak lig aan sy skouers; hy kyk op en dit is sy eintlike teiken. “Kom ons gaan dans,” sê sy bot.

Die tegniek werk tagtig persent van die kere. Sy moes eenvoudig net agterkom wat fout is met haar, hoekom hy haar nie soos al die ander mans aanbid nie. Hy sou nog, het dit heimlik reeds gedoen, want sy was mooi genoeg, meer as mooi genoeg. Maar met banale aanbidding sou hy haar nooit kon kry nie. As jy aanhou doen wat jy nog altyd gedoen het, of doen wat almal doen, sal jy dieselfde resultate kry. As jy ander resultate soek, moet jy iets anders doen. Hy het sy oë gerol, vir Amanda gelag en gesê: “Ek’s nou terug.” Amanda het onseker geglimlag en haar bes probeer om so nonchalant moontlik te lyk. Haar oë het egter nie saamgelag nie en haar jaloesie verraai. Hy het nou albei aan die hoek gehad, maar hy het geweet as hy dit nie reg speel nie, kan hy albei verloor. Die enigste opsie is om saam met Amanda huis toe te gaan, en te hoop dat hy die eintlike ene weer sal sien. Die Abba-melodie het hom wild van afwagting gemaak; die musiek het gedrup van lus en losbandigheid. Sy hande was om die eintlike ene se dun middel, die spiere ferm onder sy hande en haar stywe T-hemp, haar parfuum soos bloeisels, met ondertone van sitrus en naeltjies, haar oë dom en groot en blou van reinheid en onskuld. Hy wou haar vasdruk en soen, sy liefde verklaar, met haar trou en kinders by haar verwek. Hy het gevoel hoe sy siel met hare verstrengel raak, een vlees word, alles in een dans. Maar hy moes eenvoudig net by die plan hou. “So, hoekom stel die dame haarself nie voor nie, my magtig!” het hy die formule opgesê. Selfversekerd en stout. Arrogant maar sjarmant. Net die regte kombinasie van afstoot en aantrek. “Ek’s Chené,” het sy gesê. En daar was sy voor hom, die vrou oor wie hy gefantaseer het. In al haar glorie. Haar lyf ’n beeldhouwerk, haar gesig versigtig gepoleer. Fyn. Afgerond. Perfek. “En jy is?” het sy ongeduldig gevra. Hy het haar gedraai en om-en-om getol om tyd te wen. “Ek het vier reëls wat jy eers moet nakom voor ek my kan voorstel,” het hy vier mate later gesê. “O ja? En wat sal dit nogal wees?” het sy kammageammuseerd gevra. “Een: Fok die mense, ons is die mense.”

Sy het haar kop agteroor gegooi – haar blonde hare het aan haar boude geraak – en hard gelag. “Dié dat mense sê: ‘O, wat gaan die mense sê?’,” het hy verduidelik. “Ons is die mense waaroor die ander bekommerd is.” Sy het weer gelag en gewag dat hy voortgaan. Hy het stilgebly. Nog ’n tegniek. Nog ’n truuk. Wees misterieus. Prikkel hulle nuuskierigheid. Nuuskierigheid, elke vrou se achilleshiel. “En?” het sy hom gepor. “Reël twee,” het hy gesê, haar eers weer ’n slag getol voordat hy sy antwoord voltooi het. “Doen net dit wat jy geniet.” “Ek like jou!” het sy laggend en uitasem gesê. Hy het weer gewag dat sy hom aanpor voordat hy die derde reël gee. Bly ontwykend. Bly interessant. Dis die reëls. Uiteindelik sê hy: “Gaan groot of gaan huis toe.” “Ek like jou sommer baie,” het sy gesê. Hy het haar maar net vertel wat sy nog altyd wou hoor. Wat sy nog nooit by haar ouers of enige iemand anders gehoor het nie. Sy is gatvol om te hoor hoe mooi sy is. Sy soek iets meer. Iets wat aan haar menswees, die Ek in haar, erkenning sal gee. “En die vierde reël?” por sy. Hy het twee rondtes lank stilgebly, net stil in haar oë gekyk totdat sy weer gevra het. “Wel, ek dink nie jy kwalifiseer al vir reël nommer vier nie,” het hy gesê. “Jy sal nog ’n bietjie moet werk daarvoor.” Sy het aanhou neul en kerm. Belangrik: Moet nie hier toegee nie. Staan vas. Bly stil. Behou die oorhand. “Ons kan dit met die volgende dans bespreek,” het hy gesê.

“Ag sies. Dis nie fair nie. Jy is sommer simpel,” het sy hom probeer oorreed. “Volgende dans,” het hy beslis gesê. Hy moes haar onseker laat oor hoe hy voel. Dis riskant maar die enigste manier met ’n godin. Die enigste hoop wat die té maer, té vet brigade ooit sal hê. Elke vrou is nie Rachel nie. Almal soek nie onskuld nie. Ná die dans het hy weer by Amanda gaan sit en hulle het oor onbenullighede gesels. Wat hulle vir ’n lewe doen, hoeveel broers of susters hulle het, hul gunstelingmusiek. “Het jy ’n kar, Amanda?” “Ja, ’n ou Beatle.” “Ek vrek oor Beatles.” “Jy?” “Nee, dit help nie ek koop ’n kar nie.” “Hoekom nie?” “Wel, ek toer deur die land en is te min by die huis.” “Toer deur die land?” “Ja, ek werk vir die veiligheidstak.” “Wat de fok is dit?” “Nasionale intelligensie.” “En wat is dit?” “Ek mag nie sê nie, maar ek is ’n polisieman. Veiligheidstak is die geheime polisie.” Hy wys haar sy aanstellingsertifikaat, en hy sien hoe die agterdog op haar gesig plek maak vir iets sagters. “Kan jy my huis toe vat?” vra hy.

“Wie se huis?” wil sy tergend weet. “Ek bly in Hillbrow Barracks,” sê hy. “Jou keuse.” “Ek kan jou môreoggend daar gaan aflaai,” bied sy aan. “Jy kan vanaand by my slaap.” “Dit sal lekker wees. Is jy reg om te ry?” “Ja.” “Ek gaan net gou ’n draai loop.” Hy stap na Chené toe. “Haai!” groet sy uitgelate. “Luister, ek is op pad, maar as die gode oor ons glimlag, sien ek jou gou weer,” sê hy. “Ek is elke Vrydag en Saterdag hier,” sê sy. In die badkamer ledig hy sy blaas geluksalig. Hy spoel sy gesig in die wasbak af, glimlag vir homself in die spieël en gaan terug na Amanda. Daar wag twee tequilas op die tafel; sy glimlag geheimsinnig. “Een vir die pad,” sê sy. Ek het gedroom van ’n vrou wat van my sou weet. Sy sou soos ’n sigeuner aantrek omdat sy lig deur die wêreld reis. Haar spieël sou ’n dik goue raam met krulletjies hê, haar huis vol kerse, haar banke met rooi fluweel gedrapeer. Ek sou bloot deur te kyk hoe sy haar oggendkoffie drink of haar klere aantrek van die liefde leer. Ek sou vir haar oranje skoene koop en ons sou pruike dra en foto’s neem, ons sou ons gesig verf en eksotiese kos maak, saam droom van ’n klein wit huisie by ’n rivier met ’n groen sinkdak en ’n kaggel, met klimop begroei en wit roosbome by die voordeur, ’n spesiale plek vir papawers, ranonkels, krismisrose en kruie.

Amanda se woonstel is karig gemeubileer en baie deurmekaar. Daar is kathare op al die banke en die matte, vuil skottelgoed in die opwasbak. Om dit weg te

steek, skakel sy nooit die kombuislig aan nie. “Verskoon maar hoe dit lyk,” sê sy. “Toemaar, dis oukei,” sê hy, maar gril. Skielik het hy nie die moed om vir haar te sê hulle moet reguit kamer toe gaan nie. “Ek is baie moeg,” sê hy en syg op die bank neer. “Gaan jy oukei wees op die bank?” vra sy. “Ja.” “Is jy seker? Jy kan in my bed kom slaap.” “En waar gaan jy slaap?” “Ook in die die bed.” “Is jy seker?” “Ja, dis fine. Ek belowe. Soek jy koffie of iets?” “Nee dankie.” Sy hart jaag, maar hy hou sy oë toe om sy opgewondenheid te verbloem. Sy stap na haar donker kombuis toe. “Ek maak net gou vir my ’n koppie tee,” sê sy. Teen die muur is ’n ry foto’s gemonteer, modelfoto’s van haar. Hy staan op om daarna te kyk. Dit lyk nie heeltemal soos sy nie, dink hy. Dit lyk soos iemand wat sy was, of iemand wat sy graag wil wees. Hy kry haar badkamer, was sy gesig nog ’n keer en druk van haar tandepasta in sy mond uit. Nadat hy sy mond uitgespoel het, kry hy ook haar slaapkamerdeur maklik. Sonder om die lig aan te sit, glip hy in – sy is nog in die kombuis doenig – trek sy klere in die donker uit en klim met sy onderbroek in die bed. Die lakens en kussings is ongelooflik sag en hy wriemel behaaglik om sy lê te kry. Daar is skielik iets anders ook op die bed, hy skrik en sit regop: Dit is ’n grys kat wat op die bed gespring het en nou by sy voete opkrul.

“Ek is nou by jou,” sê Amanda by die deur, kom in en sit haar tee op die bedkassie. “Hallo, Tiger,” sê sy en streel haar kat se kop. Sy gaan weer vinnig uit en hy hoor die badkamerdeur toegaan. Hy lê ’n minuut of wat met sy hande onder sy kop na die plafon en staar voordat Amanda inkom. In die lig wat deur die deur val, sien hy sy het net ’n G-string en ’n tank top aan, haar hare los en wild. Hy maak asof hy vaak en half aan die slaap is. Amanda kruip langs hom in en begin hard aan haar tee slurp. Die geluid irriteer hom. Sy druk haar koue voete teen syne. “Oe, jou lyf is so lekker warm,” sê sy. Hy trek sy voete vies weg. “Kom ons lê lepel,” sê hy om te sorg dat haar voete nie weer naby syne kom nie. Sy sit die beker op die bedkassie neer, vou haar regterarm oor hom en begin hom in sy nek soen. Hulle naai. Hy raak aan die slaap, en die volgende oggend gaan laai sy hom vroeg met haar ou Beatle by die kaserne af.

Nege

Die konstabel het weer gaan luister na die DJ met die gejelde hare, puisiegesig en die drake op sy hemp. Hy het weer gaan dans; weer gesondig. En Chené weer gesien. Sy was saam met twee vriendinne, en ’n frisgeboude macho man met ’n swart T-hemp het met haar staan en gesels. Sy hare was netjies en modern gejel; hy het ’n dik goue ketting om sy nek gehad en sy hemp het oor sy boarmspiere gespan. Dis die soort waarvoor sy normaalweg sal val, het die konstabel gedink. Die konstabel stap nader; groet eers die vriendinne deur elkeen se hand te soen en stel hom dan voor. Hulle is haar gewete, weet hy. Hy ignoreer die fris man eers en staar ’n rukkie stil in Chené se oë. “Hei, ouboet, gaan kry vir ons ’n drink,” sê die fris man. Die konstabel ignoreer die fris kêrel en wag dat Chené iets sê. “Haai jy,” sê sy met ’n glimlag. Die konstabel leun oor na haar en fluister in haar oor: “Ek het ’n geheim om jou te vertel.” Haar oë blink van nuuskierigheid. “Ek kan palms lees,” sê hy. “Ag, jy jok!” “Regtig. Gee my jou hand.” Die volgende twintig minute het hy haar volle aandag gehad, terwyl hy diep in haar oë gekyk het, haar hand vasgehou en bog uitgedink het. Hulle het telkens hardop gelag, en wanneer hy met haar die draak gesteek het, het sy hom gemaak vies op die skouer geslaan. Die frisse het die stryd verloor. Hy het sy brandewyn-en-Coke ongemaklik gesluk en ’n grap begin vertel. Halfpad deur die grap het die konstabel vir Chené

aan die arm gevat en weggelei. Die vriendinne was vasgevang deur die fris man se magnetisme, gehipnotiseer deur sy testosteroongedrewe sjarme. Hulle het op al die regte plekke gelag en aan sy arm geraak as hulle met hom praat. Hy het egter kort-kort na die konstabel en Chené gekyk. Die konstabel lei Chené tot by die deur verste van die luidsprekers af. Sonder ’n woord kyk hy in haar oë en glimlag. “So, wat het jy uitgevind?” vra sy koketterig toe hulle tot stilstand kom. “Ek ken jou nou deur en deur,” sê hy. “O, regtig?” Sy gooi haar kop agteroor en lag. “Ja, regtig.” “En wat weet jy nogals van my?” Hy vat haar hand, kyk lank in haar oë en sê: “Jy voel nooit goed genoeg nie. Jou ouers verstaan jou nie. Mans misbruik en verneuk jou, en jy hou snags daardie soft toy van jou vas en huil sag, sodat niemand jou kan hoor nie. Mense hou van jou omdat jy mooi is, maar niemand sien verby die uiterlike nie. Niemand ken die regte Chené nie.” Haar blou oë begin swem en sy kyk weg. Die stryd is gewonne. Sy is so te sê sy prooi, sy slagoffer. “Ek kan dit nie glo nie,” fluister sy hees. “Hei, relax,” sê hy. “Kom ek koop vir jou ’n tequila en dan party ons. Genoeg van hierdie depressing praatjies.” Hulle het gedrink en gedans; die fris ou met die stywe swart T-hemp was besig om ’n ander blondine op die dansvloer te vry. Die konstabel het verskoning gemaak, hy moet die volgende dag vroeg begin werk. Nóg ’n reël, nóg ’n truuk. Deel van die Strategie: Quit while you’re ahead. Hy sê hy hoop hulle kan weer saam kuier en hy vra haar telefoonnommer. Sy gee

hom haar werknommer.

Die seun lê saam met sy niggie op die warm plaveisel langs die munisipale swembad en droog word. Hy het nou hare op sy bene en sy het ’n bikini. Daar is ’n dammetjie water in die kuiltjie op haar kruis sien hy, en fyn haartjies wat blink in die son. “Het jy ’n meisie?” vra sy niggie met haar ken op haar een voorarm. “Nee,” sê hy en kyk stip na ’n mier wat soek-soek voor sy neus verbyskarrel. “Jy moet dat iemand jou leer soen,” sê sy. Hy voel ongemaklik omdat sy niggie dink hy kan nog nie soen nie. “Ek kan soen,” sê hy. Sy niggie proes. “Ek praat nie van jou ma nie,” sê sy. Hy is dadelik kwaad. Sy niggie moet sy ma uitlos.

Die konstabel het Chené die dag nadat hy haar palm gelees het van die aanklagkantoor gebel. Dit was redelik stil, maar hy het die spreekbuis met sy hand toegedruk wanneer hy nie gepraat het nie sodat hulle mekaar beter kon hoor. Die gesprek was lomp en ongemaklik. “Kan ons Vrydagaand uitgaan?” het hy uiteindelik gevra. “Dit sal lekker wees,” het sy gesê. Sy wêreld het tot stilstand gekom. Hy het weer die ekstase van die Abba-liedjie van hul eerste dans in hom voel opwel, dit in sy mond geproe, geruik, aan sy lyf gevoel. Hy kon nie op sy werk konsentreer nie en het twee dae siekverlof geneem. Sy skof sou daarna ruil en dan sou hy weer vier dae af hê. In die kaserne het hy op sy bed gaan lê en die Abba-liedjie was in sy kop. Hy het sy hand voor by sy broek ingesteek en sy kloppende, beurende belustigheid vasgevat.

Haar lyf oor myne, haar sagte wit hare soos parfuum, haar vel warm en klam van reinheid en onskuld en heiligheid, sy het my sondes met haar wit lyf weggewas, haar seep glibberig en nat oor my dye, sag en suur en sout en bitter soos ’n alikreukel of ’n perlemoen, sy het my vergewe, my herstel, die swart van Rachel,

die grys van Wollie, die wit van God. Ek. Gewas. Gewit. Ek.

Dit het soos ’n ewigheid gevoel, maar uiteindelik was die Vrydag daar. Die konstabel het Chené met sersant Whitey se ou Mercedes gaan oplaai om by ’n restaurant in Pretoriastraat te gaan eet. Toe eers besef hy dis die einde van die maand, die stad is besig, Hillbrow vol en hulle kan nêrens parkering kry nie. “Wat daarvan as ons onder Fontana gaan parkeer?” vra hy. Haar reaksie pas nie heeltemal in sy strategie nie, om die waarheid te sê, sy betrap hom heeltemal onkant. Sy weier om so ver te loop, voor die plek of niks. Hy ry nog twintig minute om die blok, steeds nie ’n enkele oop plek nie. Die enigste uitweg is tog maar die ondergrondse parkering by Fontana. Hul tyd loop uit, hulle gaan hul tafel verloor. “Ag oukei,” sê sy met ’n snork, vou haar hande op haar skoot en klem haar lippe styf opmekaar. Hy het onder Fontana geparkeer en hulle het die blok tot by die restaurant gestap, haar hand stywerig in syne. Hulle moes lank in ’n ry wag; almal voor hulle verbeeldinglose verliefde paartjies, net soos hulle. Hulle wag byna ’n halfuur in die tou, en heeltyd sê sy nie ’n woord nie. Hy voel skuldig en skaam, en terselfdertd oorweldig deur hoe mooi sy is. Het ek haar verloor? wonder hy. Hulle skuifel-skuifel vorentoe, en toe hulle eers binne is, is die atmosfeer van plastiek, nagemaak, ’n koue warmte. Die kelner sit twee groot spyskaarte voor hulle neer. Hy sien hoe haar oë byna angstig oor die spyskaart gly, en voordat hy kan wegkyk, praat sy. “Ek sal die kreef vat,” sê sy beslis, kyk hom vierkant in die oë. Toe snap hy wat aangaan. Haar beweegrede was nie honger of smaak nie, maar ’n siek soort wellus, sy het doelbewus die duurste gereg op die spyskaart bestel. Weet sy dan nie wat ’n fokken polisieman verdien nie? Hy glimlag egter en kry dit reg om heel ongeërg te klink. “Nog iets?” vra hy. “Ja,” sê sy, “’n lekker chardonnay.” Dié keer kon hy niks sê nie en het vinnig

afgekyk na die spyskaart. “Kom ons bestel ’n bottel,” sê sy. Hy maak of hy na die wynlys soek. ’n Kwart van sy salaris in een aand! Hy hou sy vinger op die goedkoopste chardonnay op die lys en kyk op, sien hoe haar fyn hare aan haar wange vassit. Haar oë is vol onskuld, sy bring ’n pragtig gemanikuurde nael na haar mondhoek en slaan haar oë neer. Sy hart vermurwe. “Net wat jy begeer, my lam,” prewel hy, baie bewus van die troetelnaam wat hy haar genoem het; dit het vreemd gevoel, na iets wat hy per ongeluk gedoen het. Hy bestel die goedkoopste gereg, ’n burger. Die staat sorg darem vir my, dink hy, ek het darem ’n dak oor my kop. ’n Volle maand lank sal hy niks meer drink nie, niks kuier en niks koop nie. Hy het gekyk hoe sy die kreefstert met haar hande, haar blou, blou naels, oopbreek, na die vetterige vingermerke en lipstif aan haar glas chardonnay, hy het haar tong pienk en nat oor haar glansende onderlip sien glip en hy het sy maag voel draai en gevoel hoe hy lam en hulpeloos word, kleiner as wat hy by Rachel was, Rachel met haar tiete en G-string en oop bene, veel, veel swakker is hy by die meisie wat netjies haar kos op haar bord rondstoot. Sy slaan skielik haar oë van die bord af op. “Ek’s lus vir nagereg,” sê sy opgewek, soos ’n kind wat pas aan ’n nuwe speletjie gedink het. “En jou kos?” “Nee wat, ek’s klaar,” sê sy doodluiters, haar kop gekantel na ’n opgetrekte skouer. Hulle bestel roomys met sjokoladesous en praat die res van die aand nie weer ’n woord met mekaar nie. Hy drink bitter die laaste slukkie chardonnay toe die kelner haar byna onaangeraakte kreef voor haar wegneem.

Wat het sy gesê as sy gebid het? Het haar oë dan geblink en het sy gedink aan ’n goue son oor klowe en beboste heuwels of golwende strande, ou geboue en murasies, geheimsinnige name en vergete gesigte, het haar wange gegloei en haar lippe van aandoening gebewe, het sy geroep tot God, o Vader hoor my en sien my aan in my naaktheid, in my ielose kaalheid, sien my aan as ek in

winkelsentrums die leegheid in my probeer vul en in gimnasiums die glans probeer terugkry, o Here red my.

Die konstabel het sersant Whitey se ou Mercedes gaan haal terwyl Chené voor die restaurant vir hom gewag het. Hy het oorgeleun om die deur vir haar oop te maak en nadat sy ingeklim het, het sy in haar handsak na lipstiffie gevroetel. Hy het maar aangeneem sy wil huis toe gaan; hy was ook raadop met haar swye en wou haar so gou moontlik uit sy lewe kry. Dié een het hy verloor. Sy het haar lipstiffie opgeknap, dit gebêre en saggies ’n Roxette-liedjie begin neurie. “I say hello, you fool, I love you …” Hy het haar glansende lippe gesien en met sy hande styf om die stuurwiel geklem strak voor hom uitgestaar. Iemand wat soos sy lyk, kan ’n bietjie status verleen aan hierdie net-’n-ou-grappie-bestaan van hom, het hy gedink. Sy is alles wat hy nie is nie. Hy het probeer vasstel wat Chené vir hom kan beteken. Sy gedagtes het saam met die verkeer die nag ingevleg. Hy het hom twee fundamentele lewenskeuses voorgestel: Hy moet kies tussen (a) ’n seksuele verhouding met Brooke Shields op voorwaarde dat niemand ooit daarvan weet nie, en (b) om gereeld saam met Brooke Shields op straat gesien te word waar hulle hande vashou en soms soen, op voorwaarde dat hulle nooit seks het nie. Wat sal hy kies? Die roem of die geheime seks? Hy sou (a) kies, het hy gedink. Ander se dunk van hom beteken vir hom meer as sy eie ervarings. Hy sal eerder lyk as leef, en in die spieël van ander se oë sal hy dit dalk regkry om homself anders te sien. Dit is wat hy en Chené gemeen het. Rachel is vry hiervan, het hy gedink. Maar sy is weer ’n gevangene van die werklikheid, háár grys werklikheid. Dalk is haar lot beter as sy en Chené s’n, hy weet nie. Maar dit is juis sy onkunde wat vir Rachel aangedraai het, sy gebrek aan ervaring. Dalk wil sy wegkom uit haar oorvloed aan ervaring. En hier vlug hy na Chené se kunsmatige skoonheid, haar designer jeans, haar gekleurde hare, glansende lippe, haar gymgevormde tiete en gat, haar make-up en haar presiese maniertjies. Hy het voor haar hek gestop; sersant Whitey se ou Mercedes afgeskakel, omgeloop en haar deur oopgemaak. Sy het ondergeklim. Nog steeds nie dankie gesê vir die aand nie. “Wil jy inkom vir koffie?” vra sy. “Ja, sure,” sê hy vir die sypaadjie.

Hy kon dit nie glo nie. Hulle het die hele aand niks vir mekaar gesê nie, en nie een van hulle het dit geniet nie. Hulle was albei so anders as die vorige keer toe hulle gedans het. En tog, hy wou nog by haar wees; wou nog probeer om dinge te laat werk, iewers weer die gesels van die laaste dans terugkry, want hy het dit nodig. Hulle gaan sit op een van die banke van blink donker hout en rooi kunsfluweel. Teen die mure is prente van ’n donkie wat lyk asof dit deur ’n kind geteken is en Afrika-maskers, en op die vloer kleipotte en beelde van diere. Op die koffietafel is ’n klein prentjie in ’n metaalraam van ’n meisie wat met ’n rooi doek waai vir ’n aankomende trein en ’n bos gedroogde rose. “Drink jy suiker?” roep sy uit die kombuis. “Twee, asseblief!” Sy vra nie oor melk nie. Daar lê twee Cosmopolitan-tydskrifte langs die gedroogte rose op haar koffietafel, die een voorblad adverteer ’n kitskuur vir selluliet en vyf maniere om jou droomman te vang, die ander sewe reëls vir ’n gelukkige verhouding en die geheim vir permanente gewigsverlies. Chené kom in met ’n stomende beker; die beker is met beertjies en hartjies versier. Sy draai die beker se oor na hom sodat hy dit kan vat en gaan langs hom sit. Dankbaar merk die konstabel sy het melk by die koffie gevoeg. “Waar’s joune?” vra hy. “Ek drink nie koffie nie, dit gee selluliet,” sê sy. Hy knik en staar na sy koffie, dink aan iets om te sê. “So, wat doen jy vir ’n lewe?” vra hy dan, en begin dadelik wonder waarom hy dit nou eers vir haar vra. “Ek verkoop versekering,” sê sy. “Kort termyn.” “Dis nou karre, huise, dié soort ding?” “Ja, maar meestal besighede. Ek doen corporate.” Hy weet nie regtig wat “corporate” beteken nie, maar probeer beïndruk lyk. “Hoe lank doen jy dit al?” vra hy.

“Vandat ek klaar is met skool. Daar is baie geld daarin. Jy moet dit probeer.” “Ek’s nie ’n ou vir sales nie.” “Ag, dis maklik.” “Ja, maar jy hoef net jou wimpers te wapper dan verkoop jy ys aan ’n Eskimo.” Sy lag. Dit val hom op dat dit die eerste keer die aand is dat sy lag. “Is jou koffie reg?” vra sy. “Ja, dankie.” Hy kyk vinnig van sy koffie op en vierkant in haar oë. “Kan ek jou soen?” vra hy, so onverwags dat hy self nie weet waar die vraag vandaan kom nie. “Wat?” Hy sit die koffie neer en soen haar. Eers net amper-amper en sag. Sy reageer gretig, druk haar lippe hard teen syne, maar hy deins effens terug, nou weer in volle beheer. Onthou die reëls, jy is die vlam en nie die mot nie. Tegnieke, metodes, truuks. Hy laat sy lippe raak-raak teen hare skuur; asem haar in en sy vir hom. Sag-sag streel hy die kuiltjie in haar nek met sy duim en voel hoe haar asem harder en vinniger jaag. Sy druk haar bolyf stywer teen hom vas; hy laat hulle sywaarts kantel. Sy lê byna op die bank, maar beur dan regop. Hy weet wat sy dink: As sy plat lê, het sy verloor. Maar hy dwing haar met soene verder en verder agteroor; uiteindelik kreun sy sag en gaan lê, haar hand voor by sy hemp ingesteek, haar naels teen sy vel. Hy druk sy hande onder haar perfekte agterstewe in en klem dit vas. Maar dan trek hy sy kop terug. “Jy kan amper soen,” sê hy heel ernstig. Tegnieke, metodes, truuks. Sy maak haar oë styf toe en dan weer oop; probeer iets sê, maar druk dan eerder haar hand agter sy nek in en trek hom nader, soen hom wild. Hy begin haar bloes losknoop. Hy dink aan Rachel in sy smal kasernebed. Die eerste knoop kom los. Hy dink aan Amanda se warm lyf teen hom. Die tweede knoop is los, dan die derde. Hy skulp sy hande oor haar borste, laat dit dan afgly na haar maag. Sy druk haar hand tussen hul lywe in, probeer sy klipharde penis

deur sy stywe denim raak vat. Hy hoor “Dancing Queen” in sy kop. Maar dan begin sy haar lyf onder hom uitwikkel; druk sy bo-lyf van haar weg. “Ek’s nou terug,” sê sy en staan op. “Waar gaan jy?” “Ek gaan vir my koffie maak.” “Ek dog jy drink nie koffie nie?” “Ek’s nou lus.”

Ek het gekies. Ek wou eerder goed lyk as goed leef. Ek wou my verlustig in die mans in die restaurante wat haar begeer, die vroue wat haar haat. Die mense wat oor my wonder. Ek het haar nog nooit verower nie, ek haar skyngod, sy my skyngeluk. Ná elke woordelose ete het ons gesoen, gevryf, gevat. Ek het gewonder, gemasturbeer. Wat het sy by my gekry? Ek weet nie. Die uniform? Die geweer? Die gevoel van veiligheid? Tegnieke, metodes, truuks? Ek weet nie. Ek weet nie.

Die konstabel en Chené het weer gaan eet, weer koffie by haar huis gaan drink, weer gevry. Hulle het in haar bed gelê. Hy kon kwalik nog die bitter trek om sy mond wegsteek, maar het sy rol getrou bly speel. Sy het hom die soveelste keer warm gevry en daarna weggestoot. Vir God, het sy gesê. Sy moes haar plastiekpoplyf heilig hou. ’n Tempel. ’n Peperduur ontwerperstempel. Het Jesus dan nie die smouse uit die tempel gejaag nie? het hy gedink. Hy het met sy bolyf op sy elmboog gestut na haar lê en kyk. “Sê vir my iets moois,” vra sy. “Soos wat?” “Ek weet nie. Iets moois. Enige iets. ’n Gedig.”

Jy weet ook niks, dink hy. Jy verstaan ook niks. Hy trek sy vingers deur haar sagte hare en kyk in haar oë. Sy is vir hom mooi, so bitterlik mooi. Hy voel hoe haar skoonheid sy hele wese verskrompel, en dan bring hy sy mond na haar oor en begin prewel: “My tong is ’n kwas wat jou verf en waansinnige kuns pleeg.” Sy sluk swaar en hy sien die trane in haar oë. Dan druk sy haar kop tussen sy ken en skouer in en slaan haar hande om hom. “Jy’s amazing,” fluister sy teen sy nek. “Ek is nie,” sê hy, “maar jy’s beautiful.” Hy het sy hand op haar heup gesit. Sy was jonk en mooi, maar daar was reeds lyne om die hoeke van haar oë. Kraaipote. En dowwe vlekke op haar gesig van te veel sonbaai, te groot porieë op haar wange – klein onvolmaakthede wat ’n mens net van baie naby kon sien. Sy het met haar heupe teen syne gedu; een koue voet tussen sy kuite ingedruk. Sy het hom in die nek gesoen, sy oor gelek, haar tong in sy oor gedruk. Hy het haar bo-op hom getel, haar met sy hande op haar boude op hom vasgedruk. Sy het weer probeer loskom, maar hy het haar stywer vasgedruk. Asseblief moenie, het sy gesê. Jy is pragtig, het hy gesê. Stop, het sy gesê. Toemaar, het hy gesê. Nee! het sy gegil, en hy het diep gekreun, diep, diep, diep, en hy het gehyg en sy het gehuil en gehuil totdat dit stil geword het en hulle net saam geruk het wanneer sy gesnik het. Stil.

Ek het haar binnegegaan soos ’n sinkende skip wat onder die golwe inknak, in haar leë see weggesink. Ek was op haar, in haar, in haar sagtheid, haar onskuld, haar heiligheid. Ek het die grense van haar vel binnegedring, haar kindwees, soos ’n god wat vrye wil minag. Haar slymerige, nat en sagte diepte wat my diepste self omvat, die afgrond in my, my afgryslikheid. Ek hoor haar lyf roep, die vloek van haar vel, die oordeel in haar oë, haar verwronge gesig, in haar wilde oë my verwronge beeld, skeefgetrek. Ek het ’n skewe mens geword. In haar oë my leuen, my lewe in die donker dieptes.

“Dis oukei,” het hy teen haar agterkop vas gesê en haar hare liggies voor sy asem sien roer.

Sy het in ’n klein bondel opgekrul, haar rug na hom. Hy het sy lyf om hare gekrul en haar vasgehou. “Dis oukei,” het hy weer gesê en haar lyf voel sidder. Toe het hy roerloos bly lê, te bang om nog iets te sê.

Tien

Die konstabel lê op sy harde, smal kasernebed en droom. Hy droom hy is in ’n tempel, ’n antieke struktuur soos Stone-henge. Hy is een van ’n klomp mense wat in ’n sirkel voor ’n ruwe klipaltaar staan, almal met grys maskers en lang grys gewade, elkeen met ’n fakkel in die hand. Op die altaar is ’n lam vasgemaak, ’n lam met hulpelose oë en ragfyn wit wol. Die konstabel droom hy lig ’n dolk en kap dit gillend in die lam se nek. Dan sien hy dat hy die lam is – hy sien die lem bokant hom flits en voel die warm bloed uit sy keel spuit soos ’n fontein; hy voel die koue klip onder sy rug, die toue wat in polse en skene insny. Hy sien die oë van sy slagter, grysblou en bekend. Hy word opgeneem in die grysblou van die bekende oë, wat dieselfde kleur is as die klip van die altaar. Hy word koue, harde klip.

Die konstabel bel Chené by die werk. “Ek kan nie nou praat nie,” sê sy, “ek is besig.” “Wanneer sien ons mekaar weer?” Hy weet wat daardie stemtoon van haar beteken, sy is klaar met hom. Dalk het sy ’n ryk of aantreklike man by die gym ontmoet. “Ek weet nie,” sê sy stug. “Hierdie week is baie rof.” Hy gooi nog munte in die kaserne se tiekieboks. “Wat van die naweek?” vra hy asof hy geen onraad vermoed nie. “Het ons nie ’n braai aan die naweek nie?” “Ja wel, ek het ’n braai aan Saterdag. Ek suppose jy kan kom.” Haar stem is ysig, en sy het beslis gesorg hy verstaan dat dit háár en net háár braai is. Hy kap die gehoorbuis in die mik neer en slaan met die vuis ’n duik in die telefoonkas, slaan die telefoonhokkie se deur hard agter hom toe. In sy kamer gooi hy sy kamera, beursie, ’n waterbottel en knipmes in sy rugsak

en trek die deur sag agter hom toe. Hy wou dit lankal doen, en nou is hy presies in die regte stemming om van die grafstene in die Wespark-begraafplaas te gaan afneem. Hy was al ’n paar keer daar vir ’n begrafnis, sersant Tromp s’n, konstabel Van Staden … Ryan Braidlaw. Dis ’n ou bekende plek, hy voel byna tuis daar. Dis in elk geval die tuiste van soveel familie, vriende, kollegas, makkers.

Naby die oostelike grens van die begraafplaas, waar hy die verkeer op D.F. Malanweg kan hoor raas, kry hy ’n granaatboom wat swaar hang van ryp vrugte. Hy pluk ’n paar en gaan sit op ’n bankie daar naby. Met sy knipmeslem breek hy een oop en van die pitte val soos druppels bloed in die fyn gras by sy skoene. ’n Oomblik dink hy daaraan om aan sy mond te voel of dit nie dalk regtig sy bloed is nie, of hy nie hier besig is om hom dood te bloei nie. Hy dink in elk geval die afgelope ruk dikwels aan die dood, probeer hom sy eie dood voorstel. Dalk sal dit weens ’n koeël in die bors of die kop tydens ’n kaping of ’n inbraak wees, miskien ’n motorongeluk of kanker. Hy staar na die granaatpitte in die gras en probeer sy dood so eg moontlik ervaar. Die vrees, die pyn, sy laaste asem. Hy dink aan die uitdowing van sy bewussyn en die verdwyning van alles wat hy lewe genoem het. Die konstabel sit tussen die grafte in Wespark en dink aan Marius en oom At en hoe hy hulle soms gehoor praat het van Reël Nommer Een. Oom At wat sê dat jou gesigsuitdrukking met jou dood verklap wie jy regtig was. Die gesig van ’n dooie vertel nie hoe hy gesterf het nie, maar hoe hy geleef het. Sal daar met sy dood iets van hom en Chené op sy gesig te lees wees? wonder die konstabel. Wat sal sy lewelose oë verklap? Sal hy dan ’n bietjie soos Chené lyk? Met ’n tikseltjie Rachel daarby? Of sal hy soos sy pa lyk? Hy kom agter dat van die granaatsap op sy wit hemp gedrup het en ontsteld probeer hy dit afvryf. Sê nou dit was nie uit nie? Hy spoeg op sy vinger en smeer die speeksel op die vlek. Dit help ’n bietjie en hy sit nog spoeg aan, vryf weer. Hy wonder of daar regtig lewe na die dood is. Dalk bly die lewe ná die dood so hardnekkig voortbestaan soos ’n vlek op ’n wit hemp, word die lewe maar net ’n bietjie dowwer, maar iewers in die vesels van die werklikheid bly dit onuitwisbaar. Dalk is daar nie regtig iets soos die dood nie. Dalk is die graf net

die laaste poort tot jouself en kom jy regtig soos oom At sê deur die dood by jouself uit. Dan is jou naam op die grafsteen jou werklike naam – jou naam in klip. Dink net wat alles in hierdie klippe opgesluit lê. Dink net wat sal gebeur as die energie van ’n enkele steen vrygestel sou word, dit sal genoeg wees om ’n stad van miljoene inwoners met die grond gelyk te vee. Die krag van ’n klip. Een verkeerde idee, een verkeerde woord, een verkeerde oomblik, een idee wat geboorte skenk. Een klip wat die wêreld aan die brand steek. En dan die ewige vuur. Maak nie saak hoe goed jy leef nie, hoe hard jy werk nie, hoe lank jy bid nie, net één verkeerde ding, één verkeerde woord … Gooi één klip en jy sal vir die res van jou lewe daarvoor onthou word. Die konstabel staan op en gooi die twee helftes van die granaat tussen struike in. Hy weet nou dat ’n mens se verlossing daarin lê dat jy vergeet word, dat jy in ’n gat gesit en toegegooi word. Dié wat onthou wil word, sal nooit verlossing smaak nie. Geen wandaad of kras woord kan ooit herstel word nie. Energie kan nie vernietig word nie en wanneer ons energie in dade of woorde omskep word, bly dit vir ewig. Tyd kan nie agteruit beweeg nie. Wat gedoen is, staan onherroeplik vas. Dit kan wel deur tyd begrawe word, vergeet word, maar nooit vernietig word nie. Ons tydelikheid is ons redding. Hy tel sy rugsak op soek die naaste paadjie na die uitgang. Hy moet nog vleis en drank vir die aand se braai gaan koop. Hy is nie besonder lus nie; dit sal lekkerder wees om net te gaan lê en weg te sink in die slaap. Nou moet hy ook nog ’n skoon hemp in die hande kry.

“Hallo, Chené,” groet hy toe hy by die kombuisdeur instap. Sy staan by die kombuistafel en slaai maak. Sy kyk vlugtig op, vee met die rugkant van haar regterhand oor haar wang en kyk weer vinnig af na die snyplank waarop sy uie kerf. Sy snuif hard. “Sit jou vleis daar langs die wasbak by die ander,” sê sy sonder om na hom te kyk. “En my drank?” “Ek weet nie. Die yskas is vol. Jy moes ’n cooler bag gebring het.” Hy sit die plastieksak met die drank maar langs die vleis en haal ’n bier uit. Hy draai die proppie af en kyk deur die venster na die groep mense wat onder die

jakaranda sit en enkele treë weg nog ’n paar wat om die braaier saamdrom. “Wie’s die mense hier?” vra hy en sluk uit die botteltjie. “Vriende.” Kortaf. Steeds doenig met die uie. Hy kyk ’n rukkie na haar en gaan toe buitentoe, eerder om uit die kombuis weg te kom as weens ’n behoefte om aan die geselligheid deel te neem. Buitendien lyk die gedoente vir hom baie kunsmatig. Dit lyk nie asof die mense mekaar ken nie; hulle is eerder ’n klomp vreemdelinge wat voorgee dat hulle vriende is. Die mans lyk soos magnate, die vroue soos modelle. Ryk en mooi. Hy is besonder bewus daarvan dat hy maar net ’n polisiemannetjie is, een wat hul hogere bestaan moet beveilig. Hulle praat oor wyn, die beste terroir vir ’n merlot, watter landgoed die beste chardonnay maak. Hulle gebruik woorde soos “balance”, “body”, “length” en “mouthfeel”; hy spoel die bier in sy mond rond. Hy ken nie wyn nie, maar hy ken haar, dink hy. Soos wat hierdie rykgatte die wyne drink, het hy haar lyf gedrink, haar befokte, onskuldige en valse lyf. Haar lippe, haar asemsagte hare, gladde vel vol poeier wat die fyn kraters van vergrote porieë bedek. Glad. Haar stywe tiete wat so druk teen haar bloes en haar perfek gevormde gat, haar dye, haar duur dye in ’n duur gym gevorm. Die sagtheid tussen haar bene. Haar vrouwees. Hy ken dit alles. Hy sien haar die slaai van die kombuis af aandra. Hy hoor die mense lag soos stywe hekkies wat sukkel om oop te maak. Hy vang haar oë net voordat sy die bak neersit. Daar is nie die geringste teken van sagtheid daarin nie; haar gesig strak sonder ’n teken van ’n glimlag. Hy haal sy skouers in ’n vraende gebaar op, maar dan piep sy pager: Hy moet dringend die stasie bel, ’n kaptein Vermeulen. Hy mompel ’n verskoning en stap ’n paar treë weg om die boodskap behoorlik te lees. Hy weet van Vermeulen, sy werk by personeelistrasie. Wat sal sy nou van hom wil hê? Hy gaan terug na waar Chené met ’n blonde meisie met ’n silwer bostuk staan en gesels. Hy tik Chené op die skouer. “Kan ek gou jou foon gebruik?” vra hy, en toe hy die geïrriteerde vraag op haar gesig sien, voeg hy vinnig by: “Dit sal baie kort wees.” Vermeulen se stem is skerp en plat soos blik wat met ’n hamer geslaan word. “Jy moet môre eerste ding aanmeld vir afgedeelde diens,” sê sy. “Onluste. Jy gaan Vaaldriehoek toe. Daar is gemors in Boipatong; die ANC en Inkatha klap

mekaar.” “Wat moet ek pak?” vra hy. “Pak jou bosuniforms en toiletries. Boek jou wapen uit.” “Ek werk by misdaadvoorkoming,” sê hy, “ek boek nooit my wapen in nie.” “Maak nie saak nie, sorg dat jy seweuur met jou bosuniform en jou wapen by die aanklagkantoor is.” Hy stap stadig terug na die groepie by die jakaranda, vat ’n hand vol chips en ’n glas Coke. Hy vat net een sluk Coke en kry toe vir hom ’n glas wyn. Nadat hy die laaste bietjie wyn gedrink het, verduidelik hy dat hy moet gaan. Chené stap so ’n paar treë saam en groet hom, formeel, kil en afgetrokke. Hy glimlag en vee die krummels van sy mond. Hy sien haar hare kleef aan haar klam slape, en hy merk dat sy veels te warm aangetrek is vir so ’n sonnige dag. Haar maskara is in klonte gekoek. Sy is mooi, dink hy, maar daar is beslis iets nie lekker nie. Sy is soos ek, dink hy, en nie soos haar volmaakte gaste nie. Sy moet dit besef, ons twee is voëls van enerse vere. “Koebaai,” sê hy. “Baai,” sê sy.

Die konstabel het saam met ’n paar ander konstabels en twee sersante met sy balsak vol onderklere, uniforms en die ander nodigste in die aanklagkantoor vir die Canter gewag om hulle Pretoria toe te vat. Dit was nou te laat om weer vir Chené te probeer bel. Die eerste keer dat hy gebel het, het die vrou by haar werk se skakelbord gesê Chené werk nie op Saterdae nie. Hy het geweet dis ’n lieg en toe hy die vrou daaroor konfronteer, het sy gesê Chené is “in ’n vergadering”. Toe hy tien minute later weer bel, was sy “nie op kantoor nie”. Na nóg twee flou verskonings het hy vir Daschner, wat pas haar oggendskof begin het, gevra om namens hom te bel. Dit het gewerk. Die vrou by die skakelbord het die vrouestem na Chené se kantoor deurgeskakel, en die konstabel het die gehoorstuk vinnig by Daschner oorgeneem. “Chené, hallo,” het sy geantwoord met haar stemtoon wat opgaan met die

“hallo”. “Haai, Chené,” het hy gesê. “Dis ek, moet asseblief nie neersit nie.’’ Haar stem het onmiddellik weer ysig geword. “Wat wil jy hê?” “Ek bel net om totsiens te sê.” “Jy het my mos gister by die braai gegroet.” “Ek weet, maar ek gaan onluste toe en dalk sien ek jou nie weer nie.” “Jy gaan my beslis nie weer sien nie.” “Chené, wag nou. Ek wil …” “Wat? Jy wil wat? My weer betas? Jou weer vergryp? My soos ’n stuk gemors behandel?” “Wag nou, Chené, ek wil net met jou gesels.” “Besef jy wat jy aan my gedoen het? En dan maak jy asof niks gebeur het nie!” Al het hy ’n vae vermoede gehad waaroor dit gaan, tref haar woorde hom soos ’n klip teen die voorkop. Hy stamel ’n rukkie onsamehangend, maar dan kry hy sy gedagtes weer agtermekaar. “Ekskuus my! Wat het ek aan jou gedoen wat jy nie wou gehad het nie? It takes two to tango, jy weet, en buitendien …” Sy gee hom nie kans om sy sin te voltooi nie, en dié keer skreeu sy: “Luister, ek het nie tyd om na jou vervelige kak te luister nie, jou fokken vark! Fokkof nou en moet my nie weer bel nie. Net om jou stem te hoor walg my. Ek wil kots as ek aan jou dink.” Sy het die foon neergegooi; hy het net die besettoon gehoor. “Chené?” Niks. Hy het stil in die aanklagkantoor op ’n stoel gaan sit en saam met die ander op die Canter gewag. Hy het hom voorgestel hoe die vrou by die skakelbord ’n vriendin bel om te skinder oor “Poppie Pateet” wat, nadat sy met die “maergatkonstabeltjie” gepraat het, soos ’n donderwolk by haar kantoor uitgestorm het. “Dis oor sy nie weet wat sy in die lewe soek nie … dink mos sy’s

ghrênd … wys jou nou net, mooigeit en geld kan jou ook nie gelukkig maak nie.” Die manier waarop hy hom dit voorgestel het, het hom effens beter laat voel.

Elf

Die uitverkorenes het in Canters opgedaag. Van al Johannesburg se polisiekantore is hulle na die Polisiekollege in Pretoria aangery vir dié spesiale afgedeelde diens. Die land was aan die brand; hul bestemming ’n oorlogsone. Hulle moes red. Beskerm. Bevry. Hulle het weer, soos met hul eerste dag op kollege, op hul bagasie gelê en wag voordat hulle opgejaag is om in die SAP-magasyn wapens, gasmaskers en helms te gaan trek. Agterop die Canter het hulle sit en stry oor watter wapens die beste sou wees vir die situasie, ’n haelgeweer, R1 of stopper. Die haelgeweer was ’n twaalfboor-Browning BPR-pompaksie, ’n Belgiese wapen wat 3,2 kilogram weeg. Die slaankrag hang af van die soort ammunisie wat gebruik word, rubberkoeëls, donshael of bokhael. Die blou rubberkoeëls is nie dodelik nie, maar waar dit tref maak dit baie seer. Die rooi donshael is, afhangend van die afstand waarop dit gevuur word, ook nie dodelik nie, maar die geel bokhaelpatrone wat in ekstreme gevalle gebruik word, is meestal dodelik. Jy kan ook ’n granaat-lanseerder vooraan die loop monteer om ’n groter traanrook-granaat verder te skiet as met ’n stopper. Die meeste van die polisiemanne agterop wil ’n haelgeweer hê eerder as die R1 wat jy as ’n laaste uitweg gebruik. Die R1 is eerder ’n gevegswapen as ’n aanvalswapen. Dit het ’n groter slaankrag en akkuraatheid as ’n aanvalswapen soos die AK47, maar is swaarder, minder betroubaar en moeiliker om in stand te hou. Die 7,93 mm-koeël is langer en swaarder as die AK s’n en dit kan meer effektief oor groter afstande gebruik word – dodelik tot op ’n afstand van vyfhonderd meter. Daarteenoor is die stopper spesifiek ’n onlustewapen waarmee rubberkoeëls, traanrook en ligfakkels gevuur word. Die 38 mm-rubberkoeëls weeg sowat 150 gram en trek teen 50 meter per sekonde. As dit jou op ’n kort afstand regstreeks tref, is dit klaarpraat. Die standaard-instruksie is om die koeël teen die grond vas te skiet sodat dit iemand met die opslag tref. Driekwart van die lede kry haelgewere, die res R1’s. Almal kry ’n gasmasker en

’n helm. Enkele stoppers met traanrook-granate word uitgedeel. Hulle haak die wapens ongeërg oor die skouer, asof dit ’n sportsak is, maar hulle is stil toe hulle weer terug is op die Canter, nog stiller toe hulle die Yskor-fabriek se rokende skoorstene sien en weet hulle is naby die Vaaldriehoek, die dynserigheid op die horison. ’n Brandende township, dink die konstabel. Die Canter ruk en beur deur die kronkelstrate van ’n nywerheidsgebied. Daar is min tekens van lewe in die vervalle fabrieksgeboue; die sypaadjies vol steekgras en gebreekte bottelstukke. Hulle stop voor ’n groot sinkgebou met ’n groenengeel naambord bokant die gapende skuifdeure: Lasher Tools. Nadat hul oë gewoond geraak het aan die halfdonker in die fabrieksgebou sien hulle die staalbeddens met die staatsmatrasse wat bedremmeld saamgebondel is in die middel van die betonvloer waarop onkruid orals deur krake opslaan. Elkeen kry vir hom ’n bed, gooi die balsak met net die nodigste klere en toiletware neer en gaan sit en wag vir bevele. Later begin hulle onderlangs gesels, sien hoe dit buite skemer word. Die ligte hoog aan staalbalke flikker aan en onder die geel lig wat op hulle neersif begin hulle nuuskierig deur hul ratpacks snuffel op soek na vertroosting. Die konstabel lê onder die harige grys kombers met die twee donker strepe in die middel langtand aan ’n modderige energiestafie en kou. Hy dink aan Chené. Dan dink hy ’n rukkie aan Rachel, maar dit is ondereindelik Chené wat hom uit die slaap hou. Toe hy wel aan die slaap raak, droom hy van ’n vrou wat vanuit ’n hoë venster afkyk op ’n kind wat op ’n doodgerypte grasperk speel.

Die konstabel staan voor ’n gekraakte spieël bokant ’n sinkwasbak. Hy druk sy handdoek voor sy mond. Sy oë lyk vir hom vreemd, asof dit iemand anders is wat na hom terugstaar. Die wasem uit sy neus lyk na sy laaste asem. “Kom, kom, kom, daar is nie tyd vir make-up nie!” Die offisier staan in die deur van die badkamer, ’n verontwaardigde trek op sy gesig. Ek sal hieraan moet gewoond raak, dink die konstabel. Dit is nou bosreëls wat geld. Dit is waarom hulle ons so trap, omdat daar amper elke dag hier ’n bodybag afgelaai word. Die konstabel gryp sy toiletsak en draf na die deur. Hy probeer die offisier se oë vermy. Hy sluk hard aan iets in sy keel. Die dood kom al hoe nader, dink hy terwyl hy vinnig na sy bed stap. Hy druk sy arms deur die koue, stywe moue van sy uniform se hemp. Hy begin klappertand. O, God, hou net die dood van my weg. Hy sal ophou drink, ophou vloek, nooit sy mond aan ’n sigaret sit nie, as

God net die dood van hom weghou. Daardie aand begin die konstabel weer Bybel lees. Oop en bloot. Hy buig sy kop laer oor die oop Bybel op sy skoot as hy sy makkers hoor fluister en giggel. Die volgende oggend word hulle ná ontbyt voor die sinkgebou aangetree. Die bevelvoerder se stem is dun in die koue oggendlug. Hy sê hulle moet vingertrek, want hulle kry besoek van die hoof van polisie. “As julle nou gaan staan en gat afvee, sal ek my gat aan julle afvee,” skreeu die bevelvoerder met sy oë geskreef teen die opkomende son. “Moet nou nie dat ons mekaar verkeerd staan en opvryf nie, want kak sal julle kak.” Die hoof van die polisie kom in ’n helikopter. Hulle wag by hul beddens en sien die stofwolk by die skuur se helder mond, daarna die prosessie se donker silhoeëtte. Hulle word op aandag gebring en die polisiehoof knik met sy stywe pet met die blink skerm; die bevelvoerder en die pelotonsersant loop twee tree agter hom. Hulle loop tussen die beddens deur, daarna deur die badkamers en die kombuis. Hulle bly doodstil op aandag staan. “Gee aandag!” skreeu die sersant toe hulle weer tussen die beddens verskyn. Die polisiehoof knik met sy pet, maak keel skoon en begin praat. “Ek wil julle gelukwens, manne,” sê hy. Die konstabel raak bewus van sy hartklop. “In moeilike omstandighede is die netheid van julle omgewing indrukwekkend,” sê die generaal, en dit voel vir die konstabel asof hy net met hom praat, soos ’n pa met sy kind. “Van opperbevel se kant af wil ek julle verseker dat ons alles in ons vermoë doen om julle situasie te vergemaklik. Julle sal so goed soos ek weet dat die stryd wat ons stry ingewikkeld en moeilik is, en daarom neem ek die vrymoedigheid om julle die geleentheid te gee om te sê wat ons van opperbevel se kant af kan doen om julle lewe te vergemaklik. Kom, sê dan nou vir my wat julle benodig wat prakties hier dinge vir julle makliker sal maak.” Niemand waag dit om iets te sê nie. Die polisiehoof kyk hulle een vir een aan. Niemand sê iets nie. Die konstabel weet hy moet dankie sê, dankie, Generaal, dat jy vir ons sorg, dat jy afkom na ons toe en ons sal vir jou veg en vir ons land en die mense by die huis. Die generaal lig sy hand na die polisieman naaste aan hom. “Kan jy vir my sê wat julle nodig het?” vra hy. Die jong man laat sak sy kop, vee met sy mou oor sy mond en kyk dan vinnig op. “Long johns en warm baadjies, asseblief,” sê hy.

Die polisiehoof knik ingedagte, draai dan na die bevelvoerder en lag effens. “Nou maar goed, manne,” sê hy. “Ek wens julle alle sterkte toe,” en hy stap vinnig by die skuur uit na waar die helikopter wag. Die volgende week het hulle ’n snoekertafel en ’n TV gekry, en sedertdien ook een keer per maand ’n spitbraai. As hulle gebraai het, het die konstabel altyd aan die generaal gedink, hoe hy geknik het soos die dominee destyds by die kerkdeur.

Een Sondag moes hulle in Boipatong werk; die KwaMadala-hostel gaan dophou. Ná die slagting waarin ses-en-veertig van die inwoners van die township omgekom het, was dit maar meestal wat hulle gedoen het, die hostel dophou. Agter die half vervalle, roesbruin gebou was daar ’n lappie gras met drie wilgerbome en ’n braaier wat van ’n halwe drom gemaak is. Die seksie aan diens het gewoonlik die vorige dag ’n padblokkade gehou en wanneer hulle iemand gekry het wat aan ’n geringe misdryf skuldig was, het hulle omkoopgeld gevra. So het hulle ’n tien rand hier en ’n twintig rand daar gekry en daarmee braaipakke by ’n slaghuis in Voortrekkerstraat, Vereeniging, gekoop. Daarna het hulle gou ’n sjebien of twee gaan skud en dan was hulle reg vir ’n braai. Die konstabel sou dan reeds sy Coke by die slaghuis gekoop het, en dan was dit maar net ’n kwessie van ’n uur of twee afknyp om in die skadu van die Casspir en die wilgerbome te braai. Op ’n besonder stil Sondag besluit hulle om ’n draai by die rivier te gaan maak. Hulle ry by die een vakansieoord ná die ander verby totdat sersant Blignaut sê: “Hier in.” Die ingang is twee wit mure met ossewawiele daarin gemonteer en ’n metaalboog wat tussen die mure span. Indraf Oord Resort, lui die metaalletters op die boog. Die wag wat uit ’n huisie agter die een muur na vore tree om die toegangsgeld in te vorder, skrik so vir die Casspir dat hy hulle deurwuif. Hulle parkeer vlak langs die oewer en klim uit om bene te rek, ’n bietjie te ontspan en die buitelug te geniet. Oral om hulle is mense wat op die kikoejoe rondlê en op die rivier brul kragbote verby. Kinders swem, ou ooms hengel en jong mense ski. Voor hulle kom ’n skiboot wiegend in die rivier tot stilstand om die volgende

skiër ’n beurt te gee. Die mense op die boot merk die Casspir op, waai vriendelik en hou die polisiemanne nuuskierig dop. Die konstabel hou die boot met verwondering dop. Hy het nog nooit op ’n boot gery of geski nie. Die meisie op die boot waai, haar arm slank en glansend, ’n helderkleurige sarong om haar heupe, haar borste in die swart bostuk van ’n bikini. Die konstabel waai terug. “Hei!” roep hy, skrik eers vir sy eie stem, maar sien dan dat die mense op die boot na hom kyk en hom nader wuif. “Hei!” skreeu hy weer, en hoor hulle lag, sien hulle wink. Sonder om na sy makkers om te kyk, begin die konstabel sy hemp uittrek. Hy haal sy gordel en holster af, trek sy stewels uit en met net die broek van sy bosuniform duik hy in die water. Die koue vuishou van die Vaal se winterwater laat hom snak. Hy kom proesend na bo, draai op sy rug en sien sy makkers die kop skud en lag; van die vakansiegangers klap entoesiasties hande en jil. Nou het hulle ook ’n storie om te vertel, dink hy. Hulle sal sê: Daar was ’n oorlogsvoertuig met soldate wat tot die tande toe gewapen was by die rivier en een van hulle het saam met ons kom ski. Hy swem met lang, stadige hale na die boot, hys hom bibberend teen die kant op en groet. Daar is twee jong mans saam met die meisie. Hulle is Engels, kom hy dadelik agter. “Ek het dit nog nooit gedoen nie,” sê hy in sy beste Engels. “Komaan, dis maklik,” sê die ou aan die stuur, sy mond vol skitterwit tande. Die ander ou, effens jonger en met ’n swakkerige vel gee hom instruksies. “Hou net jou bene bymekaar en buig jou knieë effens,” sê hy. “En los die tou as jy val.” Die een by die stuur kyk oor sy skouer na hoe die konstabel die ski’s aangespe en in die water afsak. Hy grynslag. Meteens laat hy die enjins brul en die handvatsel ruk in die konstabel se hande. Hy probeer sy balans behou, maar tuimel dadelik vooroor. Hy sluk ’n hele paar monde vol vuil rivierwater voordat hy onthou om die tou te los. Die konstabel vee die water uit sy oë, hoor die geskater van die wal af en sien hoe die boot ’n wye draai maak. “Ek is ’n polisieman,” sê hy vir homself. “Ek is ’n Afrikaner en g’n Kakie sal vir my ore aansit nie.”

Toe die boot naby genoeg is, waai hy met sy regterhand. “Weer!” roep hy teen hul smalende gesigte vas. Hy gryp die tou en toe die enjins brul, leun hy effens terug. Hy word uit die water gelig. Hy staan! Werktuiglik begin hy tel: een, twee, drie … eers by sewe gryp die water sy regterski se punt vas en hy tui-mel sywaarts die water in. Hy hoor die oordrewe “ô’s!” van die kant, die gelag wat oor die water weergalm. Hy is woedend. “Weer!” skreeu hy. “Weer!” Die boot het sy draai gemaak en hy kan die tou in die hande kry. Hierdie keer sal hy nie bes gee nie. Hy voel die ligte pluk van die stok in sy hande, gee effens mee en kom stadig uit die water op, stadig nou … Hy wankel een keer, nog ’n keer en toe sweef hy op die water. Ongelooflik. Bokant die kurwe wat die tou na die boot span, sien hy die jong mense se verbaasde gesigte. Hy sien hoe die boot stadig na regs begin oorhel om te draai. Hy probeer die boot se beweging naboots, maar presies dié verskuiwing laat hom sy balans verloor. Dié keer los hy die tou betyds en sink met ietwat meer grasie in die water weg. Die boot het sy wye draai voltooi en stadig tot langs hom gevaar. Die jonger man steek sy arm uit om hom op te trek. Die meisie lag, hou haar lang blonde hare uit haar gesig. “Nie sleg vir die eerste keer nie,” sê die een aan die stuur oor sy skouer en laat die boot stadig nader aan die wal vaar. “Ek sal nou moet gaan,” sê die konstabel. “Dankie, dit was baie lekker.” “Plesier,” sê die een aan die stuur. Op die wal trek die konstabel sy hemp, kouse en skoene oor sy nat lyf aan, gooi sy belt en holster oor sy skouer en stap sy makkers glimlaggend tegemoet. “Hoekom het jy nie die girl saamgebring nie?” vra een. Die konstabel draai om en sien hoe die boot ’n lang streep op die water trek. Hy onthou hoe die meisie gelag het. “Kom ons gaan check of daar voëls by die Sharpeville-dam is,” sê hy. “Ou Pissie kom ’n bietjie by,” sê sersant Blignaut uit die kajuit van die Casspir; die ander lag weer dawerend en klim in die voertuig.

By die Sharpeville-dam het hulle met hul haelgewere op die watervoëls

losgebrand. Die konstabel het met sy dienspistool na ’n bleshoender gekorrel en net voordat hy die sneller getrek het weer gedink aan die laggende meisie op die boot. Sy is ’n engel van die lig wat die dood van hom weghou, het hy gedink; sy lyk ’n bietjie soos Chené. Teen sononder het hulle teruggery, en in Sharpeville het die geluid van dreunsang by die Casspir ingesypel. Dit was asof hulle in die Vaalrivier inry en die vuilbruin water van oral binnedring en die ruim vul. Net voor skemer het die konkas in die kaias en op die sypaadjies begin brand, en in die strate het buitebande gesmeul. Mense het op straathoeke saamgedrom. Die konstabel het ’n man oor die straat sien loop, sy hande diep in sy sakke, sy skouers swaaiend asof hy na musiek luister. Vanuit die Casspir het hy na die brandende bande gekyk en hom verbeel hy sien ’n gestalte wat wriemel in die vuurgreep van ’n band, pangawonde wat snak op die naakte lyf. Eers die epidermis, die bruin vel wat soos sonde verskrompel en verswart in die vlamme om die pienk endodermis bloot te lê; ná sowat vyf minute die weekpienk vel wat krimp en bars om die wit vet te laat uitpeul; oë wat dik en styf word soos hardgekookte eiers, die irisse wat bars en sap uit die oogkasse laat borrel; borrel-oë wat sissend die donker lug instaar. Hy het sy oë toegemaak en ’n motorboot gesien wat ’n blink streep op die water trek; ’n meisie wat laggend vir hom waai. En toe ’n klapgeluid. Sy oë het oopgevlieg. Dit was doodstil in die Casspir. Hy het sy voet van die versnellerpedaal gehaal en die koppelaar ingetrap sodat hulle in stilte kon kyk en luister. Nóg twee klapgeluide het gevolg, en toe het dit geklink asof ’n weermag op hulle losbrand. Vanuit die sagte grys rook wat in die straat hang, het klippe na hulle aangevlieg. Hulle het ’n paar skote donshael in die rook voor hulle gevuur, ’n paar skadu’s gesien wat skarrel en toe weer deel word van die rook en die rommel, die verrinneweerde heinings en verbrokkelende mure.

– Beheer, Beheer, kom in vir Mike Oskar Vier. Berig oor. –’M, ja, Mike Oskar Vier, dis Beheer. Stuur.

– Ja, Beheer, ek wil net ’n skietvoorval aanmeld. Oor. –’M, ja, stuur maar, Vier, ek luister. – Ja, Beheer, ons is nou hier in Sharpeville, Uitbreiding Ses, en hier was nou net ’n groep mense wat ons met klippe gegooi het. Sersant Blignaut, konstabel Du Toit en ek het elkeen vier rondtes donshael in hulle rigting gevuur. Oor. – Roger dit, Vier. Is daar enige ongevalle? –’M, dis ’n negatief, Beheer. Die groep het uitmekaar gespat. Hier is geen tekens van beserings nie. Oor. – Roger, staan vas vir die diensoffisier om die voorval te kom ondersoek. – Roger dit. Ons staan vas.

Die konstabel het die Casspir afgeskakel, die ligte afgesit, stip voor hom in die donker straat met sy skadukolle bly staar. Agter in die ruim was dit stil; niemand sê ’n woord terwyl hulle op die diensoffisier wag nie. Langs hom in die kajuit het die radioman met sy kop teen die ruit gesit; die radio het net nou en dan ’n statiese geluid gemaak. Die konstabel het gedink aan God wat soos ’n motorboot oor die aarde sweef. En aan Chené. Ná sowat twintig minute het kaptein Latzky opgedaag in ’n gepantserde kommersiële bakkie wat hulle ’n Boerbok genoem het. Sersant Blignaut het uit die Casspir geklim en ’n ruk lank met die kaptein staan en gesels. Die kaptein het toe ’n bietjie op die toneel rondgekyk, hul leë patroondoppe getel, iets in sy groen sakboek geskryf en hulle gegroet. “Julle moet kom lat ek julle fokkers leer skiet,” het hy gesê en die Boerbok se deur toegeslaan. Agter die stuur het die konstabel gelag vir die kaptein se opmerking. Hy het die sleutel gedraai, die koppelaar gelos en hulle het die donkerte ingery.

Vyfuur die oggend word die konstabel wakker van die gedreun van Casspirenjins. Dis die oggendskof wat op pad is om die nagskof te gaan aflos, weet hy.

Hy is styf van die koue, en diesel-dampe hang in die geel lig wat permanent vanaf die groot fabriek se dak op hulle neerskyn. Hy roer nie; in dié koue durf jy dit nie waag om te roer nie, want elke bietjie liggaamshitte moet jy bewaar. Hy het die vorige nag met sy volle uniform, stewels en al, onder die twee dun staatskomberse ingekruip, en nou lê hy en kyk na die klein asemwolkie bokant sy gesig. Hy lê doodstil en kyk hoe die wasem deel word van die wasigheid in die fabriek. Dit is sy af dag. Ná ’n halfuur het hy uit die bed geklim, maar dit was te koud om te gaan stort of tande te borsel. Hy het sy arms om sy bolyf gevou en na die opskamer gestrompel. Die luitenant was besig om roepseine, voertuignommers en bemanning te kontroleer, en hy het ongesiens ’n Casspir-sleutel van een van die hake aan die bord teen die muur gehaal en in sy sak gedruk. Voor die fabriek het hy haastig gesoek na die Casspir waarvan die nommer op die etiket aan die sleutel was. Doodluiters het hy in die voertuig geklim, dit aangeskakel en onder ’n groot wolk dieseldampe by die basis uitgery. Hy was op pad na Chené. Op soek na rus en sagtheid. Na vergifnis. Na verlossing. Na iets anders as koue, staal en grysheid. Die Casspir het ’n topspoed van 90 km/h, en die rit na Chené se huis het ’n uur en ’n half geduur. Hy wou voordat sy werk toe gaan by haar huis aankom. Onderweg het die egalige gebrom van die enjin hom in sy gedagtewêreld weggesus. Hy het gedink aan God wat hom bewaar het, aan hoe hy op die ski regop gebly het, aan wat hy aan Chené sal sê wanneer sy die deur oopmaak.

Wat het ek gedink toe ek met die Casspir na Chené op pad was? Dit was asof iemand anders toe in my longe geasem het, asof ek myself onthou soos ou verhale wat ek uit my kinderdae onthou. Ma en haar man, die mense voor hulle, arm en verbitterd. Marius se lyf wat deur ’n bom uitmekaar geruk is. Roelf en oom At se volk en vaderland. Die dominee wat in die son by die kerkdeur wag. Hoe kan ek julle nou verlaat? Hoe kan ek nou my kop laat sak en my voete omdraai? My mense! Hoekom is ons in hierdie hel? Ek wou julle net beskerm. Ook vir jou, Rachel, al kyk jy met swart, swart oë na my. En vir jou, Chené. Die meeste vir jou. Dis hoekom ek na jou gery het. Ek het jou hekkie oopgemaak,

weer agter my toe, die paadjie met die wit klippies. Jou voordeur was nie gesluit nie, jou huis leeg, die agterdeur oop, die grasperk verblindend in die son, so verblindend helder in die son, so helder.

Twaalf

Ek kan niks van my lewe onthou nie. Is my geheue dan nie in my bloed nie? Ek moet my bloed binne hou, ek moet. Ek moet Chené en Rachel hier in my hou. Ook vir Ma, haar man, Boetie en Sussie. Amanda. God. Reël Nommer Een. Die dood. Alles word een, gister, vandag, môre … alles is een en dieselfde ding. Daar is niks wat my keer nie. Niks wat my binnehou nie. Ek kan nog net die harde silindertjie in my hemp se sak voel. Alles is koel en rond en glad.

Die elektroniese gekraak van die radio het opgeklink bo die gerammel van die Casspir se dieselenjin. Bliep-bliep-tjirrr. En al is die Casspir met groen Ozitematte uitgevoer, was dit koud en ongemaklik binne. Die sitplekke was van harde skuimrubber en dit het ná ure se sit in die rugmurg ingesny. Die konstabel het sy bolyf stadig oor die Casspir se stuurwiel laat afsak totdat hy die gladde, harde ring koud teen sy voorkop gevoel het. Die township het na oorlog geruik. Na brandende rubber en dood. Bliep-bliep-tjirrr … – Mike Oskar Vier, Mike Oskar Vier. Kom in vir Beheer. Berig oor. – Beheer, dis Mike Oskar Vier. Stuur. Oor. – ’M, ja. Waar is julle ouens nou? Oor. – Ja, Beheer, ons is nog in Sharpeville, Uitbreiding Ses. Oor. – ’M, sitrap, asseblief. Oor. – Ja, Beheer. Ons kan nie veel sien nie, maar dinge lyk nog rustig. Geen nuwe voorvalle om aan te meld nie. Hier is ’n kar en ’n paar bande wat brand. Laat weet sommer die ander dat daar by die noordelike ingang van Uitbreiding Ses ’n nuwe donga is. Oor. – ’M, ja, Mike Oskar Vier, kan jy vir ons vertel waar presies die donga is en hoe

diep? Oor. – Eerste kruising by die noordelike ingang van Uitbreiding Ses. Niks wat die Casspir nie kan baasraak nie. Sê vir luitenant Botha-hulle die Nyala moet liewer wegbly. Oor. – ’M, kan jy asseblief herhaal van die Nyalas, Mike Oskar Vier? Oor. – Ja, Beheer, ek is nie seker wat luitenant Botha-hulle se roepsein is nie. Oor. – Hulle is Mike Oskar Een. Ek herhaal, hulle is Mike Oskar Een. Ja, dankie, Beheer. ’M, sê maar net vir hulle die nuwe donga is te diep vir ’n Nyala. Oor. – Beheer, Beheer, kom in vir Mike Oskar Een. Berig oor. – Mike Oskar Een, stuur vir Beheer. – Soek julle ons? – Mike Oskar Een, dis ’n negatief. Negatief. Mike Oskar Vier wou net waarsku van ’n nuwe donga aan die noordekant van Uitbreiding Ses in Sharpeville, wat dalk te diep vir die Nyala kan wees. Hy sê Luitenant-hulle moet dit eerder vermy. Oor. – Het hom so, maar ons is in Beverly Hills. Dankie, Beheer. Uit. – Goed, Luitenant. Uit.

Ses minute radiostilte. Die geel lig van die township se hoëmasligte het saam met die rook op alles kom lê, op elke huis en straat en klip en mens, en alles het dieselfde kakiekleur geword. Ook die Casspir het deel geword van hierdie maanlandskap. Agter die stuur het die konstabel rondgeskuif op sy stoel. Om ’n Casspir te bestuur verg krag en tegniek. Die pedale was stram en hy moes double-clutch en die refs net reg hê om ratte te verwissel. Die ou werkesel het uit die grensoorlog gekom en het beter dae geken. Die konstabel het sy linkerbeen laat rus deur dit so ver moontlik tussen die koppelaarpedaal en die rempedaal in te strek. Die groot

swart stuurwiel het in sy hande gevibreer. Hy wou hê dat hy op die pad na Chené se huis moes wees, ewig op daardie pad ry en nooit by haar huis uitkom nie. Haar leë huis. Die hekkie en die voordeur wat nie gesluit was nie. Die stilte. Die leegheid. Hier is hy nou in sy grys hel, sonder haar vergifnis. Sonder dat sy na hom kon kyk, hom kon sien, sy trane kon sien en haar hart vir hom oopmaak en haar hare op sy gesig laat val en haar mooi gat in haar stywe Levi’s vir hom gee en haar stywe tiete dè vat dit neem eet dat jy verlos kan word van dit alles, dis joune, ek is die vrou wat van jou weet, wat jou ken in jou handel en jou wandel, kom dat ons nakend dans in die voorhuis totdat ons moeg is en uitasem op die rooi fluweel gaan sit en wyn drink, totdat ons lig voel, soos ’n gedagte, laat ons woorde van hoop, troos en vergifnis uit ons kele loop soos die wyn in ons lywe, rooi soos ons bloed en warm soos ons ie, woorde soos salf, en laat ons aan mekaar se lippe drink totdat ons huil, huil totdat ons in mekaar se arms aan die slaap raak, naak soos die waarheid, heilig en sonder wellus, laat ons net woorde van weet met mekaar praat, laat ons onder die bome Die klein prins lees en jy sal my Jakkals wees en ek jou Roos, en ons sal enig in mekaar se wêreld wees, ek jou enigste Roos en jy my enigste Jakkals, op die rooi fluweel, die makgemaakte jakkals en die sigeunerroos, ons sal vir mekaar skape teken, elke skaap in ’n boks omdat hy perfek is, ’n boks waarin net die ander mag loer, hier op ons klein, rooi fluweelplaneet met sy baie kerse, sy baie boeke en sy kuns, ons lewe sal ’n soektog na skape word, ’n pelgrimstog van klein planeet na klein planeet op soek na mekaar se geluk, en ek sal jou net een vraag vra. Die neus van die Casspir het effens gewip en die plofgeluid van die voorwiel wat van ’n klip afspring het die konstabel uit sy gedagtes losgeruk. Die strate was besaai met klippe, het hy opgemerk, met buitebande, dromme en selfs ’n motorwrak of twee. Daar was nêrens boomstompe of takke nie, daar was lankal nie meer bome in die township nie. In die ruim het ’n radiogesprek gedemp en krakerig opgeklink:

– Mike Oskar Twee, Mike Oskar Twee, kom in vir Mike Oskar Een. Berig oor. – Dis Mike Oskar Twee. Stuur, Luitenant. – Gerber, waar is julle? – Sebokeng, Zone Thirteen, Luitenant.

– Gerber, ek gaan die wyk verlaat. Ek wil bietjie kyk wat in Sharpeville aangaan. Ons is in Beverly Hills. Julle is die naaste, so patrolleer maar op die grens rond. En sê vir daai fokken AO Mbatla die fokken donner moenie slaap nie. Ek kan die fokken ding tot hier hoor snork! Jissis, het hy ’n fokken hond in sy keel? Sê vir die sleg moer ek gaan hom fokken pek. Uit. – Reg so, Luitenant. Uit.

Daarna byna ’n halfuur radiostilte. Dit het laat geword; die reuk van brandende rubber skerper. Daar was ’n energie in die lug; dit was asof die nag self vir hulle gewag het.

– Mike Oskar Vier, Mike Oskar Vier, kom in vir Beheer. Berig oor. – Beheer, dis Mike Oskar Vier. Stuur. Oor. – ’M, sitrap, asseblief. Oor. – Ja, Beheer. Niks ernstigs nie. Ons het in Uitbreiding Twee nog ’n paar klippe teen die voertuig gekry, maar verder lyk dit rustig. Dis seker te koud vir kak. Oor. – Dankie, Mike Oskar Vier. Watch net jou taal, asseblief. Uit. – Reg so, Sant. Uit.

Die Casspir het swaar en snorkend deur die nag gewaggel. Die konstabel se gesig, wasig verlig deur die instrumentpaneel, het spookagtig vanuit die koeëlvaste glas van die voorruit na hom teruggestaar. Soms het hy gekyk of daar nie ’n gesig langs syne verskyn nie. Die radio was stil. Net so nou en dan die elektroniese bliep-bliep-tjirrr van iemand se repeater-nommer, die radio se kenmerkende digitale ID, wat sein. ’n Verveelde polisieman. ’n Radioman wat afgetrokke met die gehoorstuk in sy hand langs die bestuurder sit en dalk ingedagte die knoppie druk. Die gorr-gorr van die dieselenjin onder die koue

staal. Van agter in die Casspir het hy konstabel Du Toit en sersant Blignaut hoor praat. “Ag jirre, dis nog fokkol,” het die sersant gesê. “Op my broer se bachelors het ek drié slaansakke ná mekaar gedrink.” Die konstabel kon in die truspieël sien hoe die sersant sy onderlip vorentoe trek en ’n sigaretaansteker voor sy mond hou. “Kyk hier,” het hy gesê. “Toe ek die laaste sluk van die derde een vat, toe kots ek in die glas en kap net daar om. Die glas het my hele fokken lip oopgesny. Ek moes steke kry. My fokken tand is ook gekraak, maar jy gaan dit nie nou kan fokken sien nie. Ek weet nie eers fokken daarvan nie. Ek was fokken uitge.” “Jissis, Sant, ek hoor jou. Ek toe ook mos uit daar in Pirates. Sestien groen mambas agter mekaar. Sestien, pappa. Ou Craemer, hy was een van die ouens daar, hy sê ek het soos ’n lyk geval. Wappa. Net so.” Du Toit maak die valbeweging met sy voorarm na regs. “Dit was bad, Sant, baie bad. Want sien daar was ’n cherrie daai aand wat ek gesmaak het. Hel, sy was hot. Ek het haar al tevore in Pirates gecheck. Fokken hot. ’n Tatoe net hier bokant haar linkertiet.” Tussendeur die bliep-bliep-tjirrr van die radio, die gorr-gorr van die dieselenjin. En toe die stem oor die radio:

– Mike Oskar Vier, Mike Oskar Vier, kom in vir Beheer. Berig oor.

Dit was hulle roepsein; hy het instinktief in die truspieël gekyk, toe weer met volle konsentrasie in die pad.

– Beheer, dis Mike Oskar Vier. Stuur. Oor. – ’M, ja, wat is julle ligging. Oor? – Ja, Beheer, ons is nou in Sharpeville Uitbreiding Drie. Oor. – ’M, ja, inligting ontvang van wapens by huis 13a in Uitbreiding Ses. Ek herhaal, NI het inligting deurgegee van wapens by huis 13a. Julle moet die huis

gaan skud. Oor. – Beheer, ons ontvang jou. Is daar enige verdagtes op die perseel? Oor. – Mike Oskar Vier, daar mag vermoedelik twee verdagtes op die perseel wees. Wees maar versigtig. Dis blykbaar groot goed wat hulle daar wegsteek. Hulle vermoed RPG7’s. Oor. – Dis ’n positief. Ons is op pad.

RPG7’s! ’n Week tevore is twee skote met ’n RPG7 op van die voertuie geskiet. Albei mis. Een projektiel is sonder om te ontplof tussen ’n klomp bosse in; die ander het soos ’n ou skoen aan die heining voor die KwaMadala-hostel bly hang. Die konstabel weet wat sy makkers dink: As hulle die skuldiges kon vastrek, sou die grootkoppe van hulle kennis neem, hul reputasie sou ’n kerf of twee styg. RPG7’s is grofgeskut. Gewoonlik het hulle AK47’s gekry. Nie dat dit te versmaai was nie, dit was immers ’n polisieman se nagmerrie, dié moordwapen wat in feitlik elke menseslagting van die tweede helfte van die twintigste eeu gebruik is. Ontwerp vir nabye kontak. Die soort waar jy jou slagoffer in die oë kan kyk. Gewoonlik gebruik deur mense wat hulle slagoffers in die oë wíl kyk en sien hoe die 7,8 gram koperbeslaande staal en lood die slagoffer teen 715 meter per sekonde binnedring, met kontak versplinter en alles vergruis en verbrysel. Alles spat uitmekaar. Been disintegreer en ingewande ontplof en verpulp met die impak. Die RPG7 se vernietiging, het hulle geweet, geskied op veel groter skaal. Die vuurpylgedrewe granaat brand deur tot 60 cm dik staal om die ruim van ’n gepantserde voertuig in ’n smeltkroes te verander.

– Beheer, Beheer, kom in vir Mike Oskar Een. Berig oor. – Stuur, Mike Oskar Een. – Ons is in die omgewing; ons sal gaan bystand verleen. Oor. – Reg so, Luitenant. Dankie.

Bliep-bliep-tjirrr. Die konstabel het die Casspir se versneller so diep moontlik getrap. “Right, ouens, check julle wapens. Ons gaan huispenetrasie doen en dis fokken gevaarlik.” “Ja, Sant.” ’n Koor stemme. “Moenie kom fokken GV raak nie. Volg my bevel en doen wat jy geleer is. Ons gaan in drie groepe werk. Mthobisi, jy en Du Toit gaan agter by die linkerhoek staan. Hou die agterkant en die linkerkant dop. Hou julle lywe dun.” Reël nommer een: Moet nooit soos in Hollywood te werk gaan nie. Nooit. Klop-klop-klop. Van waar hy veilig met sy skouer teen die baksteenmuur langs die deur leun, klop sersant Blignaut met die loop van sy R1 aan die voordeur. Reël nommer een: Jy staan nooit voor die deur wanneer jy klop nie. Nooit. “Open up! It’s the police! Maak oop! Dis die polisie! Vuya! Amapoisa!” Reël nommer een: Gee altyd ’n waarskuwing dat jy ’n geregsdienaar is en nie ’n booswig wat kom inbreek nie. Altyd. Die res van hulle hurk teen die muur weerskante van die deur. Reël nommer een: Moet nooit voor ’n venster staan nie. Nooit nie. Terwyl die sersant klop, hou die res van hulle die vensters bokant hulle dop. Reël nommer een: Hou altyd die vensters bo jou dop. Altyd. Die sersant voel nou vinnig aan die deurhandvatsel om seker te maak dat dit nie dalk oop is nie. Reël nommer een: Moet nooit ’n deur met geweld oopdwing as dit nie gesluit is nie. Nooit nie. Anders as in Hollywood gaan ’n goeie deur nie sommer met een skop of stamp oop nie, en enige iets anders as sukses met die eerste poging is moeilikheid soek.

“Taljaard, bring jou R1 hier.” Die sersant kyk oor sy skouer na die hurkendes agter hom. “Sit net asseblief die donnerse safety aan.” “Hier’s my gun, Sant.” “Beveilig jou wapen.” Taljaard kyk dat die veiligheidsknip op “S” vir sissie is en nie op “A” vir Afrikaans nie. Hy haal sy magasyn uit, sit dit in sy sak en span die geweer om seker te maak dat daar nie ’n patroon in die kamer is nie. ’n Stamp teen die kolf kan maklik die slagpen laat afgaan. Die R1 is relatief swaar en as ’n sterk man ’n deur op die regte plek met die kolf slaan, behoort dit die hout om die slot te laat bars. Dan gebruik jy die deurhandvatsel as ’n hefboom om die slot uit te breek – jy moet egter goed opgelei wees om dit te kan doen. “Oukei, Taljaard, as ek klaar is,” sê die sersant, “dan vat jy jou wapen en gaan sit by Du Toit. Daar’s nie nog fokken tyd om die ding te span nie, so gebruik jou Beretta. Is julle maskers aan? Hier gaat ons!” Die sersant vat die R1 agterstevoor om vas, kolf vorentoe. Hy kyk terug om te sien hoe baie beweegruimte hy het. Sy regterhand se vingers sprei vir oulaas oop en toe om greep te kry en ’n slag wat soos ’n kanonskoot deur die vuil nag klap, laat bars die hout om die slot. Een vinnige skop later en die deur swaai oop; vier van hulle glip in en begin doelgerig en baie stadig en versigtig ’n penetrasiebeweging uitvoer. Reël nommer een: Moet nooit net instorm nie. Nooit nie. Reël nommer een: Hou jou vuurwapen altyd naby jou lyf. Altyd. Reël nommer een: Werk stadig en sistematies jou gesigslyn van agter die visier deur. Begin by die teenoorgestelde hoek. Altyd. Reël nommer een: Maak so min moontlik van jouself sigbaar. Altyd.

Bliep-bliep-tjirrr.

– Beheer, Beheer, kom in vir Mike Oskar Vier. Berig oor. – Stuur, Mike Oskar Vier. – Ja, net ’n sitrap. Oor. – Stuur. Oor. – Ja, ons het die perseel gepenetreer en hier was niks nie. Geen verdagtes en geen wapens nie, hoor. Oor. Bliep-bliep-tjirrr.

Hulle beweeg stadig oor die erf. Geen teken van gate of los grond nie. Niks. Sersant Blignaut en nog twee steek sigarette aan en rook bewerig, die kooltjies gloei in die donker soos ligspoorkoeëls, gesigte soos skedels in die dowwe gloed. Die konstabel verbeel hom hy hoor die blafgeluid van ’n petroldamp wat vlamvat, die woedende gesis van oë wat vanuit vlamme staar. Hy verbeel hom Sant dink nou ook aan die eerste en enigste Reël Een, die een waaroor niemand praat nie, wat nêrens neergeskryf is nie en nooit in opleiding genoem is nie. Reël Een word in die aangesig van die dood soos ’n gebod op jou hart geskryf. En toe is dit asof hul gedagtes iewers in die donkerte bokant hulle saamkoek, inmekaarwring om ’n kern van lewende vrees en lewe te kry, want toe hoor hulle dit, die diep kreun soos ’n reusagtige dier wat grommend ontwaak. Voordat hulle dit as die dreunsang van ’n skare herken, neem hierdie oergrom van hulle besit en maak hulle deel van die onpeilbare donkerte, van die nag wat ondeurdringbaar tussen mens en mens lê. Dit duur ’n hele ruk voordat hulle die stemme hoor, mense, en die vrees iets bevatlikers word. Die konstabel kon toe eers iets van sy opleiding onthou. “Moet nooit toelaat dat ’n skare vorm nie,” het kaptein van Heerden met die teeninsurgensie-en-onluste-opleiding in Maleeuskop gesê. “Al is dit vir wat. Hou mense uitmekaar uit. Voorkom ’n samedromming.” Die radio se gekraak laat almal se koppe draai en hulle staar na die operateur asof hy vir hulle ’n berig van redding sal gee. Stil luister hulle na die gesprek.

– Beheer, Beheer, kom in vir Mike Oskar Een. Berig oor. – Stuur, Mike Oskar Een. – Jissis, hier’s ’n moerse klomp mense hier om die fokken Nyala.

Van waar hulle in die donker agterplaas staan, hoor hulle die skote verder weg. Swaarkaliber. Minstens een twaalfboor en ’n paar AK’s. Mike Oscar Een se operateur klink byna histeries:

– Beheer, Beheer, kom in vir Mike Oskar Een. Berig oor. – Stuur, Mike Oskar Een. – Die fokkers ref ons nou met AK’s. Ons kan nie terugskiet nie, hulle staan tussen die vroue en kinders. Ons het net een stopper en twee haelgewere. Die traangas kom in die fokken Nyala in. Ons soek dringende bystand. Oor – Roger, Luitenant.

Sersant Blignaut gryp die mondstuk by die operateur en wil net begin praat toe Beheer se sein deurkom.

– Alle voertuie, dis Beheer. Beheer aan alle voertuie. Mike Oskar Een benodig dringende bystand in Sharpeville. ’n Skare met AK’s op die toneel. – Beheer, dis Victor Golf Een. Berig oor.

Hulle kyk na mekaar, elkeen sien die wit van die ander se oë. Victor Golf Een is

die stasiehasies van Vereeniging wat seker nou met hul cheesevan wil gaan help.

– Ja, stuur Victor Golf Een. – Ja, Beheer, ons is op pad. – Victor Golf Een, dis ’n negatief. Ek herhaal, negatief. Julle kan nie met sagtebakvoertuie inbeweeg nie. – Roger dit, Beheer. Ek wil net vir die Luitenant sê, sterkte. Ons sal nader beweeg vir bystand as dit moet.

In die donker agterplaas van huis 13a, Uitbreiding Ses, Sharpeville, hurk die konstabel saam met sersant Blignaut en nog sewe ander polisiemanne om hul radio-operateur en luister na die berigte, voel hoe ’n koue van binne hulle deur hul ledemate versprei. Mike Oscar Twee berig dat hulle iewers in die township verdwaal het, en die operatiewe beheer laat weet hulle moet probeer om by ’n grootpad uit te kom en dan noord beweeg. Toe hoor hulle hul roepsein, Mike Oscar Vier. Blignaut beduie hy sal antwoord en reik na die mondstuk wat die operateur na hom uithou. Voordat hy die mondstuk kan vasvat, bulk sersant Blignaut asof hy ’n groot wind opbreek of ’n vuishou in die maag kry; uit die hoek van sy oog sien die konstabel die vlamtong en hoor die skoot. Tien tree van hulle af – dit moet uit die buurhuis se venster wees. Die konstabel kantel werktuiglik om en begin rol, sy kop kap teen die een of ander struktuur, maar hy rol paniekerig weg van waar hulle saamgedrom het, hoor die geswets, die paniekerige krete. Hy hoor ook hoe die radio na hulle roep, asof Beheer weet dat iets nou skeefgeloop het: Mike Oskar Vier, Mike Oskar Vier, kom in vir Beheer. Berig oor. En toe doof die geweervuur alle menslike geluide uit.

Ek het gedroom van ’n vrou wat van my sou weet. Sy sou my op ’n klip laat sit, ’n klip in ons voortuin met ’n groot eikeboom, voor die klein wit huis by die rivier, die huis met sy groen sinkdak en kaggel. Hier sou ek dan in die herfs –

ons eerste herfs in die wit huisie – op die rivieroewer sit. Op hierdie altaar, in hierdie son, die herfsson, sou ek sit. Hier sou ek soos ’n kind lag terwyl ek aan haar vreugde dink, en aan die onskuld in haar oë.

Die konstabel rol tot teen ’n vibracrete-heining. Die geweervuur het opgehou en hy hoor iemand naby hom hard en hortend asemhaal; hy sien die figuur, ook uitgestrek langs die muur. Die skote het van die buurhuise gekom, uit kombuisvensters, slaapkamervensters, uit kamers waar mense veronderstel was om te slaap, of waar gesinne saggies om ’n tafel met mekaar moes gepraat het. Hy kan nou sien dis Van Breda wat regoor hom lê, op sy rug lê hy en klem sy regterpols bokant hom vas. Die konstabel kruip vorentoe en raak aan sy kop. “Ek is fokken deur die hand geskiet,” kerm Van Breda. “Nog voordat ek my Beretta kon uithaal. Ek bloei, fok weet, ek bloei.” Die konstabel rol om tot langs Van Breda, dan hoor hy van iewers in die donker Du Toit se stem. Om die een of ander rede gebruik Du Toit die radio.

– Beheer! Beheer! Mike Oskar Vier. Ons is geref! Ons is geref! Oor. – Stuur, Vier. Wat is jou ligging? – Jissis! Dis die fokken huis waantoe jy ons gestuur het. Ek fokken weet nie. Help ons. Ons is faktap geskiet. Hulle fokken ref ons nog. Iemand help. Gou. Hulle skiet uit die huise langsaan uit. Dit was ’n fokken ambush! – Ja, wie praat nou? – Konstabel Du Toit. – Waar’s jou seksiebevel? – Ek fokken weet nie, ek dink hy’s geref. Fokkit, maak gou. – Byt vas, Vier. Ons het al die voertuie uit Boipatong, Ennerdale en Sebokeng onttrek. Hulle is op pad. Eenheid Vyf is ook nou net by die basis weg. Hulle is nou daar. Byt net vas. Bly koelkop. Jy gaan oukei wees.

Die radio suis en kraak. Du Toit hyg asmaties, iewers kreun iemand lank en roggelend. “Yes, hou dit so,” sê die konstabel vir Van Breda, “probeer die bloedtoevoer keer, druk dit styf vas.” Die radio begin weer oor die stil agterplaas uitsaai:

– Beheer. Beheer. Dis Mike Oskar Een. Oor. – Stuur, Een. – Ja, die fokken skare begin aan die Nyala ruk. As hulle hierdie donnerse ding omgooi, is ons in ons moer in. Ons gaan hulle ref. Oor. – Roger dit, Luitenant. Eenheid vyf is amper daar. Doen wat julle moet.

Weer net ’n gesuis van die radio. ’n Skoot klap; die konstabel sien die vlam uit die loop en hoor pleisterbrokke iewers op ’n harde vlak val. Hy klem sy pistool voor hom vas, sy oë wydgesper vir enige beweging, maar hy weet dat as hy gaan skiet, hy die aandag op hom en Van Breda sal vestig. Hy hoor Van Breda kreun. Wat het van sersant Blignaut geword? Sy gedagtes weier om verder te dink as daardie bulk van die sersant toe die eerste skoot geklap het. Dan begin die radio weer:

– Beheer, Beheer, kom in vir Ecco Romeo Een. Berig oor.

Dit is eenheid een, die spesiale onlusteeenheid, se roepsein. Die konstabel lê en wag vir die antwoord, wonder vlugtig wie nog saam met hom lê en luister, wie van hulle oor is. Hy kyk in die swart lug op; iets soos rook trek oor die erf. Die vibrasie van die Casspir se stuur is nog in sy hande, of dalk is dit vrees wat hom laat bewe. Hy probeer sy gejaagde asemhaling beheer, probeer konsentreer op die situasie, wat sy opleiding nou van hom vereis, maar hy is in Chené se leë

sitkamer. Kombuis. Agterdeur. Die verblindende vlak van die grasperk. Die donker jakarandaboom.

– Dis Beheer, stuur, Ecco Romeo Een. – Sitrap. Ja, ons is nou op die toneel by Mike Oskar Een. Skietvoorval. Konstabel Barry en sersant Wynberg het met hulle haelgewere op die skare geskiet. Die skare het tussen die huise in gevlug. Hulle is nog hier rond. Ons hoor hulle. Ons is nog nie seker van ongevalle nie. Ecco Romeo Twee is op pad na Mike Oskar Vier toe. Net weer daai ligging en ’n sitrap, asseblief. – Ja, Een, dit is Beheer. Daardie ligging vir jou: Dit is huis 13a in Uitbreiding Ses. So twee kilometer wes van julle. Ek is nie seker oor die sitrap nie. Laaste wat hulle kontak gemaak het, is hulle kwaai geref. Oor. Die weermag gaan Uitbreiding Ses afkordon. Mike Oskar Twee en Drie gaan op die hoofpad patrolleer. Hou ons op hoogte. Uit. – Dankie, Beheer. Uit.

Die konstabel het ’n figuur oor die oorkantste vibracrete-muur sien spring, ’n oomblik lank kon hy die kenmerkende silhoeët van ’n AK47 sien. Toe nog ’n man wat onmiddellik saam met sy voorganger teen die muur gaan hurk het. Hulle weet hulle kry dekking vanuit die vensters, dink die konstabel. Hy klem sy Beretta teen sy bors vas, probeer die bewing in sy hande onder beheer bring. Is dit hoe dit eindig? Waar het dit alles begin? By Ma en Pa? By sy droom van ’n vrou wat van hom sou weet? Daar is sewemiljard mense op die planeet, maar as jou siel eers aan een verknog is, is sy die enigste in jou wêreld. Hy het geglo dat daar vir sy hart ’n huis is, ’n plek waar hy kan skoene uitskop en kaalvoet wees. Sommer net kan wees. Sonder probeer, sonder voorgee, sonder opdollie. Sy is ’n vrou wat van hom sou weet. Sy sou sy siel voed met hoe sy vir hom kyk, wat sy vir hom sê en aan hom doen. Sy het van die bed opgestaan en by die venster gaan staan. Is dit waar dit begin het? Die konstabel se regterhand los die pistoolkolf en sak stadig na sy hempsak. Hy voel-voel daaraan, sy vingers vroetel byna liefderik. Hy ken die gevoel, hy weet

presies hoe voel ’n 9 mm-patroon onder die materiaal van sy blou livrei. Dit moes vroeër geëindig het, dink hy. Voordat hy na Chené se huis gery het. Nee, nog lank voor dit. Voor Ma en Pa. Voor sy hele verderflike geslag. Voordat hy oor die grasperk se glansende vlak na die jakarandaboom geloop het en gesien het dat Chené een van haar tuinstel se stoele tot onder die jakaranda gedra en opgeklim het. Sy het die geel nylontou wat sy saam met haar nuwe Jetta gekry het aan ’n tak vasgemaak. Sy het hard daaraan getrek om seker te maak dat dit stewig is, die lus wat sy aan die onderkant geknoop het oor haar kop getrek, haar hande diep in haar stywe Levi’s se sakke gedruk en die stoel omgeskop. Sy het roggelend gesnak. Kwyl het teen haar nouende Nike Themp afgedrup en pis het by haar stywe Levi’s afgeloop. Haar tepels het teen haar T-hemp gedruk. ’n Kwêvoël wat in die jakaranda gesit het se kak het haar hare net-net gemis en ’n streep op die omgeskopte tuinstoel se linkerpoot gemaak. Die konstabel voel-voel aan sy hempsak. Die 9 mm-patroon bult onder die materiaal van sy blou livrei. Die patroon wat hy gepoleer en blink gevryf het. Spieëlblink. Droomblink. Toekomsblink. Om aan die panga, die buiteband, die Okapi, die petrolbom, die klippe te ontkom. Die AK. Sy blink ontsnapping. Reël Nommer Een: Hou een patroon vir jouself. Moenie dat hulle jou vang en lewend verbrand nie. Hou jou laaste patroon in jou sak. Bêre hom teen jou hart. Vir jou kop. Skiet jou magasyn leeg; veg tot die bitter einde. Vir vryheid en reg. Vir Boetie. Vir Sussie. Vir Pottie se versukkelde pa. Vir Rachel, Amanda. Vir Ma. En ook vir Pa. As alles verby is, as jy klaar baklei het en geen weerstand meer het nie, dan haal jy die blink metaal uit jou sak. Ruk dit weg van jou hart. Huil daaroor as jy moet, maar doen dit gou. Sien jou weerkaatsing in die blink metaal, jou verwronge oë. Kyk hoe jy weerkaats in ’n klein stukkie dood. Dink vir oulaas. Onthou. Vergeet. Span jou wapen. Maak seker jou Beretta werk. Ontsluit die magasyn. Haastig nou, jy het min tyd. Sit die blink patroon in die magasyn. Die konstabel se hande is lam, sy arms pap. Sy hempsak is onmoontlik ver, hy kan nie so ver bykom nie. Sy verlossing buite bereik. Sy asem roggel; hy het ’n metaalsmaak in die mond, ’n brandpyn in die bors. Hy sien bokant hom ’n mot om ’n gloeilamp fladder, en om hom dowwe gestaltes. Wie is die mense? Uniforms. Ligte. ’n Radio wat sis en kraak. Die laaste drie maande is soveel van hulle dood. Hy wil iets sê, iets vra, maar hy kan nie ’n woord uitkry nie. Chené, wil hy sê. Chené? Hy wil sy hand na haar uitsteek. Sy wink na hom. Haar oë is sag en sonder oordeel. Haar stem is vol troos. Hy tuimel, val sag deur die

oneindigheid. Soos ’n klip. Hy sien haar lippe beweeg. “Versamel jy skoenlappers?” vra sy. Hy weet sy vra dit omdat sy die kind in sy stem wil hoor.

Die einde

Tafelberg, ’n druknaam van NB-Uitgewers, ’n afdeling van Media24 Boeke (Edms) Bpk, Heerengracht 40, Kaapstad, 8001 Posbus 879, Kaapstad, 8000, Suid-Afrika www.tafelberg.com

Kopiereg © J.W. Pretorius 2012

Alle regte voorbehou.

Geen gedeelte van hierdie elektroniese boek mag sonder die skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of in enige vorm of deur enige elektroniese of meganiese middel weergegee word nie, hetsy deur fotokopiëring, skyf- of bandopname, of deur enige ander stelsel vir inligtingsbewaring of -ontsluiting.

E-boekontwerp: Trace Digital Services

Ook beskikbaar in druk: Eerste uitgawe, eerste druk 2012 ISBN: 978-0-624-05362-0

Epub-uitgawe: Eerste uitgawe in 2013 ISBN: 978-0-624-05363-7 (epub)

Mobi-uitgawe: Eerste uitgawe in 2013 ISBN: 978-0-624-06154-0 (mobi)