Trompie Die Reisiger (#21) 192p5l

TROMPIE – Die reisiger

Topsy Smith

Die Trompie-reeks

1. Trompie

2. Trompie die stouterd

3. Trompie die soet seun

4. Trompie die hoërskoolseun

5. Trompie die dromer

6. Trompie die speurder

7. Trompie die kragman

8. Trompie die hartedief

9. Trompie die held

10. Trompie die mooi seun

11. Trompie die leier

12. Trompie die rugbyreus

13. Trompie die vegter

14. Trompie die krieketspeler

15. Trompie die filmster

16. Trompie die sakeman

17. Trompie die rebel

18. Trompie die waaghals

19. Trompie die sportman

20. Trompie die hanswors

21. Trompie die reisiger

22. Trompie die kaptein

23. Trompie die alleenloper

24. Trompie die atleet

1

’n Nuwe kettie

Die sestienjarige Trompie sit in sy kamer by sy tafel. Sy skoolboeke lê voor hom opgestapel. Hy moet huiswerk doen. Trompie staar droomverlore by die venster uit. Hy het nog nie met sy huiswerk begin nie. ’n Mens moet darem eers ’n bietjie rus voor jy begin met die “slawewerk” soos hy en sy vriende dit deesdae noem. Hy rus nou omtrent al twintig minute lank. Mense wat net sit en nie werk of lees nie kan in twee groepe verdeel word – dié wat sit en dink en dié wat sommer net sit. Trompie behoort tot die laaste groep. Hy sit sommer net. Later begin hy verveeld raak en trek sy boeke met ’n swaar sug nader. Hy sal seker nou maar moet begin, anders gaan hy nooit klaarkry nie. Trompie kyk na wat hy alles vandag by die skool in sy huiswerkboek neergeskryf het. Hy kan sy oë nie glo nie. Hoe langer hy kyk, hoe vroliker voel hy. Dit lyk of hy glad nie eintlik vanmiddag huiswerk het nie. Hy lees hy moet geskiedenis leer – die gevolge van die Franse Rewolusie – maar hy ken daardie werk mos al. Hy het goed in die klas opgelet. Ja-nee, hy glimlag gelukkig, hy hoef nie vanmiddag geskiedenis te leer nie. ’n Mens leer mos nie iets wat jy al klaar ken nie. Hy sien ook hy moet van bladsy 58 tot bladsy 63 in die Engelse voorgeskrewe boek lees en seker maak hy ken al die moeilike woorde daarin se spelling en betekenis. “Dis onnodig,” brom Trompie by homself, “om daai bladsye te lees.” Hy het die hele boek mos al gelees en hy is seker juffrou Carelse sal nie een vraag vra wat

hy nie kan antwoord nie. Hy is in elk geval ook mos ’n ou wat Engels “sommer properlies” kan praat soos hy homself en sy vriende gereeld herinner. Hy is seker daar is nie een enkele Engelse woord op daardie bladsye wat hy nie ken en sommer net so uit sy kop vir die juffrou en sy klas sal kan verduidelik nie. So ja, die Engelse huiswerk word met ’n potloodtikkie afgemerk. Trompie hoef dit nie te doen nie. Dit is natuurlik net bedoel vir die ape in sy klas wat net yus en no kan sê en begin hakkel as hulle twee Engelse woorde ná mekaar moet praat. Trompie frons toe hy die volgende item op sy huiswerklys sien:

Algebra –probleme 12 en 13, bladsy 22.

Hulle moet hierdie probleme netjies in hul oefeningboeke uitwerk. Trompie vryf sy hand oor sy deurmekaar hare. Hy is nie ’n lui ou nie en hy sal daardie probleme nou met die grootste lus en ywer aanpak en doen – as hy net geweet het hoe. Maar hy het nie die vaagste benul hoe om dit te doen nie. Toe die onderwyser vir hulle die huiswerk gegee het, het die Boksombende se Grootkaptein vlugtig na die twee probleme gekyk en sommer dadelik gesien hy kan nie kop of stert daarvan uitmaak nie. En, dink hy nou, dit is mos tydmors om iets te probeer doen as jy voor jou siel weet jy kan nie. Wat help dit hy probeer nog? Nee wat! Met ’n glimlag maak Trompie ’n potloodtikkie langs die algebrahuiswerk asof dit klaar gedoen is. Hy sal Dawie môreoggend voor skool vra om hom gou daarmee te help. Die laaste item op die lys is ’n speltoets wat hulle gaan skryf en waarvoor hulle moet leer. Dit is Afrikaanse spelling. Die onderwyser het vir hulle vyftig moeilike woorde gegee om te leer.

Trompie beskou dit ook as tydmors om te leer hoe om Afrikaanse woorde te spel. Dit is mos sy moedertaal. Hy gaan nie eens na die lys woorde kyk nie. Dit is heeltemal onnodig. Met ’n sug van verligting maak hy ook ’n tikkie langs die Afrikaanse huiswerk. So ja, dit is nou ook gedoen. Hy is klaar. Sy huiswerk vir vandag is agter die rug. Nou pak Trompie sy boeke vinnig terug in sy boeksak. Behalwe die huiswerkboek het hy nie een ander boek oopgemaak nie. Trompie het vanoggend in die skool gesit en dink wat hy vanmiddag eers gou gaan doen voor hy na Rooie, Blikkies en Dawie toe gaan. In die hoek van die Toeriens se voortuin staan daar ’n groot ou bloekomboom, en hy het gesien daar is ’n perfekte mik aan die punt van die een tak. Hy wil sy kettie regmaak en hy het so ’n mik nodig. Trompie krap in sy tafel se laai rond en haal sy kettie uit. Hy het die ding lanklaas gebruik. Die kettie bestaan uit twee stukke rek wat aan elke kant aan mekaar vasgemaak is met ’n stukkie tou. Tussen die toutjies is natuurlik die velletjie waarin die “ammunisie” gesit word. Aan die ander punte is ook twee toutjies, maar hulle is nie aan ’n mikstok vas nie. Die mik het gebreek en Trompie het nog nooit weer ’n ander een aangesit nie – maar nou gaan hy dit doen. Daar is mos ouens by die skool wat dink hulle is kastig wonderlik omdat hulle ketties het. Een ou het hom sowaar in die sangklas met ’n natgekoude stukkie papier agter die oor geskiet. Maar wag maar, dink Trompie en glimlag by hierdie gedagte, môre gaan daardie vent ’n ding sien wat hy nie graag wil sien nie. Trompie stap kombuis toe om ’n skerp mes te kry. Dan gaan hy by die agterdeur uit en loop na sy pa se werkkamer toe. Hy soek ’n saag. Hy hoop maar net sy pa betrap hom nie. Hy het sy seun gewaarsku om nie ’n voet daar in die werkkamer te sit en met die gereedskap te lol nie. Maar, stel Trompie homself gerus, daar is niks om voor bang te wees nie. Sy ma is by ’n vrouevergadering in die kerksaal en sy pa is mos op kantoor. Trompie stap fluit-fluit na die werkkamer waar sy pa houtwerk vir ’n stokperdjie doen. Meneer Toerien is ’n bankbestuurder hier in Kwaggaberg, maar in sy vrye tyd maak hy pragtige tafels en stoele.

Die sproetgesig se hande is diep in sy broeksakke. Sy pet sit skeef op sy ongekamde boskasie en sy hemp hang agter by sy broek uit en wip-wip oor sy sitvlak soos hy aanstap. Sy kouse lê soos gewoonlik op sy skoene. Hy loop en skop na blomme wat oor die voetpaadjie hang. Dit is mos nie mooi as die goed so daaroor hang nie. ’n Paadjie moet oop en skoon wees. Trompie sal natuurlik nooit so na die blomme wat oorhang skop as sy ma hier is nie. Selfs noudat hy weet sy kan hom nie deur die venster dophou nie, kyk hy eers vinnig rond voor hy die blom wat hy netjies van sy stingel afgeskop het, opraap en dit dan oor die heining gooi. Maar wanneer Trompie die werkkamer probeer oopmaak, sak sy hart in sy skoene. Dit is gesluit. Hy staan fronsend voor die deur. Hy wonder waar sy pa die sleutel gebêre het. Dan besef hy die ding is seker aan die bos sleutels wat sy pa altyd saam met hom dra. Trompie wonder nou of hy die skerp mes wat hy in die kombuis gaan haal het, moet gebruik om die deur se slot te probeer losskroef. Dan kan hy ’n saag vat en die tak waaraan die mik is, gaan afsaag, die saag gou kom bêre en die deur dan toemaak en die slot weer aanskroef. Sy pa sal mos nooit agterkom hy het dit gedoen nie. Maar sê nou net sy pa kom dit op die een of ander manier agter? Trompie voel nogal skrikkerig. Sy pa het gesê hy trek die velle van sy lyf af as hy hom ooit hier in sy werkkamer betrap. En hy wat Trompie is, wil mos nie hê so iets vreesliks moet ooit met hom gebeur nie. Trompie haal die mes wat hy in die kombuis voor by sy hemp ingeprop het uit. Hy wonder of hy dit moet waag om die slot se skroewe los te draai. Hy staan nog so ingedagte toe ’n growwe stem agter hom skielik “Haai!” sê. Trompie wip soos hy skrik en swaai vinnig om. Hy kyk vas in sy vriend Rooie se gesig. “Probeer jy snaaks wees, hè?” brom Trompie. Sy hart klop nog vinnig. “Nee, hoekom?” vra Rooie verbaas. “Wat staan jy hier met ’n mes in jou hand?”

Trompie herinner sy vriend aan die ou wat hom in die sangklas met ’n stukkie natgekoude papier agter die oor geskiet het – dit is hoekom hy sy kettie nou wil regmaak. Hy wil daardie vent terugbetaal – “met rente” voeg hy by. Hy wikkel sy sproetneus om te wys hy is lelik omgekrap. Die rente gaan hoog wees. Rooie is een van die Boksombende se vier lede. Die ander is natuurlik Trompie die Grootkaptein, Blikkies en Dawie. Rooie, Blikkies en Trompie is almal sestien, maar Dawie is veertien. Hy is nogtans in dieselfde klas as hulle, want hy is baie slim. Die vier is al van graad vier in die laerskool af vriende en het toe reeds die Boksombende gestig. Hulle is vandag in graad tien in die beroemde Hoërskool Kwaggaberg, en nog steeds boesemvriende. Die beroemde (party mense sê berugte!) Boksombende bestaan ook nog steeds. Rooie is ’n sterk, frisgeboude seun met rooi hare. Sy pa is die enigste skoenmaker op die dorp. Maar vreemd genoeg kan Rooie nie skoene aan sy voete verdra nie. Hy het op laerskool nooit skoene gedra nie, behalwe wanneer hy kerk en Sondagskool toe is. Maar hy mag nie in die hoërskool kaalvoet rondloop nie. Dit gee ná drie jaar nog steeds ’n groot gesukkel af en in die middae pluk Rooie sy skoene dadelik uit sodra die skool uitkom. Dan bind hy die veters aan mekaar vas, hang die skoene om sy nek en ry so op sy fiets huis toe. Trompie vertel vir sy vriend hy wil ’n saag hier in sy pa se werkkamer kry om ’n mik uit die bloekomboom te gaan afsaag, en dat hy nou net staan en wonder of hy moet probeer om die deur se slot af te haal, of nie. “Hoekom wil jy dit doen?” vra Rooie fronsend. “Oor die deur gesluit is,” sê Trompie kortaf. “Hoekom klim jy nie eerder net deur die venster nie?” Trompie het sowaar nie daaraan gedink nie. Hy stap vinnig om die werkkamer se hoek. Rooie is kort op sy hakke. Trompie se hele sproetgesig glimlag toe hy aan die venster druk – dit skuif oop. Sy pa het die deur gesluit, maar vergeet om die venster toe te knip.

“Hou kywie,” sê Trompie vir sy vriend en klouter vinnig by die kamer in. Rooie kyk rond, maar gewaar niemand nie. In die werkkamer kyk Trompie na al die verskillende gereedskap wat netjies teen die mure hang of op die rakke gepak is. Daar is hamers, else, beitels, skawe, sae – alles wat ’n skrynwerker se hart kan begeer. Geen wonder Trompie se ma kla altyd dat haar man se stokperdjie so baie geld kos nie. Trompie kyk na die verskillende soorte sae. Dan vat hy een van die kleineres wat teen die muur hang. Hy voel-voel met sy vingers aan die lem. Dit is baie skerp. “Dié een is net reg,” mompel hy by homself en klim met die saag in sy hand gou weer uit buitentoe. Hy maak die venster agter hom toe. “Kom, Rooie,” sê hy met ’n skewe glimlag. Trompie is glad nie bang dat hy gevang sal word nie. Hy weet mos die vrouevergadering in die kerksaal hou altyd baie lank aan en sy pa gaan minstens nog ’n uur op kantoor wees. “Waar’s Blikkies en Dawie?” vra Trompie toe hy en Rooie langs die huis af na die voortuin toe stap. “Blikkies is by Dawie,” sê Rooie en voeg by: “Hulle is sommer simpel.” “Hoekom?” “Hoekom wat?” “Hoekom is hulle simpel?” “Oor hulle so hard sit en huiswerk doen. Dawie sê hy’t ’n gevoel ons klas gaan môre onverwags ’n spul toetse skryf. Hulle doen al daai huiswerk vir geskiedenis, Engels en Afrikaans – en die algebra. Hulle sê hulle kan nie so vroeg vanmiddag al kom nie.” Trompie hoop maar net Dawie se gevoel is nie reg nie. Hy sal nie daarvan hou om môre toetse te skryf oor die huiswerk wat hulle moes gedoen het nie, veral nie oor die algebra nie.

“Hulle’s belaglik,” brom Trompie. Rooie knik sy kop op en af om te wys hy stem saam. Hul twee vriende is totaal en al belaglik. Die bloekomboom is in die hoek van die tuin en sy takke hang oor die sypaadjie. Trompie wys vir Rooie waar die mik is wat hy vir sy kettie wil hê en klouter dan in die boom op. Hy het sy pa se saag saam met die kombuismes voor by sy hemp ingedruk. Rooie klim ook in die boom op. Trompie sit wydsbeen op die tak met die mik aan die punt en wip-wip dan ’n entjie vorentoe. Hy wil net die saag uithaal om die tak voor hom af te saag toe hy daaraan dink dat dit makliker sal wees as hy omdraai. Hy draai met ’n gekreun en gesukkel om sodat hy nou met sy gesig na die boomstam sit. Die mik is aan die punt van die tak agter sy rug. Dan haal hy die saag by sy hemp uit. Rooie sit gemaklik op ’n groot tak aan die ander kant van die boomstam en kyk na Trompie. Rooie se gesig is geplooi. Hy dink ernstig. Daar is iets wat hom hinder, iets wat nie reg is nie, maar hy kan nie dink wat dit is nie. Dan sien hy skielik wat hom hinder. Jissie! Dat ’n mens so onnosel kan wees! “Haai!” skree Rooie. Trompie het net mooi begin saag. Hy kyk op na sy vriend. “Wassit met jou?” vra die Grootkaptein. “Sien jy nie wat ek sien nie?” Rooie skater van die lag. Trompie kyk vies rond. Nee, hy sien nie wat Rooie sien nie. “Wat sien jy?” Rooie klou met sy een hand aan die tak waarop hy sit en met sy ander hand hou hy sy maag vas soos hy lag. “Trompie,” sê hy laggend, “my pa sê altyd: ‘Armoede is niks – maar onnoselgeit!’” “Wie’s onnosel, hè?” snou Trompie sy vriend toe.

“Jy, natuurlik! Wat dink jy gaan gebeur as jy daai tak daar voor jou afsaag?” Trompie kyk na die tak voor hom. En toe skielik tref dit hom soos ’n weerligstraal. Hy sal hom disnis val as hy die ding afsaag. Hy sit op die punt van die tak wat grond toe gaan val. “Jissou!” sê hy verbaas. “Wassit met my dat ek so ’n aap is?” Trompie glimlag verleë en skuif dan vorentoe. Hy draai weer om. Nou sit hy aan die regte kant. As hy nou voor hom saag, sal die tak waaraan die mik is af grond toe val – maar sonder hom. Die Grootkaptein grinnik en sê: “Ek het maar net nie gedink nie.” Rooie sê weer iets van armoede wat niks is nie, maar onnoselheid! “Ag, hou nou op, man!” brom Trompie vererg. “Dit was maar net ’n ou foutjie.” Trompie begin weer saag. Skielik hoor hy en Rooie ’n gefluit. Dit is ’n hoë noot, afgewissel met ’n lae een – die Boksombende se sein. Rooie fluit op dieselfde manier terug terwyl Trompie aanhou saag. ’n Minuut of twee later verskyn Blikkies en Dawie om die hoek. “Haai!” groet Rooie. “Haai!” roep hulle terug. Die ander twee lede van die Boksombende kom staan onder die boom en kyk op na Rooie en Trompie. Blikkies is lank en skraal. Hy het sy bynaam op laerskool gekry omdat sy knieë altyd teen mekaar stamp as hy uit sy skoolbank opstaan en dit dan soos twee blikkies klink. Die kinders het natuurlik altyd probeer om Blikkies soveel moontlik in die klas te laat opstaan. Dit was groot pret om die blikkerige geluide te hoor. Blikkies kou altyd. As sy finansiële posisie gesond is, kou hy kougom – as hy platsak is, kou hy grashalms. Hy is duidelik op die oomblik platsak. Sy kakebene beweeg ritmies op en af soos hy aan ’n grashalm kou.

Dawie is tengerig gebou, maar het wakker, ondeunde bruin oë. Hy is die een wat Trompie altyd blindelings volg. Dawie het eenkeer amper in die dam in die kloof verdrink, maar toe het Trompie ingespring en hom gered. Hy het natuurlik nooit vir Dawie gesê die een wat sy lewe gered het, was ook die een wat hom in die water gestamp het nie. Trompie het hom mos dadelik uitgehaal toe hy sien hy is in die moeilikheid, so dit maak hom nie minder van ’n lewensredder nie. “Wat doen julle?” vra Dawie nou. Trompie saag net. Hy antwoord nie. Rooie doen die praatwerk. Hy vertel vir hulle Trompie kry ’n mik vir sy kettie en voeg dan grinnikend by die Grootkaptein was so onnosel om die tak voor hom te begin afsaag terwyl hy sit op die stuk wat moet afkom. Blikkies en Dawie lag lekker. “Jy sou jou so dood soos ’n mossie geval het!” skree Dawie vir Trompie. “Los dit nou!” roep Trompie ondertoe. “Ons maak almal simpel foute.” Die drie kyk ’n rukkie hoe Trompie werk, dan vra Blikkies: “Weet jou pa jy gebruik sy saag?” “Nee, hoekom?” “Ons het gesien hy’s op pad huis toe.” “Wat?” Trompie kyk agterdogtig af na hulle om te sien of hulle nie met hom gekskeer nie. “Ja,” verduidelik Dawie nou, “ons het by die bank verbygestap net toe hy daar uitkom – en toe sien ons hom huis toe stap, maar toe loop hy vir Dominee raak en gesels eers met hom.” “Hy trek my velle van my lyf af as hy my met sy saag vang,” sê Trompie benoud. “Dawie, gaan kyk gou of hy nog met Dominee praat.” “As ek al twee my hande in die lug opsteek,” sê die intelligente Dawie, “beteken

dit hy staan en gesels nog daar by Dominee en jy kan maar aanhou saag, dis nog veilig. Maar as ek net een hand opsteek, dan beteken dit hy kom huis toe.” “Oukei, Dawie,” sê Trompie vinnig. “Hardloop nou!” Dawie hardloop na die hoek van die straat. Trompie saag nou so vinnig as wat hy kan. Rooie en Blikkies hou Dawie dop. Hulle sal vir Trompie sê watter teken hy gee. Dawie kom vinnig om die hoek en loop hom vas in Trompie se pa wat van die ander kant af kom. “Wat gaan met jou aan?” vra meneer Toerien. “Hoekom is jy so haastig?” Dawie gee ’n verleë laggie. “Ek’t sommer net bietjie gehardloop. Om bietjie oefening te kry, Oom weet.” Sy een hand skiet hoog die lug in. Hy waarsku sy vriende dat meneer Toerien hier is – asof Blikkies en Rooie die petalje nie self met groot oë aanskou nie. “Jou pa! Hy’s daar by Dawie,” waarsku Rooie. “Hè?” vra Trompie verbaas. “Het Dawie net sy een hand in die lug?” “Ja,” sê Rooie, “en ons kan jou pa ook sien. Hy staan daar by Dawie.” Trompie hou op met saag. Hy kyk na die straathoek toe en sien sy pa by Dawie. Sy vriend se hand is nog steeds hoog in die lug. “Jissie!” sê Trompie. “Wat nou?” “Maak gou! Kom af daar!” sê Blikkies. “Dit lyk of Dawie jou pa probeer besig hou sodat jy ’n plan kan maak.” “Ek gooi die saag af,” sê Trompie hees vir Blikkies. “Steek dit iewers weg!” Trompie laat val die saag. Dit tref die grond met ’n harde geluid. Toe Blikkies dit opraap, sê Rooie vinnig: “Jou pa kom nou aan huis toe. Dawie praat nog aanhoudend, maar hy stap aan!”

Trompie sien dit nou ook. “Maak gou, Blikkies!” skree hy hees. Blikkies sien ’n paar sakke ’n entjie van hom af in die hoek van die tuin. Hy steek die saag blitsig daaronder weg. Hy kom net mooi weer regop toe Trompie se pa die tuinhekkie oopmaak. “Middag, Oom,” groet Blikkies en gee ’n verbouereerde laggie. Hy staan met sy rug na die sakke toe. “Middag, Blikkies,” sê Trompie se pa. Hy frons effens. Die bankbestuurder wonder wat aan die gang is. Dawie het om die hoek in hom vasgehardloop en toe gesê dit is net “om bietjie oefening te kry, Oom weet,” en toe sonder ophou aanhou babbel oor hoe gesond oefening vir ’n mens is. En nou staan Blikkies hier in die tuin en lyk baie verleë. Meneer Toerien wonder waar Trompie en Rooie dan is. Die vier seuns is mos altyd bymekaar. Hy wil net vra waar die ander twee is toe Trompie uit die boom sê: “Middag, Pa,” en laggend maar ook effens verbouereerd byvoeg: “Heng, Pa het ons nie eens hier in die boom gesien nie.” Rooie groet ook vriendelik. “Hoekom sou ek julle gesien het?” vra meneer Toerien. “Ek loop en kyk mos nie heeltyd in die lug op nie.” Daar is nog steeds ’n frons op sy voorkop. Hy wonder hoekom Blikkies so skuldig daar in die een hoek van die tuin staan en Trompie en Rooie in die boom is, terwyl Dawie vinnig op en af met die sypaadjie langs hardloop, kastig vir oefening. Die bankbestuurder wonder met watter kattekwaad die vier besig is. Hy wonder nog meer en word nog agterdogtiger toe Dawie skielik hier langs hom sê: “Dis darem ’n heerlike, sonnige middag, nè, Oom?” Dawie het gevoel hy moet ophou maak of hy hardloop en vinnig iets sê. Hierdie stilte word nou amper ondraaglik.

Meneer Toerien kan duidelik sien die seuns probeer iets wegsteek. Al vier gesels nou opgewonde oor hoe ’n heerlike, sonnige middag dit is. “Wat doen julle daar in die boom?” vra hy. “Ons sit sommer, Pa,” antwoord Trompie. En dit is mos waar. “Julle vang nie kattekwaad aan nie?” “Haai nee, jissie, Pa!” Trompie klink geskok dat sy pa so ’n vraag kan vra. “Ons sit sommer net hier. Waar sal ons nou kattekwaad aanvang?” Dan voeg hy vroom by: “Ons doen mos nooit so iets nie.” Dawie, Rooie en Blikkies knik heftig kop. Botter kan nie in hul monde smelt nie. “Hmmm,” brom meneer Toerien net en stap dan peinsend met die tuinpaadjie huis toe. Hy het werk van die kantoor af gebring wat hy hier by die huis wil klaarmaak. Hy gaan in sy studeerkamer werk. Nadat die bankbestuurder die voordeur agter hom toegetrek het, is die seuns ’n paar oomblikke lank doodstil. Trompie en Rooie sit nog steeds in die boom, Blikkies staan met sy rug na die sakke waaronder die saag lê en Dawie doen nou ’n paar strekoefeninge by die hekkie, net ingeval meneer Toerien miskien by die sitkamervenster uitkyk. Trompie is die eerste een wat iets sê. “Heng, dit was amper!” Hy vee met die agterkant van sy hand oor sy voorkop. “Wat doen ons nou?” wil Rooie weet. “Hoe kry ons die saag terug in die werkkamer?” Trompie sit ’n oomblik en dink. Hy weet as sy pa so vroeg van die kantoor af kom, gaan werk hy gewoonlik in sy studeerkamer. Dit is natuurlik waar hy nou is – en die studeerkamer is mos aan die ander kant van die huis. “Dawie,” sê die Grootkaptein met ’n hees stem, “kruip om die huis en kyk of my pa in die studeerkamer is. Ek soek hierdie mik met ’n seer hart, maar ons moet eers doodseker maak my pa is binne besig voor ek weer aan die tak begin saag.”

Dawie knik gewillig. Dan glip hy om die huis en loer by die studeerkamer se oop venster in. Hy sien hoe sit en skryf Trompie se pa by die lessenaar. Versigtig, sonder om ’n geluid te maak, sluip Dawie weer terug en rapporteer aan Trompie. “Ek gaan die tak gou afsaag,” sê die Grootkaptein. “Hou jy kywie, Dawie. As my pa opstaan, fluit. Bring die saag, Blikkies.” Blikkies gaan haal die saag onder die sakke uit en Dawie sluip weer versigtig om die huis na die studeerkamer se venster toe. Toe Trompie die saag uiteindelik weer het, begin hy vinnig werk. Die gesaag maak egter so ’n geraas dat hy moet ophou. Sê nou sy pa hoor dit daar in die studeerkamer? Maar Dawie fluit nog nie, so dit moet nog veilig wees. Trompie saag weer verder – net versigtiger en nie so vinnig nie. Dan, skielik, is die tak deurgesaag en dit val met ’n harde plofgeluid op die grond. “Jissou!” sê Rooie verskrik en sy oë is groot. “As jou pa dit nie gehoor het nie, is hy sowaar doof!” Maar meneer Toerien is nie doof nie. Toe die tak op die grond val, kyk hy vinnig op. Dawie staan gereed. Die oomblik wat die bankbestuurder opspring, fluit hy hard – en dan nael hy vir die vale. Terwyl Dawie so op volle vaart na die tuinhekkie toe hardloop, skree hy: “Jou pa kom, Trompie!” Blikkies staan nog onder die boom en besef daar sal nie tyd wees om die saag weg te steek as Trompie dit afgooi nie. Buitendien lê die tak mos nou hier onder die boom op die grond. Blikkies lê ook oop na die voorhekkie toe. Dit gaan te gevaarlik hier wees wanneer Trompie se pa by die voordeur uitgestorm kom. Hy sal sommer begin klappe uitdeel. Blikkies wil dan al veilig uit die pad wees. Trompie en Rooie sou ook graag wou weghardloop, maar hulle kan nie. Hulle sit mos in die boom. Hul oë is groot en hul harte klop vinnig. Rooie wend darem ’n poging aan om ook te ontsnap. Hy mompel: “Weg is ek,” en klouter vinnig uit die boom, maar hy is nie vinnig genoeg nie. Net toe hy by die onderste tak kom, storm Trompie se pa by die huis uit. “Haai!” bulder die bankbestuurder. “Wat gaan hier aan?”

Rooie versteen. Hy sit nou doodstil op die onderste tak. Hoër op in die boom sit Trompie nog steeds met die saag in sy hand. Dit help nie eens om die ding agter sy rug te probeer wegsteek nie. Sy pa sal dit tog sien en buitendien lê die afgesaagde tak mos op die grond. Trompie is baie benoud. Sy pa het gesê hy gaan sy velle van sy lyf af trek as hy ooit in sy werkkamer met sy gereedskap gaan peuter. En hier sit hy nou met een van sy pa se beste en duurste sae in sy hand. Trompie grinnik verbouereerd en dan sê hy: “Hallo, Pa.” Hy probeer om onskuldig te lyk, maar kry dit nie juis reg nie. “Ek vra wat gaan aan?” bulder sy pa terwyl hy na die boom toe aangestap kom. “Niks eintlik nie, Pa,” sê Trompie en probeer sy bes om sy stem nie te laat bewe nie. “Ek het maar net ’n ou takkie afgesaag omdat ek ’n mik vir my kettie wil hê, Pa weet. Dis maar al, Pa.” So ja – Trompie het nou, soos hul skoolhoof altyd sê, “ruiterlik erken” wat hy gedoen het. Hy hoop maar net sy pa sal dit in ag neem wanneer dit by velle afslag kom en hom darem nie te ’n groot pak slae gee nie. Hy het mos nie probeer om verskonings te maak nie. Dit moet darem in sy guns tel. Trompie se pa is nou onder die boom. Rooie sê verbouereerd: “Middag, Oom.” “Ek het al vir jou middag gesê!” snou meneer Toerien hom toe. Rooie sluk. Sy hart klop wild. Trompie se pa is baie kwaad. Dis nou maar wors. “En waarmee het jy die tak afgesaag?” Meneer Toerien se stem is so kil en koud soos die koudste windjie van die Drakensberg wanneer daar sneeu op die bergtoppe is. “Met ’n saag, Pa.” “En waar kry jy die saag?” Die bankbestuurder se stem is nog killer en nou

boonop sarkasties wanneer hy byvoeg: “As ek mag vra.” “In... in Pa se werkkamer.” “So?” Trompie besluit om liewer niks hierop te antwoord nie. Hy staar mismoedig na sy skoenpunt wat al ingeduik is van al die blikke en klippe waarna hy gedurig loop en skop – amper asof dit iets te doen het met die verknorsing waarin hy nou is. En dan kom die kwaai manstem soos ’n donderslag: “Kom daar af! Albei van julle! Dadelik!” Rooie skrik so groot dat hy sommer van die tak af val. Trompie klouter vinnig met die saag in sy hand af. Die twee seuns staan voor Trompie se pa en sluk swaar. Hy lyk woedend. Sy oë is strak op die saag gerik. “Dit is my beste en duurste saag,” sê meneer Toerien sag. Trompie vrees die ergste. Hy ken sy pa. As die bankbestuurder so kil en kalm praat, dan is hy op sy kwaadste. “Ek het gedog Pa sal nie omgee as ek...” “Bly stil!” “Ja, Pa.” Meneer Toerien vat die saag. Hy voel met sy vingers oor die fyn tande aan die skerp kant. Gelukkig is dit darem nie beskadig nie. “Trompie,” sê hy, “het ek nie vir jou gesê jy mag nooit sonder my by my werkkamer ingaan nie?” Trompie sluk. “Ja, Pa.”

“Het jy my verstaan toe ek dit vir jou gesê het?” Trompie wil net sê hy is nie onnosel nie en verstaan Afrikaans toe hy hom bedink. Netnou word sy pa dan nog meer die joos in. Hy sê nou maar net gedwee: “Ja, Pa.” Dit is duidelik dat Trompie gestraf gaan word. Hy wonder net wat die straf gaan wees. Sy pa sal darem seker nie so koelbloedig wees om sy velle regtig van sy lyf af te trek nie. Rooie staar ingedagte na sy gebarste voete. Hy besef ook Trompie gaan gestraf word – maar wat van hom? Hy het nie eintlik iets verkeerd gedoen nie. Hy het mos net kywie gehou toe Trompie deur die venster geklim het en toe het hy wat Rooie is, ook in die boom geklim. Dit is mos maar al wat hy gedoen het. Die skoenmaker se seun kyk nou met pleitende oë na meneer Toerien. Wil die oom nie maar sê hy is onskuldig en kan maar huis toe gaan nie? Die bankbestuurder kyk peinsend na die twee seuns voor hom wat albei baie hard probeer om onskuldig te lyk.

2

Die groot kompetisie

Dit val meneer Toerien nou by dat hy sy werkkamer mos gesluit het. “Hoe het jy by my gereedskap uitgekom?” vra hy en kyk kwaai na Trompie. “Ek... ek het deur die venster geklim, Pa,” sê Trompie en sug swaar. “So?” “Ja, Pa.” Trompie sug weer. Die spanning word te erg vir Rooie. Hy wil weet wat met hom gaan gebeur. “Ek het niks gedoen nie, Oom,” sê hy vinnig. “Ek het maar net hier rondgestaan, Oom weet, en toe so ’n entjie in die boom opgeklim. Dis maar al, Oom.” Rooie kyk vol hoop na Trompie se pa. Hy kry sy vriend jammer, maar dis mos waar – hy wat Rooie is, het nie eintlik iets verkeerd gedoen nie. “Jy kan gaan, Rooie,” sê meneer Toerien. “Ek het niks met jou uit te waai nie, maar hierdie mannetjie,” en hy knik met sy kop en kyk streng na Trompie, “gaan les opsê.” Met ’n vinnige “Dankie, Oom. Middag Oom”, is Rooie soos ’n weerligstraal by die tuinhekkie uit. Trompie kyk sy maat met verlangende oë agterna. Hy wens hy kon ook nou daar by die hekkie uitvlieg – sonder ’n bekommernis in die wêreld. “Jy was ongehoorsaam, Trompie,” sê sy pa. “Jy het ’n bevel met opset

verontagsaam. Ek het nie net een keer nie, maar al verskeie kere vir jou gesê jy moenie in die werkkamer met my gereedskap gaan peuter nie. Maar nee, jy luister nie! Jy klim selfs deur die venster om in te kom. Gaan na jou kamer toe en bly daar. Ek kom later met jou afreken.” “Ja, Pa.” Trompie draai om en stap stadig na die huis toe. ’n Paar tree van sy pa af draai hy om en sê: “Pa?” “Ja?” “Ek is jammer, Pa. Ek vra om verskoning.” “Ek aanvaar jou verskoning,” sê sy pa en Trompie se hele sproetgesig verhelder. Dit lyk sowaar of hy die straf gaan vryspring – sy velle gaan nie van sy lyf afgetrek word nie! Maar hy voel dadelik weer mismoedig toe sy pa byvoeg: “Ek aanvaar jou verskoning, maar dis nie te sê jy gaan nie gestraf word nie. Gaan nou na jou kamer toe en bly daar.” Trompie stap mismoedig om die hoek van die huis. Hy gaan by die kombuisdeur in na sy kamer toe. Terwyl hy die mes wat hy die hele tyd voor in sy hemp gehad het in die kombuis wegsit, dink hy daaraan dat hy miskien lank alleen in sy kamer sal moet sit. Hy glip weer uit buitentoe, gaan haal gou die tak wat hy afgesaag het en sny die mik aan die punt af. Nou sit hy in sy kamer en sny die mik reg. Dit is ’n stewige mik en al gaan hy miskien ’n pak slae kry, is Trompie hoog in sy skik. Hy gaan baie pret met die kettie hê. Die eerste ding wat hy gaan doen, is om daardie ou wat hom met ’n gekoude stukkie papier agter die oor geklits het ook agter die oor te peper. Hy wil die vent mos met rente terugbetaal. Trompie sit-lê gemaklik op sy bed. Nadat hy die kettie reggemaak het, haal hy ’n paar klippies uit sy laai en skiet deur sy oop venster na die wit asters in die tuin. Elke hou is ’n kolskoot en dit is vir hom mooi om te sien hoe die wit kroonblare uitmekaar spat. Later is sy ammunisie op en hy is te bang om by sy kamer uit te gaan ingeval sy pa daar inkom. Nou sit-lê hy sommer net en doen niks nie. Hy is verveeld. Hy wens sy pa wil nou gou maak. As hy gaan pak kry, moet dit oor en verby kom.

Trompie dink daaraan dat dit miskien ’n goeie indruk op sy pa sal maak as hy hier inkom en sy seun is met sy skoolboeke besig. Miskien sal sy pa hom dan nie so hard slaan nie. Maar dan dink hy daaraan dat sy huiswerk mos al gedoen is. Hy hoef nie vir die geskiedenistoets te leer nie, want hy ken die gevolge van die Franse Rewolusie uit sy kop uit. Hy is mos ’n ou wat in die klas oplet! Hy hoef ook nie die bladsye in sy Engelse voorgeskrewe boek voor te berei nie, want hy kan mos goed Engels praat. Dit is ook onnodig om die Afrikaanse spelwoorde te leer. Afrikaans is mos sy moedertaal en hy kan goed spel. Hy behoort wel die algebraprobleme te doen, maar hy weet regtig nie hoe nie. Dawie sal hom môreoggend voor skool gou moet help. Nee wat, hy is klaar met sy huiswerk. Dit help nie om met sy boeke oop voor hom te sit nie. Dit sal sy pa tog in elk geval nie beïndruk nie. Trompie kry skielik ’n blink plan. Hy moet twee of selfs drie broeke aantrek! Dit het nog maar selde gebeur dat sy pa hom pak gee. Hy onthou vaagweg van twee keer toe hy nog op laerskool was. Sy pa het hom met ’n leerbelt bygedam en goed gelooi. ’n Ander keer moes hy buk – net soos ’n mens op skool in die hoof se kantoor doen – en toe het hy vier van die beste gekry, weer met sy pa se belt. Trompie hoop nou sy pa het darem al afgekoel en besluit om sy enigste seun nie ’n pak slae te gee nie. Hy wonder of sy pa weer voor die tyd eers vir hom sal verduidelik dit maak hom as pa seerder as vir sy seun, maar as ’n mens nie wil hoor nie, moet jy voel. Trompie besluit dit is ’n goeie idee om nie net twee nie, maar drie broeke aan te trek, net vir die wis en die onwis. Hy maak sy kas haastig oop en trek twee broeke aan oor die een wat hy reeds aanhet. Hy lyk nou skielik baie vet. Hy hoop maar net sy pa kom niks agter nie. Trompie waggel na sy bed toe. Dit is moeilik om te beweeg met drie broeke aan. Hy gaan sit en wag dat sy pa vir hom die loesing moet kom gee. Hy voel gelukkiger. Hy is seker die leerbelt sal hom nou nie meer so seer maak nie. Miskien voel hy dit glad nie eens nie! Terwyl Trompie so sit en wonder wanneer sy pa dan kom, hoor hy die tuinhekkie

oopgaan. Hy staan swaar op en beweeg na die venster toe. Dit is sy ma wat met die tuinpaadjie opstap huis toe. Trompie voel nou sommer baie beter. Daar is mos ’n moontlikheid dat sy ma sy pa sal ompraat om hom nie ’n pak slae te gee nie. ’n Paar oomblikke later hoor Trompie sy ouers dofweg in die sitkamer gesels. Hy weet hulle praat oor hom. Hy loop waggelend na die kamerdeur toe. Hy druk sy oor styf teen die deur vas en probeer luister. So af en toe hoor hy sy naam duidelik, maar die sitkamer is te ver van sy slaapkamer af en hy kan nie uitmaak wat presies hulle sê nie. Hy oorweeg dit om op sy tone by die gang af te stap en naby die sitkamerdeur te gaan luister, maar besluit dan wyslik dit sal te gevaarlik wees. Hy beweeg in elk geval te moeilik met die drie broeke aan. Skielik hoor hy nie meer sy ouers se stemme nie en dan hoor hy hoe hulle met die gang af na sy kamer toe aangeloop kom. Hy swaai vinnig om, want hy wil by die stoel voor die tafel langs sy bed uitkom. Maar Trompie het te vinnig omgeswaai – hy is mos nie gewoond aan drie broeke nie – en pootjie homself. Hy val hard. Voor hy regop kan sukkel, maak sy ma die deur oop. Sy pa staan net agter haar. Die ouers kyk verbaas na hul seun op die vloer voor hulle. Trompie glimlag en probeer maak of dit iets alledaags is om sommer so op die vloer te lê. “Wat makeer jou?” vra sy pa. Trompie sien meneer Toerien het nie die leerbelt in sy hand nie en dit laat hom beter voel. “Niks, Pa,” antwoord hy. “Ek rus sommer bietjie.” “Hoekom rus jy nie op jou bed nie?” wil sy ma weet. “Dis goed vir mens se spiere om so op die vloer te rus, Ma weet.” Die ouers kyk agterdogtig na hul sproetgesigseun. “Hoekom rus jy?” vra meneer Toerien.

“Omdat ek moeg is, Pa.” “Moeg waarvan? Van deur vensters klim waar jy behoort uit te bly, nè!” Trompie antwoord nie. Dit is nie nodig nie. Sy pa het mos sy eie vraag geantwoord. Daar is ’n frons op mevrou Toerien se voorkop. Sy kyk haar seun ondersoekend aan. Sy weet nie of sy haar dit verbeel nie, maar dit lyk vir haar of hy heelwat gewig opgetel het, veral oor die heupe. “Wat makeer jou?” vra sy. “Niks, Ma. Hoekom?” “Jy lyk so half… vetterig.” “Nooit, Ma,” sê Trompie en gee ’n verleë laggie, “waar sal ek nou skielik sommer net vet geword het?” “Dis wat ek ook wil weet.” En Trompie se pa wil ook weet. “Staan op,” sê hy. “Ja, Pa.” Trompie kom kreunend op die been en staan voor hulle. Die bankbestuurder sien dadelik Trompie het meer as een broek aan. Hy weet natuurlik ook hoekom sy seun dit gedoen het. Meneer Toerien byt op sy onderlip om sy lag in te hou. Trompie se bene lyk skielik tog te koddig en dun by die geweldige heupe en breë sitvlak wat eerder by ’n groot, vet man sou pas. “Maar Trompie,” sê mevrou Toerien en klink besorg, “jy lyk mos heeltemal uit proporsie. Wat het gebeur?” “Heng, Ma, niks het gebeur nie. Ek lyk maar net soos ek gewoonlik lyk. Hoekom sal ek nou skielik anders lyk?”

“Omdat jy vyf broeke aanhet, Trompie,” sê sy pa, en daar speel ’n glimlag om sy mondhoeke. Trompie sien dit en voel nou baie beter. Sy pa is nie meer kwaad nie. ’n Mens ken mos jou pa. “Nie vyf nie, Pa,” sê hy, “net drie.” Mevrou Toerien bars uit van die lag. “So dis wat dit is,” sê sy proesend. “Jy het my amper groot laat skrik!” Meneer Toerien kan sy lag nie langer inhou nie. Trompie voel dit is veilig – hy kan ook maar lag. Die Grootkaptein skater, veral toe hy na die spieël toe waggel en homself daarin sien. Toe die Toerien-gesin se gelag uiteindelik bedaar, sê sy pa: “Die ekstra broeke was natuurlik vir die loesing, nè?” “Ja, Pa,” antwoord Trompie verleë. “Het jy sowaar gedink ek sou nie agterkom jy het meer as een broek aan nie?” “Ek weet nie, Pa,” erken Trompie ruiterlik, “ek het maar net gehoop Pa sou nie.” “Hoekom was jy in jou pa se werkkamer?” vra sy ma skielik. “Jy weet mos jy mag nie alleen daar ingaan nie.” Trompie sluk. Hy is seker hy gaan nie meer ’n pak slae kry nie, maar iets sê vir hom hy gaan nogtans op die een of ander manier gestraf word. Trompie kyk na sy ingeduikte skoenpunt asof dit iets te doen het met die verknorsing waarin hy beland het. Dit is eienaardig, maar as die Boksombende se Grootkaptein op sy skuldigste is, is hy ook op sy spraaksaamste. Hy vertel nou hoe hy hier in sy kamer gesit het en sy huiswerk wou doen, maar toe ontdek het hy ken reeds alles wat hulle moet leer, want hy is mos ’n ou wat altyd goed in die klas oplet en nie sit en droom en gesels en “sulke goed” nie. “Nee, Ma en Pa,” praat hy ernstig, “ek is ’n ou wat luister. Ek let baie mooi op, want...” “Maar hoekom is jy by jou pa se werkkamer in?” val sy ma hom in die rede. Sy

wil nie nou weet hoe goed hy altyd in die klas oplet nie. Sy kan nie sien hoe dit verband hou met die saag wat hy gevat het nie. “Wel, Ma,” gaan Trompie verder, “soos ek sê – ek het hier in die kamer gesit en gesien ek het nie eintlik huiswerk om te doen nie, en toe onthou ek skielik ek kan my kettie nie meer gebruik nie, want hy’t ’n mik nodig en…” “En toe besluit jy om vir die kettie ’n mik te kry,” val sy pa hom glimlaggend in die rede. “Ja, Pa,” sê Trompie en lyk verbaas dat sy pa dit weet nog voor hy dit gesê het. “En omdat my huiswerk klaar was en ek niks anders gehad het om te doen nie, het ek toe gedink ek sal maar gou die mik wat ek vanoggend daar in die bloekomboom gesien het, gaan afsny.” “En toe besluit jy om jou pa se beste saag gebruik,” sê sy ma. “Nie die beste een nie, Ma,” sê Trompie. “Ek het sommer net gedink ek moet ’n saag kry, want die mik sit aan die punt van ’n tak en ek kan dit nie kry as ek nie die tak afsaag nie. Ek het gedink Pa sal nie eintlik omgee nie, Ma weet, en toe...” “Jy weet baie goed ek het jou belet om jou voete in my werkkamer te sit as ek nie by is nie,” sê Trompie se pa en dit lyk of hy nou weer kwaad word. “Ja, Pa – maar ek het mos gesê ek is jammer en ek vra om verskoning. Ek het maar net gedink ek sal die tak gou gaan afsaag en die saag terugsit voor Pa van die werk af kom. Maar toe kom Pa ongelukkig vroeg huis toe en sien my. Dis eintlik maar al wat gebeur het, Pa.” Trompie voel hy kan nie eerliker as dit wees nie. Hy staar nou weer stip na sy ingeduikte skoenpunt. Sy ouers kyk na mekaar. Albei glimlag. Dan kyk sy ma weer na Trompie. Haar oë rus teer op haar seun wat so koddig lyk met die drie broeke aan. Die arme kind doen ook altyd die verkeerde ding en hy is permanent in die moeilikheid. “Jy het die broeke verniet aangetrek, Trompie,” sê sy sag. “Jou pa het besluit om jou nie te slaan nie.”

“Heng, dis goeie nuus!” sê Trompie en sy hele gesig verhelder. “Ek dog Pa trek vandag my velle van my lyf af!” “Jy weet nie hoe amper dit was nie,” sê sy pa droogweg. “Maar die feit dat ek jou nie ’n loesing gaan gee nie, beteken nie jy gaan nie gestraf word nie.” “Ja, Pa,” antwoord Trompie gedwee. Dis waarvoor hy bang was. Hy wonder wat die straf gaan wees. “Jy sit nooit weer jou voete in my werkkamer as ek nie daar is nie. Hoor jy my?” “Ja, Pa,” sê Trompie. Dan besluit hy ’n plegtige belofte sal miskien as versagtende omstandighede dien wanneer die straf uitgedeel word en voeg ernstig by: “Ek belowe, Pa. Nooit weer so lank soos ek lewe nie!” “Goed, dan verstaan ons mekaar. Ek het besluit om jou as straf te hok. Jy gaan die volgende vier dae ná skool hier by die huis bly. Jy mag glad nie van die erf af gaan nie.” “Jy doen jou huiswerk hier in jou kamer,” sê sy ma, “en daarna moet jy hier by die huis bly.” Trompie dink na oor sy straf. Hy is tevrede. Hy was ongehoorsaam en hy moet gestraf word. Maar die straf is glad nie so vreeslik soos hy verwag het nie. Dit kon baie erger gewees het. Hy en sy vriende sal maar hier by die huis rond kuier en sien wat hulle kan doen. Dit is amper asof sy pa Trompie se gedagtes kan lees, want toe hy aan sy drie vriende dink, sê meneer Toerien: “Nog ’n ding – jy vra nie daardie vriende van jou om hiernatoe te kom nie. Anders vang julle net weer kattekwaad aan. Dis deel van jou straf dat jy hulle die volgende vier dae glad nie middae of saans mag sien nie. Verstaan jy?” Trompie knik sy kop. Hy verstaan. Hy lyk nou glad nie meer so ingenome met homself nie. Wat op aarde gaan hy vier middae ná mekaar stoksielalleen hier by die huis aanvang? “Dit sal jou kans gee om te werk aan daardie skoolvakke waarin jy ’n bietjie agter is,” sê sy ma.

“Ek is nie agter in enige van my vakke nie, Ma,” antwoord Trompie. “Ek sê mos, ek is ’n ou wat in die klas oplet.” “Wel,” sê sy pa, “as jy niks te doen het nie, kan ek vir jou tuinwerk gee om te doen.” “Nee dankie, Pa,” antwoord Trompie vinnig. Hy is tog nie lus om in die tuin te gaan werk nie. “Ek kan maar huiswerk en ander skoolgoed doen, Pa weet.” Sy pa sien die kettie wat by sy hempsak uitsteek. “Jy vang ook nie daarmee kattekwaad aan nie,” sê meneer Toerien. Mevrou Toerien wys vir haar seun vinger en sê: “Onthou om die kettie nooit te gebruik om ander mense, voëls of diere te skiet nie.” “Nee, Ma, ek sal nie.” “En ook nie glasvoorwerpe nie,” voeg sy pa by. “Nee, Pa.” Trompie sug weer swaar. Daar bly dan maar bitter min dinge oor waarna hy kan skiet. Toe sy ouers omdraai om uit te gaan, sê sy pa: “Jou straf begin vanmiddag. Dit sal tel as die eerste van jou vier dae. Ek raai jou aan om daardie werk wat jy dink jy ken, weer te leer – anders is jy miskien môre by die skool ook in die moeilikheid.” Trompie se ouers maak die kamerdeur agter hulle toe en hy kyk vies na homself in die spieël. Hy sal nie môre daardie ou wat hom in die sangklas agter die oor geklits het by die skool kan terugbetaal nie – om nie eens te praat van “met rente” terugbetaal nie. Hy het sy ouers mos belowe en hy is ’n verkenner wat sy woord hou. Die Grootkaptein is vies dat hy sy vriende nie die volgende vier middae sal kan sien nie. Hy kan nie na hulle toe gaan nie en hulle kan nie na hom toe kom nie. Hy wonder wat op aarde hy so alleen hier by die huis gaan doen.

Trompie trek die twee ekstra broeke wat hy oor sy broek aangetrek het nou uit. Dan steek hy sy kettie in sy sak, gaan by sy kamer uit en dwaal doelloos in die huis rond. Sy ma sit by sy pa in die studeerkamer en help hom met die werk wat hy van die kantoor af gebring het. Trompie stap uit buitentoe en gaan skiet langs die huis na ’n konfytblikkie wat hy op ’n paal neersit. Dit is mos nie mense, voëls of diere of ’n glasvoorwerp waarna sy ma en pa hom verbied het om te skiet nie. Hy word egter vinnig moeg vir die speletjie, want hy skiet te goed en klits die blikkie elke keer sonder moeite van die paal af en moet dit dan weer gaan optel en terugsit. Trompie sit sy kettie terug in sy sak en gaan weer by die huis in. Hy sal ’n bietjie radio gaan luister. In die sitkamer skakel Trompie die radio aan. Hy sit-lê in die groot, gemaklike stoel langs die radio. Sy een been hang oor die kant van die stoel en sy voet wieg heen en weer in die lug. Hy is verveeld. Dit is veronderstel om ’n jeugprogram te wees, maar ’n orkes speel ’n klassieke stuk. Trompie luister verveeld en net met ’n halwe oor daarna en hoor dan daar is ’n paar kinders saam met die omroeper in die ateljee. Hulle steek elkeen nou ’n toesprakie af om te sê hoekom die musiekstuk vir hulle “so asemrowend” is. Die een ou – Trompie raai hy moet omtrent sy ouderdom wees – is in vervoering oor hierdie meesterstuk van Prozesky wat “so treffend” deur sir Donald Ritchie uitgevoer is. Trompie luister met ’n suur gesig na die seun wat so uit die hoogte praat. “Prozesky se komposisie,” sê die seun oor die radio, “gee meesterlik gestalte aan die ruwe geweld van die bulderende branders wat die verlate, eensame bootjie teen die rotse verpletter. En daardie crescendo...” “En ek sê jy praat nonsens,” brom Trompie. “Jy gee my ’n pyn op my maag.” Trompie luister nou nie meer na die redes wat die kinders gee hoekom hulle hierdie klassieke werk so geniet het nie. Hulle praat almal nonsens en almal gee hom ’n pyn op die maag. Hy trek ’n tydskrif wat ’n entjie van die stoel af op die

vloer lê met sy voet nader en begin daardeur blaai. Toe die vervelige program vir “ware musiekliefhebbers” uiteindelik verby is, laat gly Trompie die tydskrif uit sy hande en luister weer na die radio. Skielik sit hy regop en spits sy ore. Hy haal ’n potloodstompie uit sy hempsak en vroetel vinnig in sy broeksakke rond op soek na ’n stukkie papier om op te skryf. Hy kry die vuil, opgevoude briefie wat hy geskryf het vir die vent wat hom met die natgekoude papier agter die oor geklits het. Trompie het vir die seun gesê hy gaan terugbetaal word – met rente – en die ou het toe op dieselfde briefie teruggeskryf dat hy nie omgee nie. Hy sal die Grootkaptein dan weer met dubbele rente terugbetaal. Trompie het die briefie toe opgefrommel en in sy sak gesteek. Hy stryk die papier nou met sy vingers plat. Die agterkant is nog goed genoeg om op te skryf. Trompie soek so naarstiglik na ’n skryfding en papier omdat die radio-omroeper praat van ’n groot kompetisie vir seuns oral in Suid-Afrika. Die seun wat die eerste prys wen, kan ’n vriend kies om saam met hom in Kaapstad en Durban te gaan vakansie hou. Die twee gaan van die een plek na die ander vlieg, in hotelle bly en selfs sakgeld kry. Dit is alles heeltemal verniet en deel van die prys. Die Grootkaptein was nog nooit in ’n vliegtuig nie. Hy sal hierdie kompetisie baie graag wil wen. Trompie lek aan die potlood se stomp punt. Hy sit reg om te skryf. Hy luister nou aandagtig om te hoor wat ’n mens moet doen om hierdie ongelooflike prys te wen. Die omroeper verduidelik sorgvuldig. Soos Trompie die ding verstaan, word die kompetisie gesamentlik gereël en geborg deur die stad Kaapstad se Toerismeraad en ’n koejawelfabriek in die Boland. Die radioman raak nou in ekstase oor hoe ’n mooi plek Kaapstad is en hoe heerlik hierdie fabriek se koejawels is. Hy doen goeie werk vir albei borge – Kaapstad se Toerismeraad en die koejawelfabriek. “Eet Gordon se ingelegde koejawels,” sê die omroeper met sy fluweelstem. “Dis

die heerlikste koejawels in die hele wêreld.” Trompie weet niks van Gordon se ingelegde koejawels af nie en kan nie onthou dat hy al ooit daarvan geëet het nie, maar hy knik gretig. As hy so ’n prys kan wen en soos ’n ervare reisiger feitlik oor die hele Suid-Afrika kan vlieg – en dit nogal verniet en met sakgeld in sy beursie – sal hy Gordon se ingelegde koejawels tot in lengte van dae eet en altyd saamstem dat dit die heerlikste koejawels in die hele wêreld is. “Luister nou mooi,” sê die omroeper, “dan gee ek vir julle die volledige inligting oor hierdie opwindende kompetisie.” Trompie luister so mooi soos wat hy nog nooit in ’n klaskamer geluister het nie. Hy sit gereed met die kort potloodstompie en vuil stukkie papier. Hy lek-lek eers gou weer aan die potlood se punt. Die grootkoppe van Kaapstad se Toerismeraad en Gordon se koejawelfabriek het besluit hulle is nou moeg vir skoonheidskompetisies. Hulle gaan soek na ’n tipies Suid-Afrikaanse seun – die Koejawelseun – en hy is die een wat dan verniet met sakgeld in sy beursie saam met ’n vriend in Kaapstad en Durban gaan vakansie hou. Die Koejawelseun – Trompie skryf die besonderhede nou neer – moet dertien tot sestien jaar oud wees. Die kompetisie bestaan uit drie rondtes. “Ek sal stadig en sorgvuldig verduidelik,” sê die omroeper, “sodat julle presies weet wat julle te doen staan. Skryf die besonderhede neer.” Trompie skryf. In die eerste rondte van die kompetisie moet al die seuns wat deelneem ’n bietjie skryfwerk doen. Daar is drie verskillende afdelings. “Een! Skryf vir ons in net een sin hoekom jy dink jy is die Koejawelseun. Begin die sin met: ‘Ek dink ek is die Koejawelseun, want...’ en voltooi dit dan. In die tweede afdeling moet jy ’n paragraaf skryf oor hoekom jy graag in Kaapstad sal wil kuier.” Trompie skryf met ’n gefronste voorkop en lek die potlood se punt kort-kort af. Dit klink vir hom ’n ou sal nie net baie hard moet werk om hierdie kompetisie te

wen nie – jy moet slim ook wees. Hy beskou homself as slim, maar hy hou nie van opstelle skryf nie en ’n mens kan maar sê ’n paragraaf is ’n opstel. “Derdens,” gaan die omroeper voort, “moet elke deelnemer vir ons ’n koejawelresep neerskryf en stuur.” Trompie is nou sommer vies. Waar op aarde moet hy ’n koejawelresep vandaan kry? Hy is mos nie ’n meisiekind nie. Maar miskien sal sy ma hom met hierdie vraag kan help. Sy kom mos van die Boland af. Die omroeper verduidelik weer dat dit slegs die eerste rondte van die kompetisie is. Die seuns wat wil deelneem, moet hierdie drie dinge op ’n vel papier neerskryf en dit dan pos. Hy gee die adres en Trompie skryf dit neer. Volgens die radioman sal die grootkoppe wat die kompetisie reël, al die inskrywings sorgvuldig lees en die twintig bestes kies. Die tweede rondte van die kompetisie raak dan net hierdie twintig uitgesoekte deelnemers. “Dit maak nie saak waar die twintig woon nie,” verduidelik die omroeper, “’n beoordelaar sal elkeen van hulle kom besoek. Onthou, Kaapstad se Toerismeraad en Gordon se koejawelfabriek ontsien geen moeite nie en gaan duisende rande bestee in hul soektog na die ware Jakob – die tipies Suid-Afrikaanse seun – die Koejawelseun!” Die beoordelaar wat die twintig seuns besoek, sal vir hulle allerhande vrae vra. Die persoon sal sommer enige tyd by die gelukkige twintig seuns uitslaan. Hulle sal glad nie weet wie hy is nie en miskien nie eens weet hy was by hulle nie. Die beoordelaar gaan elkeen van die twintig deurkyk, sien hoe hulle lewe en miskien ook met vriende van hulle gesels. Die Boksombende se Grootkaptein voel nou mismoedig. Hy is bevrees hy en ’n vriend van hom sal nie Kaapstad en Durban toe vlieg nie. As hy – en dit is ’n baie groot as – een van die twintig is en die beoordelaar kom hom hier op Kwaggaberg opspoor en begin vrae oor hom vra, het hy mos nie ’n kat se kans nie. Dit is nie dat hy wat Trompie is ooit eintlik iets verkeerd doen nie – hy is maar net altyd in die moeilikheid. Trompie hoor nou van die groot kompetisie se derde en laaste rondte. Nadat die

beoordelaar die seuns besoek het, word drie finaliste gekies wat die naaste aan die Koejawelseun is. Hierdie drie kom dan in ’n Johannesburgse radio-ateljee in ’n vasvrakompetisie teen mekaar te staan en die wenner word Suid-Afrika se Koejawelseun! Trompie skryf die kompetisie se sluitingsdatum ook af, maar hy weet sommer dit is tydmors om alles neer te skryf. Hy het mos nie enige kans om te wen nie. Trompie skakel die radio af. Hy sit ingedagte en kyk na die tapyt. Dit moet darem wonderlik wees om so ’n kompetisie te wen. Dit klink of die wenner en die vriend wat hy saamneem soos konings behandel gaan word. Volgens die omroeper gaan hulle alles kry wat ’n seun se hart begeer – Kaapstad se Toerismeraad en Gordon se koejawelfabriek sal daarvoor betaal. Trompie sug swaar. Hy wonder wie gaan die kompetisie wen. Hoe lyk ’n tipies Suid-Afrikaanse seun? Is hy wat Trompie is miskien een? Hy is mos maar so gemaak en so gelaat staan. Hy kan tog nie maak asof hy anders is as wat hy regtig is nie. Hy kan net homself wees. Hy wens hy weet hoe die beoordelaars gaan besluit wie van al die ouens wat so graag Kaapstad en Durban toe wil vlieg, is ’n tipies Suid-Afrikaanse seun. Nee, Trompie skud sy kop, hy weet nie so mooi nie. Dit gaan mos baie moeilik wees. Wat meer is, dink Trompie, al is hy miskien so half en half ’n tipiese seun, ken hy nie eintlik koejawels nie. Hulle sien maar selde koejawels hier op Kwaggaberg. Al wat hy van koejawels af weet, is dat ’n mens soms praat van iemand wat hardekoejawel is. Dit is wanneer ’n ou nie met hom laat mors nie. Trompie onthou nou Rooie het hom eenkeer ’n hardekoejawel genoem. Skielik sit die Grootkaptein regop. Miskien is dit ’n goeie sin. Hy is nie seker nie – maar miskien is dit. ’n Mens weet nooit nie. Hy lees weer die eerste deel van die skryfwerk wat gedoen moet word. Jy moet

die sin: “Ek dink ek is die Koejawelseun, want…” voltooi. Die Grootkaptein lek sy potloodstompie se punt en skryf vinnig: Ek dink ek is die Koejawelseun, want ek is hardekoejawel! Hy glimlag. Hy hou daarvan. Trompie stel nou skielik weer baie in die kompetisie belang. Hy gaan deelneem – ’n mens weet mos nooit wat kan gebeur nie.

3

Trompie se strafwerk

Die volgende oggend neem Trompie die papiertjie met die inligting oor die kompetisie saam skool toe. Miskien kry hy daar kans om die paragraaf te skryf oor hoekom hy graag in Kaapstad sal wil kuier. Die Boksombende se vier lede ontmoet mekaar altyd voor skool by ’n ou boomstomp wat al jare op die sypaadjie lê, net ’n entjie van Trompie se huis af. Van daar af ry hulle dan op hul rooigeverfde fietse skool toe. Toe Trompie om die hoek van die straat kom, sien hy Rooie, Blikkies en Dawie wag al vir hom by die boomstomp. Hulle hou hom belangstellend dop soos hy nader kom. “Sy pa het hom darem nie te hard geslaan nie,” sê Rooie, wat deur Kwaggaberg se seuns as ’n kenner op die gebied van lyfstraf beskou word. Hy kry mos gereeld by die skool pak, selfs al kan hy kies om eerder detensie te sit. “Hoe kan jy van hier af sien of dit ’n harde pak slae was, of nie?” vra Dawie. “Ek kyk hoe hy op sy fiets se saal sit,” verduidelik die deskundige. “As dit ’n harde pak was, sou hy nie so regop gesit het nie – sy sitvlak sou skuins op die saal gewees het.” Toe Trompie naby kom, groet die vier vinnig oor en weer en dan vra Rooie dadelik die vraag op almal se lippe: “Het jou pa jou toe gelooi?” “Nee,” antwoord Trompie ewe grootmeneer. “Ek het net erken dit was verkeerd van my om die saag te vat en toe sê my pa: ‘Aangesien jy so dapper en eerlik is, sal ek jou nie slaan nie.’ Dis wat hy gesê het.”

“Maar wat het hy nóg gesê?” vra Dawie. “Het hy jou glad nie gestraf nie? Hy was dan so die joos in.” Trompie kyk na sy drie vriende wat soos vinke op die dik, afgekapte boomstomp sit. Dawie se wakker bruin oë vonkel ondeund soos hy teen die spoed van lig dink, Blikkies se kakebene beweeg ritmies op en af soos hy aan ’n grashalmpie kou en Rooie se skoene hang aan hul veters om sy nek. Sy kouse is in sy skoene geprop. Hy trek die goed altyd eers aan net voor hy by die skoolhek inry. “Julle was ’n spul papbroeke om sommer so weg te hardloop,” sê Trompie. “Natuurlik het my pa my gestraf,” vervolg hy dan en stoot sy borskas uit, “maar ek is ’n ou wat my straf soos ’n man kan vat.” “As iemand se pa so kwaad is soos joune was,” sê Dawie, “dan is ’n ou onnosel as hy ’n kans het om weg te hol en hy doen dit nie.” “Ons het in elk geval niks verkeerd gedoen nie,” sê Blikkies en versit die gekoude grashalmpie behendig van sy een kies na die ander. “Ek en Dawie het net daar aangekom, toe kry ons vir jou en Rooie soos twee ape bo in die boom. Maar jou pa was so kwaad dat ons liewer nie gewag het om te verduidelik nie.” “Ek het ook niks verkeerd gedoen nie,” brom Rooie. “Ek het mos maar net in die boom gesit en kyk hoe Trompie saag – en ek het nie soos julle weggehol nie.” “Net omdat jy nie vinnig genoeg uit die boom kon kom nie,” snou Dawie hom toe. Dan vra hy vir Trompie: “Wat was jou straf toe?” Trompie vertel dat hy vir vier middae – een is gelukkig al verby – reguit van die skool af huis toe moet gaan en dan daar moet bly. Hy is gehok en sy vriende mag nie eens vir hom kom kuier nie. “Liewer jy as ek,” is Rooie se onsimpatieke kommentaar. Blikkies en Dawie sê die Grootkaptein is gelukkig. Die straf kon baie erger gewees het. Dawie, die boekwurm, sê die middae alleen by die huis sal Trompie kans gee om vir ’n verandering te lees en sy huiswerk te doen. Trompie dink egter aan die Koejawelseun-kompetisie waaraan hy gaan deelneem en met die houding van iemand wat ’n groot geheim bewaar, sê hy: “Ek het baie om te doen.” Toe niemand die verwagte vraag vra nie, voeg hy by: “Ja-nee, baie

dinge,” en gaan kastig ongeërg verder: “Ek sal een van die dae miskien vir so ’n rukkie weg van Kwaggaberg af wees.” “Waarnatoe gaan jy?” vra Dawie. Trompie probeer lyk soos hy dink iemand lyk wat aan vliegtuie en duur vakansies en sulke dinge gewoond is en sê: “O, sommer op ’n trippie Kaapstad en Durban toe – met die vliegtuig, julle weet.” “Heng,” sê Dawie. “Vat jou pa jou?” “Jissie!” sê Rooie. “Ek was nog nooit in ’n vliegtuig nie.” “Vertel ons meer van die kastige trippie,” sê die kouende Blikkies agterdogtig. “Ek wil nie nou al te veel daaroor praat nie,” sê Trompie vermakerig. “Maar julle sal sien wat julle sal sien. Ek gaan nie saam met my pa nie – en wie weet, miskien vat ek een van julle nog saam met my.” Die Grootkaptein se drie makkers kyk verbaas na hom. Hulle wonder of hy sommer net grootpraat. Hulle weet niks van die kompetisie af nie, want lewenslustige seuns soos hulle sit mos nie op ’n heerlike, sonnige middag in die huis voor ’n radio nie. Trompie moes dit natuurlik noodgedwonge doen, want hy is gehok. Dit is duidelik aan Trompie se houding dat dit nie sal help om verdere vrae te vra nie. Rooie, Blikkies en Dawie moet maar wag en sien wat hulle sal sien. Hulle moet in elk geval nou opskud, anders is hulle laat vir skool. Die vier vriende ry op hul rooigeverfde fietse deur Kwaggaberg se hoofstraat skool toe. Trompie sê in die ry vir Dawie hy moet gou by die skool vir hom wys hoe om daardie twee algebraprobleme te doen. “Ek weet self nie hoe dit werk nie,” sê Dawie. “Ek gaan Ou Pottie vra om weer met ons deur daardie werk te gaan.” Rooie en Blikkies het ook nie die algebra gedoen nie. Trompie dink verlig daaraan dat hy nie in die moeilikheid gaan beland nie. As Dawie die goed nie kan doen nie, is daar niemand in die klas wat sal kan nie. Dan sal Ou Pottie daardie probleme weer vir hulle moet verduidelik. Trompie glimlag tevrede – hy

gaan nie gestraf word nie. Hy is mos in goeie geselskap. Dawie en Blikkies sê nou weer hulle het ’n gevoel dat hulle vandag baie toetse gaan skryf oor die werk wat hulle moes voorberei het. Rooie en Trompie kyk vies na hulle. Hulle hoop maar net daardie kastige gevoel is nie reg nie. Hulle twee het nie eens gekyk na die werk wat hulle moes geleer het nie. Die vier seuns ry langs mekaar. Naby die polisiestasie sê Trompie: “Kywie, ouens!” en hy ry nou vinniger en heel voor. Agter hom volg Rooie, dan Blikkies, en heel agter Dawie. Hulle ry nou so netjies agter mekaar, want die polisiesersant het hulle gewaarsku hy gaan drasties optree as hy hulle weer betrap dat hulle hier in die hoofstraat in ’n bondel ry. Die sersant staan juis nou in die tuin voor die polisiestasie na die blomme en kyk. Toe hulle so netjies in ’n ry voor die polisiestasie verbybeweeg, groet die seuns vriendelik en lig hul skoolpette. Die gesette sersant met die dik, swart snor groet brommend terug en swaai sy dik wysvinger dan waarskuwend vir hulle. Hy doen dit altyd as hy die vier raakloop om hulle te waarsku dat hulle moet ligloop. Hy verteenwoordig die lang arm van die gereg hier op Kwaggaberg en hulle moenie kattekwaad aanvang nie. Die dik vinger is ’n waarskuwing vir die hede én die toekoms. Die skooldag begin glad nie goed vir Trompie nie. Sommer met die intrapslag laat die geskiedenisonderwyser, meneer Botha – die kinders noem hom Ou Tande omdat sy valstande klapgeluide maak as hy praat – hulle ’n toets skryf. Hulle moet die gevolge van die Franse Rewolusie bespreek. “Julle,” klap-klap, “het die werk mos gister,” klap, “by die huis voorberei.” Trompie het die werk nie geleer nie, want hy het gedink hy ken dit goed genoeg. Hy sit nou stip voor hom en uitstaar en besef hy ken die werk eintlik glad nie. Hy kan net aan twee gevolge dink en daar moet tog baie meer wees. Rooie sit net langs Trompie in die klas, en agter hulle twee sit Blikkies en Dawie. Trompie skuif effens nader aan Rooie. Hy maak eers seker die onderwyser sien boeke voor by sy tafel na, dan vra hy in ’n skor stem: “Hoeveel gevolge is daar?”

“Ek kan net aan een dink,” fluister Rooie terug, “maar daar moet seker meer wees.” Trompie kyk vies na Rooie. Dis darem vir jou ’n dom ou wat hier langs hom sit. Hy kan ’n mens nooit help nie. Hy ken net een gevolg van die Franse Rewolusie terwyl hy wat Trompie is van ten minste twee weet. Dit laat Trompie effens beter voel om te weet hy is nie heeltemal so verlore soos Rooie nie. Nadat Trompie die twee gevolge waarvan hy weet, neergeskryf het, skryf hy ’n groot 3 in die kantlyn. Hy staar stip na die syfer. Hy dink hard, maar kan nie aan nog iets dink nie. Hy besluit om Dawie te vra. Trompie leun agtertoe. Hy hou die onderwyser agter die tafel dop. Ou Tande kyk skielik op, reguit na hom toe. Trompie frons en maak asof hy diep en ernstig oor die gevolge van die Franse Rewolusie nadink. Wanneer die onderwyser weer met sy nasienwerk aangaan, leun Trompie terug en fluister: “Dawie?” Die Grootkaptein se kop is net effens gedraai. Sy oë bly op die onderwyser gerig. “Hè?” kom Dawie se fluisterstem. “Hoeveel van die goed is daar?” “Watse goed?” “Die gevolge.” “Sommer baie.” Trompie voel mismoedig. Sommer baie – en hy ken net twee. “Hoeveel is baie?” mompel hy nou weer vir Dawie. “So elf of twaalf,” fluister Dawie terug. “Jislaaik,” sê Trompie. Elf of twaalf! Trompie dink hard en lank, maar hy kan nie aan een van die ander

gevolge dink nie. Hy sit nog maar steeds net met sy twee. Dit is al wat hy kan onthou. Toe die antwoorde ingegee moet word, is daar nog steeds net twee gevolge op Trompie se bladsy. Hy stoot sy papier heel onder die ander klomp op die onderwyser se tafel in. Die volgende periode is Engels. Trompie is seker dinge sal nie nou weer so verkeerd loop nie. Hy het nie eens gekyk na die bladsye in die Engelse voorgeskrewe boek wat hulle moes voorberei het nie, want dit was tog onnodig. Hy is mos goed in Engels. So dink hy in elk geval! Juffrou Carelse – die kinders noem haar Ou Kareltjie – is Trompie-hulle se Engelse onderwyseres, en sy is altyd daarop gesteld dat hulle gedurende haar periodes net Engels moet praat, selfs al gesels hulle met mekaar. Toe sy by die klaskamer inkom, stap sy vinnig tot by die onderwyser se tafel reg voor en prewel: “Good morning.” Soos die juffrou dit vanmôre sê, is dit glad nie ’n “morning” wat “good” is nie. Inteendeel, dit is ’n baie slegte een. Die kinders in die klas kan sommer duidelik sien Ou Kareltjie is in ’n verkeerde bui. “Good morning, Miss,” groet hulle en gaan sit weer. Trompie leun na Rooie toe oor en sê: “She’s angry. Her boyfriend must have sêkked her.” “Hè?” vra Rooie. “Wat sê jy?” “Newwermaaind,” sê Trompie. Rooie se Engels is beroerd. Al wat hy omtrent verstaan, is yus en no. Juffrou Carelse sê nou sy wou vir hulle ’n skriftelike toets gee oor die bladsye wat hulle moes voorberei het, maar sy het besluit om die vrae eerder mondeling vir hulle te vra – en bewaar die een se siel wat die werk nie ken nie! Trompie sluk, want juffrou Carelse kyk reguit na hom toe sy dit sê. Miskien, dink hy, moes hy daardie bladsye maar liewer gelees het. Miskien is sy Engels nie regtig so goed soos hy dink nie. Juffrou Carelse begin met haar vrae. Party gaan oor die inhoud van die

voorgeskrewe boek, ander oor woorde se betekenis. Die klas moet die Afrikaanse ekwivalent vir sekere Engelse woorde gee. Elkeen kry ’n beurt. Party kinders vaar goed, ander nie. Dié wat “nie so goed” antwoord nie, word kwaai aangegluur. Party kry ook strafwerk om te doen. Uiteindelik is Trompie aan die beurt. Hy staan op. “Who is Florence?” vra juffrou Carelse. Dis ’n vraag wat enigeen wat die paar bladsye gelees het, maklik sal kan beantwoord, maar Trompie het natuurlik nie eens een keer daarna gekyk nie. Hy weet glad nie wie Florence is nie. Trompie se wenkbroue is gefrons asof hy baie diep oor hierdie gewigtige vraag nadink. Hy staan effens agtertoe en fluister uit die hoek van sy mond: “Help, Dawie.” “Die diensmeisie,” fluister Dawie. Trompie hoor sy vriend, maar wat op aarde is ’n diensmeisie nou weer in Engels? “I know... I know,” sê hy peinsend, “she was a... a... wassemiekollit, Miss.” “Stop pretending. You don’t know the answer, Trompie,” sê Ou Kareltjie in ’n skril stem en gluur hom kwaai aan. “I shall ask you another question.” “Yus, Miss.” Trompie staan gereed vir die volgende vraag. Dankie tog hy kry ’n tweede kans. “I’m ready, Miss,” sê hy. Die onderwyseres se oë dwaal oor die Engelse voorgeskrewe boek en dan vra sy: “What is the meaning of the word ‘excruciating’?” “Wh-what word?” vra Trompie en hou sy kop skeef om beter te kan hoor. Hy het nog nooit in sy lewe van so ’n woord in Engels gehoor nie. “Excruciating.” Dit is wat hy gedog het sy sê. Hy kan eerlik nie onthou dat hy daardie woord al ooit gehoor het nie. Sy voorkop is gefrons soos hy dink, maar hy het nie die vaagste benul wat die woord beteken nie.

“Spell the word!” beveel juffrou Carelse en kyk kwaai na Trompie. Trompie sluk en vra: “Can you say the word again, please, Miss?” “Excruciating! And don’t you make this more excruciating for me than it already is!” Trompie weet nie wat die juffrou bedoel nie en hy besluit om maar te begin spel: “X… crew… sea… hating.” Die kinders lag lekker – altans dié wat die werk voorberei het en weet hoe verkeerd die Grootkaptein die woord gespel het. Die ander weet nie wat so snaaks is nie en hoop maar net Ou Kareltjie vra nie vir hulle om dit te spel nie. “How most excruciating!” sê die onderwyseres. Sy lyk bloedig ontsteld. As sy huiswerk gee, verwag sy dit moet gedoen word. Sy het gesê die klas moet daardie bladsye lees om vertroud te raak met die inhoud en dan moet hulle die moeilike woorde se betekenis opsoek en leer hoe om dit te spel. Trompie het nie een van hierdie drie dinge gedoen nie. “You must be punished!” sê die juffrou skril. “Come here and bring your English reader with you.” Trompie sug swaar. Hy doen nooit eintlik iets verkeerd nie, maar hy is nogtans altyd in die moeilikheid. Die lewe is so onregverdig. Hy stap sleepvoet vorentoe met sy Engelse voorgeskrewe boek in sy hand. Die onderwyseres sê: “First of all, I want you to look up the word in the dictionary and then you will write it out fifty times together with its Afrikaans meaning.” “Yus, Miss,” sê Trompie gedwee. Dan gryp sy die voorgeskrewe boek uit sy hand. “But that’s not all,” sê sy. “I also want you to write out this page.” Sy wys na ’n bladsy en blaai dan om, “and this one,” en blaai sowaar nog ’n slag om, “and this one as well!”

“Jis-laaik!” “I beg your pardon?” “Nothing, Miss. Sorry, Miss,” sê Trompie vinnig. “But this looks like a lot of work, Miss.” “You will do all of that for tomorrow!” “Yus, Miss.” Trompie loop verslae met die boek in sy hand terug na sy bank toe. Almal kry hom jammer. Dis sowaar baie werk. Die enigste ligstraaltjie vanoggend is dat Trompie darem nie in die moeilikheid beland omdat hy nie Ou Pottie se twee algebraprobleme gedoen het nie. Die hele klas het daarmee gesukkel. Die onderwyser verduidelik die werk toe maar nog ’n keer en Trompie let baie mooi op. Hy dink hy sal die goed nou kan baasraak. Later in die dag kom meneer Botha weer na hul klas toe vir Afrikaans. Hy gee vir die graadtiens geskiedenis en Afrikaans. Trompie se hart sak in sy skoene toe hy sien Ou Tande het die geskiedenistoets se antwoorde by hom en dit is al klaar nagesien. “Voordat ek vir julle,” klap-klap, “’n speltoets gee,” sê die onderwyser, “gaan ek eers vanoggend,” klap-klap, “se geskiedenistoets teruggee,” klap. Toe die onderwyser Trompie se toets vir hom gee, sê hy: “Hmmm, ’n mannetjie,” klap, “wat nooit leer nie, nè?” Klap-klap. “Jy het twee uit twintig!” Trompie voel lam. Jissie, vandag is die hele wêreld sowaar teen hom. “As strafwerk,” gaan die onderwyser voort, “gaan jy al die aantekeninge,” klapklap, “wat ek vir julle oor die gevolge van die Franse Rewolusie gegee het,” klap, “netjies uitskryf. Jy doen dit vanmiddag,” klap-klap, “en lewer dit môre in. Verstaan?” “Ja, Meneer.” Trompie se stem klink half pateties. Hy kan nie glo alles en almal is so teen hom nie. Al het sy pa hom ook nie gehok nie, sal hy nie vanmiddag ’n

voet by die huis kan uitsit nie. Hy sal die hele middag, en heel moontlik tot laat vanaand ook nog, moet strafwerk doen. Gelukkig vaar Trompie beter in die Afrikaanse speltoets. Hy doen nie besonder goed nie, maar hy kry darem vyftien uit twintig en is nie in die groep wat strafwerk moet doen nie. Vandag se laaste periode is ’n sangles. Trompie se klas sing in die saal. Die Grootkaptein het sy kettie by hom. Dit is in sy kleurbaadjie se een sak en in die ander sak het hy ’n klomp lemoenskille. Die versoeking is baie groot. Die vent wat hom met ’n stukkie gekoude papier agter die oor geskiet, staan ’n paar rye voor hom in die saal. Trompie se hand gaan na die kettie toe. Sy ander hand haal ’n lemoenskil uit sy sak. As hy die skil nou netjies in die kettie se velletjie sit en dan lostrek, sal hy daardie ou lelik laat les opsê. Hy sien al hoe die vent sy oor gryp en “Eina-sjoe!” skree soos hy vinnig omswaai. Trompie glimlag by hierdie gedagte. Hy haal die kettie uit sy sak. Dan onthou hy dat hy sy ouers belowe het hy sal dit nie gebruik om mense mee te skiet nie. En of Trompie nou van daardie ou hou of nie, hy is mos ’n mens. Nee, Trompie sit die kettie met ’n swaar sug weer terug. Hy sal die vent nie agter die oor klits nie. Hy was vandag al genoeg in die moeilikheid. Hy wil nou “mooi” lewe. In die toekoms gaan hy sy huiswerk doen en middae ’n bietjie leer, al dink hy ook hy ken die werk. Trompie voel nou vroom en soos ’n goeie mens. Hy sing uit volle bors saam met die klas van onskuldige lammetjies wat in die vlei wei. Dié middag net ná ete gaan Trompie na sy kamer toe om al sy strafwerk te doen. Hy moet mos by die huis bly, so hy kan maar net sowel dadelik begin. Hoe gouer hy klaar is, hoe gouer kan hy daardie paragraaf vir die Koejawelseun-kompetisie skryf. Hy het nie vandag in die skool kans gekry om te dink hoekom hy graag in Kaapstad sal wil kuier nie. Trompie besluit om die Engelse strafwerk eerste te doen. Hy sit met die EngelsAfrikaanse woordeboek. Hy kyk onder X, maar kry nêrens ’n woord soos

“excruciating” nie. Met ’n frons op sy voorkop onthou Trompie nou hy het die woord mos verkeerd gespel en nooit daaraan gedink om vir Ou Kareltjie te vra wat die regte spelling is nie. ’n Mens kan mos nie ’n woord in ’n woordeboek opsoek as jy nie weet hoe om dit te spel nie. Trompie sug swaar. Sy bedoelings is goed – hy wil “mooi” lewe – maar hoe kan hy sy strafwerk doen as hy nie weet hoe om te werk te gaan nie? Hy dink daaraan dat hy die bladsye darem solank kan oorskryf. Wanneer hy daarmee klaar is, sal hy gou vir Katrien gaan vra hoe om daardie woord te spel. Sy sal weet. Sy is mos slim. Sy pa het hom nou wel gehok, maar sy ouers sal nie omgee as hy net gou langsaan toe gaan om iets oor huiswerk uit te vind nie. Nadat Trompie die bladsye in die Engelse voorgeskrewe boek oorgeskryf het, kyk hy ’n rukkie na sy handewerk. Hy dink hy het dit nogal heel netjies gedoen. Dit het hom lank geneem, maar hy is tevrede. Hy het goeie werk gedoen. Voor hy vir Katrien gaan vra hoe ’n mens die Engelse woord spel wat hy vyftig maal saam met die Afrikaanse betekenis moet uitskryf, gaan hy nou eers gou sy strafwerk vir geskiedenis doen. Hy moet mos die gevolge van die Franse Rewolusie uitskryf. Die Grootkaptein glimlag tevrede. Ja-nee, hy wat Trompie is, lewe vandag mooi ordentlik. Hy voel selfs lus om die uitskryfwerk te doen! Trompie het goeie voornemens, maar toe hy deur sy aantekeningboek vir geskiedenis blaai, vind hy uit hy kan hierdie strafwerk ook nie doen nie. Hy het bo-aan ’n bladsy in sy aantekeningboek netjies geskryf:

Die gevolge van die Franse Rewolusie

In die kantlyn onder hierdie opskrif het hy toe die syfer 1 geskryf. Maar dit is al. Die res van die bladsy en die volgende twee bladsye is leeg. Daar is niks op geskryf nie. Trompie onthou nou die oggend toe Ou Tande die aantekeninge op die bord geskryf het. Hy wat Trompie is, het ander werk gesit en doen – werk wat hy by die huis moes klaargemaak het. Hy het gedink hy sal die goed later uit iemand anders se geskiedenisboek oorskryf. Ongelukkig het hy vergeet om dit te doen. G’n wonder hy het net twee gevolge geken nie, al is daar glo so baie! Hy moes daardie twee bloot toevallig gehoor het terwyl hy sy ander werk gesit en doen het. Met sy pen in sy hand kyk Trompie vies na die skoon vel papier voor hom en dan na die skoon velle papier in sy aantekeningboek. Hy gooi sy pen neer en trek ’n suur gesig. Sy bedoelings is goed. Hy wil die strafwerk doen, maar hy kan nie. Die Grootkaptein wonder of hy gou een van sy vriende se geskiedenisboek moet gaan leen. Maar nee, as sy pa dit uitvind, is daar moeilikheid. Hy mag mos nie by die huis uitgaan nie en veral ook nie sy vriende sien nie. Hulle mag dan nie eens vir hom kom kuier nie. Nee, hy sal nie na hulle toe kan gaan nie. Hy sal vir Katrien moet vra of hy haar geskiedenis-aantekeningboek mag leen. Hy hoop maar net sy sal dit ook vir hom doen. Hy sien haar die afgelope tyd maar min, en as hy haar gewaar, lyk sy vir hom bra vies en nors. Sy het ’n ruk gelede gesê hy ken haar net as hy wil hê sy moet hom met huiswerk help. Hy sal baie vriendelik met haar moet wees en haar moet vlei. Vroumense hou mos van mooi woordjies – hy het dit eenkeer in ’n tydskrif gelees. Trompie steek sy pen en ’n skoon vel papier wat hy uit sy oefeningboek geskeur het in sy hempsak en stap dan by die huis uit. Katrien-hulle woon al baie jare langs die Toeriens. Sy is ’n sproetgesig met twee lang vlegsels en is net so slim soos Dawie.

Katrien was lank gelede ’n halwe lid van die Boksombende. Sy moes die seuns vir hierdie voorreg betaal. Hulle het die geld dadelik op lekkers uitgegee en dit was ook die laaste wat Katrien van die Boksombende gehoor het. Die vier het voor die tyd gesê sy sal as ’n halwe lid die reg hê om van die Boksombende se vergaderings by te woon, al mag sy nie stem nie. Maar die seuns het haar nooit laat weet wanneer en waar hulle vergadering hou nie. Sy is ná al die jare nog steeds vies as sy dink hoe hulle haar uitoorlê het. Katrien was ook eenkeer – vir ’n baie kort tydjie – Trompie se meisie. Sy vriende het hom uitgedaag om te bewys hy kan ’n meisie kry en hy kan ’n uitdaging mos nooit weerstaan nie. Toe het hy vir die Boksombende bewys hy is ’n aantreklike ou wat maklik ’n meisie kan kry as hy wil – maar hy wil natuurlik nie. Gedurende daardie tyd was Trompie baie vriendelik met Katrien. Hy het haar een oggend terwyl hulle saam skool toe geloop het, gevra om sy meisie te wees. Sy wou eers weet wat dit beteken om ’n ou se meisie te wees, maar hy het ook nie regtig geweet nie. Hy kon natuurlik nie vir haar sê sy vriende het hom uitgedaag om ’n meisie te kry nie. Trompie het toe maar net gemompel dit beteken niks vreesliks nie – sy is maar net sy meisie en hy is haar ou. Maar hy het natuurlik beklemtoon dat sy nie skaam moet wees om dit te erken nie. As iemand, veral een van sy vriende, vra of sy Trompie se meisie is, moet sy dadelik ja sê. So het Katrien toe Trompie se meisie geword. Maar ’n paar dae later – nadat sy vriende haar een vir een gevra het of sy Trompie se meisie is en sy dit bevestig het – het hy haar weer afgesê. Hy het mos klaar bewys hy is ’n aantreklike ou wat ’n meisie kan kry as hy een wil hê, maar hy wou nie met so iets opgeskeep sit nie. Katrien was ook maar bly. Sy wou nie eintlik ’n kêrel gehad het nie. Wat vang ’n mens in elk geval met so ’n ding aan? Hierdie kortstondige romanse – as ’n mens dit so kan noem – was destyds toe hulle nog op laerskool was. Op hoërskool is hulle ook in dieselfde klas, maar Trompie neem nie juis notisie van Katrien nie. Sy is heeltemal reg as sy sê hy ken haar net as sy hom met huiswerk moet help.

Trompie loop om die Toeriens se huis na die agterplaas toe. Sy ma sit saam met ’n klomp vriendinne in die sitkamer en tee drink. Trompie se kouse lê op sy skoene en sy hemp hang agter by sy broek uit. Sy pet sit windmakerig skeef op sy ongekamde boskasie. Sy hande is vol ink, want sy balpuntpen lek en hy het mos lank aan daardie bladsye uit sy Engelse voorgeskrewe boek geskryf. Sy gesig is ook vol inkstrepe, want sy hande het ’n hele paar keer aan sy gesig geraak. Trompie se hond, Boesman, gewaar hom en kom vinnig aangehardloop. Hy spring blaffend teen sy baas op. Trompie stoei eers ’n bietjie met die hond en dan hardloop Boesman reguit na die agterplaas se hekkie toe. “Nee, Boesman,” sê Trompie en sug swaar, “ek is mos gestraf. Ek mag nie gaan speel nie. Buitendien, ek het te veel werk om te doen.” Die Grootkaptein sug weer swaar. Trompie stap tot by die heining wat tussen die Toeriens en Katrien-hulle groei. Op een plek is die rooibessies dun teen die grond en dit is hier waar Trompie gewoonlik deurkruip as hy dringend met Katrien oor huiswerk moet gaan praat. Haar ouers – en syne! – het al met hom hieroor geraas en hom herinner dat daar hekkies by albei huise is. As hy na Katrien toe wil gaan, moet hy by die Toeriens se voorhekkie uitgaan en dan met die sypaadjie langs tot by die hekkie voor Katrien-hulle se huis stap. Dan moet hy by daardie hekkie ingaan en met die tuinpaadjie langs na die bure se huis toe loop. Hy moenie deur die heining kruip nie. Trompie weet dit alles baie goed, maar dit is te ver om te stap en die hekkies te gebruik. Die Grootkaptein kyk rond. Sy ma kan hom nie sien nie en daar is niemand in hul tuin nie. Die heining is dig en hy kan nie sien of daar iemand in Katrienhulle se tuin is nie. Hy hoop maar vir die beste. Trompie val plat en seil op sy maag deur die opening in die heining. Sy gesig is feitlik teenaan die stowwerige grond.

Toe omtrent die helfte van sy lyf deur die opening is, lig hy sy kop effens op. Sy hart klop skielik vinnig. Op die grond, ’n paar duim voor sy oë, sien hy ’n paar plathakskoene – vroueskoene. Net bokant die skoene is dik enkels en dik bene met wolkouse aan. Trompie sluk. Die skoene, kouse en bene kan net aan een persoon behoort – Katrien se lywige ma. En sy is juis een van die mense wat vir hom gesê het hy moenie deur die opening kruip nie. Trompie kyk op. Die gesette vrou gluur hom aan. Hy gee ’n verleë laggie. Dan lig hy sy pet en sê: “Middag, Tannie.” Sy antwoord nie. Dit is stil in die tuin. Sy kyk net kwaai af na hom toe. Trompie wonder wat hom te doen staan. Moet hy deurdruk of moet hy liewer soos ’n krap terugkruip tot in sy eie tuin waar dit veilig is?

4

Trompie die vleier

“En wat dink jy doen jy?” kom Katrien se ma se stem kwaai, nog voor Trompie besluit het of hy vorentoe of agtertoe moet beweeg. “Ek... ek kom net vir Katrien... iets vra, Tannie,” stotter Trompie. Die groot vrou staan effens terug sodat hy kan deurkruip. Hy besef dit sal nie help om nou weer soos ’n krap terug te beweeg nie. Hy moet maar deurdruk. Trompie seil vinnig vorentoe. Dan staan hy op, lig weer sy pet en sê: “Middag, Tannie.” Hy skud die stof van sy klere af en dit maak bruin wolke om hom. Trompie staan ’n hele paar tree van hul buurvrou af en is gereed om vinnig nog verder van haar af pad te gee ingeval dit nodig lyk. Hy sal nie graag wil hê daardie dik arms moet hom ’n dwarsklap gee nie. “Het ek nie gesê jy moenie weer hier deur die heining kruip nie?” vra die tannie vererg. Arme Trompie. Hy probeer – veral vandag – so hard om mooi en goed te lewe, maar hier is hy al weer in die moeilikheid sonder dat hy, volgens hom, eintlik iets verkeerd gedoen het. “Ja, Tannie,” antwoord Trompie en glimlag weer vriendelik. As sy by sy ouers gaan kla, sal sy darem ook moet sê hy is ’n vriendelike en beleefde ou. Miskien tel dit dan as versagtende omstandighede. “Nou hoekom kruip jy dan weer hierdeur?”

“Tannie sien,” begin Trompie spraaksaam verduidelik, “die saak staan so: ek moet met Katrien praat oor skoolwerk, Tannie weet, en toe het ek maar net gedink ek kruip mos nooit eintlik hier deur die gat nie. Nee, ek is mos ’n ou wat weet waarvoor ’n hek daar is en ek gebruik altyd Tannie-hulle se voorste tuinhekkie, maar soos ek sê, ek was eintlik haastig, Tannie weet, en toe het ek maar net gedink dit sal seker nie eintlik saak maak as ek net een keer, net as ’n uitsondering, hier deur die gat kruip nie – en toe kruip ek maar deur. Dis maar al wat gebeur het, Tannie weet.” Trompie het vinnig gepraat en soos gewoonlik in sulke gevalle die hele tyd na sy ingeduikte skoenpunt gestaan en kyk asof dit iets te doen het met die verknorsing waarin hy al weer is. Hy kyk nou met groot oë op en voel beter toe hy sien Katrien se ma glimlag. Hy glimlag ook. Die buurtannie is net so goed en gaaf as wat sy geset is. Sy hou van Trompie. Hy het mos feitlik voor haar grootgeword. “Nou goed,” sê sy en probeer weer kwaai lyk, “ek sal jou hierdie keer oorsien, maar jy kruip nie weer deur die heining nie. Verstaan?” Trompie glimlag breed en knik sy kop heftig op en af om Katrien se ma goed te laat verstaan dat hy verstaan. Hy sê sedig: “Nooit weer nie, ek belowe Tannie – nooit, ooit weer nie.” “Nou goed. Katrien is in die somerhuisie.” “Dankie, Tannie.” Trompie stap vinnig weg. Katrien se ma begin wasgoed van die draad afhaal. Sy swaai vinnig om toe sy ’n skerp blikgeluid hoor en Trompie wat skree: “Jis-laaik!” Trompie lê langs die vullisdrom wat teen die buitekamer se muur omgeval het. “Wat makeer?” vra die vrou verbaas. “Ek het nie die ding gesien nie, Tannie,” verduidelik hy en staan op. “Toe loop ek daarin vas.”

“Wel, gooi die vuilgoed terug – en tel die drom weer op.” “Ja, Tannie.” Trompie gooi die vuilgoed vies terug en maak die drom weer staan. Hy is nou vol as. Dit is nogal ’n snaakse kleurkombinasie – ink en as aan sy gesig en bruin grond en as aan sy klere. Toe hy om die hoek verdwyn, skud Katrien se ma haar kop en klap haar tong. Ai, die Trompie tog... Die Grootkaptein stap om die huis na die somerhuisie in die voortuin. Hy sien Katrien daar op die bankie sit. Hy dink daaraan dat hy vriendelik moet wees en haar ook ’n bietjie moet vlei. Hy wil mos hê sy moet vir hom ’n guns doen – of liewer twee gunste. Sy moet haar geskiedenis-aantekeningboek vir hom leen en sy moet daardie woord vir hom spel sodat hy dit in die woordeboek kan naslaan. Toe hy naby haar kom, sê hy: “Haai, Katrien!” Sy kyk op van die boek wat sy sit en lees. “Hallo.” Sy klink glad nie so vrolik soos hy nie. “Wat doen jy, Katrientjie?” vra Trompie in sy mooiste stem en kom staan voor haar. Hy glimlag breed. “Ek lees,” antwoord sy botweg. Sy lyk glad nie vriendelik nie. Sy kyk na sy vuil gesig en klere. “Ek wens ek kan ook ’n lekker boek sit en lees, Katrientjie,” sê hy ewe gesellig, “maar ek het te veel werk, jy weet.” Hy sug swaar en probeer lyk soos hy dink iemand lyk wat graag ’n “lekker boek” sal wil lees, maar te pligsgetrou is om dit te doen omdat hy te veel werk het. “Dis natuurlik alles strafwerk,” sê Katrien. “Ja, Katrientjie.” Trompie glimlag weer. Hy is seker hy is onweerstaanbaar as hy so breed glimlag. Katrien kyk hom met ’n suur uitdrukking aan. Die vuil gesig met die breë

glimlag lyk vir haar soos ’n bobbejaan wat grynslag. “As jy jou werk in die eerste plek ordentlik gedoen het,” sê sy kil, “sou jy nie strafwerk gekry het nie.” Trompie sug. Het sy dan g’n simpatie met hom nie? “Hoekom trek jy so ’n gesig?” verbreek Katrien die stilte. “Ek trek nie ’n gesig nie,” sê Trompie vies. “Ek glimlag.” Die Grootkaptein kyk vies na haar. As hy nie so verleë oor haar hulp was nie, sou hy sowaar nou vir haar gesê het sy moet na haar peetjie gaan. Maar hy moet haar sover kry om hom te help. Die vies uitdrukking verdwyn en hy glimlag weer. “Ag, Katrientjie,” sê hy gemoedelik, “hoekom is jy vandag so kwaai?” “Traak jou nie,” sê sy stug. “Kan ek maar ’n rukkie hier by jou sit?” vra Trompie so vriendelik moontlik. “Ek gee nie om nie,” antwoord sy, maar klink glad nie lus daarvoor nie. Dan voeg sy met ’n stekie by: “Maar jy sal my moet verskoon. Hierdie boek is baie interessant.” Trompie sit op die bankie langs Katrien. Sy lees verder in haar boek. ’n Paar minute lank is dit doodstil. Dan besluit Trompie om haar te begin bearbei. Hy het baie werk om te doen en kan nie die hele middag hier in die tuin sit en kyk hoe Katrien sit en boek lees nie. Trompie loer onderlangs na haar. Hy weet nie of hy hom dit verbeel nie, maar sy lyk nie so lelik soos gewoonlik nie. Daar is nie meer soveel sproete op haar gesig nie en die twee lang vlegsels wat op haar rug hang, lyk eintlik nogal heel mooi. Hy kug effens en dan begin hy: “Jy weet, Katrientjie,” sê hy en glimlag breed, “ons tweetjies sien glad te min van mekaar.” “So?”

Sy kyk van die boek af op en haar wenkbroue is vraagtekens. Sy wonder wat hy wil hê. “Ja, ons bly langs mekaar en ons is deesdae omtrent soos vreemdelinge.” “Dis nie my skuld nie,” sê sy. “Ek weet, Katrientjie.” Trompie sug swaar. “Maar ek is ’n baie besige man, jy weet.” Hy probeer nou lyk soos hy dink ’n besige man lyk – soos iemand wat die hele wêreld se probleme op sy skouers moet dra. “Ek kan jou een ding belowe,” sê hy nou en kyk reguit na haar, “as ek nie so ’n besige man was nie, sou jy baie meer van my gesien het. Ek sou hier by jou geboer het.” “Hoekom?” Haar stem is kil. “Hè?” vra Trompie fronsend. “Hoekom?” Haar stem is nog steeds kil. “Hè?” vra Trompie weer fronsend. “Hoekom sou jy hier by my geboer het?” Trompie frons selfs nog dieper. Dan glimlag hy vriendelik – al lyk dit vir haar meer soos ’n grynslag – en sê: “Want ek hou rêrig baie van jou geselskap.” Katrien kyk agterdogtig na hom. Sy wonder wat hy wil hê. “Hoekom?” vra sy weer bot. “Hoekom wat?” Trompie begin nou vies word. Is die meisiekind besimpeld, of wat? “Hoekom hou jy van my geselskap?” Dit is ’n direkte vraag en Katrien verwag duidelik ’n direkte antwoord.

Trompie besluit om nou oop kaarte te speel en te sien wat gebeur. Dit sal nogal interessant wees om te sien hoe sy reageer. “Ek hou rêrig baie van jou geselskap, Katrientjie,” sê hy en vryf sy hande in die lug voor hom, “want jy’s vir my baie mooi. Dis vir my wonderlik om net by jou te wees en na jou te kyk.” Trompie onthou nou iets uit ’n liefdesverhaal in ’n tydskrif en voor Katrien van haar verbasing kan herstel, gebruik hy min of meer die woorde wat hy gelees het: “Jy is vir my so mooi soos ’n beeldskone skildery van die ondergaande son wat die bergpieke rooi verf.” Die Grootkaptein is hoog in sy skik. Sy hele houding sê: Hoe’s daai vir jou? Katrien gaap hom oopmond aan. Trompie grinnik tevrede. Hy is seker sy gaan ná wat hy gesê het, en die mooi manier waarop hy dit gesê het, so mak soos ’n lammetjie wees en uit sy hand eet. Maar dit is nie wat hy wil nie hê nie – hy wil net hê sy moet vir hom haar geskiedenis-aantekeningboek leen en vir hom sê hoe om “excruciating” te spel. Ná nog so ’n paar oomblikke bars Katrien skielik uit van die lag. Trompie kyk vies na haar. Sy lyk vir hom glad nie soos iemand wat hy wil hê uit sy hand moet eet nie. “Wassit met jou?” mompel hy. “Wat’s dit met jóú?” kap sy terug. “Voel jy siek?” Trompie gluur na haar en skud sy kop. Nee, hy voel nie siek nie. Maar as sy nie oppas nie, sal sy hom siek maak. Die meisiekind het g’n gevoelens nie, besluit hy. Hy sê sy is so mooi soos ’n pragtige skildery van die ondergaande son wat die bergpieke rooi verf en wat doen sy? Sy vra hom of hy siek voel! Uiteindelik bedaar Katrien se gelag en sy sê saaklik: “Trompie, kom ons vergeet van die son en die bergpieke en hoe mooi ek is. Ek wil eerder my boek lees as om na jou praatjies te luister. Wat wil jy hê?” Trompie besef nou hy het sy vleiery miskien te ver gevoer. Hy besluit om reguit vir haar te sê wat hy hier soek. Hy maak keel skoon en sê: “Ek wil asseblief jou aantekeningboek vir geskiedenis leen en ek wil hê jy moet my sê hoe om

‘excruciating’ te spel.” Katrien bars weer uit van die lag. “Hoekom het jy my nie sommer dadelik gevra nie, Trompie? Dan het jy nie my of jou tyd gemors nie. Jy’s mos ’n baie besige man.” “Ja – ek is besig,” sê Trompie fronsend. Hy kyk agterdogtig na haar. Hy wonder of sy miskien met hom probeer gekskeer. Katrien gee haar geskiedenisboek vir Trompie en skryf vir hom die woord “excruciating” op ’n stukkie papier neer. Sy sê ook vir hom dit beteken ondraaglik of verskriklik – sonder om eers in die woordeboek te kyk. Met ’n “Dankie, Katrientjie!” groet Trompie kort daarna. Hy stap nou met die tuinpaadjie af na die bure se voorhekkie toe. Hy sal nie weer deur die gat in die heining kruip nie. Katrien se ma is miskien nog in die agterplaas, en al is sy ook nie daar nie, sal hy dit nie waag nie. Hy het haar mos belowe en hy probeer vandag hard om mooi en goed te lewe. Katrien kyk peinsend na Trompie terwyl hy met die tuinpaadjie afstap. Al val sy nie vir sy vleiery nie, is daar nogtans ’n glimlag om haar mondhoeke. Haar oë rus sag op sy rug. Sy vat-vat aan haar hare en sit regop toe sy dink: “so mooi soos ’n beeldskone skildery van die ondergaande son wat die bergpieke rooi verf.” Dan sug sy salig en gaan weer aan met die boek wat sy lees. Maar dit is asof die boek skielik nie meer vir haar so interessant is nie. In sy kamer skryf Trompie “excruciating – ondraaglik” vyftig keer uit. Hy het uitgewerk dit is beter om die woord “ondraaglik” as “verskriklik” te gebruik, want dit het een letter minder, wat beteken hy skryf op die ou einde vyftig letters minder uit. Hierna skryf hy die gevolge van die Franse Rewolusie oor. Hy doen dit netjies op dieselfde grootte papier as die bladsye in sy geskiedenis-aantekeningboek. Sy plan is om twee vlieë in een klap te slaan. As Ou Tande die strafwerk nie hou nie, maar net daarna kyk en dit dan weer teruggee, kan hy dit in sy aantekeningboek plak, dan hy hoef dit nie weer daarin oor te skryf nie.

Uiteindelik is Trompie klaar met al sy straf- en huiswerk. Hy het vanmiddag mooi en goed gelewe en hy het sy werk mooi en goed gedoen. Hy voel tevrede met homself en die lewe. Hy wonder skielik of hy nie miskien noudat hy so hard gewerk het, kan gaan kyk wat Rooie, Blikkies en Dawie doen nie. Trompie besluit egter om nie te gaan uitvind nie. Nee, sy pa het hom gestraf en hy moet sy straf soos ’n man dra. Hy is gehok, so hy gaan hier by die huis bly en klaar. Dit is gelukkig darem nie nodig om die hele tyd in sy kamer te sit nie. Hy mag mos tuin toe gaan. Hy gaan sy kettie vat en kyk wat is daar in die tuin waarna hy kan skiet. Sy teikenskietery is erg aan bande gelê. Hy is mos belet om na mense, voëls, diere of ’n glasvoorwerp te skiet. Die Grootkaptein loop met die gang af kombuis toe. Hy gaan nie deur die sitkamer waar sy ma en haar vriendinne so lekker sit en gesels nie. As hy daardeur gaan, moet hy al die tannies eers groet en beleefd glimlag terwyl hulle “oe” en “aa” oor hom wat nou ’n groot seun word en darem vreeslik vinnig opskiet. Hy voel hy is lankal groot en uitgegroei. Wat gaan almal altyd so te kere daaroor? Trompie stap in die tuin rond met sy kettie. Sy sakke is vol klippies wat hy opgetel het. Op die telefoondraad sit daar ’n ry tjirpende voëltjies. Hy voel-voel aan die klippies in sy sak, maar dan loop hy liewer vinnig weg. Die versoeking is erg. In die agterplaas naby die motorhuis sien Trompie die bak waarin sy pa twee visse aangehou het. Dit is ’n vierkantige glasbak wat onder en aan die kante deurskynend is en bo is dit natuurlik oop sodat ’n mens water en visse daarin kan sit. Hierdie glasbak is op ’n staander. Toe die visse in die sitkamer dood is, het meneer Toerien die bak sommer hier in die agterplaas kom neersit. Trompie is seker die glas is ook al gebreek. Dit is net die ysterraamwerk waarin die glas gepas het wat nou op die staander oorbly. Trompie is omtrent vyftien meter van die visbak af. Hy haal ’n klippie uit sy sak en sit dit in die velletjie. Net agter die bak is daar ’n ronde wit kol teen die motorhuis se muur. Hy gaan kyk of hy daardie wit kol deur die visbak se raamwerk kan raak skiet. Daar is mos nie meer glas in nie.

Trompie korrel en trek los. Hy hoor ’n kletterende geluid soos glas in duisende stukkies spat. Hy versteen ’n oomblik. Dan hardloop hy om die huis se hoek en leun ’n hele rukkie teen die muur aan die kant van die huis. Sy hart klop geweldig. Wie op aarde sou kon dink die visbak het niks makeer nie en die glas waarin die water en visse was, is nog steeds in die raamwerk? Van waar Trompie gestaan het, het dit kompleet gelyk asof net die visbak se raamwerk oor is. Maar hy was verkeerd. Hy het duidelik gehoor en gesien hoe die glas aan skerwe spat. Trompie loer versigtig om die huis se hoek. Daar is niemand in die agterplaas nie. Hy stap ’n entjie langs die huis af en loer deur die sitkamervenster. Die vrouens is nog daar besig. Hy hoor hoe mevrou Dominee sê die jeug van vandag is waarlik ’n probleem. Hy sien hoe sy ma haar kop op en af knik. Sy dink seker aan hom. Die Grootkaptein sug swaar. Hy wil nie ’n probleem wees nie, maar hy beland altyd in die moeilikheid sonder dat hy eintlik iets verkeerd doen. Trompie besluit hy moet nou in die agterplaas gaan kyk wat die skade is. Die glaspaneel aan Trompie se kant van die visbak is al wat gebreek is. Die ander drie kante en die bodem makeer niks nie. Hy staan en kyk ’n paar oomblikke peinsend na die bak. Dan besluit hy as hy gedink het daar is glad nie glas in die raamwerk oor nie, sal ander mense mos ook so ’n fout kan maak. Al wat hy moet doen, is om die stukkies glas wat in die raamwerk vassit uit te trek sodat daar nie ’n enkele skerf oorbly nie. Al het net drie kante dan glas in, sal dit nogtans lyk of al vier kante onbeskadig is. Trompie spring aan die werk. Hy trek die stukkies glas uit die raamwerk. Dit kom gelukkig sommer maklik los. Hy maak die raam mooi skoon. Dan tel hy die glasskerwe van die grond af op en gooi dit in sy pet. Hy loop na die een hoek van die tuin toe en begrawe al die skerwe. Nou stap hy terug na die visbak op die staander en kyk aandagtig daarna. Dit is nou net die boom en die drie kante wat uit glas bestaan. Die voorste paneel is weg, maar niemand sal dit agterkom nie. Trompie is tevrede. Sy pa sal nie

maklik uitvind hy het met sy kettie na die bak geskiet nie. Trompie se gewete pla hom glad nie. Hy sou mos nie na die visbak gemik het as hy geweet het die ding het nog glas aan die kante nie. Dit was bloot ’n ongeluk. Hy het sy pa belowe hy sal nie na glasvoorwerpe skiet nie, en hy het nie sy belofte verbreek nie. Hy het mos gedink die glas bestaan nie meer nie. Die insident is wat hom betref verby. Dié aand gesels Trompie ernstig met sy ma oor koejawels. Sy vertel hom alles wat sy van koejawels af weet en gee ook vir hom ’n resepteboek waarin hy meer oor hierdie vrug kan lees. In sy kamer dink hy aan die groot kompetisie. Dit sal darem wonderlik wees as hy gekies word om Kaapstad en dan Durban toe te vlieg. Hy besluit om sommer nou dadelik vir die kompetisie in te skryf en alles te voltooi. Dan kan hy dit môre pos. ’n Mens weet mos nooit nie... Die eerste vraag is maklik: Hoekom dink jy is jy die Koejawelseun? Trompie gebruik nie die papier waarop hy sy sin die vorige dag geskryf het nie. Hy kry nuwe papier en skryf daardie sin op sy heel mooiste en netjiesste:

Ek dink ek is die Koejawelseun, want ek is hardekoejawel!

Dit maak nie saak in watter volgorde ’n mens die drie vrae antwoord nie, so Trompie takel nou eers die koejawelresep wat ’n mens moet oorskryf en instuur. In die kookboek wat sy ma hom gegee het, is daar onder die afdeling “Koejawels” sommer baie resepte. Hy lees ’n paar en kies een wat kort is. Hy het vandag al baie geskryf en voel moeg. Die kortste koejawelresep in die boek is een vir koejawelbotter. Trompie skryf dit oor. Toe hy klaar is, lees hy wat hy geskryf het:

Koejawelbotter

Was die ryp koejawels af en verwyder die skille. Sny fyn en bedek met water. Kook tot dit sag is en voeg suiker by in die verhouding van 1 koppie suiker vir elke koppie mousse. 'n Klein hoeveelheid suurlemoensap kan bygevoeg word vir geur. Roer aanhoudend nadat die suiker bygevoeg is en kook totdat die mengsel die tekstuur van sagte botter het. Skep in flesse terwyl dit nog warm is en versee.. l onmiddellik. Gebruik vir vulsels, koeke, terte en pannekoekies.

Vir Trompie is dit wat hy geskryf het natuurlik alles Grieks. Hy hoop maar net hulle vra hom nie om koejawelbotter te maak as hy miskien as die Koejawelseun gekies word nie. Trompie begin gaap. Hy voel nou moeg en is nie meer so opgewonde oor die kompetisie nie. Dit was nie vir hom lekker om ’n hele resep te sit en oorskryf nie. Dit is gans te veel van ’n meisierige affêre. Hy moet nou nog ’n paragraaf skryf oor hoekom hy graag Kaap toe wil gaan en hy is glad nie lus om dit te doen nie. Dit voel vir hom na te veel werk en hy het vandag mos al baie hard gewerk. Hy dink ook daaraan dat hy nie ’n kans het om so ’n kompetisie te wen nie. Ouens van sy ouderdom het gister oor die radio gepraat van die “chaotiese toestand van die kunstenaarsiel” en gesê ’n komponis met ’n vreemde naam “gee meesterlik gestalte aan die ruwe geweld van die bulderende branders wat die verlate, eensame bootjie teen die rotse verpletter.” Dit is die soort snare wat so ’n groot kompetisie sal wen. Hy het nie ’n kat se kans teen sulke ouens nie – al is hy ook hoe hardekoejawel. Trompie besluit egter om nie nou tou op te gooi nie, want hy het die resep mos klaar afgeskryf. Hy sal gou skryf hoekom hy graag Kaap toe wil gaan en die ding dan môre pos. Hy sal seker nooit weer van die affêre hoor nie. Die Grootkaptein sit ’n rukkie en dink. Hy gee ’n paar lang gape. Hy dink vaagweg aan Tafelberg en die ander pragtige natuurtonele waarvan hy al so baie gehoor het. Maar hy is nou te moeg en vaak om ernstig daaroor na te dink. Hy gaap weer. Dan skryf hy vinnig:

Ek sal graag Kaapstad toe wil gaan omdat ek nog nooit daar was nie. Die mense se^ dis 'n mooi we^ reld daai, maar ek is nie 'n ou wat sommer alles glo wat ek hoor nie. Ek wil dit met my eie oe.. sien. Dis hoekom ek graag Kaap toe wil gaan.

Trompie lees die paragraaf wat hy geskryf het nie eens weer deur nie. Hy sit die vel papier waarop hy die drie antwoorde neergeskryf het in ’n koevert en adresseer die koevert vakerig aan Gordon se koejawelfabriek in die Boland. Hy gaan was sy gesig en hande en borsel sy tande in die badkamer. Dan skree hy: “Nag, Ma! Nag, Pa!” en is soos blits in sy nagklere en in die bed. Hy skakel die lig af. Trompie knyp sy oë styf toe. Hy lê en dink aan die kompetisie. Hy wonder wie hy saam met hom in die vliegtuig Kaapstad en Durban toe sal vat as hy wen – Rooie, Blikkies of Dawie? Dit sal nogal moeilik wees om te besluit, maar hy hoef sy kop nie nou al daaroor te breek nie. Hy moet die kompetisie eers wen! Hy sien nou hoe hy saam met Rooie of Blikkies of Dawie in die vliegtuig sit, hoe hy maak asof dit vir hom sommer iets alledaags is om vliegtuig te ry... want hy is mos, ’n mens kan maar sê, ’n ervare reisiger. Hy sien hoe die vliegtuig deur die wolke klief en hoër en hoër die bloute inskiet... en steeds hoër en hoër totdat die aarde later soos ’n tennisbal lyk... en nog hoër... Trompie se asemhaling word harder en reëlmatig – en terwyl hy nog so hoër en hoër die bloute inskiet, raak hy sag en sorgeloos aan die slaap. Die dag se skoolwerk, al die strafwerk, bekommernis en pret is vergete. Die volgende dag lewe Trompie nog steeds mooi en goed. Sy vriende vertel vir hom hulle het die vorige middag ’n grot in die kloof gaan verken en baie pret gehad. “Ek het natuurlik hard gewerk,” sê Trompie uit die hoogte. “Maar ek gee nie om nie, want ek voel vandag soos ’n baie beter mens.” “Dink jy miskien jy’s beter as ons?” brom Rooie.

“Natuurlik,” antwoord Trompie sonder om te aarsel. “Mens moenie jou tyd met nonsens mors nie. Jy moet hard en gemotiveerd werk om iewers te kom in die lewe en karakter te bou. Onthou – arbeid adel.” Rooie, Blikkies en Dawie kyk verbaas na Trompie. Dan spoeg Blikkies die grashalmpie waaraan hy gekou het met ’n boog deur die lug en vra vir sy vriende: “Van wat op aarde praat dié ou?” “Hy’s simpel,” brom Rooie. “Sou jy so hard gewerk het,” wil Dawie nou by Trompie weet, “as dit nie was dat jy móés nie?” “Natuurlik. Ek het nie net die werk gedoen wat ek moes doen nie – ek het ander werk ook gedoen.” “Watse werk?” Trompie wil hulle liewer nie van die kompetisie vertel nie – veral nie dat hy wat hul Grootkaptein is sowaar ’n resep afgeskryf het nie. Dit klink te meisierig. Sy manne sal hulle doodlag. Hy het vanoggend seëls by sy ma gekry en die koevert wat hy aan Gordon se koejawelfabriek geadresseer het toe gepos. “Sommer werk,” antwoord hy kortaf. “Julle sal tog nie verstaan nie.” Sy vriende lag lekker en Rooie wil nou weet waar is die karakter wat Trompie gistermiddag gebou het. Hy wil weet of ’n mens dit kan sien. “Jy dink seker jy’s snaaks, nè?” snou Trompie hom toe. Trompie kom nie vanoggend by die skool in die moeilikheid nie. Hy let op en doen sy werk. Hy lewe mooi en versigtig. Hy wil tog nie vandag weer probleme hê nie. Die geluk is selfs ook aan sy kant. Toe die geskiedenisonderwyser sy strafwerk vra, oorhandig Trompie dit dadelik trots. Ou Tande kyk vlugtig daarna, dan gee hy dit terug en sê: “Ek hoop,” klap-klap, “jy het nou jou les geleer,” klap, “en jy sal vir die volgende toets,” klap-klap, “leer.” “Ja, Meneer. Dankie, Meneer,” sê Trompie en gaan sit vinnig. Hy het die

strafwerk oor die gevolge van die Franse Rewolusie weer veilig in sy hand. Nou kan hy dit mos in sy aantekeningboek plak, wat beteken hierdie werk was nie eintlik strafwerk nie. Ja-nee, dit gaan skielik voor die wind met die Grootkaptein se skoolwerk. Maar toe die kinders met lang pouse uit die klas borrel, gebeur daar iets wat Trompie laat vergeet om mooi en versigtig te lewe. Toe die klok vir pouse lui, gee Trompie gou vir Katrien haar geskiedenisboek terug en stap dan saam met haar deur toe. Dawie en Blikkies is voor hom. Agter hulle is daar ’n klomp seuns wat aan die kant van die klaskamer sit, verste van die deur af. Trompie is dankbaar dat Katrien hom gehelp het en toe hulle by die deur kom, laat hy haar voor hom uitstap. Toe sy verby hom loop, sê hy: “Onthou jy wat ek gesê het van die skildery van die ondergaande son wat die bergpieke rooi verf?” “Ja, ek onthou.” Katrien kyk glimlaggend na hom en Trompie kom agter sy is eintlik tog mooi, al is dit miskien nie so mooi soos ’n skildery nie. “Wel,” sê Trompie ewe galant, “ek het bedoel wat ek gesê het... Jy weet... oor jou en die skildery... en dat jy nog dingeser as die skildery is.” Katrien se oë glinster. Trompie glimlag. Ja-nee, dink hy, hy is sowaar ’n ou wat weet hoe om met ’n vroumens se hart te werk. Dis nou maar wors. Maar dan gryp Trompie skielik na sy oor en skree: “Eina-au!” Hy knyp sy oë styf toe en voel sy oor is nat. “Dis bloed!” roep hy uit. “Wat het gebeur?” vra Katrien verskrik. Trompie haal sy hand van sy oor af en kyk daarna. Dan besef hy dit is nie bloed nie, maar spoeg. Langs sy voet sien hy nou ’n stukkie papier wat nog sopnat is soos iemand dit gekou het.

Trompie se oë vlam. Daardie ou het hom sowaar weer agter die oor geskiet. Die Grootkaptein draai stadig om en kyk na die laggende seuns agter hom.

5

Die kettiekompetisie

“Wat makeer, Trompie?” vra Katrien besorg. “Iemand het my agter die oor geskiet,” antwoord die Grootkaptein. Dit was nie net seer nie; dit was ook – en hy dink nou aan die woord wat hy nooit in sy lewe sal vergeet nie – “excruciating”. Dit was ondraaglik – nie ondraaglik seer nie, maar ondraaglik vernederend. Net toe hy so galant en romanties met Katrien praat, klits iemand hom met ’n papgekoude stukkie papier agter sy oor. Maar daardie vent gaan vir die gelag betaal! Dis nou maar wors! Trompie kyk so kwaai na die skaterende seuns agter hom dat hulle dadelik ophou lag. Die Grootkaptein staan met gebalde vuiste. Nie een van hulle kyk hom in die oë nie. Trompie kyk reguit na die seun wat hom een keer vantevore op presies dieselfde manier met ’n gekoude stukkie papier agter die oor geskiet het. Sy naam is Stefan de Vos. Hy is ’n koshuisseun en effens groter as Trompie gebou. Hy staan en kyk nou na die bord asof hy geweldig belangstel in wat daarop geskryf is. “Stefan!” Trompie se stem is skerp. Die ou draai sy kop weg van die bord af en kyk na Trompie in die deur. “Ja?” “Het jy my met dié vieslike ding agter die oor geskiet?” Trompie kyk af en wys na die papier wat nog nat is van die spoeg.

Stefan kyk af na die papier. Dan kyk hy weer op na Trompie toe. Katrien het intussen by die deur uitgeskuif en staan nou in die gang by ’n paar ander meisies wat die toneel ook dophou. Rooie, Blikkies en Dawie het vinnig omgespring toe hulle Trompie se “Eina-au!” hoor en hulle staan nou langs hom in die deur. Stefan de Vos kyk aandagtig na Trompie. Hy is groter en sterker as die Boksombende se Grootkaptein en hy dink nou – al is hy nie ’n ou wat hou van baklei nie – dat Trompie miskien bang sal wees as hy hom astrant en dapper hou. “Ja,” sê Stefan kil, “ek het jou agter die oor geklits – en wat daarvan?” Trompie is effens uit die veld geslaan. Sover hy weet, is Stefan de Vos bang – of ten minste versigtig – vir hom, want hy wat Trompie is, is mos die kampioenbokser in sy gewigafdeling. Hoekom is Stefan nou skielik so astrant? Die Grootkaptein wonder of Stefan hom miskien probeer bluf. Hy voel hoe Katrien na hom staan en kyk. Nee, hy laat nie met hom mors nie – en al is Stefan ernstig en wil baklei, maak dit ook nie saak nie. “Oppas vir jou, Stefan!” sê Trompie en sy stem is dreigend. “Ek tik vir jou dik – so dik dat jy daai kettie van jou nooit weer sal kan gebruik nie!” “Jy en wie nog?” wil Stefan nou weet, maar hy klink nie meer so vol selfvertroue nie. Hy sê hierdie dapper woorde met ’n heserige stem. “Ek alleen, Stefan – ek alleen.” Trompie stap vorentoe. Dawie se oë is groot. Toe dit vir hom lyk of Trompie Stefan sommer hier in die klaskamer gaan takel, keer hy vinnig: “Nie hier nie, Trompie. Dis te gevaarlik. As ’n onnie julle vang dat julle baklei, slaan die hoof julle dat julle vir dae nie kan sit nie!” Die ander kinders stem almal saam met Dawie. Hulle wil hierdie geveg vir niks ter wêreld misloop nie, maar dit moet eers vanmiddag plaasvind. Dit is te gevaarlik hier in die skool. Die prosedure met so ’n geveg is dat die uitdager vir die opponent sy kêsj moet

gee en as die opponent die kêsj dan weer teruggee, reël hulle waar die geveg gaan plaasvind. Stefan de Vos is nou skrikkerig. Hy het gehoop Trompie sou skrik, maar die Grootkaptein het duidelik nie ’n bang haar op sy kop nie. As Trompie bang was, sou Stefan ’n kaartmannetjie gewees het en eerste sy kêsj gee, maar Trompie deins vir niks of niemand terug nie. Hy staan voor Stefan. Sy vuiste is gebal. Dan lig hy sy regtervuis en tik-tik daarmee teen die groter seun se arm. “Daar’s jou kêsj!” sê Trompie. Stefan aarsel. Hy gee nie die kêsj terug nie. “Gee sy kêsj terug,” brom ’n koshuisseun agter Stefan. “Is jy dan bang?” Die koshuisseun se vriende wil nou almal weet of hy bang is. Trompie sien hoe Stefan sluk-sluk en voel nou baie beter. Hy kan duidelik sien Stefan is bang en nou is hy die kaartmannetjie. Hy tik Stefan weer op die arm en gee hom weer sy kêsj. Dan gluur hy hom woes aan en sê bars: “Is jy bang, hè? Sê my!” Die ander kinders wil ook weet. Almal vra vir Stefan of hy bang is. “Nee,” sê Stefan uiteindelik, “ek’s nie bang nie. Ek is maar net nie ’n ou wat hou van baklei nie.” Die seuns skater soos hulle lag – Trompie ook. Rooie wys spottend na Stefan en sê: “Hy’s nie bang nie. Hy hou net nie van baklei nie.” Dit laat die seuns nog harder lag. Toe die gelag uiteindelik bedaar, sê Trompie vir Stefan: “Jy is te bang om te baklei. Maar jy is grootmeneer genoeg om ander agter die oor te skiet, nè? Gee vir my jou kettie.” Stefan huiwer. Hy is bang om te baklei, maar hy wil sy kettie darem ook nie net so weggee nie. Hy het mos baie pret daarmee.

“Gaan jy die kettie nou gee, of nie?” Trompie se vuiste is gebal. Dit lyk of hy gereed staan om Stefan te gryp. Stefan steek sy hand in sy sak en haal die kettie uit. “Jy wil dit net hê omdat jy weet ek skiet beter as jy,” brom hy. “Dink jy rêrig jy’s beter as ek?” Trompie beskou dit as ’n belediging. “Ek dink nie so nie – ek weet dit!” antwoord Stefan, wat weer dapper word noudat dit lyk of die gevaar van ’n moontlike bakleiery verby is. Rooie, Blikkies en Dawie weet hoe dodelik akkuraat Trompie met ’n kettie kan skiet. As hy na iets mik, is dit feitlik nooit mis nie. “Wys hom jy kan beter as hy skiet, Trompie,” sê Blikkies. Rooie en Dawie sê nou ook Trompie moet hom wys. Die Grootkaptein voel hy kan Stefan nie sommer net voor die bors gryp en sy kettie afneem nie. Verder is hy seker hy skiet baie beter met ’n kettie as die ou. “Ek sal jou sê wat doen ons,” sê Trompie en tik-tik met sy wysvinger op Stefan se bors. “Ons hou ’n kettiekompetisie. As jy beter as ek skiet, gee ek vir jou my kettie, maar as ek beter as jy is, gee jy joune vir my. Wat sê jy, grootbek? Is jy in?” Stefan het nie eintlik ’n keuse nie. Hy knik met sy kop. Die seuns is teleurgesteld dat hulle nie ’n vuisgeveg gaan sien nie, maar hulle kan darem na die kettiekompetisie gaan kyk. Dit is beter as niks. Hulle stap almal na die oop stuk grond agter die fietsafdakke. Dit is die ideale plek vir so ’n kompetisie. Niemand kan hulle hier sien nie en die onderwyser wat op speelgronddiens is, kom nooit hierheen nie. Die meisies wat die petalje dopgehou het, stap ook saam. Buite versprei die nuus soos ’n veldbrand en baie kinders hardloop na die oop stuk grond agter die fietsafdakke toe. Toe Trompie agterkom Katrien is ook daar agter die fietsafdakke om te sien wie

gaan wen, dink hy daaraan dat dit “excruciating” sal wees as Stefan hom klop. Dan het Stefan die Grootkaptein agter die oor geskiet en nie eens sy vuis geproe nie – én hy kry boonop nog Trompie se kettie ook! Maar dit sal sowaar nie gebeur nie. Trompie is vasberade. Hy moet wys hy is beter as Stefan met ’n kettie en as hy wen, sal Stefan voor almal verskoning moet vra omdat hy Trompie eers agter die oor geskiet en toe ook nog so grootgepraat het. As hy dit nie wil doen nie, gaan die Grootkaptein hom bydam! Iemand het ’n geroeste kondensmelkblikkie in die hande gekry en op een van die heiningdraad se pale gesit. Rooie verduidelik nou die reëls. Hy trek ’n streep omtrent twintig meter van die blikkie af. Trompie en Stefan moet agter die streep staan as hulle skiet. Elkeen kry drie beurte. Die een wat die blikkie die meeste kere van die paal af klits, wen. Die twee deelnemers verstaan. Die kinders drom almal om hulle saam. Trompie se oog vang Katrien s’n. Sy wys vir hom sy hou duim vas. Hy probeer vir haar beduie dit is nie nodig nie. “Wie skiet eerste?” vra Trompie vir Rooie, wat homself sommer as skeidsregter aangestel het. “Ek gooi ’n munt op,” sê Rooie. Hy voel in sy broeksakke en in sy hempsak asof daar ’n muntstuk iewers behoort te wees. Sy vriende glimlag. Hulle weet net so goed soos Rooie hy het nie geld nie. Uiteindelik sê hy: “Dit lyk my ek het my geld by die huis vergeet. Wie van julle het vir my ’n munt?” ’n Graadaggie kom vorentoe en gee vir Rooie ’n randstuk. Hy hou sy geld fyn dop. Dit moenie sommer verdwyn nie. “As dit kruis is,” sê Rooie, “skiet jy eerste, Trompie – en as dit munt is, Stefan.” En omdat Rooie voel dit pas by ’n skeidsregter, voeg hy by: “Mag die beste man wen.” Hy kyk natuurlik reguit na Trompie wanneer hy hierdie woorde sê. Rooie skiet die muntstuk op. Dit is kruis en Trompie moet begin. Die seun wat die rand gegee het, raap dit vinnig van die grond af op.

Trompie soek vir hom drie klippies uit. Dan gaan staan hy net agter die streep met sy kettie in die hand. Hy kyk na die kondensmelkblikkie. Hy dink dit gaan maklik wees om die teiken van die paal af te klits. Hy is seker hy kan dit selfs doen deur eers goed na die blikkie te kyk en dan vinnig weg te kyk wanneer hy skiet. Hy het dit mos al baie geoefen. Dit sal ’n groot indruk op die kinders maak – en Katrien is mos ook hier. Die Grootkaptein kyk stip na die blikkie op die paal. Hy het die klippie klaar in die kettie se velletjie gesit. Hy tel die kettie op, dan kyk hy weg en hy skiet. Maar dis mis! “Nou sal ek jou wys!” sê Stefan selfvoldaan en staan nader. Trompie tree verslae terug. “Hoekom kyk jy nie waar jy skiet nie, hè?” brom Rooie. “Probeer jy miskien snaaks wees?” Stefan korrel en trek los. Die blikkie spat van die paal af. Dit is nou weer Trompie se beurt. Rooie die skeidsregter sit die kondensmelkblikkie terug op die paal. “Wys vir ons wat jy kan doen, Trompie,” sê Dawie. “En hou jou oë op die teiken!” Trompie hou sy oë op die blikkie. Hy gaan nie weer probeer om snaaks te wees nie. Trompie trek los en die kondensmelkblikkie trek deur die lug. “Mooi so, Trompie!” skree ’n klomp kinders. “Wys hom!” “Die telling is een elk,” sê Rooie met ’n breë glimlag. “Maar ek moet nog my tweede beurt kry,” sê Stefan en kom staan gereed. Hy korrel mooi, trek los – en dis mis. Dit is miskien nie baie sportief nie, maar Rooie, Blikkies en Dawie glimlag tevrede. Trompie is ook hoog in sy skik dat Stefan misgeskiet het. Nou is hulle

mos weer gelykop en elkeen het nog een beurt. Trompie staan weer gereed. Hy korrel en skiet en die blikkie trek weer deur die lug. Hy word luidkeels toegejuig. Trompie voel ’n goeie kettieskieter moet sy bewonderaars bedank vir hul applous. Hy lig sy arms, hou sy hande bo sy kop vas soos ’n beroepsbokser gewoonlik doen en maak elegante buiginkies na die kinders oral om hom. Dit laat die klomp nog meer juig en skree. Stefan staan reg. Hy lyk effens bleek. Die kompetisie kan nog gelykop wees as hy die blikkie van die paal kan afklits. Dit is stil toe hy korrel. Dan trek hy los – maar die oomblik is te groot vir hom en hy skiet ver mis. Trompie glimlag van oor tot oor. Almal drom om hom saam en wens hom geluk. “Dè,” sê Stefan. “Hier is my kettie.” Daar is mos niks anders wat hy kan doen nie. Hy gee sy kettie vir Trompie, wat dit vat en in sy sak steek. Toe Stefan omdraai, sê Trompie kil: “Wag ’n bietjie, pel.” Die ander seuns kyk na mekaar en staan glimlaggend nader. Wie weet, dink hulle bloeddorstig, miskien gaan dit tog nog op ’n bakleiery uitloop. “Ek het nou gewys ek skiet beter met ’n kettie as jy,” sê Trompie, “maar moenie dink ek het vergeet hoe jy my soos ’n lafaard agter die oor geskiet het nie.” “Jy het mos nou my kettie...” “Ja, oor ek jou gewen het.” “So wat moet ek nou nóg doen?” Stefan probeer vies klink, maar hy lyk skrikkerig. “Jy moet my om verskoning vra,” sê Trompie, “oor jy my agter die oor geskiet het.” Stefan aarsel ’n oomblik. Dan vra hy: “En as ek dit nie doen nie?” “Dan spook ons die ding uit – of jy nou wil of nie.” Om te wys hy is ernstig, tiktik Trompie vir Stefan met die vuis op die arm en gee hom weer sy kêsj. Stefan is bang, dit is duidelik. Hy wil nie vir Trompie sy kêsj teruggee nie.

“Moet ek op my knieë gaan, of wat?” vra hy en sy stem bewe effens. “Nee, dis nie nodig nie. Sê net: ‘Trompie, ek vra jou om verskoning.’ Dis al.” Stefan huiwer nog ’n oomblik, dan stamel hy: “Oukei, Trompie… Ek... ek vra jou om verskoning.” “Ek aanvaar jou verskoning,” sê Trompie nou grootmoedig. “Hier’s my hand.” Stefan skud verlig blad met Trompie. En dan doen Trompie iets wat die kinders groot respek vir hom gee, maar eintlik doen hy dit bloot omdat hy nie weet wat om met twee ketties te maak nie. Hy gee Stefan se kettie vir hom terug. “Dè,” sê die Grootkaptein. “Maar onthou, daar’s groot nonsens as jy my of enigiemand anders weer agter die oor klits.” “Dankie, Trompie,” sê Stefan. Hy glimlag en belowe hy sal nooit weer na kinders in die klas skiet nie. Trompie dink aan sy ma en pa se woorde en sê vroom Stefan moet nooit na mense, voëls, diere of glasvoorwerpe skiet nie. Stefan belowe plegtig hy sal dit in gedagte hou. Die res van die skooldag verloop heel goed vir Trompie, maar toe hy en sy vriende die middag huis toe ry, is hy baie bekaf. Rooie, Blikkies en Dawie gesels opgewonde oor hulle wat weer na die grot in die kloof toe gaan. Trompie kry homself baie jammer, maar probeer dit wegsteek. “Ek dink julle’s simpel,” sê hy vir sy vriende, “om julle tyd so te mors. Hoekom bly julle nie liewer by die huis en werk nie?” “Is dit wat jy gaan doen?” vra Dawie. “Natuurlik,” antwoord Trompie. Hy is vies. Hy wens hy kon saam met hulle kloof toe gegaan het. “Dis mooi, Trompie,” sê Rooie laggend. “Wys môre vir ons hoeveel karakter jy gebou het.” “Jy’s g’n snaaks nie,” sê Trompie vies.

Sy vriende kry hom jammer. Hulle weet mos hoe bitter graag hy saam met hulle kloof toe wil gaan, maar hy kan nie. Hy word gestraf en moet by die huis bly. Gelukkig is dit darem nog net twee middae. Trompie doen die twee middae nie veel huiswerk nie en dwaal doelloos by die huis rond. Sy ma is net so bly soos hy toe die straf uiteindelik uitgedien is. Hy is die hele tyd onder haar voete en kom sit en gesels tydig en ontydig by haar in die kombuis terwyl sy kos kook – en dan wil hy natuurlik aan alles proe. Die eerste dag toe Trompie nie meer by die huis hoef te bly nie, stel hy voor die Boksombende moet na daardie grot in die kloof toe gaan en daarna in die dam gaan swem. “Maar gaan jy dan nie vanmiddag karakter bou nie?” vra Rooie laggend. “Vlieg in jou dinges, man,” mompel Trompie net. Dit is warm, sorgelose lentedae op Kwaggaberg, die dorpie aan die voet van die berge. Die vier vriende swem, speel en baljaar na hartelus. So af en toe doen hulle darem ook ’n bietjie skoolwerk. Trompie kom een middag moeg van Rooie se huis af aangestap. Hulle het vanmiddag gaan bergklim en toe in die kloof se dam gaan swem. Daarna het hulle eers nog ’n ruk by Rooie se huis krieket gespeel en toe dit begin skemer word, het elkeen na sy eie huis verkas. Trompie loop met die straat af. Hy is pootuit. Sy kouse lê op sy skoene en sy hemp hang soos gewoonlik agter by sy broek uit. Sy pet sit skeef op sy kop. Sy sproetgesig is vol stof, al het hulle geswem. Hulle het mos daarna krieket op die stowwerige veld langs Rooie se huis gespeel. Die Grootkaptein loop en skop ingedagte na klippe, blikke en graspolle. Boesman draf langs hom. Die hond is ook gedaan. Sy tong hang uit. Trompie en sy hond stap verby die pastorie en dan val die seun skielik plat op die sypaadjie. Boesman is ook dadelik op sy maag langs hom. Trompie en sy hond lê langs mekaar en loer deur ’n opening in die heining na Dominee se bobbejaan daar in die tuin. Kees sit bo-op ’n paal.

Trompie kyk met verlangende oë na die bobbejaan. Boesman se tong hang uit en sy stert plof-plof op die grond. Trompie het hom al geleer om nie te blaf as hulle so na die bobbejaan lê en kyk nie. Trompie en sy vriende het hierdie bobbejaan eendag lank gelede losgemaak, want hulle wou met hom gaan speel in die murasie buite die dorpie waar hulle hul bendevergaderings hou. Die bobbejaan het egter ontsnap en by die kerksaal ingehardloop met die vier gillende seuns kort op sy hakke. Hulle was seker hulle sou hom kon vaskeer. Maar ongelukkig was Dominee besig om ’n vrouevergadering in die kerksaal toe te spreek. Daar was groot konsternasie en Dominee moes die bobbejaan uiteindelik tussen die gillende vrouens opraap. Die seuns is natuurlik hiervoor gestraf. Hulle moes in die pastorie se tuin gaan hout kap. “Eendag, ou Kesie,” sê Trompie nou en glimlag terwyl hy weer dink aan die chaos wat die bobbejaan in die kerksaal veroorsaak het, “gaan ons jou weer kom gaps en dan gaan ons vet pret hê.” Die bobbejaan sit hoog bo-op die paal. Sy kop is effens skeef gedraai, amper asof hy mooi wil luister na wat Trompie sê, en hy kyk agterdogtig na die gesigte van die seun en hond wat deur die opening in die heining na hom loer. Dit is nou al amper donker en Trompie kom regop. Hy moet opskud, anders is hy laat vir aandete en dan is daar weer moeilikheid. Dit is maar goed Trompie en Boesman het opgestaan, want hulle is net op die been toe Dominee om die hoek van die straat aankom. Trompie lig sy pet beleefd en sê: “Middag, Dominee,” maar dan dink hy skielik ’n mens moet seker “Naand” sê, want die son het mos al gesak en voeg vinnig by: “Ek bedoel, naand, Dominee.” “Naand, Trompie,” sê die predikant glimlaggend. “Hoe gaan dit met jou?” Dit lyk of hy ’n praatjie wil aanknoop. Trompie staan met sy pet in sy hand. “Nee, goed dankie, Dominee. Ek kan nie kla nie, Dominee.” Trompie is laat, maar dit help nie om haastig te wees as ’n predikant ’n mens vaskeer en met jou wil gesels nie. Dan moet jy vriendelik en ordentlik wees en al

sy vrae antwoord. “En hoe gaan dit met die skoolwerk?” Dominee kyk na die seun met die deurmekaar boskasie en vuil klere, en hy glimlag. Hy hou van Trompie. Hy is so ’n tipiese plattelandse seun – altyd vol lewenslus. Hy en sy vriende vang gedurig kattekwaad aan, maar hulle is nooit lelik stout nie. “So-so, Dominee weet,” antwoord Trompie die predikant se vraag. “Baie huiswerk en sulke klas van goed.” “Het jy vanmiddag huiswerk gedoen?” Die predikant kyk na die seun se kouse wat so op sy skoene lê en vol stof is. Dit is mos duidelik Trompie het nie vanmiddag stil en stemmig in sy kamer gesit en skoolwerk doen nie. “Nee, Dominee – nie vanmiddag nie. Ons het nie eintlik vandag huiswerk gehad nie, Dominee weet.” “En? Wat het jy toe gedoen?” “Ek en Rooie en Blikkies en Dawie het gaan bergklim, Dominee. Ons het ’n sinkplaat saamgevat en daarop teen daai steil afdraand afgegly.” “Het julle beurte gemaak?” “Ja, Dominee. Elke slag as ’n ou onder is, moet hy die sinkplaat weer opsleep boontoe en dan is dit ’n ander ou se beurt.” Dominee glimlag. Ai, die energie van die jeug. “En toe ons later moeg was, het ons in die dam gaan swem, Dominee. Dit was baie lekker. Ons het mekaar gedoop.” Dominee dink aan doop in die kerk en sy wenkbroue lig. “So?” sê hy. “Ja, Dominee. Ons druk mekaar se koppe onder die water in en as ’n ou voel hy gaan verdrink, moet hy sy vuis in die lug opsteek. Dis die teken dat ons hom moet los, want dan is die ou amper oor die muur.”

Dominee kug. “En was jy ook… amper oor die muur?” “Ja, Dominee. Rooie, Blikkies en Dawie het my al drie gepak en onder gehou. Hulle het my so styf vasgehou dat ek gesukkel het om my vuis bo die water te kry. My gô was amper uit, Dominee.” “Dié dopery klink vir my na ’n gevaarlike speletjie,” sê die predikant droogweg. “Nee wat, Dominee, nie eintlik nie. Mens moet net weet wanneer jy jou hand moet opsteek.” Die predikant dink daaraan dat Trompie geweet het wanneer om sy hand op te steek, maar dit toe amper nie kon regkry nie. Sê nou net hy het verdrink? Maar nou ja, hy het nie en seuns is nie meisies nie – hulle hou van wilde speletjies. Nou vertel Trompie opgewonde hoe hulle later daar langs Rooie se huis krieket gespeel het. “Dawie kon my nie uitboul nie, Dominee,” sê hy. “Ek het vier viere geslaan.” “Hoe weet julle as dit ’n vier is?” “Die bal moet oor Rooie se huis trek, Dominee.” “So?” “Ja, Dominee.” “En as julle ’n vensterruit stukkend slaan?” “Nee, dit gebeur nie, Dominee. As ’n ou slaan, moet jy mik dat die bal sommer dadelik hoog die lug in trek.” Trompie praat asof dit die maklikste ding op aarde is om ’n bal so te moker en vir hom ís dit seker, dink die predikant. Hy het dit dan vier keer reggekry. “Jy moet opskud, Trompie, anders is jy laat vir ete,” gee Dominee hom uiteindelik toestemming om te gaan. “Ja, Dominee, ek dink ook so. Middag, Dominee... ag, ek bedoel, naand, Dominee.”

Die predikant groet die seun en Trompie stap vinnig daar weg met Boesman langs hom. Dominee staan en kyk die seun ’n oomblik lank agterna. Hy skud glimlaggend kop en sê vir homself: “Ai, dié Trompie tog...” Hy wonder wat die mannetjie se reaksie sal wees as hy moet uitvind die dorp se predikant het ’n brief van ’n koejawelfabriek se bestuurder gekry waarin hy gevra word om so gaaf te wees om vir hulle inligting te verskaf oor ’n seun, Trompie Toerien, wat op Kwaggaberg woon. Soos Dominee die brief verstaan, soek die bestuurder die inligting omdat dit lyk asof Trompie ’n goeie kans het om die eerste prys te wen in ’n kompetisie – glo ’n vliegrit na Kaapstad en na Durban en ’n heerlike vakansie. Die predikant het dadelik teruggeskryf en gesê hy beskou Trompie as ’n tipiese Suid-Afrikaanse seun, vol lewenslus en streke, maar eerlik en opreg. Hy beland wel dikwels in die moeilikheid, maar dit is nooit ernstige moeilikheid nie. Trompie is ’n seun uit een stuk. Die Grootkaptein kom uiteindelik by die Toeriens se huis aan. Hy staan by die voordeur en korrel met sy pet in sy hand na die kapstok aan die ander kant van die voorportaal. Die pet vlieg deur die lug. Dit kom netjies op een van die kapstok se hake te lande, swaai ’n paar keer in die rondte en hang dan daar. “Heng,” sê Trompie vir homself en stoot sy bors effens uit, “daar is niemand in Kwaggaberg of in die hele wêreld wat so goed soos ek kan mik en gooi nie.” Trompie stap met die gang af sitkamer toe. Boesman het om die huis gedraf om te gaan kyk of sy kos al op die agterstoep is. Toe Trompie by die sitkamer inkom, voel hy sommer dadelik daar is iets verkeerd. Sy pa sit en koerant lees en sy ma brei. Haar breipenne vlieg vinnig oor mekaar. “Naand, Pa. Naand, Ma,” groet die Grootkaptein. “Naand, my seun,” sê sy ma en haar oë rus sag op hom. “Huh,” brom sy pa net. Hy gluur kwaai oor sy koerant na sy seun.

Trompie dink vinnig. Sy ouers groet hom mos nooit so nie en hy is mos nie laat vir ete nie, want die tafel is nog nie gedek nie. Sy ma lyk asof sy hom baie jammer kry en sy pa lyk asof hy baie die joos in is. Trompie dink vinnig aan alles wat vandag gebeur het, maar hy onthou van niks wat hy verkeerd gedoen het nie. “Ek gaan net gou was,” mompel hy en draai om. Dit is beter om so gou moontlik hier weg te kom. Die atmosfeer voel gelaai. “Wag!” beveel sy pa streng en sit sy koerant neer. Sy ma se breipenne vlieg nog vinniger. Trompie draai om en sê: “Ja, Pa.” En hy wag. Meneer Toerien staar vererg na die vuil, stowwerige seun voor hom. Hy kyk na die kouse wat op die skoene lê en die hemp wat nou nie net agter oor die broek uithang nie, maar ook voor. Hy kyk na die woeste, ongekamde boskasie. “Kyk net hoe lyk jy!” Trompie kyk hoe hy lyk. Hy kan nie eintlik iets verkeerd sien nie. Net vir die veiligheid druk hy darem sy hemp – voor en agter – by sy broek in. Dan buk hy en trek sy kouse op. Daar is so baie stof in van die veld waar hulle krieket gespeel het dat daar nou ’n paar stofwolke uit die kouse opstyg. So ja, Trompie voel hy lyk nou beter. Hy glimlag vriendelik en sê: “Dis beter, nè, Pa?” “Huh,” is al antwoord wat hy kry. Trompie se ma brei nog steeds blitsig. Toe sy opkyk, sien Trompie duidelik die simpatie in haar oë. Sy kry hom jammer. Maar hoekom kry sy hom jammer? Hy kan glad nie dink aan iets wat hy vandag gedoen het wat sy pa so kan omkrap nie. Hy het baie mooi en goed gelewe. Hy was nie eens een keer in die moeilikheid by die skool nie. Meneer Toerien steek sy pyp op en toe dit behoorlik brand, kyk hy weer kwaai

deur die rookwolke na sy seun. “Trompie!” Sy stem is ysig. “Ja, Pa?” Trompie se hart klop vinnig. Hy wonder wat op aarde hy nou weer aangevang het.

6

Trompie word ondervra

Meneer Toerien kyk sy sproetgesigseun ondersoekend aan. Dan sê hy: “Wanneer het jy laas met jou kettie geskiet?” Trompie dink vinnig, maar hy kan nie dink aan iets wat hy met die kettie aangevang het wat verkeerd was nie. Hy voel nou beter en nie meer so bekommerd nie. “’n Hele ruk gelede, Pa,” antwoord hy. “Waarna het jy laas geskiet?” vra die bankbestuurder dadelik. Trompie wonder hoekom hy so onder kruisverhoor geneem word, maar hy het mos niks om voor bang te wees nie. Hy antwoord eerlik en opreg: “Na ’n konfytblikkie op ’n paal, Pa.” “’n Konfytblikkie op ’n paal... Hm?” “Ja, Pa.” “En waarna het jy geskiet voor jy na ’n konfytblikkie op ’n paal geskiet het?” vra sy pa skerp. Trompie frons. Hy dink nou ernstig. Dan tref dit hom ewe skielik. Natuurlik, dis wat dit moet wees! Hy voel nou glad nie meer so onskuldig en ontspanne nie. Sy pa het natuurlik uitgevind van die visbak agter in die agterplaas. Dit is nou mos nou minus die een glaspaneel. Maar dit was ’n ongeluk. Hy het dit nie met opset gedoen nie. Hy het gedink net die visbak se raam is oor en daar is niks meer glas in nie.

Trompie se kniekoppe bewe effens, maar hy staan trots en regop. Hy hoef mos niks te probeer wegsteek nie. “Ek het na ’n visbak geskiet, Pa,” sê hy en voeg dan vinnig by, “’n visbak wat ek gedink het nie meer glas oorhet nie. Ek wou deur die raam na ’n wit kol op die garage se muur skiet.” “En toe?” “Toe sien ek net glas spat, Pa.” “Jy bedoel jy het na die visbak geskiet omdat jy gedink het daar was nie meer glas in die raam nie?” Sy pa klink darem nie nou meer so kwaai nie. “Ja, Pa. Dis wat ek gedink het.” “Maar hoe kon jy die glas so flenters geskiet het dat daar niks skerwe aan die raam vasgesit het nie?” “Daar het, Pa, maar ek het groot geskrik en al die skerwe uitgehaal sodat niemand kan sien die een kant het nie meer glas in nie.” “Hmm, en ek het ook nie,” sê sy pa droogweg. “Nie voor ek weer visse en water in die bak gegooi het nie!” “Ja, hier in die sitkamer!” Mevrou Toerien wys na ’n kol op die duur tapyt en sê: “Dis die resultaat daarvan!” Trompie kyk na die tapyt. Daar is ’n groot nat kol. Hy wonder wat van die visse geword het. Die Grootkaptein glimlag effens. Maar dan sien hy sy pa kyk hom nog kwaai aan en frons vinnig om te wys hy dink dit is ’n baie ernstige saak hierdie. Nogtans, dit moes baie snaaks gewees het om te sien hoe sy pa visse en water bo by die glasbak ingooi en so vinnig soos wat hy dit doen, stroom alles by die kant uit. Trompie wens hy kon by gewees het. Hy sou sowaar gesukkel het om sy lag in te hou. Meneer Toerien dink nou ook daaraan – aan hoe hy die water waarin die visse

swem bo ingegooi het en hoe verbaas hy was toe alles dadelik weer aan die kant uitstroom. Sy mond het net soos die visse s’n gegaap toe hy sien daar is nie glas aan die visbak se een kant nie. Terwyl hy nou aan die toneeltjie dink, begin Trompie se pa glimlag. Dit was kostelik. Sy vrou het langs hom gestaan en haar mond het ook oopgeval van verbasing. Hulle het ’n hele paar oomblikke lank versteen gestaan voor hulle die visse vinnig opgeraap en weer terug in die vrugtefles gegooi het waarin hy hulle van die bank af gebring het. Een van sy kliënte het die twee visse vir hom present gegee. Meneer Toerien begin nou lag. Mevrou Toerien steek by hom aan. Sy sê sy sal haar man se gesig nooit vergeet toe hy sien die water stroom net so vinnig by die kant van die visbak uit as wat hy dit bo ingooi nie. Al twee skater nou. Trompie lag ook. Hy wens hy kon ook by gewees het met die affêre. Skielik hou sy pa op lag en sê kwaai: “Waaroor dink jy lag jy miskien?” Trompie sluk dadelik sy lag. “Ag, sommer maar net oor Pa-hulle lag,” antwoord hy. Trompie is nie bang nie. Sy pa sal hom mos nie straf nadat hy so lekker gelag het nie. En dit sal buitendien onregverdig wees as sy pa hom straf. Hy sou mos nie na die visbak geskiet het as hy geweet het daar was nog glas in die raam nie. “Pa weet,” begin Trompie vir die veiligheid pleit, net ingeval sy pa dalk tog daaraan dink om hom te straf, “ek het woord gehou en nog glad nie weer na mense, voëls, diere of glasvoorwerpe geskiet nie. Ek het die glas aan die een kant van die visbak per ongeluk gebreek. Ek sou nooit na die bak geskiet het as ek geweet het daar was nog glas in nie.” Meneer Toerien glo sy seun. Hy weet Trompie sou die visbak nie met opset gebreek het nie. “Maar jy moes my daarvan kom sê het,” sê hy nogtans streng vir Trompie, “en dit nie probeer wegsteek het deur die glasskerwe wat agtergebly het uit die raam te haal nie.”

“Ek het maar net gedink die bak sal beter sonder die skerwe lyk, Pa.” Meneer Toerien kyk na sy vrou. Sy glimlag. Haar oë rus sag op Trompie. Sy staan op om die tafel te begin dek. “Nou toe,” sê Trompie se pa, “gaan was. Jou ma wil opskep.” “Ja, Pa.” Trompie maak haastig spore. In die badkamer bars hy weer uit van die lag. Dit moes baie snaaks gewees het om te sien hoe sy pa water bo by die bak ingooi en dit dan dadelik weer aan die kant uitstroom. Die volgende week of twee gebruik Trompie sy kettie net af en toe, maar hy is versigtig en skiet nie na mense, voëls, diere of glasvoorwerpe nie. Hy weet as hy weer iets moet breek – al is dit ook net ’n ongeluk – gaan sy pa hom pak gee. Hy sal nie nog ’n kans kry nie. Toe Trompie een middag van Rooie se huis af kom, sien hy ’n deftige motor voor die Toeriens se huis staan. Die seuns het weer op die oop stuk grond langs Rooie se huis krieket gespeel en Trompie is rooi van die stof. Die Grootkaptein se hande is diep in sy broeksakke. Sy kouse lê soos gewoonlik op sy skoene en sy hemp hang agter by sy broek uit. Sy pet sit windmakerig skeef op sy kop en Boesman draf langs hom. Trompie bewonder die luukse motor. Hy wonder aan wie dit behoort. “Wie s’n dit ook al is,” mompel hy by homself, “dis ’n ryk ou.” Trompie kyk nog na die motor toe die Toeriens se voordeur oopgaan. Hy draai om en sien sy ma en ’n vreemde man na die hekkie toe aangestap kom. Albei kyk na hom. “Trompie,” sê sy ma toe hulle by hom kom, “dit is meneer Diederiks... van Johannesburg.” Trompie kan sien sy ma is opgewonde. Hy wonder hoekom. “Middag, Trompie,’ sê die lang, skraal man. Hy glimlag vriendelik en steek sy

hand na die seun toe uit. “Middag, Meneer,” antwoord Trompie en skud blad met die vreemdeling. Om vir die Johannesburger te wys hulle het goeie maniere hier op Kwaggaberg lig hy sy pet en sê beleefd: “Bly te kenne.” Meneer Diederiks glimlag beïndruk en sê: “Aangenaam.” Dan staan hy en Trompie se ma en bekyk die seun aandagtig. Trompie begin ongemaklik voel. Hoekom kyk hulle hom so op en af? Sy ma lyk skielik nie meer so opgewonde nie. Trompie verstaan dit nie en vra: “Wat’s verkeerd, Ma?” “Nee... niks nie, my kind. Maar kyk hoe vol stof is jy en kyk waar lê jou kouse al weer.” “Aag, Ma...” sê hy net en kyk dan na meneer Diederiks met ’n houding van: Vrouens is darem maar snaakse goed. Hulle lol altyd. Trompie het nie die woorde gesê nie, maar dit is asof die man sy gedagtes lees. Hy glimlag en knipoog vir die seun. “Dis ’n mooi kar, Meneer,” sê Trompie en vat met sy vuil hand aan die deftige motor. “Dit is, Trompie,” sê die man grinnikend. “Ek wens net dit was myne.” “Is dit dan nie?” Trompie lyk teleurgesteld. “Nee, die motor behoort aan my werk.” Trompie kyk weer na meneer Diederiks. So die ou is nie ryk nie. Dit is sy baas se kar. “Ek wonder, Mevrou,” sê die man, “kan ek so ’n paar minute hier met Trompie gesels voor ek weer ry?” “Sekerlik, meneer Diederiks.” Mevrou Toerien skud die man se hand en groet hom. Sy kyk na Trompie voor sy

in huis toe gaan. Sy wens hy wil sy kouse optrek en sy hemp by sy broek insteek. Sy sê egter niks nie, sug net en draai om. “Reg, Trompie,” sê meneer Diederiks, “nou kan ons twee ’n bietjie gesels.” Die Grootkaptein kyk peinsend na die lang, skraal man. Hy wonder waaroor die ou wil gesels. “Sal ons sommer hier teen die motor leun, of sal ons inklim en binne sit en praat?” vra die man. “Ek wil graag vir jou ’n paar vrae vra.” Trompie se hele sproetgesig is op ’n plooi getrek. Hy wonder wat die man wil hê en watter vrae die ou vir hom wil vra. Hy dink vlugtig aan die afgelope weke, aan of hy nie miskien sonder dat hy eens daarvan geweet het weer iets verkeerd gedoen het nie. Hy kan aan niks dink nie. Inteendeel, hy het mooi, goed en versigtig gelewe. Nee, hy is seker hy is nie in die moeilikheid nie. “Ons kan maar in die kar sit, Meneer,” sê die Grootkaptein uiteindelik. Hy wil graag sien hoe lyk so ’n moderne motor van binne. Die twee klim voor in en Trompie verkyk hom aan al die blink knoppies en wysers. Dan sê hy onwillekeurig: “Jissie, dié ding kos seker baie geld.” “’n Fortuin,” sê meneer Diederiks glimlaggend. “Ja-nee,” sê Trompie en knik sy kop om te beaam wat die man sê. Dis nou maar wors. Hierdie motor kos ’n fortuin. “Trompie,” sê meneer Diederiks ná ’n oomblik, “ek het met jou ma gepraat en sy sê jy sal nie omgee as ek jou ’n paar vrae vra nie.” “Nee, ek sal nie,” sê Trompie. “Ek’s mos nie bang nie. Vra maar.” Trompie wonder wat op die aarde aangaan. Hoekom wil die man vir hom vrae vra – en waaroor? “Bly jy al lank op Kwaggaberg?” “Ek is hier gebore,” antwoord Trompie bot. Hy gaan nie lank gesels oor elke vraag nie. Die ou moet sy vraag vra en hy wat Trompie is, sal kort en kragtig

antwoord. “Hou jy van Kwaggaberg?” “Ja.” Trompie wonder of die man ’n meningspeiling doen oor wat Kwaggaberg se mense van hul dorp dink. “Hou jy van jou skool?” “Ja.” Meneer Diederiks kyk met ’n effense frons op sy voorkop na Trompie. Hy wonder hoe hy die seun aan die gesels kan kry. Of is dit dalk hoe ’n tipies SuidAfrikaanse seun vrae beantwoord – sommer so bot en kortaf? Hy wonder of hy vir Trompie moet sê hy is ’n omroeper by die radiostasie wat Gordon se koejawelfabriek en Kaapstad se Toerismeraad se kompetisie uitsaai. Trompie is een van die seuns wat tot die laaste twintig kandidate deurgedring het. Meneer Diederiks moet die seuns elkeen persoonlik sien en uiteindelik drie kies wat tipies Suid-Afrikaanse seuns is. Die drie gaan dan later aan ’n radiovasvra deelneem en die wenner sal as Suid-Afrika se Koejawelseun aangewys word. Trompie is besig om aan die verskillende knoppies op die paneelbord voor hom te vat en te trek. Meneer Diederiks besluit om hom nie nou al te vertel hoekom hy hier op Kwaggaberg is nie. Hy wens net hy kan die koddige knaap sover kry om lekker te gesels. Dan sal dit baie makliker gaan. “Het jy vriende hier op Kwaggaberg?” probeer die man weer. Trompie dink dit is ’n belangrike vraag. Natuurlik het hy vriende – hoekom sal hy dan nie hê nie? “Ja,” antwoord hy botweg. “Hoeveel?” “Al die kinders op Kwaggaberg is my vriende. Die hele boel van hulle.”

“Het jy ook vyande?” “Natuurlik! Maar ek fieks hulle sommer gou op.” Die omroeper kyk glimlaggend na Trompie wat so besig is om te probeer uitvind hoe al die knoppies op die paneelbord werk en waarvoor elkeen gebruik word. “Hou jy van julle skool hier?” vis die man verder uit. “Dis so-so,” sê Trompie en trek sy skouers op. Meneer Diederiks besluit om die seun weer oor sy vriende te laat praat, want hy het darem twee sinne oor hulle gesê. “Jy sê almal in die dorp is jou vriende, maar het jy nie ’n paar spesiale vriende nie? Het julle dalk ’n bende of so iets?” “Natuurlik het ons.” Trompie kyk nou reguit na die man. “Het Meneer nog nooit van die Boksombende gehoor nie?” “Nee, ek is jammer, ek het nie. Vertel my van hulle.” Nou sien die omroeper ’n ander sy van Trompie se karakter. Hierdie seun kan baie praat as hy wil. Hy vertel opgewonde van die Boksombende en van hoe almal op Kwaggaberg hulle ken. Die bende bestaan uit vier lede – vier dapper en onverskrokke manne. En hy is natuurlik die Grootkaptein. Trompie spog oor al hul avonture en vertel van al die kaskenades wat hulle al aangevang het, van hul vergaderings in die ou waenhuis wat hulle as hul fort gebruik en al hul noue ontkomings. Hy gesels trots oor sy drie makkers, Rooie, Blikkies en Dawie, en vertel hoe hulle al van graad vier af bevriend is en destyds as tjokkertjies hul bende gestig het. “So dis my beroemde Boksombende,” sluit Trompie uiteindelik tevrede af. “As Meneer hier op Kwaggaberg gebly het, sou Meneer alles van ons af geweet het.” Die radioman glimlag. Hy het die kêreltjie nou behoorlik aan die gesels gekry.

Dan dink hy aan ’n vraag wat Trompie nog meer laat gesels. Hy vra: “Speel jy rugby?” “Speel ek rugby!” sê Trompie verbaas. “Het Oom nog nooit van my gehoor nie?” Die meneer wat skielik ’n oom geword het, sê dit spyt hom innig, hy het nog nooit van Trompie gehoor nie, maar hy sal graag meer van hom as rugbyspeler wil uitvind. Trompie vertel nou geesdriftig hoe hy gekies is as kaptein van die een skolespan wat in ’n voorwedstryd van ’n toets tussen die Britse Leeus en die Springbokke gespeel het. Verder is hy natuurlik elke jaar kaptein van sy ouderdomsgroep se A-span. “En wie dink Oom het verlede seisoen die wendrie gedruk in die eindwedstryd toe ons met die beker weggeloop het?” “Nee, ek weet nie, Trompie. Wie?” “Ek, Oom,” antwoord Trompie trots en voeg dan nederig by: “Al wil ek dit nie eintlik self sê nie.” “Vertel my meer daarvan,” sê die omroeper. “Hoe het dit gebeur dat jy die drie gedruk het?” Trompie is nou baie spraaksaam. Hy voel ’n gloed van geesdrif soos hy vertel van daardie wedstryd wat weer eens vir almal bewys het hy is ’n ware rugbyheld. “Wel, Oom sien, die ding was so – die telling was vyf elk en daar was nog net ’n minuut of so speeltyd oor. Hoërskool Saamwerk van Johannesburg se ouens het soos tiere aangeval,” sê Trompie, “en ons Kwaggabergers moes vir die vale keer. Toe is daar ’n skrum, Oom sien – sommer reg op ons doellyn. Toe haak ons die bal en ons losskakel wou die ding net uitklits toe ek – ek speel senter, Oom weet – vir hom skree: ‘Laat kom die ding, man!’ Mens kan mos nie só laat in ’n wedstryd wil gaan staan en uitskop nie. Mens wil mos wen!” Meneer Diederiks knik sy kop op en af om te wys hy stem volkome met Trompie saam.

“Wel, Fanie laat loop die bal toe na my toe en ek skiet deur ’n gaping en lê oop. Blikkies, hy’s een van my beste vriende, Oom weet, en speel vleuel langs my, bly heeltyd by my. Toe twee Saamwerk-ouens my voorkeer, gee ek uit na Blikkies en hy nael langs die kantlyn af. Ek bly aan sy binnekant en net toe die heelagter hom wil duik, skree ek: ‘Ek’s hier, Blikkies!’ en Blikkies gee uit en ek laat waai! En weet Oom wat sien ek toe?” “Nee, wat?” Meneer Diederiks is nou ook opgewonde. “Wat sien jy toe?” “Ek sien toe ek’t so vinnig daar van my eie doellyn af deurgebreek en saam met Blikkies oopgelê dat daar nou niemand naby my is nie. Toe draf ek speel-speel na die doellyn toe, want daar’s niemand eens naby om my te probeer keer nie. Toe waai ek eers vir die skare voor ek die wendrie druk.” “Dit klink of dit ’n wedstryd duisend was, Trompie.” “Dit was, Oom. Ek was mos die kaptein, toe klits ek die doelskop sommer self oor – en toe klop ons Saamwerk met twaalf punte teen vyf en wen die beker.” Die ys is nou gebreek en Trompie en meneer Diederiks gesels lekker. Die radioman vertel hy het op sy dag vir Westelike Provinsie senter gespeel en hulle ruil die een rugbystorie ná die ander uit. Trompie hou van hom. Uiteindelik sê meneer Diederiks hy het die geselsie terdeë geniet, maar moet nou opskud anders gaan hy laat terug in Johannesburg aankom. Hy klim saam met Trompie uit die motor en voor hy groet, vra hy kastig terloops: “Wat dra jy alles in jou sakke?” “Sommer allerhande goed, Oom.” Trompie wonder nou weer hoekom die man so baie vrae gevra het en so lank met hom gesels het. “Gee jy om as ek daarna kyk?” Nee, Trompie gee nie om nie. Hy haal alles wat hy in sy sakke het uit. Daar is sy kettie met ’n paar klippies en lemoenskille. Dit is mos sy ammunisie. Verder is daar ’n halfgeëte appel wat al bruin en verrimpel is, ’n stukkie tou, ’n gekraakte albaster en ’n platanna se uitgedroogde agterpoot. Dan haal hy ook ’n knipmes uit.

“Die ding is niks meer werd nie, Oom,” sê Trompie. “Sy lem het afgebreek.” Dit is die besittings wat Trompie oral saam met hom dra. Hy sit alles terug in sy sakke en vra: “Oom, hoekom het Oom al die vrae gevra en so met my gesels?” Meneer Diederiks kyk glimlaggend na die sproetgesig voor hom wie se pet so windmakerig skeef op sy kop sit. Sy kouse lê op sy skoene en sy hemp hang nou nie net agter by sy broek uit nie, maar ook voor. “Onthou jy nog jy het ’n paar weke gelede ingeskryf vir ’n kompetisie wat deur Gordon se koejawelfabriek en Kaapstad se Toerismeraad geborg word?” “Ja, Oom.” Natuurlik onthou Trompie dit. Hy het maar net nooit weer daaraan gedink nie omdat hy seker was hy het nie ’n kans om te wen nie. “Wel, jy is ná die eerste groot siftingsproses een van die laaste twintig deelnemers. Ek besoek elkeen van julle en moet dan drie kies vir die eindronde in ons radio-ateljee.” “Jissie, Oom,” sê Trompie. “Hoekom het Oom my nie gesê nie?” Hy buk vinnig en trek sy kouse op. Dan prop hy sy hemp gou by sy broek in. Meneer Diederiks lag. “Dit maak nie saak nie, Trompie. Ek wil julle seuns juis sien soos julle gewoonlik lyk en is – sonder dat julle ma’s tussenbeide kom en julle jul beste klere laat aantrek.” “Heng,” sê die Grootkaptein, “Oom kon my nogtans darem gesê het.” “Toemaar, Trompie, ’n mens weet nooit wat kan gebeur nie. Jy sal so oor tien dae van die koejawelmaatskappy hoor. As jy nie een van die drie is wat aan die finale vasvra moet deelneem nie, kry jy ’n troosprys – ’n kissie koejawels.” Meneer Diederiks groet vriendelik en die deftige motor trek vinnig weg. Trompie waai vir die man en sug swaar. Hy voel sy kans om Suid-Afrika se

Koejawelseun te word is nou finaal na die maan. Trompie dink met ’n droë laggie daaraan dat hy sy arme land jammer kry as hy ’n tipies Suid-Afrikaanse seun is! En wie wil nou ’n kissie koejawels hê? Hy het dit natuurlik nie vir meneer Diederiks gesê nie, maar hy wat Trompie is, eet nie eintlik koejawels nie. Maar nou ja, sy ma sal seker iets van die goed kan maak. Trompie besluit om nie verder aan die Koejawelseun-kompetisie te dink nie, maar dit is nogal moeilik. Hy sit en droom die volgende paar dae baie daaroor. Dit sal wonderlik wees as hy wen en sowaar Kaapstad en dan Durban toe kan vlieg en daar vakansie kan hou. Sê nou maar net die ander negentien ouens het ’n nog swakker indruk op meneer Diederiks gemaak as hy! Trompie wonder aanhoudend hoe lyk ’n tipies Suid-Afrikaanse seun – en hoe lyk die ander ouens wat onder die laaste twintig val. Hulle het seker in hul beste klere gesit met hul handjies netjies gevou en elke keer gesê: “Ja, Meneer... Natuurlik, Meneer.” Trompie trek ’n suur gesig. As een van daai soort ouens bo hom as ’n tipies Suid-Afrikaanse seun gekies word, kry hy Suid-Afrika sowaar nog jammerder! Die Grootkaptein wonder ook wie hy saam met hom op vakansie sal neem as hy wen. Dit sal natuurlik Rooie, Blikkies of Dawie moet wees, maar watter een van die drie? Hoe meer Trompie oor hierdie probleem dink, hoe meer voel hy dit sal miskien maar beter wees as hy nie as die Koejawelseun aangewys word nie. Hy sal mos nooit weet hoe om te besluit wie om saam te vat nie. Presies tien dae ná meneer Diederiks se besoek kry Trompie ’n getikte brief. Sy ma gee vir hom ’n koevert toe hy van die skool af kom. Sy het dit nie oopgemaak nie, want dit is aan hom geadresseer. “Daar is ’n stempel van Gordon se koejawelfabriek op,” sê sy. Haar hand bewe liggies toe sy dit vir hom gee. Trompie vat die brief met albei hande en bewe self ook effens. Sê nou maar net hy is gekies om een van die drie finaliste in die radio-ateljee te wees! Nee, dink hy dan, dit is seker maar net ’n brief om vir hom te sê hy gaan ’n kissie koejawels as troosprys kry. “Maak die koevert oop, Trompie,” sê sy ma.

“Aag, Ma, ek weet tog wat dit is. Hulle sê maar net hulle stuur vir my koejawels.” “Hoe kan jy weet wat in die brief staan? Maak die ding oop!” “Aag, Ma!” Trompie skeur die koevert met dom vingers oop. Hy lees. Dan skree hy: “Jissie, Ma!” “Wat is dit, Trompie?” “Jissie, Ma!” herhaal hy net. Trompie lyk skoon dronkgeslaan. Dan verhelder sy hele gesig en hy begin uitbundig lag. “Lees, Ma! Lees en wens my geluk!” Die Grootkaptein stoot sy bors trots uit. Trompie is een van die drie finaliste in die Koejawelseun-kompetisie. Die brief gee ’n datum en ander inligting oor wanneer hy by die Johannesburgse radioateljee moet aanmeld. Trompie is heeltemal oorstelp van vreugde. Hy gryp sy ma en dans lomp met haar rond. Dan raak hy skielik stil en sê: “Ma, ek wonder wat kry ek as ek nie wen nie – as ek tweede of derde is.” “Meneer Diederiks het my vertel terwyl ons vir jou gewag het,” sê sy ma. “Die deelnemer wat tweede kom, kry glo drie kissies koejawels en die een wat derde kom, kry twee kissies.” Trompie trek ’n suur gesig. Hy wil nie tweede of derde wees nie. Hy móét eerste wees. Hy wil Kaapstad toe vlieg, en Durban toe – hy en een van sy vriende. “Volgens meneer Diederiks,” vertel Trompie se ma verder, “gaan die seun wat gekies word, ’n wonderlike vakansie hê. Alles word vir hom betaal en hy gaan soos ’n koning behandel word. Hulle gaan hom na teateropvoerings toe neem en natuurlik see toe en by Tafelberg op en na Kirstenbosch se tuin toe, en wat ook al sy hart begeer. En daarna gaan hy boonop nog Durban toe ook.”

“Hy en sy vriend, Ma,” sê Trompie. “Dis reg. Die wenner kan glo ’n vriend kies om saam te gaan.” “Heng, Ma,” sê Trompie en sy sproetgesig straal, “dit sal wonderlik wees as ek wen en die Koejawelseun word!” “Dit sal, Trompie – en ons sal almal so trots op jou wees. Maar sê nou jy wen, wie sal jy nooi om saam met jou te gaan?” “Dit gaan ’n probleem wees, Ma,” sê Trompie fronsend. “Wel, dit help nie om nou al daaraan te dink nie,” sê sy ma saaklik. “Jy moet die kompetisie eers wen.” Die nuus dat Trompie een van die drie finaliste in die soektog na ’n tipies SuidAfrikaanse seun is, versprei soos ’n veldbrand deur Kwaggaberg. Rooie, Blikkies en Dawie is baie trots op hul Grootkaptein. Al wen hy ook nie, sal hulle nog steeds trots op hom wees. Hy kry dan twee of selfs drie kissies koejawels present en hulle hou mos van koejawels. En sê nou maar net hy wen – dan gaan hy sowaar in ’n vliegtuig vlieg! Die drie wonder ook wie hy gaan nooi om saam met hom te gaan. Hulle vermoed dit gaan een van hulle drie wees, maar watter een? Dit, soos Dawie sê toe hulle dit eendag bespreek terwyl Trompie nie by is nie, is eintlik die boerpotvraag. Rooie, Blikkies en Dawie het besluit as Trompie wen, sal die twee wat nie saamgenooi word nie die ander een hartlik gelukwens en nie kwaad of jaloers wees nie. Trompie se makkers is deesdae vreeslik vriendelik met hom. As sy pet uit sy hand val, is daar vinnig drie hande by om dit vir hom op te tel. Die Grootkaptein hou nie eintlik van hierdie oordrewe vriendelikheid nie. Hy ken sy manne mos nie so nie. Hy weet egter hoekom sy vriende die een meer behulpsaam as die ander is. Elkeen hoop natuurlik Trompie sal onthou hoe vriendelik en hulpvaardig hy was en hom dan saam Kaapstad en Durban toe nooi – dit wil sê as Trompie wen!

Die Grootkaptein lag maar net oor sy makkers se verspotheid. Hy weet hulle sal ná die kompetisie weer hulleself wees, veral as hy nie wen nie. Katrien is deesdae ook besonder vriendelik met Trompie. Sy weet natuurlik hy sal haar nie vra om saam met hom te gaan nie, maar sy hou nou daarvan om naby hom te wees. Sy sal glad nie omgee as hy haar weer vra om sy meisie te wees nie. Sy sal sommer dadelik ja sê. Dit sal mos ’n geweldige groot eer wees om Suid-Afrika se Koejawelseun se meisie te wees! Ja-nee, Trompie is deesdae – om sy eie woorde te gebruik – “’n man van aansien” op Kwaggaberg. Almal wat die Grootkaptein raak loop, vertel vir hom wat hulle alles van koejawels af weet. Dit is mos feitlik seker dat ten minste een vraag, indien nie al drie vrae nie, by die finale vasvra oor koejawels sal wees. Trompie leer hard, maar nie aan skoolwerk nie. Hy probeer sy ma se koejawelresepte soos gedigte uit sy kop leer. Wie weet, miskien moet hy vir die mense ’n resep oor die radio opsê! Trompie se pa is ook baie trots op sy seun. Hy sê hy gaan die middag van die vasvra afvat by die werk en sy seun self Johannesburg toe neem. Rooie, Blikkies en Dawie kan ook saamgaan. Daardie middag sal die hele Kwaggaberg voor die radio vasgenael sit om te hoor of Trompie Suid-Afrika se Koejawelseun gaan word!

7

Trompie die reisiger

Die groot dag breek uiteindelik aan. Almal wens Trompie voorspoed toe voor hy en sy vriende ná skool op hul rooigeverfde fietse huis toe jaag om te gaan eet. Hulle ry direk ná ete Johannesburg toe. Die eindronde van die Koejawelseunkompetisie waaraan Trompie deelneem, word vanmiddag vyfuur regstreeks uitgesaai. Die vier seuns trek hul beste klere aan en lyk of ’n mens hulle deur ’n ring kan trek. Trompie het sy hare selfs ook netjies gekam sodat dit nie so regop staan en deurmekaar is nie. Hy het effens te veel haarolie aangesmeer en sy kop blink. Verder is sy kouse tot onder sy knieë opgetrek en sy hemp is netjies by sy broek ingesteek. Ja-nee, Trompie lyk skoon, netjies en deftig – in elk geval toe hulle op Kwaggaberg in die motor klim. Teen die tyd dat hulle by die radio-ateljee in Johannesburg aankom, lyk die Grootkaptein nie meer soos toe hy by die huis weg is nie. Hulle het eers ’n ruk lank in die motor gesels oor die kompetisie en gewonder watter soort vrae Trompie vanmiddag sal moet antwoord. Later het die seuns rusteloos geword en speel-speel aan mekaar begin slaan. Dit het die ou end amper op ’n volskaalse stoeiery afgegee, maar meneer Toerien het hulle laat begaan. Dit lei Trompie se gedagtes ten minste af van die uitdaging wat voorlê – om regstreeks oor die lug te praat, en dit nogal voor ’n groot gehoor. Ja-nee, toe Trompie by die radiostasie aankom, lyk hy glad nie meer soos toe hy tuis in die motor geklim het nie. Sy kouse lê weer soos gewoonlik op sy skoene en sy netjies gestrykte hemp hang agter by sy beste langbroek uit. As gevolg van

al die olie staan sy hare nou penregop – amper soos ystervarkpenne. Sy een oog is ook geswel en effens blou waar Rooie hom per ongeluk met die elmboog gestamp het. Trompie voel baie beter en gemakliker. Hy is mos nou soos hy is, soos hy altyd sê: “so gemaak en so gelaat staan.” ’n Bode neem die vier seuns en Trompie se pa in die hyser na die ouditorium op die boonste verdieping. Daar is alreeds baie kinders en grootmense in die saal. Volgens die brief wat Trompie gekry het, moet hy by Kamer 18 aanmeld. Die bode sê hy sal hom soontoe neem. Trompie se oë is groot toe sy vriende hom sterkte toewens. Hy voel nou ’n bietjie skrikkerig. Sê nou maar net hy staan daar op die verhoog voor die mikrofoon en hy kan nie ’n enkele vraag beantwoord nie? Die Kwaggabergers sal hom vreeslik spot. Hy wens hy kan liewer in die saal by sy vriende sit en lag vir die ouens wat op die verhoog gekke van hulleself maak. “Kophou, Kaptein, kophou,” sê Rooie toe hy Trompie op die skouer klop. “Wys hulle,” sê Blikkies en versit die stukkie kougom waaraan hy so smaaklik kou behendig van die een kies na die ander. “Wys hulle Kwaggaberg se boys is nie mamparras nie.” Dawie sê: “Ek hou vir jou styf duim vas, Trompie,” en wys dan hy doen dit met albei sy duime. Meneer Toerien knipoog vir sy seun. Dan gee hy hom ’n ferm handdruk en sê: “Doen net jou bes. Dis goed genoeg, seun.” “Ja, Pa,” mompel Trompie en stap dan onwillig agter die bode aan. Hy voel skielik klein en verlate in die groot gang met die blink gepoleerde vloere. In Kamer 18 ontmoet Trompie weer vir meneer Diederiks. “Aha,” sê die omroeper glimlaggend, “hier is Trompie. Hy is die derde een.” Trompie sien twee ander seuns van omtrent sy ouderdom. Meneer Diederiks stel hulle aan mekaar voor. Die een is Jan de Lange en die ander een Marius Wessels.

Albei sê beleefd en formeel: “Aangename kennis.” Trompie voel verbouereerd. Hy mompel net: “Haai”. Die Grootkaptein gaan sit op ’n stoel langs die twee. Nadat hy ’n rukkie gesit het – meneer Diederiks het hulle gevra om hom te verskoon sodat hy gou die teks vir die program kan nagaan – word die twee ouens vriendeliker teenoor Trompie. Dit is amper asof hulle hom goed deurgekyk het en besluit het hy is nie kompetisie vir hulle nie. Dit gaan maklik wees om hom uit te stof. Die uitslag lê beslis tussen hulle twee. “Waar kom jy vandaan?” fluister Jan de Lange sodat hy meneer Diederiks nie steur nie. “Kwaggaberg,” fluister Trompie terug. Sy stem klink bra hees. “Ek het nog nooit van die plek gehoor nie,” sê Jan uit die hoogte. Die seuns is weer stil. Dan besluit Trompie hy moet ook wys hy is vriendelik en stel in hierdie ouens se doen en late belang. Hy wil fluister, maar darem ook hard genoeg sodat hulle hom duidelik kan hoor. Hy hoes en toe – miskien as gevolg van die hoes – kom sy stem bulderend uit: “En waar bly julle ouens?” Meneer Diederiks wip soos hy skrik. Trompie kyk verleë na hom en mompel dan: “Askies. Ek het nie bedoel om so hard te praat nie.” Toe dit weer stil is en Marius Wessels en Jan de Lange ophou grinnik het, fluister Jan: “Ek is hier van Johannesburg en Marius kom van Pretoria af. Ek is ’n leerder van Hoërskool Saamwerk en Marius van die Hoër Jongenskool in Pretoria.” Trompie voel nou ’n bietjie beter. Sy skool, Hoërskool Kwaggaberg, het albei daardie kamtige beroemde skole met rugby geklop. “Ons het julle gelooi,” fluister Trompie met ’n breë glimlag op sy gesig. “Ons het al twee julle skole properlies gelooi.” “Huh?” sê Jan verbaas. “Ag, ek bedoel, ekskuus,” voeg hy gou by toe hy daaraan

dink dat meneer Diederiks hom miskien kan hoor. “Wie is die ‘ons’ waarvan jy praat en waarmee het julle ons gelooi?” “Met rugby natuurlik.” Trompie stoot sy bors uit en sê harder: “Ek is ’n leerder van die beroemde Hoërskool Kwaggaberg.” Dit lyk asof die twee ouens nog steeds nie mooi verstaan wat hy bedoel nie. “Ons het laas seisoen drie bekers losgeslaan,” sê Trompie trots, “en ek was kaptein van die een span wat gewen het. Het julle dit nie geweet nie?” Nee, die twee het dit nie geweet nie. Trompie kyk verbaas na hulle. Hoe is dit moontlik? Dan vra hy: “Speel julle nie rugby nie?” Nee, skud albei weer hul koppe. Hulle speel nie rugby nie. Trompie verloor nou alle belangstelling in hulle. As hierdie ouens twee tipies Suid-Afrikaanse seuns is, is hy sowaar ’n bobbejaan – en hy sal tevrede wees om een te bly! Meneer Diederiks is uiteindelik klaar. Hy kyk op die horlosie teen die muur. “Ons het nog vyf minute, seuns,” sê hy vriendelik. “Luister nou mooi wat julle moet doen.” Die drie sit op die punt van hul stoele en luister aandagtig. Soos Trompie die ding verstaan, gaan hulle saam met meneer Diederiks by die verhoog oploop. Daar sal iemand wees wat vir die toeskouers gaan beduie om te juig en te fluit. Wanneer die geraas bedaar, sal hy ’n paar sinne sê oor hoe ’n wonderlike ding ’n koejawel is. Daarna sal meneer Diederiks die prosedure verduidelik en die drie finaliste aan die gehoor en al die luisteraars oor die hele land bekendstel. Dan gaan hy vir elkeen drie vrae vra en die een wat die meeste reg antwoord, wen die kompetisie en vlieg Kaapstad en Durban toe. Die res sal die seuns hoor as hulle voor die mikrofoon staan. “Moenie senuweeagtig wees nie,” sê meneer Diederiks, “en moenie in die mikrofoon skree nie. Praat net helder en duidelik.” Trompie sluk. Sy keel voel droog en hy is seker hy het nie ’n kat se kans nie. Hy

wens hulle wil sommer nou vir hom sy twee kiste koejawels gee sodat hy huis toe kan gaan. Toe die seuns by die vertrek uitstap, sê meneer Diederiks: “En toe, Trompie, wat het met jou gebeur?” “Hoekom, Oom?” “Jy’t ’n prag van ’n blouoog.” “Rooie het my in die kar met sy elmboog gestamp, Oom,” antwoord Trompie. “Maar ek sal hom kry wanneer ons terugry!” Toe die drie seuns op die verhoog verskyn, juig die toeskouers in die ouditorium en klap hande. Trompie sien Jan de Lange en Marius Wessels maak elegante buiginkies. Hy doen dit ook, maar om te wys hy weet meer as hulle, hou hy sy hande soos ’n beroepsbokser bokant sy kop vas en waai so vir die gehoor. Nou klap en juig die raserige klomp in die saal nog meer as vantevore. Hulle hou van die koddige knaap met die blouoog wie se hare so regop soos ystervarkpenne staan. Trompie het sy hemp by sy broek ingedruk en sy kouse opgetrek voor hy op die verhoog verskyn het. Sy een kous het egter afgesak en lê nou oudergewoonte op sy skoen. Meneer Diederiks en die ander man op die verhoog wys vir die seuns waar om voor die mikrofoon te staan. ’n Paar tree agter hulle staan ’n orrel en daar sit ’n pragtige blondine. Sy kyk na die seuns en glimlag vriendelik. Meneer Diederiks se assistent vertel nou vir die gehoor hulle moet die rooi liggie teen die muur dophou. Sodra dit flits, beteken dit hulle is regstreeks op die lug en dan moet hulle juig en skree. Trompie staan en kyk na die gehoor. Hy sien sy pa en sy drie vriende in die derde ry sit. Dawie hou sy hande in die lug om te wys hy hou albei duime styf vas. Trompie glimlag, maar dit is baie floutjies en hy lyk wasbleek. Die rooi liggie flits en die toeskouers juig. Dan lig meneer Diederiks se assistent sy hand vir stilte en begin in die mikrofoon praat.

“Vandag is die groot dag! Die wenner van ons Koejawelseun-kompetisie word aangewys!” Die man lig sy hand weer en die toeskouers juig en klap weer hande. Hulle het duidelik geoefen voor die program begin het. Hulle weet net wanneer om te juig en hande te klap en wanneer om stil te bly. Meneer Diederiks skuif nou agter die mikrofoon in. Hy kondig aan dat die program gesamentlik deur Gordon se koejawelfabriek en Kaapstad se Toerismeraad geborg word. Hy sê ook eers ’n paar woorde oor hoe wonderlik Gordon se koejawels is en dan besing hy Kaapstad. Hierna draai hy na Trompie-hulle toe en sê: “En vandag, dames en here, meisies en seuns oor die lengte en breedte van die hele land, het ek hier by my die drie seuns wat tot die eindronde van ons kompetisie deurgedring het! Onthou, die wenner kan vandag ’n vriend kies wat saam met hom op ons borge se onkoste Kaapstad toe sal vlieg. Daar sal die twee op die hande gedra word en daarna vlieg hulle Durban toe voordat hulle weer huiswaarts keer!” Die blondine speel hard op die orrel en almal juig weer. Trompie lek met sy tong oor sy lippe. Sy mond en keel voel kurkdroog. Meneer Diederiks verduidelik nou dat elke deelnemer drie vrae moet beantwoord. Die een wat al drie of die meeste uit die drie reg beantwoord, is die wenner. As daar meer as een is wat al drie vrae reg beantwoord het, kry die seuns nog ’n rondte en as een nie ’n vraag kan beantwoord nie, kry die een wat volgende aan die beurt kom daardie selfde vraag. Trompie luister aandagtig, maar hy verstaan die affêre nie mooi nie. Hy wil die omroeper egter nie vra om dit weer te verduidelik nie. Netnou dink die mense hy is onnosel. “Die eerste rondte is ’n vraag oor Kaapstad,” sê meneer Diederiks in die mikrofoon. “Dan volg ’n vraag oor koejawels en dan ’n algemene vraag. Die seuns sal antwoord soos hulle nou voor my staan – van my linkerkant af na my regterkant toe. Die eerste een aan die beurt is dus Jan de Lange van Johannesburg, dan volg Marius Wessels van Pretoria en daarna Trompie Toerien van Kwaggaberg.” Die orrel speel weer ’n opgewekte deuntjie en die toeskouers klap hande en juig.

In Trompie se tuisdorp sit feitlik al die inwoners voor die radio. Trompie moet eenvoudig wen. Soos Dominee, wat self ook voor sy radio sit, gesê het: “Dit sal ’n groot eer vir Kwaggaberg wees as ons seun wen.” Meneer Diederiks se assistent lig sy hand en die gehoor bedaar. Dan sê die omroeper: “Is julle gereed?” Die drie seuns knik. Hulle is reg. “Ek rig die eerste vraag aan Jan de Lange. Onthou, julle het net vyftien sekondes om te antwoord. Jan, sê vir my, in watter jaar het Jan van Riebeeck in Tafelbaai voet aan wal gesit?” Trompie is baie opgewonde. Hy ken die antwoord op daardie vraag en sê hard: “Heng, Oom – ek ken daai ene!” Die gehoor bars uit van die lag. Oor die lengte en breedte van die land sit mense voor hul radio’s en lag toe die helder stem so skielik die stilte verbreek. “Stadig, Trompie,” sê die omroeper, “jy mag nie sommer praat nie. Al ken jy ook die antwoord op ’n vraag wat ek vra, moet jy wag tot dit jou beurt is. Verstaan?” “Ja, Oom, ek verstaan,” sê Trompie. “Jammer, Oom, maar ek het mos maar net gesê ek ken...” “Ja, ons weet jy ken die antwoord,” val meneer Diederiks hom in die rede, “maar jy moet jou beurt afwag.” “Ja, Oom,” sê Trompie gedwee. Mense wat nie juis aandagtig na die program geluister het nie, is nou die ene ore. Hulle hou van die impulsiewe seun se stem en van die manier waarop hy die omroeper as “Oom” aanspreek. Dit is duidelik dat hy van die platteland af kom. Hy klink vir baie mense soos ’n tipies Suid-Afrikaanse seun. “Wat is die antwoord, Jan?” vra die omroeper nou vir Jan de Lange. “1652, Meneer,” sê Jan.

“Dis reg!” sê die omroeper. Trompie sug swaar. Hy het so gehoop Jan weet dit nie en dat die ou langs hom dit ook nie weet nie, want dan sou hy die vraag gekry het en hy ken daai ene! “Marius Wessels van Pretoria is nou aan die beurt,” sê meneer Diederiks en kyk streng na Trompie om hom goed te laat verstaan hy moenie weer tussenin praat nie. “Marius, wie se standbeeld staan voor die Universiteit van Kaapstad? Ek sal jou help deur te sê die persoon kyk na die Noorde en onderaan die standbeeld is daar ’n plaatjie met die woorde: ‘Yonder lies thy hinterland’ daarop. Wie se standbeeld is dit?” Marius frons. Trompie ook. Jissie, dink hy, hy weet sowaar nie wat die antwoord op hierdie vraag is nie. Hy hoop nou maar net Marius antwoord die vraag sodat hy wat Trompie is, dit nie kry nie. Marius lyk mos vir hom na ’n slim ou. “Jy het nog net ’n paar sekondes, Marius,” kom die omroeper se stem. “Toe, Marius! Antwoord, jong!” sê Trompie met ’n klein stemmetjie wat nogtans regoor die hele land gehoor word. Dit is vir almal duidelik Trompie weet nie wat die antwoord is nie en hy wil hê Marius moet antwoord sodat hy nie die vraag moet kry nie. Almal lag. Die omroeper kyk kwaai na Trompie. “Geen opmerkings nie, asseblief.” Die Grootkaptein sug. Dit lyk vir hom hierdie Marius het ook nie die vaagste benul wie se standbeeld voor die Universiteit van Kaapstad staan nie. ’n Ghong word hard geslaan. “Tyd verstreke – jammer, Marius,” sê die omroeper. Trompie is vies. Hoekom kon die ou nie geantwoord het nie? Waarvoor lyk hy so slim as hy eintlik so dom is? “En nou is dit Trompie Toerien van Kwaggaberg se beurt,” sê die omroeper.

“Trompie kry dieselfde vraag as Marius.” “Dis waarvoor ek bang was, Oom.” sê Trompie. “Waarvoor was jy bang?” “Dat ek dieselfde vraag gaan kry!” Daar word nou in menige huis hardop gelag vir die seun met die helder stem. “Wel, dis die reëls, Trompie. Nou toe, sê vir my wie se standbeeld staan daar voor die Universiteit van Kaapstad.” Dit is stil. Trompie frons. Ná ’n oomblik besluit die Grootkaptein dit is sommer tydmors om kastig so ernstig te staan en dink – en dit help tog nie om doekies om te draai nie. Hy weet nie wie se standbeeld dit is nie. “Nee, Oom,” sê hy skielik beslis. “Nee?” “Nee, Oom. Al slaan Oom my ook met ’n klip so dood soos ’n mossie, sal ek nog steeds nie weet watter ou se standbeeld dit is nie!” Die toeskouers lag en juig. Die omroeper en sy assistent lig hul hande vir stilte, maar hulle is albei ook dik van die lag. “Die antwoord is natuurlik Cecil John Rhodes,” sê meneer Diederiks. Dit is sy standbeeld wat daar voor die Universiteit van Kaapstad staan.” “O-ooooo,” sê Trompie en dit is so ’n lang, uitgerekte geluid. Hy onthou nou hy het al in die geskiedenisklas van daardie Rhodes-man gehoor. Meneer Diederiks kondig nou die puntestand aan die einde van die eerste rondte af. Jan de Lange het een punt. Marius Wessels en Trompie Toerien het elkeen ’n ronde nul. “Nou vir die tweede rondte,” sê die omroeper. “Dit is maklike vrae, want julle seuns weet mos alles van koejawels af.”

Trompie knik heftig kop. Ja-nee, dit is waar. Hy het die afgelope tyd mos baie van koejawels gehoor en hy het daardie boek van sy ma behoorlik bestudeer. “Jan, sê vir my,” begin meneer Diederiks nou met die eerste vraag van die tweede rondte, “hoekom kies ’n mens koejawels wat heeltemal ryp is as jy koejawelsap wil maak?” Jan krap kop, maar hy kan hierdie vraag nie beantwoord nie. Die ghong word hard geslaan en dieselfde vraag word nou vir Marius gevra. Trompie hoop weer innig Marius sal weet wat die antwoord is, want die Grootkaptein het nie die vaagste benul wat dit is nie. Hy het niks in sy ma se boek gelees van hoekom ’n mens nou juis ryp koejawels moet gebruik as jy sap wil maak nie. Trompie kyk vies na Marius, wat volgens hom so slim lyk, maar eintlik so dom is. Marius staan met ’n fronsende voorkop. Dan sê hy skielik: “Pektien, Meneer!” Hy het in ’n boek oor koejawels daarvan gelees en dit nou onthou. “As ’n mens koejawels gebruik wat nie heeltemal ryp is nie,” sê Marius opgewonde, “bevat hulle te veel pektien – en dit laat die sap baie gou stol, dan word dit soos konfyt.” “Perfek, Marius!” skree die omroeper. “Dit is in die kol. Jy is doodreg en kry een punt.” Die gehoor juig en klap hande. Marius glimlag van oor tot oor. Trompie ook. Hy is maar te bly hy het nie daardie vraag gekry het nie. Hy kyk nou met meer respek na Marius. Die ou is eintlik tog slim. “En nou, Trompie,” sê meneer Diederiks, “jou vraag oor koejawels.” Trompie staan gereed. Hy hoop hy kry ’n resep. Hy het mos ’n klomp van die goed soos ’n papegaai geleer. Maar hy kry nie ’n resep nie.

“Koejawels word beskou as die goedkoopste bron van ’n sekere vitamien,” sê die omroeper. “Het jy dit geweet?” Trompie het dit nie geweet nie, maar dit is nog nie die groot vraag nie. Hy antwoord nie en maak ’n kopbeweging wat óf ja óf nee kan beteken. “Nou goed,” gaan meneer Diederiks voort. “Sê vir my wat is daardie vitamien?” “O heng, Oom,” sê Trompie onwillekeurig. Die toeskouers skater soos hulle lag. Trompie dink baie hard. Hy onthou vaagweg hy het iets oor vitamiene in daardie boek van sy ma gelees. “Om jou te help, Trompie, kan ek sê...” “Ja, Oom?” Die Grootkaptein kyk vol hoop na die omroeper. “Een groot koejawel per dag verskaf die regte hoeveelheid van hierdie vitamien wat die liggaam nodig het.” Hierdie sin klink vir Trompie bekend! Nou dink hy regtig vir al wat hy werd is. “Wat is daardie vitamien?” vra die omroeper. “Toe, Trompie – die horlosie loop vinnig!” Skielik skiet dit Trompie te binne en hy skree opgewonde: “Oom, dis vitamien C. Ek weet, ek het dit in ’n boek gelees. Dis C, Oom, vitamien C – dis nou maar wors.” “Jy’s reg!” roep die omroeper uit en hy klink net so opgewonde soos Trompie. Die toeskouers juig en klap hande. Hulle is ook opgewonde. Dawie se piepstem styg bo die lawaai uit soos hy skree: “Mooi so, Trompie!” Blikkies roep iets van Kwaggaberg se boys wat nie mamparras is nie en Rooie skree Trompie moet die ander twee ouens wys! Toe die lawaai bedaar, kondig die omroeper die puntestand ná die tweede rondte aan. Al drie deelnemers het nou een punt, so hulle is gelykop. “Jan,” sê meneer Diederiks, “nou ’n sportvraag vir jou.”

Trompie wens hy kry ook ’n sportvraag. Hy is mos ’n ou wat alles van sport af weet. “Dis ’n vraag oor rugby,” sê die omroeper en Trompie is bitter spyt hy is nie eerste in die ry sodat hy hierdie vraag kon gekry het nie. Hy is mos ’n rugbykenner. “Wie was die kaptein van die eerste Springbokspan wat die rugbywêreldbeker verower het?” Jan de Lange weet bitter min van rugby af. Hy besluit om maar ’n wilde raaiskoot te vat. “Bryan Habana, Meneer.” “Nee, Jan,” sê die omroeper laggend, “Bryan Habana was toe nog op skool. Verkeerd. Marius, dit is nou jou vraag. Wie was die kaptein van die eerste Springbokspan wat die rugbywêreldbeker verower het?” Marius dink nie eens na nie. Hy is so gretig om te antwoord dat hy sommer dadelik uitroep: “John Smit, Meneer!” Die gehoor snak na asem en Trompie kan nie glo hierdie ou wat so slim lyk, is so dom nie. “Is jy doodseker, Marius?” vra die omroeper. “Ek herhaal my vraag – wie was die kaptein van die eerste Springbokspan wat die rugbywêreldbeker verower het?” Marius word rooi in sy gesig. “Maar John Smith was mos die Springbokke se kaptein toe ons die wêreldbeker gewen het, Meneer.” Trompie kan hom nie meer inhou nie en sê: “Ja, maar dit was die tweede keer – in 2007. Die eerste keer wat ons gewen het, was in 1995 en toe was Francois Pienaar die Bokke se kaptein!” “Dis reg, Trompie!” roep die omroeper opgewonde uit. “In die kol! Francois Pienaar het die Springbokke gelei tot hul eerste wêreldbeker!”

Die gehoor is op hul voete en die toejuiging is oorverdowend. Trompie is so bly dat hy weer soos ’n wafferse bokser vir die mense met sy hande bo sy kop waai. Die omroeper beskryf dit laggend vir die luisteraars en oor die hele land sit mense voor hul radio’s en skater soos hulle lag. Op Kwaggaberg heers daar groot opgewondenheid onder oud en jonk. Party van die jonger outjies wat nog altyd na Trompie as hul held opsien, slaan sommer bollemakiesie en maak wawiele van opgewondenheid. En so gebeur dit dan dat Trompie die groot kompetisie wen. Hy word van alle kante af gelukgewens en al wat ’n koerant is, plaas ’n foto van hierdie tipies Suid-Afrikaanse seun – ons land se eie Koejawelseun! Die volgende dag belê die Grootkaptein ’n amptelike vergadering van die Boksombende. Hulle vergader “onder die blou hemel” soos Trompie altyd sê in die bouvallige waenhuis buite Kwaggaberg wat as hul fort dien. Trompie tel oudergewoonte eers of almal teenwoordig is, dring daarop aan dat sy makkers hom Kaptein noem en steek dan ’n toespraak af. Trompie praat diep en ernstig met sy manne. Hy verseker hulle dat die vier van hulle die beste vriende is “wat daar nog ooit enige plek in die hele, wye wêreld was” en sê hy hoop en vertrou hulle sal in die toekoms nog steeds net soos in die verlede “soos een man teen die buitewêreld saamstaan”. Dan sê hy vir Dawie met sy glinsterende, ondeunde oë, vir die besadigde en alewig kouende Blikkies en vir die sterkgeboude Rooie wat altyd probeer om sy tone te roer sonder om sy groottone te beweeg, dit is vir hom onmoontlik om te kies wie van hulle drie saam met hom, Trompie die reisiger, Kaapstad en Durban toe moet vlieg. Hy stel voor hulle moet lootjies trek. Die Grootkaptein is in bevel en hy sal sorg dat alles “ordelik en stigtelik” verloop. Hulle doen dit en raai wie wen die vakansie saam met Trompie? Rooie! Maar hy moet eers belowe hy sal sy skoene net uittrek as hulle gaan swem en gaan slaap. Trompie sê dit is sleg vir ’n man soos hy – ’n beroemde reisiger – om gesien te word saam met iemand wie se skoene nie aan sy voete is waar hulle hoort nie, maar om sy nek. Dawie en Blikkies is teleurgesteld, maar hulle verstaan dat Trompie net een vriend mag saamneem. Trompie en Rooie belowe hulle sal vir die twee van die

wonderlike goed wat hulle alles verniet gaan kry terug Kwaggaberg toe bring – en sommer presente ook van al die sakgeld wat die wenner en sy vriend gaan kry. Dawie soek natuurlik boeke en Blikkies wil soos altyd net kougom hê. ’n Paar weke later vlieg Suid-Afrika se Koejawelseun en sy vriend Kaapstad toe. Terwyl die vliegtuig al hoër en hoër die blou lug in klim, glimlag Trompie trots vir Rooie. Hy leun oor na hom en sê: “Nou’s ek ’n ervare reisiger.”

Die einde

Omtrent 30 kilometer van Johannesburg af, aan die voet van ’n berg, lê die dorpie Kwaggaberg. Mense op pad Gauteng toe jaag vinnig hier deur en dink dit is ’n mooi plekkie, maar darem té afgeleë. Min weet hulle! As ou inwoners hoor hoe reisigers wat soms in die hotel oornag, smalend praat van Kwaggaberg wat so stil en dood is, skud hulle net kop, kyk veelseggend na mekaar en sê met ’n sug: “Hulle weet nie van Trompie nie...”

Human & Rousseau, ’n druknaam van NB-Uitgewers, ’n afdeling van Media24 Boeke (Edms) Bpk, Heerengracht 40, Kaapstad Posbus 5050, Kaapstad, 8000 www.humanrousseau.com

Kopiereg © 2008 NB-Uitgewers

Alle regte voorbehou

Geen gedeelte van hierdie elektroniese boek mag sonder die skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of in enige vorm of deur enige elektroniese of meganiese middel weergegee word nie, hetsy deur die fotokopiëring, skyf- of bandopname, of deur enige ander stelsel vir inligtingsbewaring of -ontsluiting.

E-boekontwerp: Trace Digital Services

Ook beskikbaar in druk: Oorspronklik uitgegee as Trompie die reisiger (Afrikaanse Pers-Boekhandel, 1956)

Derde uitgawe, eerste druk ISBN: 978-0-7981-4775-0

Epub-uitgawe: ISBN: 978-0-7981-5411-6 (epub)

Mobi-uitgawe: ISBN: 978-0-7981-6017-9 (mobi)